Beslenm e v e D iyet D ergisi / J. N u tr. an d . Diet., 21(1): 61-70, 1992
D İY A R B A K IR B Ö L G E SİN D E H İP E R T A N SİY O N PREVALANSI VE B U N U N BESLENM EYE İLİŞK İN BAZI ETMENLERLE İLİŞKİSİ
D oç. Dr. Perran T O K SÖ Z */ Prof. Dr. Ersen İLÇİN*
D iyarbakır il m erkezindeki üç sağlık ocağı b ö lgesinden seçilen 1260 kişi ü z e rin d e yapılm ış b u araştırm an ın am acı, 40 yaş ve ü z e ri n ü fu sta h ip e rtan siy o n prev alan sı ve b u ııu n beslenm eye iliş k in b az ı e tm e n le rle ilişk isin i s a p ta m a k tır . A ra ştırm a b u lg u la r ı, ö rn c k lc m i o lu ş tu ra n b ire y le r in % 2 1 .3 'ü n iin h i p e r t a n s i y o n l u o ld u k la r ın ı g ö s te r m iş ti r . K a d ın la rd a h ip e rtan siy o n u n oranı (% 24.1), erkeklere göre (% 17.7) önem li d ere ced e yüksek b u lu n m u ştu r. Yaşın ilerlem esine bağlı olarak kan basıncının yükselm esi önem lilik gösterm ektedir. 70 yaş ve ü z e r i n ü fu s ta h ip e rta n s iy o n o ra n ı % 44.1'e çık m a k ta d ır. F iz ik s e l fa a liy e tin a z lığ ı ve ş iş m a n lığ ın , k a n basın cın ı y ü k se lte n etm e n le r o ld u ğ u bu çalışm ada d a k an ıtla n m ıştır. N o rm a l ağ ırlık lı b irey lerin % 16.1'i h ip e rta n s iy o n lu iken ş iş m a n la r ın % 2 8 .7 'sin in y ü k se k ta n s iy o n lu o ld u k la r ı sa p ta n m ıştır. B eslenm eye ilişkin etm en ler olarak, yüksek tuz tü k e tim in in h ip ertan siy o n için önem li bir risk etm en i o ld u ğ u b e lir le n m iş tir . B ölgede genel o la ra k tü k e tile n y a ğ tü r ü m a rg a rin o lu p , d o y m u ş yağları k u lla n a n la rd a h ip e rtan siy o n s ık lığ ı, b itk is e l sıv ı y a ğ la rı k u lla n a n la ra g ö re a n la m lı d e re c e d e y ü k se k b u lu n m u ş tu r. Ç alışm ad a, alkol ve sigara k u lla n ım ı ile d e h ip e rta n siy o n ilişk isi in c e le n m iş, alkol tü k e tim in in kan b asıncını yükseltici etk isi ö n em siz, ancak sigara içiminin önem li olduğu sonucuna varılm ıştır.
62 Toksöz, P., tlçin, E.
GİRİŞ
G id e r e k ön em li b ir h a lk sağlığı s o r u n u h alin e gelen h ip e r t a n s iy o n o lg u la rın ın % 90-95'inde s o r u m lu e tk e n in n e o ld u ğ u ç o ğ u k ez b il in m e m e k te d ir. Ç ok y ö n lü a ra ş tır m a la r d a eld e e d ilen so n u çlar, e s an siy el h i p e r ta n s iy o n d a d eğ işik e tm e n le r d e n b ir v ey a b ir k açının h a k i m o la b ile ceğini g ö s te r m e k te d ir (1). Ö zellikle b irey in b e s le n m e a lış k an lık ları ile sosyal çevreyi k a p s a y a n e tm e n le r, h ip e rta n s iy o n o l u ş u m u n d a ö n e m li rol o y n a m a k td ır (2).
K o ro n e r k a lp h a stalık ları için en ö n e m li risk e t m e n l e r i n d e n biri o la n h ip e rta n s iy o n u n sinsi gelişm esi, h astalığ ın m o r b id ité ve m o r ta lité hızının y üksek olm asının en önem li n ed en id ir.
H ip e rta n s iy o n u n fizyopatolojik m e k a n iz m a s ı, ö n le n m e s i ve t e d a v i si, to p lu m la r a r a s ın d a b ir farklılık g ö s te r m e z k e n p r e v a l a n s ı ü lk e le r arasın d a önem li farklılıklar g ö s te rm e k te d ir. B u n u n n e d e n i, d iy e tsel ve çevresel etm en le rin farklı o lm ası ile a ç ık la n m a k ta d ır (3).
Bu çalışma, D iyarbakır il m e r k e z in d e 40 y a ş ve ü zeri n ü f u s ta h i p e r tansiyon p rev alan sm ı ve b u n a n e d e n olan risk e tm e n le r in d e n b e s le n m e ile ilgili o la n lara s a p ta m a k a m a c ıy la y a p ılm ış tır .
A R A ŞTIR M A YÖNTEM İ VE AR AÇ LA R
A r a ş tır m a , 1991 yılı O c a k a y ı n d a n b a ş l a y a r a k üç a y lık b ir s ü r e içerisinde D iyarbakır il m e rk e z in d e b u lu n a n üç sağlık ocağı b ö lg e s in d e yürütülm üştür.
O cağ a kayıtlı b u lu n a n 40 y a ş ve ü z e r i n ü f u s u n % 5'i g e liş ig ü z e l ö r n e k le m e y ö n te m i ile seçilerek to p la m 1260 kişi a r a ş tır m a k a p s a m ı n a a l ı n m ı ş t ı r .
Ç a lış m a d a kan basıncını etk iley ecek a r a ş tır m a dışı e tk e n le r e n aza i n d i r g e n m e y e çalışılm ıştır. Beş d a k i k a l ı k d i n l e n m e d e n s o n r a k a n basıncı y a ta r v aziy ette sağ k o ld a n , a n e ro id tip te Erka M a rk a S fignto- m a n o m e t r e ve L ittm an m a r k a s te te s k o p k u ll a n a r a k in tö r n d o k t o r l o r ta ra fın d a n ölçülm üştür.
S a p t a n a n k a n b a s ı n ç l a r ı n ı n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i , D ü n y a S a ğ lı k Ö r g ü t ü n ü n k a b u l ettiği s ın ırla r d ik k a te a lın a r a k y a p ılm ış tır (4). Bi r e y le r a ğ ırlık y ö n ü n d e n d e ğ r le n d i r i l i r k e n , b o y a g ö r e a ğ ırlığ ı s t a n d a r d ı n % 90'ının a ltın d a b u l u n a n l a r zayıf, % 90-110 arası n o r m a l, % 110-125 arası hafif şişm an, % 125'in ü z e r i n d e ş işm an o la ra k k ab u l e d i l m iş tir .
DİYARBAKIR BÖLGESİNDE HİPERTANSİYO N PREVALANSI 63
BULGULAR ve TA RTIŞM A
A ra ş tırm a k a p s a m ın a alınan bireylerin 701'i (% 55.6) k a d ın , 559'u (% 44.4) erkektir. C in siy et ile h ip ertan siy o n arasındaki ilişki incelen d iğ in d e k ad ın ların % 24.1, erkeklerin % 17.7'sinin h ip e rtan siy o nlu ol d u k la rı b elirlen m iştir(T ab lo 1). Ö rneklem i o lu ştu ran k a d ın la r d a kan basıncı, erkeklere göre önemli ölçüde yüksek bu lunm uştur (p<0.05).
H ip e r ta n s iy o n u n epidem iyolojisi ile ilgili çalışmalarda bu bu lg u y u d e s te k le m e k te d ir (5).
T ablo 1: B irey lerin C in siy etler in e Göre Kan B asınçlarının D a ğ ılım ı C i n s i y e t D ü ş ü k N o rm a l S ın ır Y ü k se k T o p l am n % n % n % 11 % n % K a d ın 23 3.3 319 56.1 116 16.5 169 24.1. 701 55.6 E rk ek 17 3.0 341 61.0 102 18.3 99 17.7 559 44.4 T o p l a m 4 0 3.2 7 3 4 5 8 .2 2 1 8 17.3 2 6 8 21.3 1 2 6 0 1 00.0 X2 = 7.863 p < 0.05
H ip e rta n siy o n için risk etm en lerin d en birinin de y aşlanm a olduğu b ilin m ek ted ir (2, 6). Bu çalışm ada 40 yaşından sonra yaşın ilerlemesine bağlı o la ra k h ip e rta n s iy o n o ran ın ın önemli derecede yükseldiği sap ta n m ış tır (p <0.0 0 1).
Tablo 2'de g ö rü ld ü ğ ü gibi 40-49 yaş grubundaki bireylerin % 9.5’i hi p e r ta n s i y o n lu iken b u o r a n 60-69 yaş g ru b u n d a % 32.8, 70 yaşın ü zerin d ek ilerd e ise % 44.1 olarak bulunm uştur.
A n k a ra n m E tim esg u t Sağlık Ocağı bölgesinde 65 yaş ve üzerindeki g r u p ta y ap ılan b ir ç a lışm ad a hipertan siy o n g örülm e sıklığının % 63 o ld u ğ u b ild irilm ek ted ir (7).
T ablo 2: B ireylerin Yaş G ruplarına Göre Kan B asınçlarının D a ğ ılım ı Y aş (Yıl) D ü ş n ü k % N o rm a l n % S ın ır n % Y ü k sek 11 % T o p l 11 am % 40 - 49 29 5.8 362 72.8 59 11.9 47 9.5 497 39.4 50 - 59 5 1.2 227 56.9 78 19.5 89 22.3 399 31.7 6 0 - 6 9 - - 110 43.5 60 23.7 83 32.8 253 20.1 70 + 6 5.4 35 31.5 21 18.9 49 44.1 111 8.8 T o p l a m 40 3 .2 7 3 4 58.2 21 8 17.3 268 21.3 1 2 6 0 1 0 0 .0 X2 = 158.616 p < 0.001
64 T oksöz, P., llçin, E. H i p e r t a n s i y o n u n e tiy o lo jis in d e ş iş m a n l ığ ın ö n e m li y e r t u t t u ğ u , ş iş m a n k iş ile r d e h i p e r t a n s iy o n a d a h a sık r a s tla n ıld ığ ı b e l ir ti lm e k t e d ir (8, 9).
A r a ş tır m a k a p s a m ı n a g ir e n b ir e y le r in a ğ ırlık y ö n ü n d e n d e ğ e r le n d ir ilm e s i v e b u n u n ta n s iy o n la ilişkisi T a b lo 3 'te g ö s te r i lm i ş t ir . Ç alışm ad a d e n ek lerin % 17.3'iinün hafif şişm an, % 40.7'sinin ise ş iş m a n o ld u k ları ve şişm an lık la birlikte h ip e rta n s iy o n u n g ö r ü lm e s in in ö n em li o ld u ğ u sap ta n m ış tır (pcO.OOl). B oyuna göre n o rm a l ağırlığa s a h ip o la n ların % 16.l 'i n i n k a n basıncı y ü k s e k iken hafif ş iş m a n la r ın % 17.4'ü, a ğ ır ş iş m a n la r ın ise % 28.7'sinin h i p e r t a n s iy o n lu o ld u k l a r ı b e l ir le n m iştir.
K ayseri y ö r e s in d e y a p ıla n b ir ç a lış m a d a d a ş iş m a n o la n la r d a h i pertansiyonun görülmesi önemli bulunm uştur(lO ).
T a b lo 3: B i r e y l e r i n V ü c u t A ğ ı r l ı k l a r ı n a G ö r e K a n B a s ı n ç l a r ı n ı n D a ğ ı l ı m ı V ü c u t D ü ş ü k N o r m a l Sın ır Y ü k s e k T o p l a m A ğ ır lığ ı n % n % n % n % n % Z ayıf 17 15.7 65 60.2 11 10.2 15 13.9 108 8.6 N o rm a l 10 2.4 271 64.4 72 17.1 68 16.1 421 33.4 H afif Ş işm a n 3 1.4 136 62.4 41 18.8 38 17.4 218 17.3 Ş işm a n 10 1.9 262 51.1 94 18.3 147 28.7 518 40.7 T o p l a m 40 3.2 734 58.2 218 17.3 2 6 8 21.3 1 2 6 0 100 .0 X2 = 93.549 p < 0.001
B irçok k a y n a k l a r d a fiziksel fa a liy e tle rin a z lığ ı ile h i p e r t a n s i y o n a ra s ın d a b ir ilişki k u r u lm u ş tu r ( 9 , 11).
Fiziksel a k tiv iteleri az olan kişilerin ç o ğ u n l u k la ş iş m a n o ld u k la r ı ve bu n e d e n le d e h ip e rta n s iy o n lu o lm a r is k le rin in y ü k s e k o labileceği v u r g u l a n m a k t a d ı r .
T ab lo 4'te b ire y le rin fiziksel faaliy etlerin e g ö r e k a n b a s ın ç la r ın ın d ağ ılım ı gösterilm iştir. B una g ö re o rta d e r e c e d e h a re k e tli o la n d e n e k lerin % 19.5'i, h a re k e ti çok sınırlı o la n ların ise % 35.8'i h ip e r t a n s iy o n - l u d u r . A r a d a k i f a r k lılık is ta tis tik s e l o l a r a k ö n e m l i b u l u n m u ş t u r
DİYARBAKIR BÖLGESİNDE H İPERTANSİYO N PREVALANSI 65
(p < 0 .0 0 1 ). H i p e r t a n s i y o n u n ö n l e n m e s i n d e fiziksel f a a liy e tle r in arttırılm asın ın ö n em i b u çalışma ile d e doğrulanm ıştır.
T a b lo 4: B ir e y le r in F iz ik s e l F a a liy e tle r in e G öre K an B a sın çların ın D a ğ ılım ı F a a l i y e t D ü ş ü k N o rm a l Sınır Y üksek T o p la m T ü r ü n % n % n % n % n % Ç o k h a rek e tli 10 7.5 91 68.4 19 14.3 13 9.8 133 10.6 O r ta d e r e c e d e h a re k e tli 23 2.5 547 60.2 162 17.8 177 19.5 909 72.1 Ç o k h a r e k etsiz 7 3.2 96 44.0 37 17.0 78 35.8 218 17.3 T o p l a m 40 3.2 734 58.2 218 17.3 268 21.3 1260 100.0 X2 = 51.675 p < 0.001
K o r o n e r k a lp h a s ta lık la rın ın o lu ş m a sın d a önemli bir risk etmeni o la n h i p e r t a n s i y o n u n , d i y e t i n enerji, s o d y u m ve y a ğ içeriği ile y a k ı n d a n ilgili o ld u ğ u bildirilmektedir(12-14).
Y ü k se k tu z tü k e tim in in , h ip e rta n s iy o n ü zerin d ek i etkisini incele y e n a r a ş tır m a la r ın b ir k ıs m ın d a tu z tüketim inin hipertansiyona n eden o ld u ğ u , b ir k ısm ın d a ise n e d e n olm adığı ileri sürülmektedir. Ancak, ai le d e h ip e rta n s iy o n h ikayesi olan, v ü cu t ağırlığı % 15'in ü zerinde olan kişilerde y ü k sek tu z tüketim i risk etmeni olm aktadır(2, 1 2).
E p idem iy o lo jik çalışm alar, çok tuz tüketen to p lu m la rd a h ip e rta n siy o n p r e v a la n s ın ın y ü k s e k o ld u ğ u n u gösterm ektedir. H ipertansiyon k ontrol p r o g r a m la r ın d a g ü n lü k tuz aliminin 5 gram 'm altına indirilm e si u z m a n la rc a ö n erilm ek ted ir.
T u z k ıs ıtla m a s ın ın yerle şik h ip e rtan siy o n olg u ların ın ted avisin d e etkili o lm ad ığı, b u n u n d a h a çok h ip ertan siy o n dan k o ru n m a d a ve hafif h ip e rta n s iy o n u n te d av isin d e yararlı o ld u ğ u bildirilm ektedir (15, 16).
Bu ç a lış m a d a d e n e k le r in y e m e k le rin e ekledikleri tu z m iktarları s o r u ş t u r u l a r a k ta n s iy o n ile ilişkisi incelenm iştir. Tablo 5 in celen d iğ in d e, tu z su z veya az tuzlu yiyen kişilerde hipertansiyon oranının (%
66 T oksöz, P., llçin, E.
35.7), çok tu z lu y iy c c c k lc rd e n (% 30.4) y ü k s e k o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . B u n u n nedeni, tu z s u z veya a z tuzlu yiyenlerin % 71.2'sinin y ü k s e k t a n s iy o n d a n ö t ü r ü k u ll a n d ık l a r ı t u z u k ısıtlam ış o lm a la r ı d ır . A r a ş t ı r m a g r u b u n u n % 9.7'sinin tu z lu y em eğ i sev m ed ik leri, % 6.1'inin tu z s a ğ lığ a z a ra rlı o ld u ğ u için, % 1 3 .0 'ü n ü n d e e s k id e n beri t u z u ç o k a z k u l la n d ık la r ı b e lirle n m iş tir.
T ab lo 5: Bireylerin T u z T ü k e t im in e G öre K an B a s ın ç la rın ın D a ğ ıl ım ı Y e m e k . T u z D u r . D ü ş ü k n % N o n r m a l % S ı n ı r n % Y ü k s e k n % T o p l n a m % T u z s u z 9 10.7 31 36.9 14 16.7 30 35.7 84 6.7 A z tu z lu 6 2.1 118 42.2 56 20.0 100 35.7 280 22.2 N o r m a l tu z lu 24 2.9 564 67.1 131 15.6 121 14.4 840 66.7 Ç o k tu z lu 1 1.7 21 37.5 17 30.4 17 30.4 56 4.4 T o p l a m 4 0 3 .2 7 3 4 5 8 .2 2 1 8 1 7 .3 2 6 8 2 1 .3 1 2 6 0 1 0 0 .0 X2 = 115.772 p < 0.001
Ç ok y ö n lü e p id e m iy o lo jik ça lışm a la r, kan b a sın cı ile tü k e tile n y a ğ türü arasında ö n e m li bir iliş k in in o ld u ğ u n u g ö s te r m iş tir (1 7 -1 9 ). Bu çalışm aların so n u cu n d a g e n e llik le üç v arsayım ü z e r in d e d u r u lm u ştu r:
1) D ü şü k yağlı d iy e t k an basıncını d ü ş ü r ü r . 2) Ç o k d e r e c e d e d o y m a m ış y ağ a s itle r in in h ip o t e n s i f e tk isi v a r d ır . 3) D o y m u ş y a ğ l a r k an basıncını vükseltir.j
Ç ok d erec ed e d o y m a m ış y ağ asitlerini içeren y a ğ la r ın (b itk isel sıvı yağlar) p ro s ta g la n d in le rin se n te z in d e k i ro lle rin d e n ö t ü r ü k a n b a s ın c ın ı d ü ş ü r ü c ü etkilerinin o ld u ğ u ileri sü rü lm e k ted ir.
T ab lo 6'd a d e n e k l e r i n k u l l a n d ı k l a r ı y a ğ t ü r l e r i n e g ö r e k a n b a s ın ç l a r ın ı n d a ğ ı lım ı v e r il m i ş t ir . Y ağ t ü r ü o l a r a k b i r e y l e r i n % 4 4 .4 'ü n ü n m a r g a r in , % 7.0'sinin h a y v a n s a l y ağ , % 2 2 .0 's in in b itk is e l sıvı y ağ , % 2 2.6's ın m ise y a ğ la r ı k a r ış ık o la r a k k u l l a n d ı k l a r ı s a p tanm ıştır. T a b lo 'd a n g ö r ü l d ü ğ ü gibi, d o y m u ş y a ğ a s it le r in d e n z e n g i n y a ğ l a n k u ll a n a n la r d a h i p e r t a n s i y o n oran ı, d o y m a m ı ş y a ğ l a r ı k u l l a n an lard an önemli d ereced e y ü k s e k b u lu n m u ş t u r ( p <0.0 0 1).
Y ö red e y a p ıla n g ıd a tü k e tim a r a ş tır m a la r ı, tü k e tile n y a ğ t ü r ü n ü n g en ellik le m a r g a r in o l d u ğ u n u , bitk isel sıvı y a ğ l a r ın ç o k s ın ır lı k u l lan ıldığ ın ı g ö s te r m e k te d i r (2 0).
DİYARBAKIR B Ö LG ESİN DE HİPERTANSİYON PREVALANSI 67
T a b lo 6: B ir e y le r in K u lla n d ık la r ı Yağ T ü rlerin e G öre K an B asınç-la r ın ın D a ğ ılım ı K u l la n ıla n Y ağ T ü r ü D ü n ş ü k % N o r m a l n % S ın ır n % Y ü k s e k n % T o p la n İTİ % Bitkisel sıvı yağ 14 5.0 185 66.8 31 11.2 47 17.0 277 22.0 Margarin 14 2.5 321 57.3 106 18.9 119 21.3 560 44.4 Hayvansal yas 1 1.1 46 52.3 20 22.7 21 23.9 88 7.0 B. Sıvı yağ +margarin 11 3.3 182 54.3 61 18.2 81 24.2 335 26.6 T o p l a m 4 0 3.2 7 3 4 58.2 218 17.3 268 21.3 1260 100.0 H i p e r t a n s i y o n X2 = sıklığı = 115.79 p < 0.001
n m aşırı alkol tü k e tim i ile b i r kat dah a arttığı ç alışm alarla gösterilm iştir. B unun y a n ın d a alkol, şişmanlık ris kini a r t t ı r d ı ğ ı n d a n do lay lı olarak kan basıncını y ü kselten bir etmen olarak s a y ılm a k ta d ır . A lk o lü n k an basıncı üzerin d ek i etkisi, alkolün k u l l a n ı m s ü r e s i n e , a l ı n a n m ik ta r a ve kişisel d u y a r lı lı ğ a göre ayrıcalıklar g ö s te r m e k te d i r (2 1, 2 2).
Tablo 7 'd e b ire y le rin alkol tü k e tim lerin e g ö re kan basınçlarının dağılım ı g ö sterilm iştir. Hiç alkol k ullanm ayan veya çok seyrek kulla n an lara g ö re, alk o l tü k e tim i fazla o la n lard a h ip e rta n s iy o n oranının d ah a y ü k s e k o ld u ğ u , an cak b u n u n istatistiksel olarak anlamlı olmadığı s a p ta n m ış tır (p>0.05).
T a b lo 7: B ir e y le r in A lk o l T ü k e tim le r in e G öre K an B a sın çla rın ın D a ğ ılım ı A lk o l T ü k e t i m i D ü n ş ü k % N o rm a l n % S ın ır n % Y ü k s e k 11 % T o p la m n %
Hiç veya çok
seyrek 31 2.9 646 59.7 183 16.9 222 20.5 1082 85.9 Uzun süre içip bırakmış 7 5.7 64 52.5 21 17.2 30 24.6 122 9.7 Halen sık içiyor 2 3.6 24 42.9 14 25.0 16 28.5 56 4.4 T o p l a m 40 3.2 734 58.2 218 17.3 268 21.3 1260 100.0 X2 = 9.976 p > 0.05
68 Toksöz, P., llçin, E. K o r o n e r k a l p h a s ta lık la rı için s ig a r a n ı n ö n e m li b ir r is k e t m e n i o l d u ğ u b ilin m e k ted ir. Bu çalışm a d a u z u n s ü r e sig ara içip ş im d i l e r d e b ır a k m ış o la n la r d a h ip e rta n s iy o n o r a n ı % 30.7, h a le n sık iç e n le r d e % 22.2, hiç iç m e y e n le r d e % 19.0 o la ra k b e lir le n m iş tir . Ö zellik le s ü r e k li içip b ıra k m ış o la n lard a h ip e r ta n s iy o n u n g ö rü lm e s i, d iğ e r g r u p la r a g ö r e önem li b u lu n m u ş t u r (Tablo 8) (p<0.05).
T a b lo 8: B ire y le rin Sigara İçm e D u r u m l a r ı n a G ö r e K a n B a s ın ç la r ın ı n D a ğ ı l ı m ı Sigara D u r u m u D ü ş n ü k % N o r m a l n % S ın ır n % Y ü k s e k n % T o p l n a m % H iç v e y a ç o k se y re k 26 3.3 474 60.4 136 17.3 149 19.0 785 62.3 U z u n sü re içip b ıra k m ış 2 1.3 77 49.4 29 18.6 48 30.7 156 12.4 H a le n sık içiyor 12 3.8 183 57.4 53 16.6 71 22.2 319 25.3 T o p l a m 40 3.2 734 58.2 2 1 8 17.3 2 6 8 21.3 1 2 6 0 1 0 0 .0 X2 = 14.185 p < 0.05 S O N U Ç A r a ş tır m a s o n uçları, b ö lg e d e h i p e r t a n s i y o n p r e v a l a n s ı n m % 21.3 o ld u ğ u n u gösterm ektedir. Bireylerin % 1 7 .3 'ü n ü n k a n basınçları ise k o n t rol altın a alınm ası g ereken sınır d ü z e y d e b u l u n m u ş t u r . H i p e r t a n s i y o n o ra n ı k a d ı n la r d a erk ek lere g ö re ö n e m li d e r e c e d e y ü k s e k o l u p y a ş ı n ile rle m e s iy le b irlik te k a n b a s ın c ın ın y ü k s e ld i ğ i s a p ta n m ış tı r . V ü c u t a ğ ı r l ı ğ ı n , o lm a s ı g e r e k e n i n ü s t ü n e ç ı k m a s ı h a l i n d e t a n s i y o n y ü k s e lm e k te , özellikle d e a ğ ır ş iş m a n l a r d a b u d u r u m çok a ş ik a r b i r h a le g e lm e k te d ir.
Fiziksel faaliyetlerin azlığı d a h i p e r t a n s i y o n a n e d e n o la n ö n e m l i b ir e t m e n d ir . H arek etleri çok kısıtlı o la n la r ın k a n b a s ın ç la rı ö n e m l i derecede yüksek bulunm uştur.
B ireylerin tu z tü k e tim y ü z e y le r i v e k u ll a n d ık l a r ı y a ğ t ü r ü n ü n h i p e r t a n s i y o n o l u ş u m u n u e tk ile d iğ i s a p t a n m ı ş t ı r . D a h a ço k d o y m u ş y a ğ la r ı k u lla n a n la r d a h ip e r t a n s iy o n o r a n ı n ı n o ld u k ç a y ü k s e k b u l u n m ası; bitkisel sıvı yağ ların tü k e tim in e ö n e m v e rilm e s in in g ere k liliğ in i o r ta y a ç ık a r m a k t a d ır .
DİYARBAKIR BÖ LG ESİN DE H İPERTA N SİYO N PREVALANSI 69
K a l p - d a m a r h a s ta lık la r ın ın ö n le n m esi için hip ertan siy o nu n erken ta n ın m a s ı v e te d a v is i çok ö n e m lid ir. U z u n d ö n e m d e hipertansiyon, u y g u n d iy e tle r le k o n tr o l altın a alın abilm ek ted ir. Diyet uygulam ad a, b irey in d a v r a n ı ş l a r ın ı n değ iştirilm esin i esas alan noktalar şunlardır:
1) Kişinin y ü k s e k ta n siyo n u o ld u ğ u n u bilmesi, 2) H astalığ ı k o n tr o l için d iyetin ö n em in e inanması, 3) D iy etin d e ğ iş tir ilm e s i g erek tiğ in e inanması, 4) U z u n d ö n e m li d iy e t u y g u la m ay ı kabullenmesi, 5) D iy e tin p l a n l a n m a s ı n a k atılm ası,
6) T a n s iy o n k o n t r o l ü için çizilen am aca katılıp gerekli değişik likleri y a p m a s ı d ı r .
SUM M ARY
H Y P ER T A N S IO N PREVALENCE IN DİYARBAKIR AND THE R E L A T IO N S H IP W ITH SOME NUTRITIONAL FACTORS
Toksöz, P., îlçin, E.
T h e a im of this research, that w as applied on 1260 persons who were e le c te d f r o m th r e e H e a l t h C e n te r in D iy arbak ır, is to d ete rm in e h y p e r te n s i o n p r e v a le n c e a n d the re la tio n sh ip w ith som e nutritional fa c to rs. T h is r e s e a r c h f in d i n g s h a v e s h o w n th at, 21.3 % of the p o p u la tio n h a d h ig h b lo o d p ressure. H ypertension rate w as 24.1 % for w o m e n a n d 17.7 % for m en. Rise at blood p ressu re show s im portance w ith e ld e r ages a n d this ra te increases u p to 44.1 % in 70 age a n d over p o p u la tio n . In this s tu d y , it has been d em o ntrated that obesity and less p h y s ic a l a c tiv ity a r e r e a s o n s of high b lo o d pressure. P eople w ith n o r m a l b o d y w e i g h t h a d h y p e r te n is o n incidence of 16.1 % w h en c o m p a r e d w ith o b ese on es w ith the incidence of 28.7 %. According to n u tritio n a l factors, h ig h salt intake is an im portant risk factor for high b lood pressure. In this region usually m argarine is used a n d frequency of h ig h b lo o d p r e s s u r e in s a tu r a te d fat con su m ers is h ig h e r than in c o n s u m e rs of u n s a tu r a te d fat (vegetable oils). It has been observed that th ere is n o relatio n ship b etw ee n alcohol consum ption and hypertension rate b u t sm oking is fo u n d im portant.
K A Y N A K L A R
1. S v a rd su d d , K., W ilhelm sen, L.: C hange of Blood P ressure in Relation to O ther V ariables a n d to D evelopm ent of H ypertensive Disease Indices in a Longitudinal P opulation S tudy. E uropean H eart Journal. 1:355-359, TV80.
T oksöz, I’., llçin, E. 2. W H O : P rim a ry P re v e n tio n of E ssential H y p e rte n s io n : R e p o rt of a W H O
S cientific G ro u p . W H O Technical R eport Scries. N o 686, G eneva, 1983.
3. W H O : C o n tro llin g of H y p erten sio n in D ev e lo p in g C o u n trie s. B ulletin o f W H O , 66 /3 : 399-400,1988.
4. W H O : H y p e rte n sio n a n d C o ro n ary H eart D isease: C lassific atio n a n d C rite ria for E p idem iological Studios. W H O Technical R e p o rt Series. N o 16S, G eneva. 5. D e u ts c h c r, S. et al.: A g e a n d Sex T re n d in Is c h e m ic H e a rt D ise a se ,
C e re b ro v asc u lar D isease, H y pertension an d D iabetes. Brit. J. of P re v e n tiv e an d Social M edicine. 25: 85-87, 1971.
6. K annel, W. B. et al.: S ystolic Blood P re ssu re , A rte ria l R ig id ity a n d Risk of Stroke. Journal of the A m erican M edical A ssociation, 245: 1225-1229, 1981. 7. O ğ u z , P.: Y a şlıla rd a H ip e rta n s iy o n G ö rü lm e S ık lığ ı. H a c e tte p e T o p lu m
H ekim liği Bülteni. Sayı 1, O cak, 1989.
8. T yroler, 11.A., et al.: W eight and H ypertension: E vans C o u n try S tudies of Blacks an d W hites. E p id e m iy o lo g v a n d C on tro l of H y p e rte n s io n . N a v 'la rk , S tra tto n . 1975.
9. W H O : H y p e r te n s io n R e la ted to H e a lth C a rc -R e s e a rc h P rio ritie s , EURO R eports and S tudies 32, W HO, G eneva, 1980.
10. A ykut, M., G ü n ay , O., Ö ztü rk , Y., C eyhan, O.: K ayseri Sağlık G ru p B aşkanlığı B ölgesinde 50 Yaş ve Ü zeri N ü fu sta H ip e rta n s iy o n P re v a la n sı, B eslenm e ve D iyet D ergisi. 20(1): 55-67, 1991.
11. W ilh e lm s c n , L. et al.: P y h sic a l A c tiv ity , P h y s ic a l F itn e s s a n d R isk of M yocardial Infarction. A dvances in C ardiology. 18: 217-219, 1976.
12. T obian, L: The R elatio n sh ip of Salt a n d H y p e rte n s io n . A m er. J. C lin. N u tr. 32: 2739-2740, 1979.
13. T illotson, J.L., W in sto n , M .C., Y oland, IT.: C ritica l B eh av io rs in th e D ietary M a n ag e m en t of H y p erte n sio n . Journal of A m e r. D ietetic A sso ciatio n . 84: 290, 1984.
14. L ever, A.F. et al.: S o d iu m a n d P o tassiu m in E sse n tia l H y p e rte n s io n . B ritish M edical Journal 283: 463-469, 1981.
15. D odu SRA.: C o ronary H cast Disease in D ev elo p in g C o untries: The T h re at C an be A verted. M edicine D igest, 10 (11): 23, 1984.
16. Sw ales, J.D.: D ietary Salt and H ypertension. Lancet, 1: 1177, 1980.
17. M oscak, T.A., Sacks, FF. M.: The Effect of D ietary F atty A cids o n Blood P re ssu re R egulation. N u tritio n Reviews. 47: 258-261, 1989.
18. W ernsler, R.C., N o rris, D.: Recent D ev e lo p m e n t in E tiology a n d T re a tm e n t of H y p erte n sio n : D ietary C alcium , Fat an d M a g n e siu m . A m er. J. C lin. N u tr. 42: 1331,1985.
19. Salonen, J.T. et al.: Blood Pressure, D ietary Fats a n d A n tio x id an ts. A m er. J. Clin. N urt. 48: 1226-1229, 1988.
20. Toksöz, P.: D iyarbakır Y öresinde H alkın B eslenm e D u ru m u . H ijyen ve D eneysel Biyoloji D ergisi. 48(1): 115-124, 1991.
21. S p rits, N.: R eview of the E vidence L inking A lco h o l C o n s u m p tio n w ith L iver D isease a n d A therosclerotic Disease. Am er. J. C lin. N u tr. 32: 2734-2736, 1979. 22. S au n d ers, J. B., et al.: A lcohol-induced H y p erte n sio n . Lancet, 2: 653-657, 1981.
