Tokat ilinde bulunan taş çekirdrekli meyvelerde bulanan akar türlerinin belirlenmesi

iii

T.C.

GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ

Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu

Sonuç Raporu

Proje No: 2010/102

Tokat İlinde Bulunan Taş Çekirdekli Meyvelerde Bulunan Akar Türlerinin Belirlenmesi

Doç. Dr. Dürdane YANAR

Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma

Hüseyin ERDOĞAN

Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü

iv İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET ... i ABSTRACT ... ii ĠÇĠNDEKĠLER ... iii ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ... v ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ... vi 1. GĠRĠġ ... 1 2. KAYNAK ÖZETLERĠ ... 4 3. MATERYAL YÖNTEM ... 9 3.1. Materyal ... 9

3.1.1. ÇalıĢmanın Yürütüldüğü Alanlar ... 9

3.2. Yöntem ... 10

3.2.1. Akarların Toplanması ... 10

3.2.2. Akarların Saklanması ... 10

3.2.3. Akarların Preparatlarının Yapılması ... 11

3.3. Ġklim Verileri ... 12

4. BULGULAR ... 16

4.1. Tokat Ġli ve Bazı Ġlçelerinde Sert Çekirdekli Meyve Bahçelerinde Tespit Edilen Akar Türleri ... 16

4.1.1. Tetranycidae Familyası ... 17

4.1.1.1. Tür: Tetranychus urticae Koch, 1836 ... 19

4.1.1.2. Tür: Amphitetranychus viennensis (Zacher, 1920) ... 21

4.1.1.3. Tür: Bryobia rubrioculus (Scheuten, 1857) ... 25

4.1.1.4. Tür: Panonychus ulmi (Koch, 1836) ... 30

v

4.1.2. Tenuipalpidae Familyası ... 34

4.1.2.1. Tür: Cenopalpus pulcher (Canestrini & Fanzogo, 1976) ... 35

4.1.2.2. Tür: Brevipalpus lewisi McGregor, 1949 ... 38

4.1.3. Tarsonemidae Familyası ... 39

4.1.3.1.Tür: Tarsonemus waitei (Banks, 1912) ... 40

4.1.3.2.Tür: Tarsonemus confusus (Ewing, 1939) ... 41

4.1.4. Eriophyidae Familyası ... 42

4.1.4.1.Tür: Aculus cornutus (Banks, 1906) ... 44

4.1.4.2.Tür: Aculus fockeuei (Nalepa et Trqussart, 1896) ... 45

4.1.5. Diptilomidae Familyası ... 46

4.1.5.1.Tür: : Diptacus gigantorhynchus (Nalepa, 1982) ... 47

4.1.5.2.Tür: Rhinophytoptus dudichi Farkas, 1963 ... 48

4.1.6. Tydeidae Familyası ... 49

4.1.6.1.Tür: Tydeus californicus (Banks) ... 50

4.1.6.2.Tür: Tydeus caudatus (Dugés, 1834) ... 56

4.1.7. Stigmaeidae Familyası ... 57

4.1.7.1.Tür: Zetzellia mali (Ewing,1960) ... 55

4.1.8. Phytoseiidae Familyası ... 58

4.1.8.1.Tür: Euseius finlandicus (Oudemans, 1915) ... 60

4.1.8.2.Tür: Kampimodromus aberrans (Oudemans, 1939) ... 66

4.1.8.3.Tür: Phytoseius echinus Wainstein & Arutujan, 1970 ... 69

4.1.8.4.Tür: Amblyseius andersoni (Chant, 1957) ... 71

4.1.8.5.Tür: Paraseiulus triporus (Chant and Yoshida-Shaul, 1982) ... 74

4.1.8.6.Tür: Typhlodromus athiasae Porath and Swisrki, 1965 ... 75

4.1.8.7.Tür: Paraseiulus soleiger (Ribaga, 1902) ... 77

4.1.8.8.Tür: Typhlodromus pyri Scheuten, 1857 ... 78

4.1.8.9.Tür: Phytoseiulus finitimus Ribaga, 1904 ... 81

4.1.8.10. Tür: Paraseiulus talbii (Athias-Henriot, 1960) ... 82

4.1.9. Acaridae Familyası ... 83

4.1.9.1.Tür: Tyrophagus putrescentiae (Schrank, 1781) ... 84

4.1.9.2.Tür: Tyrophagus longior (Gervais) ... 87

5. TARTIġMA VE SONUÇ ... 88

KAYNAKLAR ... 92

vi

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil Sayfa

ġekil 3.1. Tokat Ġli Haritası ve Örnekleme Yapılan Ġlçeleri (Anonim, 2013) ... 9 ġekil 3.2. 2010 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Ortalama Sıcaklık Verileri (Anonim, 2012)... 12 ġekil 3.3. 2011 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Ortalama Sıcaklık Verileri (Anonim, 2012)... 13 ġekil 3.4. 2010 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Ortalama Nispi Nem (%) Verileri (Anonim, 2012)... 13

ġekil 3.5. 2011 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Ortalama Nispi Nem (%) Verileri (Anonim, 2012)... 14 ġekil 3.6. 2010 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Toplam YağıĢ (mm) Verileri (Anonim, 2012)... 14 ġekil 3.7. 2011 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Toplam YağıĢ (mm) Verileri (Anonim, 2012)... 15 ġekil 4.1.Tetranychidae familyası türlerinin çalıĢmanın yürütüldüğü ilçelerdeki dağılımını gösteren kroki ... 19 ġekil 4.2. Tenuipalpidae familyası türlerinin çalıĢmanın yürütüldüğü ilçelerdeki dağılımı

... 35 ġekil 4.3. Tarsonemidae familyası türlerinin çalıĢmanın yürütüldüğü ilçelerdeki dağılımı

... 40 ġekil 4.4. Eriophyidae ve Diptilomidae familyalarının türlerinin çalıĢmanın yürütüldüğü ilçelerdeki dağılımı ... 43 ġekil 4.5. Tydeidae familyası türlerinin çalıĢmanın yütütüldüğü ilçelerdeki dağılımı .... 50 ġekil 4.6. Stigmaeidaefamilyası türlerinin çalıĢmanın yürütüldüğü ilçelerdeki dağılımı 57 ġekil 4.7. Phytoseiidaefamilyası türlerinin çalıĢmanın yütütüldüğü ilçelerdeki dağılımı 59 ġekil 4.8. Acaridae familyası türlerinin çalıĢmanın yürütüldüğü ilçelerdeki dağılımını . 84

vii

Çizelge Sayfa

Çizelge 1.1. Tokat Ġli ve Ġlçelerindeki TaĢ Çekirdekli Ağaç Sayısı ve Verimleri (Anonim, 2009) ... 2

Çizelge 3.1. Her Bahçedeki Toplam Ağaç Sayısına Göre Örnek Alınacak Ağaç Sayısı (Madanlar, 1991) ... 10

Çizelge 4.1. Tokat Ġlinde Merkez ve ilçelerinde taĢ çekirdekli meyve ağaçlarında tespit edilen zararlı akar türleri. ... 16 Çizelge 4.2. Tokat Ġlinde Merkez ve ilçelerinde taĢ çekirdekli meyve ağaçlarında tespit edilen zararlı faydalı türleri ... 17 Çizelge 4.3. Tetranychus urticae’ nin çalıĢmanın yürütüldüğü alanlardaki dağılımı ve konukçusu ... 20 Çizelge 4.4. Amphitetranychus viennensis’in Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 22 Çizelge 4.5. Amphitetranychus viennensis’in kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 22 Çizelge 4.6. Amphitetranychus viennensis’in erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 23 Çizelge 4.7. Amphitetranychus viennensis’in viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 24 Çizelge 4.8. Amphitetranychus viennensis’in mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 24 Çizelge 4.9. Amphitetranychus viennensis’in kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 25 Çizelge 4.10. Bryobia rubrioculus’un viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 26 Çizelge 4.11 Bryobia rubrioculus’un kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 27 Çizelge 4.12. Bryobia rubrioculus’un Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 27 Çizelge 4.13. Bryobia rubrioculus’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 28 Çizelge 4.14. Bryobia rubrioculus’un kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 29

viii

Çizelge 4.15 Bryobia rubrioculus’un mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 30 Çizelge 4.16. Panonychus ulmi’nin Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey

sayısı ... 32 Çizelge 4.17. Panonychus ulmi’nin erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 33

Çizelge 4.18. Eotetranychus uncatus’un Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 33 Çizelge 4.19. Eotetranychus uncatus’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 34 Çizelge 4.20. Eotetranychus uncatus’un mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 34 Çizelge 4.21. Cenopalpus pulcher’in Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 36 Çizelge 4.22. Cenopalpus pulcher’in viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 37 Çizelge 4.23. Cenopalpus pulcher’in kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 37 Çizelge 4.24. Cenopalpus pulcher’in erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı

... 37 Çizelge 4.25. Cenopalpus pulcher’in mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey

sayısı ... 38 Çizelge 4.26. Brevipalpus lewisi’nin kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 39 Çizelge 4.27. Tarsonemus waitei’nin viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 41 Çizelge 4.28. Tarsonemus confusus’un Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey

sayısı ... 42 Çizelge 4.29. Aculus cornutus’un Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 44

Çizelge 4.30. Aculus fockeui’nin kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı 45 Çizelge 4.31. Aculus fockeui’nin viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı 45 Çizelge 4.32. Aculus fockeui’nin erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı . 46 Çizelge 4.33. Aculus fockeui’nin mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı

ix

Çizelge 4.34. Diptacus gigantorhynchus’un kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 48 Çizelge 4.35. Diptacus gigantorhynchus’un viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 48

Çizelge 4.36. Diptacus gigantorhynchus’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 48 Çizelge 4.37. Rhinophytoptus dudichi’nin erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 49 Çizelge 4.38. Tydeus californicus’un Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 51 Çizelge 4.39. Tydeus californicus’un kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 51 Çizelge 4.40. Tydeus californicus’un viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 52 Çizelge 4.41. Tydeus californicus’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı

... 52

Çizelge 4.42. Tydeus californicus’un mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 53 Çizelge 4.43. Tydeus californicus’un kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 53 Çizelge 4.44. Tydeus caudatus’un Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 54

Çizelge 4.45. Tydeus caudatus’un viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 55

Çizelge 4.46. Tydeus caudatus’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı 55 Çizelge 4.47. Tydeus caudatus’un kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 55

Çizelge 4.48. Tydeus caudatus’un kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 55

Çizelge 4.49. Tydeus caudatus’un mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 56 Çizelge 4.50. Zetzellia mali’nin kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı . 58 Çizelge 4.51. Zetzellia mali’nin erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 58 Çizelge 4.52. Euseius finlandicıus’un Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 61

x

Çizelge 4.53. Euseius finlandicıus’un viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 62 Çizelge 4.54. Euseius finlandicıus’un kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 64 Çizelge 4.55. Euseius finlandicıus’un kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 64 Çizelge 4.56. Euseius finlandicıus’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 65 Çizelge 4.57. Euseius finlandicıus’un mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 66 Çizelge 4.58. Kampimodromus aberrans’ın Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 67 Çizelge 4.59. Kampimodromus aberrans’ın viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 68 Çizelge 4.60. Kampimodromus aberrans’ın erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 68 Çizelge 4.61. Kampimodromus aberrans’ın kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 68 Çizelge 4.62. Kampimodromus aberrans’ın mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 69 Çizelge 4.63. Phytoseius echinus’un Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 70 Çizelge 4.64. Phytoseius echinus’un kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 70 Çizelge 4.65. Phytoseius echinus’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 70

Çizelge 4.66. Phytoseius echinus’un mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 70 Çizelge 4.67. Amblyseius andersoni’nin viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 71 Çizelge 4.68. Amblyseius andersoni’nin Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 72 Çizelge 4.69. Amblyseius andersoni’nin erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 72

xi

Çizelge 4.70 Amblyseius andersoni’nin kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 73 Çizelge 4.71. Amblyseius andersoni’nin kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 73 Çizelge 4.72. Amblyseius andersoni’nin mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 73 Çizelge 4.73. Paraseiulus triporus’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 74 Çizelge 4.74. Paraseiulus triporus’un viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 75 Çizelge 4.75. Paraseiulus triporus’un kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 75 Çizelge 4.76. Typhlodromus athiasae’nin erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 76 Çizelge 4.77. Typhlodromus athiasae’nin viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 76 Çizelge 4.78. Typhlodromus athiasae’nin kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 77 Çizelge 4.79. Typhlodromus athiasae’nin kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 77 Çizelge 4.80. Paraseiulus soleiger’in erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 78 Çizelge 4.81. Paraseiulus soleiger’in viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 78 Çizelge 4.82. Paraseiulus soleiger’in mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 78 Çizelge 4.83. Typhlodromus pyri’nin Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 79 Çizelge 4.84. Typhlodromus pyri’nin erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı

... 80

Çizelge 4.85. Typhlodromus pyri’nin kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 80 Çizelge 4.86. Typhlodromus pyri’nin kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 81

xii

Çizelge 4.87. Typhlodromus pyri’nin mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 81 Çizelge 4.88. Phytoseiulus finitimus’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 82 Çizelge 4.89. Paraseiulus talbii’nin erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 83

Çizelge 4.90. Paraseiulus talbii’nin viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 83

Çizelge 4.91. Tyrophagus putrescentiae’nin Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 85 Çizelge 4.92. Tyrophagus putrescentiae’nin viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 85 Çizelge 4.93. Tyrophagus putrescentiae’nin kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 86 Çizelge 4.94. Tyrophagus putrescentiae’nin erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 86 Çizelge 4.95. Tyrophagus putrescentiae’nin kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 86 Çizelge 4.96. Tyrophagus putrescentiae’nin mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 87 Çizelge 4.97. Tyrophagus longior’un Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 87 Çizelge 4.98. Tyrophagus longior’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 88

Çizelge 4.99. Tyrophagus longior’un kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 88 Çizelge 4.100. Tyrophagus longior’un mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelenen birey sayısı ... 88

1. GİRİŞ

Birçok bitkinin ana vatanı olan Anadolu, meyve üretimin açısından da önemli bir potansiyele sahip olup, dünya pazarlarında kendine has üstün özellikleri olan meyveleri ile tanınmıĢtır. Örneğin Amasya’nın elması, Ordu ve Giresun’un fındığı, Bursa’nın Ģeftalisi bunların birkaçıdır. Türkiye ayrıca dünya üzerinde bulunduğu coğrafi konum sayesinde pek

xiii

çok meyve ve sebze türü için uygun bir iklime ve neredeyse tüm yıl boyunca üretim yapılabilecek bir imkâna sahiptir. Bu nedenden dolayı ülkemiz, içerisinde bahçe bitkilerinin yer aldığı pek çok bitki türünün anavatanı ya da gen merkezi konumundadır.

TaĢ çekirdekli meyveler grubunda yer alan; kiraz (Prunus avium L.), viĢne (Prunus cerasus L.), kayısı (Prunus armeniaca L.), Ģeftali (Prunus persica S. et. Z.), kuĢ kirazı (Prunus padus L.), mahlep (Prunus mahaleb L.), ve erik (Prunus domestica L.) dünyada sıcak iklim Ģartlarının hâkim olduğu bölgelerde yetiĢen çok yıllık bitkilerdir. Sert çekirdekli meyveler ülkemizde yetiĢtiriciliği yapılan meyve çeĢitleri içinde önemli bir konuma sahiptir. Bu meyveler, ticari açıdan ekonomik öneme sahip olmaları, içerdikleri vitamin ve mineraller açısından insan beslenmesinde önemli besin kaynakları olması sebebiyle mücadelesinde özen gösterilmesi gerekir. TaĢ çekirdekli meyve ağaçları, akarların ve böceklerin kıĢlaması için uygun ekolojik çevre Ģartlarına sahip olduğundan bu canlılar tarafından tercih edilen konukçu grubudur.

Meyvecilik Türk çiftçisinin önemli bir gelir kaynağıdır. 1983 yılında 1 milyon 453 bin ha olan meyvelik alanı, 2009 yılında 28 944 228 ha alana çıkmıĢtır. Ülkemizde 2009 yılında toplam sert çekirdekli meyve üretimi 2 488 535 ha alandır. Bunlardan erik 166 888 ha, kayısı 1 049 821 ha, Ģeftali 39 571 ha, kiraz 624 585 ha ve viĢne ise 230.061 ha alan kaplamaktadır (Anonim, 2009).

2010 ve 2011 yıllarında ülkemizde üretim miktarları olarak Ģeftali 545 902 ton, erik 268 696 ton, viĢne 182 234 ton, kayısı ve zerdali 676 138 ton, kiraz ise 438 550 ton olarak kayıt altına alınmıĢtır (Anonim, 2011).

ÇalıĢmanın yürütüleceği Tokat ilinde tarım alanları da önemli bir yere sahip olup ürün yelpazesi oldukça geniĢtir. Ġklim koĢullarının uygunluğu bölgeyi tarımsal potansiyel bakımından önemli hale getirmiĢtir. Tokat ilinde çalıĢmanın yürütüleceği alanlardaki sert çekirdekli meyvelerin üretim miktarları; 6610 ton kiraz, 7945 ton viĢne, 7496 ton Ģeftali, 3422 ton erik ve 503 ton kayısı üretilmektedir. Mahlep ve kuĢ kirazı yabani formlar oldukları için istatistiki olarak üretim miktarları bulunmamaktadır. (Anonim, 2009).

Çizelge 1.1. Tokat Ġli ve Ġlçelerindeki TaĢ Çekirdekli Ağaç Sayısı ve Verimleri (Anonim, 2009) Ürün İlçe Adı Meyve Veren Ağaç sayısı Meyve Vermeyen Ağaç Sayısı Üretim (ton) K ay ısı Merkez 4.560 3.980 172 Almus 110 40 2 Erbaa 900 250 23 Niksar 290 410 7 Pazar 150 20 3

xiv ReĢadiye 588 368 12 Turhal 400 100 9 Zile 5.500 1700 275 K iraz Merkez 73.900 16.195 4.434 Almus 3.000 2.900 75 Erbaa 4.850 4.510 121 Niksar 1.850 1.200 37 Pazar 3.500 2.500 14 ReĢadiye 2.316 3.614 42 Turhal 12.300 1.820 246 Zile 30.600 5.900 1.530 V iĢn e Merkez 111.760 152.510 4.470 Almus 44.000 14.600 880 Artova 7.200 12.600 144 Erbaa 7.850 12.500 236 Niksar 1.250 1.400 38 Pazar 11.000 3.000 330 ReĢadiye 21.918 11.432 329 Sulusaray 4.165 521 54 Turhal 30.200 0 336 YeĢilyurt 19.700 12.300 236 Zile 44.500 18.800 890 ġ eftali Merkez 102.260 15.765 4.090 Almus 7.600 2.800 114 Erbaa 51.400 3.950 1.542 Niksar 48.740 16.350 968 Pazar 7.000 1.700 210 ReĢadiye 2.562 2.192 38 Turhal 24.720 2.950 396 Zile 4.700 1.370 118 E rik Merkez 44.620 4.000 2.677 Almus 2.600 500 65 Erbaa 8.200 1.450 246 Niksar 4.920 1.890 89 Pazar 1.615 0 32 ReĢadiye 3.225 1.604 71 Turhal 2.150 200 22 Zile 4.700 1.810 188

Meyve zararlısı akarlar bitki özsuyunu emerek yapraklarda gittikçe koyulaĢan lekelere, Ģiddetli enfeksiyonlarda ise dökülmelere neden olur. Bu zararlılar tomurcuklara saldırarak meyve tutumunu engeller. OluĢan meyvelerin renksiz ve kalitesiz olmasına, gelecek yılın meyve gözlerinin normal oluĢamamasına, dolayısıyla da meyve veriminin yıldan yıla düĢmesine neden olurlar (Anonim, 1995). Bu çalıĢma ile survey alanındaki akar tür zenginliği ortaya konulacak ve gerek faydalı gerekse de zararlı türler yönüyle Türkiye akar faunasına katkı sağlayacaktır.

Ülkemizde meyve üretiminde önemli ölçüde verim kaybına neden olan önemli akar türleri: Tetranychus urticae (Koch), Panonychus ulmi (Koch), Amphitetranychus viennensis

xv

(Zacher), Tetranychus viennensis (Zacher), Bryobia rubrioculus (Scheuten), Eotetranycus uncatus (Garman), elma pas akarı Aculus schlenchtendali (Napela), yassı akar Cenopalpus pulcher (Canestrini and Fanzago) önemli zararlı türlerdir (DüzgüneĢ, 1954; DüzgüneĢ, 1963; Toros, 1974; Yanar ve Ecevit, 2005). Phytoseiidae familyasına bağlı predatör türlerle ilgili yapılmıĢ çalıĢmalar mevcuttur. Bursa, Yalova, Niğde, NevĢehir, Tokat, Amasya, GümüĢhane, Kastamonu, Ankara illerini kapsayan surveylerde Phytoseiidae familyasına bağlı predatör akarlardan, Amblyseius agrestis (Karg), A. barkeri (Hughes), A. graminis (Chant), A. tenuis (Westerboer), A. ornatus (Athias- Henriot), A. obstusus (Koch), Paraseius soleiger (Ribaga), P. erevenicusa (Waistein), P. amaliae (Ragusa and Swirski), Anhoseius reski (Waistein), Mumaseius bakeri (Garman), M. sternlichti (Swirski and Amitai), Phytoseius echinus (Waistein), Typhlodromus tilia (Oudemans), T. cotoneastri (Waistein) türlerini tespit edilmiĢtir (Çobanoğlu, 1993a, 1993b, 1993c, 1993d). Literatür çalıĢmalarından anlaĢılacağı gibi sert ve yumuĢak çekirdekli üzerinde beslenen akarlar ve bunların avcıları üzerine ülkemizin farklı alanlarında yürütülmüĢ bazı çalıĢmalar mevcuttur.

Bu çalıĢma ile Tokat ili merkez ve Turhal, Zile, Niksar, Pazar, Erbaa, ReĢadiye ve Almus ilçelerindeki erik, kiraz, viĢne, kayısı, kuĢ kirazı, mahlep ve Ģeftali gibi taĢ çekirdekli meyvelerin yoğun olarak yetiĢtirildiği alanlarda zararlı ve faydalı akar türlerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır.

2. KAYNAK ÖZETLERİ

Ülkemizde ve dünyada viĢne, kiraz, erik, Ģeftali, mahlep ve kayısı gibi bazı taĢ çekirdekli meyve türlerinde yaĢayan predatör ve zararlı akar türleri ile pek çok çalıĢma yapılmıĢ olup, bu tez çalıĢması ile ilgili yerli ve yabancı yayınlar kronolojik sıraya göre verilmiĢtir.

DüzgüneĢ (1961), Kiraz ağaçlarında bulunan zararlılar ve kırmızı örümcek türleri ve özellikleri Amphitetranychus viennensis (Zacher)’in yayılıĢ alanları ve beslenme özellikleri hakkında bilgiler vermektedir.

Göksu (1961), Yaptığı bir araĢtırmada Amphitetranychus viennensis (Zacher)’in morfolojisini ve Marmara Bölgesindeki yaĢayıĢı, yayılıĢ alanları ve savaĢ imkânları hakkında bilgiler vermektedir. Ayrıca araĢtırmacı ergin diĢi ve erkeğin birbirinden faklı olduğunu, kıĢı döllenmiĢ diĢi olarak geçirdiğini, yumurtaların daima yaprak üzerinde bırakıldığını belirtmektedir.

Toros (1974), Ġç Anadolu Bölgesinde yumuĢak ve sert çekirdekli meyve türleri ile bazı süs bitkilerinde zarar yapan Amphitetranychus viennensis (Zacher)’in morfolojisi, biyolojisi,

xvi

konukçuları ve yayılıĢ alanları ile kimyasal savaĢ imkânlarını araĢtırarak, sonuçta bu zararlı akarı 14 bitkide saptandığını ve kiraz ile viĢneyi daha çok tercih ettiğini bildirmektedir.

Alaoğlu (1984), Erzurum ve Erzincan illerinde özellikle meyve ağaçları ile asma ve diğer bazı ağaç ve çalı türlerinde bulunan Eriophyoid akar türlerinin tespiti ve zarar Ģekillerini belirlemek amacıyla yaptığı survey çalıĢması sonucunda; Eriophyidae familyasından Colomerus vitis (Nal.), Phytoptus amygdali (Bagd) Phytoptus armeniacus (Bagd.), Phytoptus pyri (Pgst), Phytoptus similis (Nal.), Eriophyes eleagnifolia (Farkas), Eriophyes erineus (Nal.), Eriophyes tristriatus (Nal.), Eriophyes ulmi (Garman), Aculus cornutus (Banks), Aculus fockeui (Nal. et·Trt.), Aculus schlechtendali (Nal.), Anthocoptes cornicola (Farkas), Calepitrimerus baileyi (K.), Epitrimerus pyri (Nal.), Phyllocoptes abaenus (K.), Phyllocoptes rosarum (Liro) olmak üzere 17 tür saptanmıĢtır.

Bursa, Yalova, Niğde, NevĢehir, Tokat, Amasya, GümüĢhane, Kastamonu, Ankara illerini kapsayan surveylerde Phytoseiidae familyasına bağlı, Amblyseius agrestis (Karg), Amblyseius barkeri ( Hughes), Amblyseius graminis (Chant), Amblyseius tenuis (Westerboer), Amblyseius ornatus (Athias- Henriot), Amblyseius obstusus (Koch), Paraseiulus soleiger (Ribaga), Paraseiulus erevenicusa (Waistein), Paraseiulus amaliae (Ragusa and Swirski), Anthoseius reski (Waistein), Mumaseius bakeri (Garman), Mumaseius sternlichti (Swirski and Amitai), Phytoseius echinus ( Waistein), Typhlodromus tiliae (Oudemans), Typhlodromus cotoneastri (Waistein) türleri tespit edilmiĢtir (Çobanoğlu, 1993a, 1993b, 1993c, 1993d).

Alaoğlu (1996), Erzurum ve Erzincan illerinde meyve ağaçları ve diğer yaprağını döken bazı ağaç türlerinden 11 Phytoseiidae türü saptandığı ve bunların Euseius finlandicus (Quedemans, 1915), Kampimodromus aberrans (Quedemans, 1930), Amblyseius zwölferi (Dosse), Amblyseius sp., Typhlodromus cotoneastri (Wainstein), Anthoseius rhenanus (Qudemans), Seiulus tiliarum (Qudemans), Paraseiulus soleiger (Ribaga), Paraseiulus talbii (Athias-Henriot), Phytoseius finitimus (Ribaga) ve Phytoseius echinus olduğu tespit edilmiĢtir.

Çobanoğlu (1997), ÇeĢitli bitkiler üzerinden Türkiye faunası için 6 yeni tür saptandığını, bunlardan Typhlodromus tubifer Wainstein’i ayva, erik ve kiraz ağaçları üzerinden, Typhlodromus rapidus Wainstein & Arutunian ve Anthoseius involvulutus (Livshitz and Kuznetsov)’u elma ağaçları üzerinden toplandığını kaydetmiĢtir.

Kovancı ve ark. (1999), Uludağ Üniversitesi AraĢtırma ve Uygulama çiftliği meyve bahçelerinde gerçekleĢtirdikleri çalıĢmalarda, elma, erik ve kiraz ağaçlarında Amphitetranychus viennensis’in bulunduğunu ve bu ağaçlarda potansiyel bir zararlı olduğunu belirtmektedirler.

xvii

Ulusoy ve ark. (1999), Niğde ve Adana’da bulunan kiraz ağaçlarında zararlı ve yayarlı arthropod türlerini saptadıkları çalıĢmalarında zararlı türlerden Panonychus ulmi, Amphitetranychus viennensis, ve Tetranychus atlanticus McGregor’u kayıt altına aldıklarını belirtmiĢlerdir.

Çobanoğlu ve ark. (2001) tarafından Ankara park ve bahçelerinde çok yıllık çalımsı ve süs bitkileri üzerinde yapılan surveylerde, Tetranychoidea üst familyasına bağlı Tetranychidae’den 6 tür, Tenuipalpidae’den 5 tür olmak üzere toplam 11 tür tespit edildiği ve en yaygın türün T. urticae olduğu bu türü ise Aegyptobia mccormicki (Baker and Pritchard, 1954), Aegyptobia tragardhi (Sayed, 1950) ve Pentamerismus taxi (Haller, 1877) türlerinin izlediği bildirilmiĢtir.

Bulut ve Madanlar (2004), Bademli (ÖdemiĢ, Ġzmir) beldesinde meyve fidanlıklarındaki toprak üstü saptanan zararlı akar ve böcek türleri ve doğal düĢmanlarını saptadıklarını, survey çalıĢmaları sonucunda 3 zararlı akar ve 5 faydalı akar türü bulduklarını ve en yaygın rastlanan türün ise Tetranychus urticae Koch olduğunu belirtmiĢlerdir.

Çobanoğlu (2004) tarafından Trakya bölgesinde yapılan bir survey çalıĢmasında 19 Phytoseiid tür tespit edilmiĢtir. Bunlar Kampimodromus aberrans, Euseius finlandicus, Amblyseius andersoni (Chant), Typhlodromus cotoneastri (Wainstein), Typhlodromus pyri, Anthoseius bakeri (Garman), Anthoseius intercalaris (Livschitz et Kuznetsov), Anthoseius recki (Wainstein), Paraseiulus soleiger (Ribaga), Paraseiulus talbii, Neoseiulella tiliarum (Oudemans), Neoseiulella aceri (Collyer), Phytoseius plumifer (Canestiini and Fanzago), Phytoseius echinus (Wainstein et Arutunjan) türleri tespit edilmiĢ olup, ayrıca P.salicis (Wainstein et Arutunjan), P. ribagai (Athias and Henriot), A. riparius (Kolodochka), A.foenilis (Oudemans), Paraseiulus triporus (Chant and Yoshida-Shaul) türlerinin ise Türkiye faunası için yeni kayıt niteliğinde olduğu tespit edilmiĢtir.

Kumral (2005), Bursa’da ilaçlanmayan ve ticari bahçelerindeki ılıman iklim meyve ağaçlarında akar türlerini saptamak ve P. ulmi ’nin bazı pestisitlere karĢı duyarlılıklarını belirlemek amacıyla yürütülen çalıĢmanın sonuçlarına göre, Phytoseiidae, Macrochelidae, Ascidae, Laelapidae, Bdellidae, Cunaxidae, Tydeidae, Cheyletidae, Tetranychidae, Tenuipalpidae, Stigmaeidae, Anystidae, Erythraeidae, Tarsonemidae, Scutacaridae, Eriophyidae ve Acaridae familyalarına 17 cinse ait 37 tür tespit edilmiĢtir. Zararlı familyalar arasında Tetranychidae 5 cins ve 6 türle en önemli familya olduğu, ayrıca B. rubrioculus ve A. viennensis iki yıllık çalıĢmalar boyunca ilaçlanmayan bahçelerin en baskın türleri olmasına rağmen, P. ulmi ve T. urticae ticari bahçelerden özellikle sırasıyla elma ve eriklerden sık olarak toplandığı belirtilmiĢtir.

xviii

Kovancı ve Kumral (2006), Bursa ili ılıman iklim meyvelerinde, önemli bitki zararlısı akar türleri saptadıkları çalıĢmalarında Tenuipalpidae familyasından Cenopalpus cinsine bağlı tek tür olan Cenopalpus pulcher (Canestrini and Fanzago, 1876)’i saptamıĢlardır.

Sağlam (2007), 2005 ve 2006 yılları arasında Ankara park ve bahçelerinden toplanan çok yıllık, çalımsı süs ve kültür bitkilerinden 1130 örnekleme yapılmıĢtır. Bu surveyler sonucunda 124 bitki türünden 23 bitki türünün Tenuipalpidae familyası bireyleri ile bulaĢık olduğu saptanmıĢtır. Tenuipalpidae familyasından 11 tür tespit edilmiĢtir. Bunlar Cenopalpus, Aegyptobia, Pentamerismus ve Brevipalpus olmak üzere 4 cins altında toplanmıĢtır. Aegyptobia cupressus (Baker and Tuttle, 1972), Aegyptobia aletes (Pitchard & Baker, 1958), Aegyptobia salisicola (Al-Gboory, 1987), Cenopalpus lanseolasetae (Attiah, 1956) ve Pentamerismus erytherus (Ewing, 1917) türleri ise ülkemiz için yeni kayıttır.

Ege bölgesindeki bağ alanlarında fitofag akarların biyolojik mücadelesine yönelik olarak yapılan çalıĢma, 1997-2004 yılları arasında Manisa, Ġzmir, Denizli, Muğla ve Çanakkale (Bozcaada) illerinde yürütülmüĢtür. Bu çalıĢmada örneklenen alanlardan Colomerus vitis (Pagenstecher) ve Calepitrimerus vitis (Nalepa) tüm bölgelerde yaygın olarak; Tetranychus urticae Koch ve Tetranychus cinnabarinus (Bosid.)’un yaygın ve düĢük popülasyon olarak saptanmıĢtır. Tenuipalpus granati Sayed, Bryobia rubrioculus Scheuten ve Brevipalpus lewisi McGregor ise lokal olarak bulunmuĢtur (Göven ve ark., 2009).

Güven ve Madanlar (2011), 2004 ve 2005 yıllarında Ġzmit iline bağlı Selçuk, Tire, KemalpaĢa, Torbalı ve Menemen ilçelerinde Ģeftali bahçelerinde bulunan fitofag akarlar ile bunların predatörü olan akar türlerini belirlemek amacıyla yaptıkları çalıĢmada 2 takım ve 7 familyaya bağlı 5 zararlı, 3 nötr ve 8 predatör olmak üzere 16 akar belirlenmiĢtir. Zararlı akarlardan Tetranychus urticae Koch, nötr akarlardan Tydeus sp. ve Pronematus sp., predatör akar türlerinden Typhlodromus athiasae (Porath and Swirski) ve Euseius finlandicus (Livschitz et Kuznetsov) örnekleme yapılan tüm ilçelerde yaygın tür olarak belirlenmiĢtir.

Castagnoli ve ark. (1985), Tuscany (Ġtalya)’deki 3 Ģeftali bahçesinde Eriophyidae, Tetranychidae ve Tenuipalpidae familyalarına ait zararlı akarları ve Phytoseiidae ve Stigmaeidae familyalarına ait predatör akarları saptayarak, aralarındaki iliĢkileri vermektedirler. Ayrıca yazarlar bu çalıĢmada Tuscany’nin Ģeftalilerinde bulunan nötr faunaya ait Tydeid ve Tarsonemid türlerini de bildirmektedirler.

Castognali (1989), Tydeus californicus (Banks)’un yaygın bir tür olduğunu ve Ġtalya’da üzüm, armut, Ģeftali bitkilerinde olduğunu saptamıĢtır. Bu türün genel olarak bitkilerde zararlı olup olmadığı tam tespit edilememiĢtir. Fakat yoğun popülasyonda olmaları endiĢe verici olarak kayıt altına alınmıĢtır.

xix

Zaki (1992), Shebin El-Kom (Mısır)’un Ģeftali, erik ve kayısı bahçelerinde yapmıĢ oldukları bir sürvey çalıĢmasında, Tetranychidae, Tenuipalpidae, Phytoseiidae, Cheyletidae, Stigmaeidae, Tydeidae ve Tarsonemidae familyalarının yaygın olarak bulunduğunu belirtmektedir.

Momen ve Lundqvist (1996), Ġsveç’in elma ve erik bahçelerinden topladıkları Orthotydeus calabrus Castagnoli, O. caudatus (Duges) ve dünya için yeni bir tür olan Pseudolorryia striatus Momen&Lundqvist’un taksonomik özellikleri hakkında bilgiler vermektedirler.

Ferreira ve Carmona (1997), Portekiz’in tüm Ģeftali bahçelerini örnekleyecek Ģekilde yapmıĢ oldukları bir sürvey çalıĢmasında, A. fockeui en yaygın tür olduğunu, bunu tetranychid T. cinnabarinus’un izlediğini ve predatör türler arasında ise Euseius stipulatus Athias-Henriot’un oldukça fazla görüldüğünü belirtmektedirler.

Literatür çalıĢmalarından da görüleceği gibi ülkemizde ve dünyada meyve ağaçları üzerinde görülen zararlı ve yararlı akar türlerinin saptanmasına yönelik olarak oldukça fazla çalıĢma mevcuttur. Ülkemizde önemli bir meyve üretim alanı olan Tokat ili ve ilçelerinde belirtilen Ģekilde detaylı bir Ģekilde çalıĢmaya rastlanmamıĢtır. Bu çalıĢma sayesinde ise bu eksikliğin giderilerek ülkemiz akar faunasına önemli bir katkı sağlanması amaçlanmaktadır. 3. MATERYAL YÖNTEM

3.1. Materyal

Bu çalıĢma 2010 ve 2011 yılları arasında Tokat ili Merkez ve Tokat ili Almus, Erbaa, Niksar, Pazar, ReĢadiye, Turhal ve Zile ilçelerinde yürütülmüĢ olup, çalıĢmanın ana materyalini bu ilçelerde bulunan taĢ çekirdekli meyveler olan kiraz, viĢne, kayısı, Ģeftali, kuĢ kirazı, mahlep ve erik üzerinde bulunan Acari alt sınıfına bağlı akar türleri oluĢturmaktadır.

3.1.1. Çalışmanın Yürütüldüğü Alanlar

Bu çalıĢma Tokat (Merkez) ve ilçelerinde taĢ çekirdekli meyvelerde bulunan faydalı ve zararlı akar türlerini belirlemek amacı ile yapılmıĢtır. ÇalıĢmada Tokat ilinde en çok taĢ çekirdekli meyve üretimi yapılan ve ağaç sayısı bakımından fazla ilçeler olan Tokat il Merkezi, Almus, Erbaa, Niksar, Pazar, ReĢadiye, Turhal ve Zile seçilmiĢtir. Bu alanlarda ağaç yoğunluğuna dikkat edilerek örnekleme miktarları ayarlanmıĢtır. Örnekleme yapılan ağaç

xx

sayısının ilçedeki toplam ağaç sayısının en az % 2’sini oluĢturacak Ģekilde olmasına dikkat edilmiĢtir.

ġekil 3.1. Tokat Ġli Haritası ve Örnekleme Yapılan Ġlçeleri (Anonim, 2013). 3.2. Yöntem

3.2.1. Akarların Toplanması

2010 ve 2011 yıllarında Nisan ve Kasım ayların arasında Tokat ili Merkez ve ilçelerinde bağlı alanlarda tespit edilen bahçelere gidilerek yaprak örnekleri alınmıĢtır. Surveyler yapılırken her bahçeden örnek alınacak olan ağaç sayısı, o bahçede bulunan toplam ağaç sayısına göre belirlenmiĢtir (Madanlar, 1991). Örnekleme, tüm bahçeyi temsil edecek yerlerde bulunan ağaçlardan yapılmıĢtır. Yaprak örnekleri ise, her ağaçtan 10 adet olacak Ģekilde ağaçların iç, dıĢ, orta, alt ve üst kısımlarından rastgele toplanmıĢtır. Toplanan yaprak örnekleri polietilen torbalara etiketlenerek konuldu ve buz kabında muhafaza edilerek laboratuara getirilerek buzdolabında saklanmıĢtır.

Çizelge 3.1. Her Bahçedeki Toplam Ağaç Sayısına Göre Örnek Alınacak Ağaç Sayısı (Madanlar, 1991)

Bahçedeki Ağaç Sayısı Örnek Alınan Ağaç Sayısı

0-50 Tüm Ağaçlardan

xxi

201-400 60 Ağaçtan

400’den Fazla Toplam Ağaç Sayısının % 10’u Kadar Ağaçtan

3.2.2. Akarların Saklanması

Daha önceden laboratuarlara getirilen ve buzdolabında saklanan yapraklar üzerindeki akarlar stereo mikroskop altında incelenerek 00 nolu fırça ile alınıp %70’lik alkol içine konularak etiketlendi. Ayrıca toplanan örnekler berlese hunisine 48 saat süre ile konularak alt kısmına ise %70’lik alkol içeren kaplar konuldu ve akarların bu kaplara toplanması sağlandı.

Bu yöntemlere ek olarak akarların eldesin de yıkama yöntemi kullanıldı. Bu metotta 50 adet yaprak örneği bir cam kapta toplanarak ve üzerine ¼’ünü aĢacak Ģekilde saf su ilave edildi. Daha sonra 1 saat içinde en az üç kez çalkalanarak bekletildi. 45 µm’lik çelik elek üzerinde kalan akarlar alkol ile yıkanarak ekstrakte edildi. Toplanan akarlar % 70’lik alkolde saklandı(Faraji ve ark., 2004).

Eriophyidae familyasına ait türlerin bazıları gal oluĢturmaktadır. Bu akarların toplanmasında ise yapraklarda bulunan galler bir neĢter yardımı ile açılarak mikroskop altında fırça yardımı ile alkol ortamına alınmıĢtır.

3.2.3. Akarların Preparatlarının Yapılması

Yapraklardan fırça ile alınan, yıkama yöntemi ve berlese hunisi yöntemleri ile %70’lik alkole alınan akar türleri preparatları yapılmak üzere berraklaĢtırmak için saat camı içerisinde bulunan laktofenol ortamına alındı. BerraklaĢan örnekler ok uçlu iğne yardımıyla stereo mikroskop altında lamın üzerine bir damla damlatılan Hoyer’s ortamının içerisine konularak her türe özgü pozisyon verilerek dorso-ventral ve lateral olarak gelmesine dikkat edilerek preparatları yapıldı. BerraklaĢmayan örnekler ise berraklaĢana kadar lactofenol ortamında tutulmaya devam etti. Bu iĢlem bütün örnekler istenilen berraklaĢmaya ulaĢıncaya kadar devam etti. Akarların preparat yapımında kullanılan laktofenol ve Hoyer’s ortamının içerikleri Ģöyledir (Krantz, 1978):

Lakto-Phenol:

Laktik Asit 50 Kısım

xxii

Damıtık Su 25 Kısım

Hoyer Ortamı:

Gliserin 20 gr

Chloral Hidrate 200 gr

Gum Arabic (Kristal) 30 gr

Damıtık Su 50 cc

Preparatları yapılan akarlar etiketlenerek kuruması ve teĢhis karakterlerinin daha iyi görülebilmesi için 48 saat 50ºC’lik etüvde bekletildi.

ÇalıĢmada saptanan akar türlerinin teĢhisi ve doğrulamaları Prof. Dr. E. A. UECKERMANN (ARC Plant Protection Research Institute, South Africa) ve Prof. Dr. Özdemir ALOĞLU (Selçuk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, Konya) tarafından yapılmıĢtır.

3.3. İklim Verileri

Doğadaki ortalama sıcaklık, ortalama nisbi nem ve ortalama yağıĢ gibi iklimsel faktörler akarların popülasyon yoğunluğunu, yumurta sayısını, yumurtadan çıkıĢ sürelerini, döl sayısını, yumurtadan ergin oluncaya kadar hayat devrelerinin sürelerini etkilemektedir. Ġklim verilerinin bilinmesi bize ne zaman mücadeleye baĢlayacağımızı ve mücadelenin etkisinin artırılmasında etkilidir. Popülasyondaki geliĢim, yoğunluk ve tür çeĢitliliği açısından önem arz etmektedir. ÇalıĢmamızın yürütülmüĢ olduğu Tokat ili ve bazı ilçelerindeki 2010 ve 2011 yıllarına ait iklim verileri çizelgelerde gösterilmiĢtir (ġekil 3.2; ġekil 3.3; ġekil 3.4; ġekil 3.5; ġekil 3.6; ġekil 3.7).

xxiii

ġekil 3.2. 2010 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Ortalama Sıcaklık Verileri (Anonim, 2012).

ġekil 3.3. 2011 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Ortalama Sıcaklık Verileri (Anonim, 2012).

Ocak Şubat Mart Nisan Mayı s Hazir an Tem muz Ağust os Eylül Ekim Kası m Aralık Merkez 2,9 6,6 7 11,2 15,6 21,4 22,5 20,6 17,8 17 7,8 7,2 Zile 1,8 5 5,9 10,2 14,8 20,4 22 20,3 17,1 16 6,9 5,7 Turhal 2,6 6,3 7 11,4 15,8 21,6 23 20,8 17,9 16,4 7,5 6 0 5 10 15 20 25 0

C

Aylık Ortalama Sıcaklık

Ocak Şubat Mart Nisan Mayı s Hazir an Tem muz Ağust os Eylül Ekim Kası m Aralık Merkez 5,1 8,6 8,9 12,1 18,6 22,3 25 26,4 21,9 13,2 10 7,3 Zile 3,6 7,2 8,1 11,2 17,3 21,3 24,3 25,7 20,9 12,4 9,2 5,9 Turhal 4,4 8,6 9,2 12 18,2 22,3 25,3 26 21,3 13,6 10,2 5,1 0 5 10 15 20 25 30 0

C

xxiv

ġekil 3.4. 2010 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Ortalama Nispi Nem (%) Verileri (Anonim, 2012).

ġekil 3.5. 2011 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Ortalama Nispi Nem (%) Verileri (Anonim, 2012).

Ocak Şubat Mart Nisan Mayı s Hazir an Tem muz Ağust os Eylül Ekim Kası m Aralık Merkez 69,8 64,5 65,2 60,1 62,3 52,2 55,5 52,5 58,9 54,9 79,2 71,5 Zile 75,1 73,7 67,3 61,4 62,1 57,6 57,1 54,8 63,5 55,7 76,4 74,1 Turhal 80,5 79,7 76,6 69 70,9 66,6 66,8 63,6 69,4 63,7 77,2 74,1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 %

Aylık Ortalama Nispi Nem

Ocak Şubat Mart Nisan Mayı s Hazir an Tem muz Ağust os Eylül Ekim Kası m Aralık Merkez 73,7 64,3 65 63,3 59,1 62,4 60,9 55 56,6 77,2 64,1 68,2 Zile 75,4 64,9 63,4 61,9 55,9 59,1 56,9 50,9 56,7 71 65,8 73,7 Turhal 76,2 72,7 71,6 72,1 70,4 62,2 56,6 48 56,8 76,5 68,3 83,2 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 %

xxv

ġekil 3.6. 2010 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Toplam YağıĢ (mm) Verileri (Anonim, 2012).

ġekil 3.7. 2011 yılı Tokat Merkez, Zile ve Turhal Aylık Toplam YağıĢ (mm) Verileri (Anonim, 2012).

Ocak Şubat Mart Nisan Mayı s Hazir an Tem muz Ağust os Eylül Ekim Kası m Aralık Merkez 68,3 83,2 82,4 45,5 60,1 20 73,9 0,5 29,2 16,6 75,2 38 Zile 73,7 80,3 85,1 41,7 87,3 44,4 42,4 0 19,5 13,7 97,4 49,7 Turhal 85,1 82,7 81 43,4 93 42,8 54,6 0 10,2 19,7 78,2 55,6 0 20 40 60 80 100 120 mm

Aylık Toplam Yağış

Ocak Şubat Mart Nisan Mayı s Hazir an Tem muz Ağust os Eylül Ekim Kası m Aralık Merkez 77 54,1 58,8 64,6 45,3 59,8 6,4 0 3,4 109,4 4,1 35,5 Zile 70,3 39,7 33,6 71,4 53,3 76,4 7,3 0 1,9 154,1 6,1 115,5 Turhal 77,7 55,1 48,4 59,7 39,1 63,2 7,1 0 0 148,3 4,3 65,2 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 mm

xxvi

Yukarıdaki çizelgelerde sadece Tokat merkez, Turhal ve Zile ilçeleri verilmektedir. Diğer ilçelerinin iklimsel olarak verilerinin verilememesinin sebebi meteoroloji genel müdürlüğünün bu ilçelerde istasyonlarının bulunmaması ve bu yüzden de verilere ulaĢılamamasındandır.

4. BULGULAR

4.1. Tokat İli ve Bazı İlçelerinde Sert Çekirdekli Meyve Bahçelerinde Tespit Edilen Akar Türleri

Tokat ilinde bulunan Tokat merkez, Erbaa, Turhal, Zile, Niksar, ReĢadiye, Almus ve Pazar ilçelerinde 2010 ve 2011 ilkbahar, yaz ve sonbahar dönemlerinde viĢne, kiraz, Ģeftali, mahlep ve erik bahçelerinde yapılan örneklemeler sonucunda elde edilen zararlı ve faydalı akar türleri ve üzerinde saptandıkları konukçuları Çizelge 4.1. ve Çizelge 4.2.’de verilmiĢtir. Çizelge 4.1. Tokat Ġlinde Merkez ve ilçelerinde taĢ çekirdekli meyve ağaçlarında tespit edilen

zararlı akar türleri

Takım Familya Tür Saptandığı Konukçu

ZARARLI TÜRLER

ViĢne Kiraz Kayısı ġeftali Mahle p Erik Pro stig m ata T etr an y ch id ae

Tetranychus urticae Koch, 1836 - - - + Amphitetranychus viennensis (Zacher, 1920) + + + + + + Bryobia rubrioculus (Scheuten, 1857) + + + + + + Panonychus ulmi (Koch,

1836) - - - + - + Eotetranychus uncatus Garman, 1952 - - - + + + Tenuipalpi dae Cenopalpus pulcher (Canestrini & Fanzogo, 1976)

+ + - + + + Brevipalpus lewisi McGregor,

1949

- + - - - - Tarsonemi

dae

Tarsonemus confusus (Ewing, 1939)

- - - + - - Tarsonemus waitei (Banks,

1912)

+ - - - - -

Eriophyidae Aculus cornatus (Banks, 1906) - - - + - - Aculus fockeui (Nalepa et

Trqussart, 1896) + + - - + + Dip tilo m io p id ae Diptacus gigantorhynchus (Nalepa, 1982) + - + - - + Rhinophytoptus dudichi Farkas, 1963 - - - +

xxvii

Çizelge 4.2. Tokat Ġlinde Merkez ve ilçelerinde taĢ çekirdekli meyve ağaçlarında tespit edilen faydalı akar türleri

Takım Familya Tür Saptandığı Konukçular Faydalı Türler

ViĢne Kiraz Kayısı ġeftali Mahle p Erik Pro stig m at a Tydeidae

Tydeus californicus (Banks) + + + + + +

Tydeus caudatus (Dugés, 1834)

+ + + + + + Stigmaeida

e

Zetzellia mali (Ewing,1960) - + - - - +

Me so stig m ata Ph y to seiid ae Euseius finlandicus (Oudemans, 1915) + + + + + + Kampimodromus aberrans (Oudemans, 1939) + - - + + + Phytoseius echinus Wainstein

& Arutujan, 1970

- - + + + + Amblyseius andersoni (Chant,

1957)

+ - + + + + Paraseiulus triporus (Chant

and Yoshida-Shaul, 1982)

+ + - - - + Typhlodromus athiasae Porath

and Swisrki, 1965

+ + + - - + Paraseiulus soleiger (Ribaga,

1902)

+ - - - - + Typhlodromus pyri Scheuten,

1857

- + + + + + Phytoseiulus finitimus Ribaga,

1904

- - - + Paraseiulus talbi

(Athias-Henriot, 1960) + - - - - + Ast ig m ata

Acaridae Tyrophagus putrescentiae (Schrank, 1781)

+ + + + + +

Tyrophagus longior (Gervais) - - + + + +

Çizelge 4.1. ve Çizelge 4.2.’de görüldüğü gibi çalıĢmanın yürütüldüğü viĢne, kiraz, kayısı, Ģeftali, mahlep ve erik bahçelerinden on üç adet zararlı, on dört adet faydalı ve iki adet de nötr akar türü saptanmıĢtır. ÇalıĢmamızda altı konukçu bitkiden toplam 981 adet akar preparatı hazırlanarak teĢhis çalıĢmaları yapılmıĢtır.

4.1.1. Tetranycidae Familyası

Tetranychidae familyası bitkiler üzerinde ekonomik kayba neden olan akar türlerinin en çok bulunduğu familyalardandır. Bu familya bireyleri genelde polifag türler olup sebze ve süs bitkilerini de içine alan çok geniĢ bir konukçu çevresine sahiptir. Dünya çapında yaygın olarak bulunan bu familyanın 70 cinse ait 1200’den fazla türü içermektedir (Zhang, 2003).

xxviii

Aktif olarak beslenmekte olan akarlar ile kıĢ diyapozuna giren akarlarda farklı renklerde görülmektedirler. Bu familyadaki morfolojik karakterler tarsal tırnak, empodia tipleri, bacaklardaki seta sayıları, bacaklardaki setaların konumu, peritreme yapıları, erkek aedeagusunun yapısı türlerin teĢhisinde önem arz etmektedir. DiĢilerin abdomen sonu daha yuvarlak olup koyu renklidir. Erkek bireyler küçük boyutlarda daha açık renkte ve abdomen son kısmı sivrice olup diĢilerden hareket kabiliyeti olarak daha hızlıdır (Jeppson ve ark., 1975).

Bu familyanın yaĢam döngüsü yumurta, larva, protonimf, deutonimf ve ergin olarak sıralanmakta ve her biyolojik dönem arasında durağan bir dönem vardır. Bu familyada döllenmemiĢ yumurtalardan sadece erkek birey, döllenmiĢ yumurtalardan ise diĢi bireyler meydana gelir. Bu familya bireyleri genellikle yaprakların alt kısımlarında bulunur ve parankimatik kısımda bulunan bitki öz suyunu emerek zarar yaparlar. Bu familyaya ait akarların genelinde ağ örme yetenekleri vardır. Sera koĢullarında ise tüm yıl boyunca üremeleri devem eder (Zhang, 2003).

Bu familyaya ait türlerin tespit edildiği çalıĢmanın yürütüldüğü ilçelerdeki dağılımı gösteren kroki ġekil 4.1.’de verilmektedir.

xxix

ġekil 4.1. Tetranychidae familyası türlerinin çalıĢmanın yürütüldüğü ilçelerdeki dağılımını gösteren kroki (Tetranychus urticae O, Amphitetranychus viennensis

O

O

O

O

DüzgüneĢ (1954) ve Pritchard ve ark. (1955)’e göre sinonimleri: Tetranychus telarius Linnaeus, 1758

Tetranychus bimaculatus Harvey, 1898 Tetranychus althaeae Von Hanstein, 1901 Epitetranychus althaeae Zacker, 1916 Eotetranychus cucurbitacearum Sayed, 1946 Tetranychus multisetus McGregor, 1959

DiĢinin idiosoması oval, açık sarıdan koyu kahverengine değiĢmekte ve dorsalinde siyah küçük noktalardan meydana gelmiĢ iki leke bulunur. Idiosoma uzunluğu 390-500µm, geniĢliği de 280-250µm’dir. Dorsalde bulunan kıllar 26 adet olup, tüberküllerden çıkmıĢtır. Palpusun son segmenti oldukça kalın olup uzunluğunun üçte birinden daha geniĢtir. Palpusun sonunda terminal sensilliumun uzunluğu kalınlığından fazla değildir. Peritrem bir kolu uzun bir kolu kısa U Ģeklindedir. Birinci çift tarsusda dubleks kıllar bulunur. Tırnak diken Ģeklinde altı parçaya ayrılmıĢtır.

Erkekler diĢiden daha küçük ve incedir. Ġdiosoma uzunlukları 190-300µm ve geniĢliği 140-200µm’dir. Bacakları diĢininkine göre çok daha uzundur. Aedeagusun kaide kısmı uca doğru daralır ve 90 derecelik bir açı yaparak yukarı döner (Kumral, 2005).

Bu türüde geliĢme eĢiği 120_{C, maksimum geliĢme sıcaklığı 40}0

C, optimum sıcaklık ise 30-320C arasındadır. Bu türün diĢilerinin yaĢam süreleri ortalama 30 gün civarındadır. YaĢamı boyunca yetiĢkin bir diĢi ortalama 90-110 arasında yumurta bırakır (Pritchard ve Baker, 1955).

Bu tür genellikle yaprakların alt kısımlarında yaĢarlar. Yapraklara styletleri yardımı ile giriĢ yaparak yaprakların kloroplastları ile beslenirler. Bunun sonucunda ise yapraklar soluk ve sarımsı bir renk alarak görevini yerine getiremez ve kurur. Ayrıca bu tür ağ örer ve ağların arasında yaĢar (Pritchard ve Baker, 1955).

xxx

YayılıĢı ve konukçuları: T. urticae ülkemiz baĢta olmak üzere neredeyse bütün dünyada ev süs bitkileri de dahil olmak üzere, tek yıllık çalımsı ve otsu bitkilerde, meyve ağaçlarında, sebzelerde, yabancı otlarda, sera bitkilerinde ve orman ağaçlarında zararlı olarak kayıt altına alınmıĢtır (Pritchard ve Baker, 1955; Jeppson ve ark., 1975; Çobanoğlu ve ark., 2001; Bulut ve Madanlar, 2004; Kumral 2004; Yanar ve Ecevit, 2005; Yanar ve TokkamıĢ, 2011).

Çizelge 4.3. Tetranychus urticae’nin çalıĢmanın yürütüldüğü alanlardaki dağılımı, konukçusu ve incelenen birey sayısı

BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

ReĢadiye Merkez Erik 40°22'40'' 37°22'54'' 510m 17.VII.2010 1♀

TOPLAM 1

4.1.1.2. Tür: Amphitetranychus viennensis (Zacher, 1920)

Toros (1974)’e göre sinonimleri:

Tetranychus (Epitetranychus) viennensis Zacher, 1920 Tetranychus crataegi Hirst, 1920

Apotetranychus longipenis Ugarov ve Nikolskii, 1937 Apotetranychus (Tetranychus) virginis Ugarov, 1937

Bu türde 3 çift anal setae, opistosomasının yanında bir çift para-anal kıl, erkeğinin ventralinde ise 16 kıl bulunur ancak, coxa I ve II’de ikiĢer çift, coxa III ve IV’de birer kıl ilavesiyle bu sayı 28’e ulaĢır (Pitchard ve Baker, 1955).

DiĢinin idiosoması oval biçimde koyu kırmızı rengindedir ve beslenme ile renk kımızının tonlarına dönebilir. Ġdiosoma uzunluğu 480-580µm, geniĢliği 340-410µm’dur. Pedipalpus dört parçadan oluĢur ve tarsusun üzerinde 7 kıl bulunur. Duyu organı olan sensillum geniĢliği uzunluğundan biraz fazladır. Peritremenin ucu gevĢek bir yün yumağına benzer. Bacaklar uzun ve düzgündür. Ayrıca diğer tetranych’lerde olduğu gibi dubleks setalar vardır.

xxxi

Erkekler diĢilere göre daha küçük olup, opistosoma sivridir. Erkeklerde idiosoma uzunluğu 220-330µm, geniĢliği 140-220µm’dur. Rengi diĢiden farklı olarak sarıdır. Peritreme diĢi ile aynı yapıdadır. Aedeagusu Panonychus ulmi’ninkine benzemekte olup, doksan derecelik bir açı ile yukarı kıvrılan kısmında küçük bir çıkıntı bulunmaktadır. Ayrıca kaide kısmı oldukça iyi geliĢmiĢ ve kıvrım yerinden sonra oldukça incelerek yay gibi bükük durur (Kumral, 2005).

Bu tür kıĢı ergin diĢi olarak geçirir ve yaprakların alt kısmında yaĢar. Ağ örerler ve yumurtalarını bu ağların altına bırakırlar. Erkek bireyler diĢi bireylerden daha önce geliĢir. DiĢiler yılda ortalama olarak 9-10 döl vermektedir. Zararı ise klorofil miktarını azaltarak meyve geliĢimini engellemek ve küçük kalmasına neden olmaktadır.

YayılıĢı ve konukçuları: Ülkemizde Ġçel, Adana, KahramanmaraĢ, Van, Tokat, Antalya ve Amasya illerinde erik, Ģeftali, elma, viĢne, kiraz bitkilerinde tespit edilmiĢlerdir (Toros, 1974; Yiğit ve Uygun, 1982; Çiftçi ve ark., 1985; Erol ve YaĢar, 1996; Ġncekulak ve Ecevit, 2002; Kasap ve ark., 2004; Kumral, 2005; Yanar ve Ecevit, 2005).

Çizelge 4.4. Amphitetranychus viennensis’in Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

Zile Merkez ġeftali 40°18'47'' 35°53'40'' 755m 22.VII.2010 4♀ Merkez Döllük ġeftali 40°21'51'' 36°40'54'' 653m 10.VIII.2010 1♀ Merkez Geyraz ġeftali 40°16'35'' 36°33'39'' 594m 12.VIII.2010 2♀ Merkez Gümenek ġeftali 40°21'49'' 36°38'37'' 623m 25.IX.2010 1♀ Merkez Geyraz ġeftali 40°16'10'' 36°32'45'' 685m 06.X.2010 2♀ Merkez Geyraz ġeftali 40°16'15'' 36°32'42'' 696m 06.X.2010 2♀ Merkez Geyraz ġeftali 40°16'49'' 36°32'56'' 675m 06.X.2010 1♀ Merkez ÇedaĢ ġefali 40°20'00'' 36°34'32'' 612m 23.X.2010 1♀ Merkez Akyamaç Köyü ġeftali 40°21'01'' 36°28'55'' 604m 11.V.2011 1♀ Merkez Çat Kasabası ġeftali 40°17'21'' 36°42'93'' 1073m 27.V.2011 1♀ Merkez Gümenek ġeftali 40°21'05'' 36°38'04'' 622m 27.V.2011 1♀ Merkez Gümenek ġeftali 40°22'05'' 36°38'53'' 628m 27.VII.2011 1♀

Turhal

ġenyurt

Kasabası ġeftali 40°19'21'' 36°13'56'' 549m 28.X.2011 1♀

xxxii

Çizelge 4.5. Amphitetranychus viennensis’in kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

Merkez Gümenek Kayısı 40°21'35'' 36°38'13'' 639m 23.X.2010 2♀ Merkez

Örmanbeyli

Köyü Kayısı 40°30'13'' 36°47'25'' 892m 23.X.2010 1♀ Merkez Geyraz Kayısı 40°16'52'' 36°32'56'' 707m 29.VII.2011 1♀

TOPLAM 2

Çizelge 4.6. Amphitetranychus viennensis’in erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

Merkez Gümenek Erik 40°21'49'' 36°38'37'' 632m 25.VI.2010 6♀ Niksar Korulu Erik 40°29'36'' 36°56'08'' 319m 17.VII.2010 1♀ ReĢadiye Umurca Erik 40°19'50'' 37°33'55'' 587m 17.VII.2010 3♀

Pazar

Üzümören

Kasabası Erik 40°16'05'' 36°09'50'' 549m 22.VII.2010 1♀ Zile

ġeyh Nusrettin

Köyü Erik 40°17'06'' 35°55'57'' 651m 22.VII.2010 15♀ Zile Merkez Erik 40°16'60'' 35°53'48'' 703m 22.VII.2010 3♀ Zile Merkez Erik 40°18'47'' 35°53'40'' 755m 22.VII.2010 2♀ Merkez TaĢçiflik Köyü Erik 40°19'37'' 36°25'57'' 583m 22.VII.2010 4♀ Pazar Merkez Erik 40°17'09'' 36°18'20'' 560m 22.VII.2010 4♀ Pazar Merkez Erik 40°17'09'' 36°18'20'' 560m 22.VII.2010 1♂ Pazar Merkez Erik 40°16'46'' 36°17'37'' 595m 22.VII.2010 1♀ Merkez Toki Erik 40°20'22'' 36°36'19'' 633m 10.VIII.2010 3♀ Almus Bakımlı Erik 40°22'08'' 36°46'46'' 979m 10.VIII.2010 1♀ Almus

Ormandibi

Beldesi Erik 40°18'09'' 36°48'08'' 906m 10.VIII.2010 2♀ Merkez Sevindik Köyü Erik 40°16'25'' 36°36'09'' 1226m 10.VIII.2010 8♀ Merkez Gümenek Erik 40°21'21'' 36°38'28'' 616m 10.VIII.2010 1♀ Merkez Döllük Erik 40°21'34'' 36°39'14'' 623m 10.VIII.2010 1♀ Merkez Gümenek Erik 40°21'49'' 36°38'37'' 623m 25.IX.2010 5♀ Merkez Geyraz Erik 40°15'53'' 36°32'50'' 716m 06.X.2010 2♀

xxxiii

Merkez Geyraz Erik 40°17'19'' 36°33'00'' 664m 06.X.2010 1♀ Merkez ÇedaĢ Erik 40°20'00'' 36°34'32'' 612m 23.X.2010 3♀ Niksar Sarıyazı Köyü Erik 40°34'25'' 36°51'34'' 281m 23.X.2010 1♀ Merkez Gümenek Erik 40°21'35'' 36°38'13'' 639m 23.X.2010 2♀ Merkez Kızılöz Köyü Erik 40°22'42'' 36°40'09'' 657m 23.X.2010 2♀ Merkez Kampüs Erik 40°19'40'' 36°28'08'' 611m 25.X.2010 2♀ Merkez Fidanlık Erik 40°20'47'' 36°31'08'' 598m 11.V.2011 1♀ Merkez

YeĢilyurt

Kasabası Erik 40°19'31'' 36°20'22'' 564m 28.X.2011 1♀ Merkez Gümenek Erik 40°20'50'' 36°37'52'' 633m 30.X.2011 1♀ Merkez Döllük Erik 40°21'48'' 36°40'21'' 652m 30.X.2011 1♂

TOPLAM 79

Çizelge 4.7. Amphitetranychus viennensis’in viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı

BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih

Birey Sayısı Merkez Kızılöz Köyü ViĢne 40°16'27'' 36°35'56'' 1222m 27.V.2011 1♀ ReĢadiye

Bozçalı

Kasabası ViĢne 40°32'10'' 37°17'50'' 1306m 16.VI.2011 1♀ Merkez Gümenek ViĢne 40°21'05'' 36°38'04'' 622m 27.VII.2011 1♀ Merkez Geyraz ViĢne 40°16'12'' 36°32'47'' 704m 29.VII.2011 1♀ Merkez Emirseyit ViĢne 40°20'31'' 36°25'13'' 579m 27.X.2011 1♀ Merkez Kömeç ViĢne 40°20'43'' 36°27'42'' 580m 27.X.2011 1♀ Zile Merkez ViĢne 40°19'44'' 35°54'06'' 837m 28.X.2011 3♀ Tokat

Dökmetepe

Köyü ViĢne 40°18'48'' 36°17'55'' 556m 28.X.2011 1♀ Merkez Gümenek ViĢne 40°20'50'' 36°37'52'' 633m 30.X.2011 6♀ Merkez Kampüs ViĢne 40°19'44'' 36°28'23'' 610m 05.XI.2011 1♀

TOPLAM 17

Çizelge 4.8. Amphitetranychus viennensis’in mahlep ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

Merkez Çat Kasabası Mahlep 40°17'21'' 36°42'93'' 1073m 27.V.2011 1♀ ReĢadiye Umurca Köyü Mahlep 40°19'52'' 37°33'59'' 591m 20.VII.2011 1♀

xxxiv

TOPLAM 2

Çizelge 4.9. Amphitetranychus viennensis’in kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

Zile Merkez Kiraz 40°16'60'' 35°53'48'' 703m 14.V.2010 1♀ Niksar Hanyeri Kiraz 40°31'07'' 37°03'13'' 711m 16.VI.2010 1♀ Niksar

BaĢçiflik

Kasabası Kiraz 40°32'04'' 37°09'33'' 1438m 18.IX.2010 1♀ Merkez Döllük Kiraz 40°21'48'' 36°40'21'' 652m 30.X.2011 5♀

TOPLAM 8

4.1.1.3. Tür: Bryobia rubrioculus (Scheuten, 1857)

DüzgüneĢ (1954)’e göre sinonimleri: Bryobia speciosa Koch, 1838

Bryobia pratensis Garman, 1825 Bryobia pretiosa Koch, 1836 Bryobia brevicornis Ewing, 1912 Bryobia longicornis Ewing, 1921

DiĢinin vücudu koyu kırmızımtırak kahverengidir. Ġdiosomanın üst kısmı geniĢ olmak üzere oval ve sırt kısmı yassıca olup, uzunluğu 420-620µm, geniĢliği 420-500µm’dur. Vücut derisi küçük granül gibi desen ve düzensiz çizgilere sahiptir. Propodosoma ve hysterosoma arasında belirgin bir çizgi vardır.

xxxv

Propodosomanın ön kısmında çıkıntı yapan levha dört adet lob içerir, bunlardan iki lob yakındakilere göre daha uzundur. Yanda bulunan loblar ortadakinden derin birer yarıkla, ortadaki loblar ise birbirinden daha az derin bir yarıkla ayrılmıĢtır. Her lobun ucunda birer adet yaprak Ģeklinde kıl vardır. Vücut üzerinde 14 çift kıl bulunmaktadır. Bunlardan propodosoma üzerinde bulunan iki çift kıl kenara yakın yerde, 12 çift kıl ise hysterosoma üzerinde yer almaktadır. Vücuttaki kılların hepsi neredeyse spatül Ģeklinde ve kenarları testere gibi diĢlidir (Kumral, 2005).

Bu tür kıĢı yumurta halinde geçirir ve erkekleri hakkında bilgi pek yoktur. Yaz yumurtalarını yapraklara, yaprak saplarına ve dallara, kıĢ yumurtalarını ise en çok tomurcukların etrafındaki girintili, çıkıntılı yerlere, dal ve gövdedeki çatlak ve yarıklara, kavlamıĢ kabukların altlarına koyarlar (Jeppson ve ark, 1975).

YayılıĢı ve konukçuları: Ülkemizde meyve yetiĢtiriciliği yapılan alanların hepsinde, birçok ılıman iklim meyvelerinde saptanmıĢtır (Yiğit ve Uygun, 1982; Erol ve YaĢar, 1996; Kumral, 2005; Yanar ve Ecevit, 2005; Kasap ve Çobanoğlu, 2006).

Ayrıca B. rubrioculus elma, armut ve Ģeftali gibi yaprağını döken meyve ağaçlarında Kuzey ve Güney Amerika, Avrupa, Asya, Avustralya ve Güney Afrika kıtalarında bulunduğu bildirilmektedir (Jeppson ve ark., 1975).

Çizelge 4.10. Bryobia rubrioculus’un viĢne ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı

BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

Merkez Ormanbeyli ViĢne 40°30'13'' 36°47'24'' 881m 18.VI.2010 1♀ Merkez Gümenek ViĢne 40°21'49'' 36°38'37'' 265m 25.VI.2010 1♀ Merkez Geyraz ViĢne 40°16'37'' 36°32'47'' 691m 07.V.2011 3♀ Pazar Merkez ViĢne 40°16'36 '' 36°17'42'' 637m 14.V.2011 2♀ Merkez Havaalanı ViĢne 40°18'14'' 36°22'40'' 576m 14.V.2011 3♀ Merkez Büyükbağlar ViĢne 40°17'34'' 36°21'13'' 572m 14.V.2011 1♀ Almus Bakımlı Köyü ViĢne 40°21'56'' 36°45'46'' 960m 27.V.2011 3♀ Almus Kınık Köyü ViĢne 40°19'50'' 36°53'03'' 829m 27.V.2011 1♀ Almus Kınık Köyü ViĢne 40°19'03'' 36°52'05'' 856m 27.V.2011 3♀ Merkez Çat Kasabası ViĢne 40°18'18'' 36°44'55'' 964m 27.V.2011 1♀ Merkez Hanpınarı Köyü ViĢne 40°16'47'' 36°40'11'' 1138m 27.V.2011 1♀ Merkez Sevindik Köyü ViĢne 40°16'28'' 36°36'42'' 1250m 27.V.2011 4♀ Merkez Kızılöz Köyü ViĢne 40°16'27 '' 36°35'56'' 1222m 27.V.2011 1♀

xxxvi

ReĢadiye Köklü Köyü ViĢne 40°22'00'' 37°25'09'' 513m 20.VII.2011 1♀ Turhal Dökmetepe ViĢne 40°18'53'' 36°18'13'' 571m 27.VII.2011 2♀ Merkez Emirseyit ViĢne 40°20'31'' 36°25'13'' 579m 27.VII.2011 1♀ Merkez Geyraz ViĢne 40°16'36'' 36°32'47'' 702m 29.VII.2011 1♀ Merkez Geyraz ViĢne 40°16'58'' 36°33'00'' 684m 29.VII.2011 1♀

TOPLAM 31

Çizelge 4.11. Bryobia rubrioculus’un kayısı ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı

BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

Pazar BeĢevler Köyü Kayısı 40°16'09'' 36°09'51'' 553m 14.V.2011 1♀ Merkez

Büyükbağlar

Köyü Kayısı 40°17'34'' 36°21'13'' 572m 14.V.2011 1♀ Pazar Merkez Kayısı 40°16'50'' 36°17'40'' 585m 14.V.2011 1♀

TOPLAM 3

Çizelge 4.12. Bryobia rubrioculus’un Ģeftali ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı

BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

Merkez Gümenek ġeftali 40°20'48'' 36°37'49'' 620m 10.VII.2010 3♀ Pazar MenteĢe Köyü ġeftali 40°16'21'' 36°15'10'' 560m 14.V.2011 1♀ Pazar Merkez ġeftali 40°16'50'' 36°17'40'' 585m 14.V.2011 1♀ Merkez Pınarlı Köyü ġeftali 40°22'01'' 36°41'49'' 647m 27.V.2011 3♀ Merkez Gümenek ġeftali 40°22'05'' 36°38'53'' 628m 27.V.2011 1♀ Merkez Çamağzı Köyü ġeftali 40°24'52'' 36°41'10'' 691m 27.V.2011 2♀

xxxvii

Çizelge 4.13. Bryobia rubrioculus’un erik ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı

BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

Merkez Gümenek Erik 40°21'49'' 36°38'37'' 265 25.VI.2010 17♀ Pazar Merkez Erik 40°17'09'' 36°18'20'' 560m 22.VII.2010 1♀ Merkez Hanpınarı Köyü Erik 40°16'31'' 36°39'20'' 1181m 10.VII.2010 2♀ Merkez Sevindik Köyü Erik 40°16'21'' 36°37'15'' 1232m 10.VII.2010 1♀ Merkez Döllük Köyü Erik 40°21'51'' 36°40'54'' 653m 10.VII.2010 1♀ ReĢadiye Umurca Erik 40°19'48'' 37°34'14'' 589m 26.IX.2010 1♀ Merkez Geyraz Erik 40°17'19'' 36°33'00'' 664m 06.X.2010 1♀ Erbaa Bölücek Erik 40°40'15'' 36°37'05'' 231m 23.X.2010 1♀ Merkez Kampüs Erik 40°19'40'' 36°28'08'' 611m 25.X.2010 2♀ Pazar Merkez Erik 40°16'36'' 36°17'42'' 637m 14.V.2011 8♀ Pazar Merkez Erik 40°16'28'' 36°17'49'' 661m 14.V.2011 1♀ Pazar Merkez Erik 40°16'46'' 36°17'46'' 620m 14.V.2011 4♀ Pazar Merkez Erik 40°16'37'' 36°16'33'' 571m 14.V.2011 1♀ Pazar Tatar Köyü Erik 40°16'16'' 36°14'15'' 554m 14.V.2011 3♀ Pazar BeĢevler Köyü Erik 40°16'09'' 36°09'51'' 553m 14.V.2011 3♀ Turhal BahçebaĢı Köyü Erik 40°16'04'' 36°05'08'' 567m 14.V.2011 3♀ Merkez Çerçi Köyü Erik 40°19'30'' 36°25'14'' 573m 14.V.2011 6♀ Turhal BahçebaĢı Köyü Erik 40°15'53'' 36°02'53'' 573m 14.V.2011 3♀ Zile Ġstasyon Mah. Erik 40°17'09'' 35°55'58'' 664m 14.V.2011 1♀ Zile Merkez Erik 40°18'54'' 35°53'43'' 762m 14.V.2011 1♀ Merkez Söngüt Köyü Erik 40°19'03'' 36°24'01'' 579m 14.V.2011 3♀

Merkez

Büyükbağlar

Köyü Erik 40°17'34'' 36°21'13'' 572m 14.V.2011 6♀ Pazar TaĢlık Köyü Erik 40°17'21'' 36°19'00'' 578m 14.V.2011 1♀ Pazar Merkez Erik 40°16'50'' 36°17'40'' 585m 14.V.2011 2♀

xxxviii

Çizelge 4.14. Bryobia rubrioculus’un kiraz ağaçlarındaki dağılımı ve incelnen birey sayısı

BULUNDUĞU YER Konukçusu Koordinatlar Tarih Birey Sayısı Ġlçe Köy/Belde Kuzey Doğu Rakım

ReĢadiye Merkez Kiraz 40°22'40'' 37°22'54'' 510m 17.VII.2010 1♀ Merkez Sevindik Köyü Kiraz 40°16'25'' 36°36'09'' 1226m 10.VII.2010 1♀ Merkez Döllük Köyü Kiraz 40°21'51'' 36°40'54'' 653m 10.VII.2010 2♀ Erbaa Tanoba Kiraz 40°39'12'' 36°24'17'' 534m 01.V.2011 2♀ Erbaa Koçak Köyü Kiraz 40°38'43'' 36°30'34'' 423m 01.V.2011 1♀ Pazar Merkez Kiraz 40°16'37'' 36°16'33'' 571m 14.V.2011 2♀ Pazar MenteĢe Köyü Kiraz 40°16'21'' 36°15'10'' 560m 14.V.2011 1♀ Pazar BeĢevler Köyü Kiraz 40°16'09'' 36°09'51'' 553m 14.V.2011 1♀ Zile Merkez Kiraz 40°18'47'' 35°52'50'' 754m 14.V.2011 5♀ Zile Merkez Kiraz 40°18'54'' 35°53'43'' 762m 14.V.2011 2♀ Pazar TaĢlık Köyü Kiraz 40°17'21'' 36°19'00'' 578m 14.V.2011 5♀ Almus Merkez Kiraz 40°22'10'' 36°54'23'' 809m 27.V.2011 1♀ Almus Merkez Kiraz 40°20'35'' 36°53'43 '' 820m 27.V.2011 2♀ Merkez Sevindik Köyü Kiraz 40°16'28'' 36°36'42'' 1250m 27.V.2011 4♀ Merkez Gümenek Kiraz 40°22'05'' 36°38'53'' 628m 27.V.2011 1♀

TOPLAM 31