T.C
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
MESLEKĠ RESĠM-Ġġ EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI
ĠLKÖĞRETĠM GÖRSEL SANATLAR EĞĠTĠMĠ DERSĠ
ÖĞRETMENLERĠNĠN MATERYAL KULLANIMINA
YÖNELĠK GÖRÜġLERĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Hayriye Hande KOÇ
Ankara Mayıs, 2011
T.C
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
MESLEKĠ RESĠM-Ġġ EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI
ĠLKÖĞRETĠM GÖRSEL SANATLAR EĞĠTĠMĠ DERSĠ
ÖĞRETMENLERĠNĠN MATERYAL KULLANIMINA
YÖNELĠK GÖRÜġLERĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Hayriye Hande KOÇ
DanıĢman: Yrd. Doç. Dr. Gültekin AKENGĠN
Ankara Mayıs, 2011
JÜRĠ ONAY SAYFASI ... „ın ... ... ... baĢlıklı tezi ... tarihinde, jürimiz tarafından ... ... Ana Bilim / Ana Sanat Dalında Yüksek Lisans/ Doktora / Sanatta Yeterlik Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Adı Soyadı Ġmza
Üye : Doç. Birsen ÇEKEN ...
Üye: Yrd. Doç. Dr. Gültekin AKENGĠN ... Üye: Yrd. Doç Dr. Mustafa KINIK ...
ÖNSÖZ
Görsel Sanatlar dersi ilköğretim çağındaki öğrencilere, yaratıcı düĢünme, görsel okuma, sanat ve sanatçının değerini anlama, estetik bilinç kazanma olanağı sağlar. Görsel Sanatlar dersinin amacı bireye tüm bu yetileri kazandırmaktadır. Bu bağlamda sanat eğitiminin ilköğretim basamağındaki uygulama alanlarından biri olan görsel sanatlar dersi, çocuğun eğitiminde önemli rol oynamaktadır. Eğitim-öğretim süreci ve bu sürecin içindeki unsurlar eğitimin kalitesini belirlemektedir. Burada en büyük rol, geleceğe çağdaĢ, duyarlı ve bilinçli bireyler yetiĢtirilmesinde katkısı yadsınamayacak olan öğretmenlerimize düĢmektedir. Öğretmenlerimizin, hedeflere ulaĢmak için izledikleri yol ve kullandıkları materyaller, sanat eğitimi alanında oldukça önemlidir.
Bu araĢtırma Görsel Sanatlar eğitimi dersi öğretmenlerinin materyal kullanma düzeyleri ve materyal kullanımına iliĢkin görüĢlerini belirlemek amacıyla yapılmıĢtır.
2010-2011 öğretim yılında Ankara‟da yürütülen araĢtırma Çankaya, Mamak ve Yenimahalle ilçelerinde görev yapan 60 öğretmen üzerinde yapılmıĢtır.
AraĢtırma beĢ bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölümde giriĢ, problem durumu, araĢtırmanın amacı, önemi, sayıtlılar, sınırlılıklar tanımlar; ikinci bölümde, kavramsal çerçeve; üçüncü bölümde, yöntem, dördüncü bölümde, bulgular ve yorumlar; beĢinci bölümde ise; sonuç ve öneriler bulunmaktadır.
AraĢtırmanın her aĢamasında değerli görüĢ ve yardımlarını esirgemeyen danıĢman hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Gültekin AKENGĠN‟e, bilgi ve tecrübelerini benimle her zaman paylaĢan Yrd. Doç. Dr. Birsen ÇEKEN‟e teĢekkürü bir borç bilirim.
Yüksek lisans eğitimi almama yardımcı olan ve desteklerini benden hiçbir zaman esirgemeyen değerli hocam GülĢen SERDAR‟a, bana her zaman inanan, güvenen ve yanımda olan annem Nurseven KOÇ, babam ġükrü KOÇ ve ablam Bihter YALÇIN‟a teĢekkürlerim sonsuzdur.
ÖZET
Bu araĢtırmada Görsel Sanatlar Eğitimi dersi öğretmenlerinin materyal kullanımına iliĢkin görüĢlerinin belirlenmesi amaçlanmıĢtır. Bu amaca ulaĢmak için, 2010-2011 yılları arasında öğretmenlik görevini sürdürmekte olan öğretmenlerin materyal kullanımına iliĢkin görüĢleri alınmıĢtır.
AraĢtırmanın evrenini Ankara il merkezinde bulunan Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ilköğretim kurumlarında görev yapan, Görsel Sanatlar eğitimi öğretmenleri oluĢturmuĢtur. Örneklemi belirleme aĢamasında, sosyo-ekonomik düzeylere göre seçilen ilçelerden toplam 60 öğretmen örnekleme alınmıĢtır. Veriler bu öğretmenler için hazırlanan anket ve görüĢme formu ile toplanmıĢtır.
Anket formunda öğretmenlere hizmet yılı ve görev yaptıkları okulun adı sorulmuĢtur. Ankette öğretmenlerin materyal kullanma düzeylerine iliĢkin toplam 17 soru bulunmaktadır. Öğretmenlerin materyal kullanma düzeylerini ölçen sorularda 5 seçenekli likert tipi ölçek kullanılmıĢtır. GörüĢme sorularında öğretmenlerin materyal kullanımı ile ilgili görüĢleri toplanmıĢtır. GörüĢme soruları örneklemden random yolla seçilen öğretmenlere uygulanmıĢtır. Öğretmenlere, görüĢme sorularında materyalleri tercih etme nedenleri, teknolojik materyaller, materyalleri temin etme yolları ve materyalleri kullanırken karĢılaĢtıkları sorunlara iliĢkin sorular sorulmuĢtur.
Verilerin çözümlenmesinde, frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve tek yönlü varyans analizi istatistik teknikleri kullanılmıĢtır. AraĢtırmadan elde edilen bulgulara göre;
Öğretmenlerin büyük çoğunluğunun materyal çeĢitlerini kullanma düzeyleri oldukça yüksektir. AraĢtırmaya katılan öğretmenler, materyal kullanımı ile ilgili görüĢlerinde bu derste materyal kullanmanın çok önemli olduğunu belirtmiĢlerdir. Görsel Sanatlar Eğitimi dersinde öğretim materyallerinden en çok tercih edilenler gerçek eĢya ve modeller, bilgisayar, internet, CD, radyo-teyp, slayt projektörü, grafikler, örnek resimler, afiĢler ve bülten tahtasıdır.
AraĢtırmaya katılan öğretmenler öğretim materyali kullanımının akılda kalıcılığı sağlaması, görselliği zenginleĢtirmesi, zamandan tasarruf sağlaması, dersin
içeriğini basitleĢtirmesi, öğrenme öğretme ortamını zenginleĢtirmesi, temin etmenin kolay olması ve yenilikleri aktarmada kolaylık sağladığını belirtmiĢlerdir.
Öğretmenler, öğretim materyallerini büyük ölçüde kendileri satın aldıklarını ya da okul yönetimi tarafından karĢılandığını belirtmiĢlerdir.
AraĢtırmaya katılan öğretmenlerin, Görsel Sanatlar dersinde materyal kullanımında karĢılaĢtıkları sorunlara iliĢkin görüĢlerinde, ders süresinin yetersiz olması, okulun ve sınıfın fiziki Ģartlarının yetersizliği, okuldaki materyal yetersizliği, materyal kullanımı konusunda bilgi eksikliği, ders kitabının olmaması gibi sonuçlar ortaya çıkmıĢtır.
AraĢtırmada öğretmenlerin hizmet yılı ve görev yaptıkları okulun bağlı bulunduğu çevre ile materyal kullanma düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır.
AraĢtırmanın sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda; öğretmenler çağın gerektirdiği tüm yenilikleri bilmeli ve uygulamalı, bunun için tüm öğretmenleri kapsayan kurslar ve seminerler düzenlenmeli, teknolojik materyallerle ilgili geliĢmeler göz önüne alınarak bu doğrultuda hizmet içi eğitim verilmelidir. Öğretmen yetiĢtiren okullarda materyal kullanımıyla ilgili dersler arttırılmalı, MEB bünyesindeki eğitim teknolojisiyle ilgili genel müdürlük ve ilgili birimler daha etkin hale getirilmeli, okul müdürleri ve okul-aile derneği, sınıf ortamlarını öğretim materyalleri ile zenginleĢtirmeye yönelik çalıĢmalarını arttırmalı gibi öneriler geliĢtirilmiĢtir.
ABSTRACT
This study aims determining the opinions of Visual art lesson teachers about material utilization. In order to achieve this aim, the opinions of Visual Art teachers employed in 2010-2011 academic year were investigated for material utilization.
The focus of this study is the Visual Art teachers working at the elementary schools located in downtown Ankara. To determine the sampling process, 60 teachers have been taken from different towns with specific socioeconomical statuses. The results are obtained by surveys and interviews.
In written survey, the teachers have been asked for their employment period and location. In addition, there are 17 questions related to material utilization. We have used likert type scale consisted of 5 choices for the questions, which determine the level of material utilization by the teachers. Another source for material utilization is the questions inquired during interview. The teachers have chosen randomly for the interview. The focus of interview is to understand the reason for teachers use certain material, different kinds of technological materials, the way teachers provide materials, and the problems they have experienced during material utilization.
The data analysis process has been performed using different statistical techniques including frequency, percentage, arithmetical mean, and one-way anova. Based on the findings from statistical data analysis;
Most of the teachers exhibit high levels of different kinds of material utilization. The teachers used in this research indicated that the material utilization in Visual art lesson is very important and necessary. The computer, internet, CD, radio-recorder, slide projector, graphs, sample drawings, posters, and journal board are the mainly used materials in this lecture.
The teachers, who participated in this research, indicated that teaching material facilitates learning process, enriches visualization, is time saving, alleviates the content of the lecture, improves teaching-learning environment, is easy to provide, and facilitates the transfer of innovations to students.
The teachers stated that the teaching materials are provided from their own budget or by school administration.
The problems teachers have about material utilization in Visual art lesson are limited time for lecturing, inadequate physical environment in class and school, limited availability of materials at school, insufficient information about material utilization, and lack of books for these lectures.
According to this research there is no significant difference between the years teachers were occupied, location of the schools and the levels of material utilization.
The findings achieved with this study suggest that teachers are supposed to be aware of recent improvements and exercise them in their lectures, courses and seminars need to be prepared for all Visual art teachers to improve their abilities, and teachers need to be further educated about the improvements on technological materials. The curriculum of education departments should cover more courses about material utilization, the executive and related departments for education technology should work more effectively; the school directors and family-school unions should work more to improve the class environment with teaching materials.
ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ ... ii ÖZET ... iii ABSTRACT ... v ĠÇĠNDEKĠLER ... vii TABLOLAR LĠSTESĠ ... x BÖLÜM I 1.GĠRĠġ ... 1 1.1 Problem Durumu ... 2 1.2. AraĢtırmanın Amacı ... 9 1.3. AraĢtırmanın Önemi ... 10 1.4. Sınırlılıklar ... 11 1.5. Varsayımlar ... 12 1.6. Tanımlar ... 12 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 13
2.1. Görsel Sanatlar Eğitimi ve Temel Kavramları ... 13
2.1.1. Eğitim ... 13
2.2. Ġlköğretimde Görsel Sanatların Yeri ve Önemi ... 15
2.3. Görsel Sanatlar Dersinin Genel Amaçları ... 15
2.4. Görsel Sanatlar Eğitiminin Temel Ġlkeleri ... 17
2.5. Görsel Sanatlar Dersi Öğrenme Öğretme Süreci ... 18
2.5.1. Görsel Sanatlar Dersinde Öğretmeninin Rolü ... 19
2.5.2. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Kullanımı ... 20
2.5.2.1. Eğitim Teknolojisi ... 21
2.5.2.2. Öğretim Teknolojisi ... 21
2.5.2.3. Öğretim Teknolojileri ve Materyallerin Öğretimdeki Yeri ve Önemi ... 22
2.5.2.4. Öğretim Teknolojileri ve Materyallerin Seçimini Etkileyen Faktörler ... 24
2.5.3. Görsel Sanatlar Dersinde Materyal Kullanımı ... 27
2.5.3.1. Görsel Sanatlar Dersinde Kullanılan Materyaller ... 28
BÖLÜM III 3. YÖNTEM ... 37
3.1. AraĢtırmanın Modeli ... 37
3.2.Evren ve Örneklem ... 38
3.3. Veri Toplama Teknikleri ... 38
BÖLÜM IV 4. BULGULAR VE YORUM ... 45 BÖLÜM V 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 68 KAYNAKÇA ... 71 EKLER ... 76
TABLOLAR LĠSTESĠ
1. Araç Gereç Seçimini Etkileyen Faktörler ... 26
2. Ankette Kullanılan Ölçek Aralıkları ... 43
3. Yazılı Kaynaklar Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 45
4. Yazı Tahtası Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 46
5. Manyetik Tahta Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 46
6. Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 47
7. Bülten Tahtası Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 48
8. Akıllı Tahta Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 48
9. Resim Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 49
10.Grafik Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 50
11. Gerçek EĢya ve Model Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 50
12. Slayt Projektörü Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 51
13. Tepegöz Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 52
14. Bilgisayar Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 52
15. Radyo-Teyp Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 53
16. Televizyon Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 54
17. Video Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 54
18. Cd Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 55
19. Ġnternet Kullanımına ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 56
20. En Çok Kullanılan Materyallere ĠliĢkin GörüĢlerin Dağılımı ... 57
20.1. Materyalleri Tercih Etme Nedenlerine Yönelik GörüĢlerin Dağılımı ... 58
21. Teknolojik Materyal ÇeĢitlerinin Kullanımına Yönelik GörüĢlerin Dağılımı ... 60
22.Materyalleri Temin Etme Yollarına Yönelik GörüĢlerin Dağılımı ... 62
23. Materyalleri Kullanırken KarĢılaĢılan Sorunlara Yönelik GörüĢlerin Dağılımı ... 64
24. Görsel Sanatlar Dersi Öğretmenlerinin Materyal Kullanma Düzeylerinin Hizmet Yılına Göre Dağılımı ... 67
25. Görsel Sanatlar Dersi Öğretmenlerinin Materyal Kullanma Düzeylerinin Hizmet Yılına Göre Dağılımı ... 68
BÖLÜM I
1. GĠRĠġ
YaĢanan geliĢmelere tepki olarak toplumların birbirlerinden beklentileri de eĢit olarak değiĢmektedir. Toplumlar, her Ģeyi kabullenen ezberci ve duyarsız bireyler yerine araĢtıran, sorgulayan, bilgiye ulaĢabilen öğrenmeyi öğrenmiĢ, problem çözme becerisine sahip, grup çalıĢmasına ve iĢbirliğine önem veren, iyi iletiĢim kuran, yaratıcı, empatik, çevre ile bütünleĢmiĢ, demokratik değerleri ve ekonomik yaĢamayı benimsemiĢ bireyler yetiĢtirmeyi amaçlamaktadırlar. Toplumların bu niteliklere sahip bireylerin yetiĢtirilmesi görevini eğitim üstlenmekte ve geleceğin toplumuna eğitim aracılığı ile yön vermektedir.
GeliĢmek isteyen bütün ülkeler her alandaki ilerlemeleri yakından gözlemlemek zorundadırlar. Bilimde, teknolojide ve sanatta ortaya çıkan yeni geliĢmeleri pratik kullanımla sınırlı gören, onları biçim olarak alan; onlardan kaynaklanan toplumsal değiĢimlere olanak tanımayan yaklaĢımlar; kendi toplumlarını geri bir çizgide zorla tutmaya çalıĢan anlayıĢlardır. Ġlerleme, baĢka ülkelerde gerçekleĢenlerin alınması değil; bilgi, teknoloji ile birlikte sanat baĢta olmak üzere hayatın her alanının yeniden yaratılmasıyla olasıdır. Bu kendiliğinden toplumun yapısını ve toplum içinde bireyin konumunu değiĢtirecektir.
Görsel sanatlar eğitiminin bir çerçeve içinde, bireylerin yeteneklerinin iĢletilip yaratıcı, kendine güvenli, üretken, estetik duyguları geliĢtirilmiĢ kiĢi olmalarını amaçlarken, genelde aynı niteliklere sahip uygar bir toplum yaratma düĢünün de sanat eğitimi ile gerçekleĢtirilebileceğinin bilinmesi gerekir. Görsel sanatlar eğitimi, genel düzeyleri nasıl olursa olsun tüm toplumlar için kaçınılmaz bir gereksinimdir.
Bu öğretinin kapsamı içinde; uygulamalı çalıĢmalar, sanat eleĢtirisi, sanat tarihi ve estetik yer alır. Bu kapsamın içine, araç-gereç kullanımı ile birlikte eğitim programları, çalıĢma düzeni, değerlendirme gibi yöntemsel konuları da dahil etmek gerekir. Çağımızda eğitim, bilim ve sanatın iĢbirliğine dayandırmalıdır. Sanatın da, bilimin de amacı, insana hizmet etmek ve yeniyi keĢfetmektir. Sanata ve duyguların
eğitimine önem veren okul ya da eğitim sistemlerinde duygular eğitilirken zihinsel yeteneklerin, düĢüncenin ve zekanın da geliĢtiği gözlenmektedir. Sanat, duygu ve düĢünce arasındaki iç içe geçmiĢ bağlantıyı vurgularken öğrenme ve geliĢim sürecinin de etkin bir yardımcısıdır.
Günümüzde en ilkel Ģartlarda geçen öğretim hizmetlerinde bile materyal kullanımı gerçekleĢmektedir. Bunlar öğretim planları, yazı tahtası, ders kitabı v.b gibi temel materyallerin kullanımına ek olarak, çok değiĢik, gerek elektroniğe dayalı teknolojinin ürettiği, gerekse MEB bünyesindeki birimlerin ürettiği ve en önemlisi öğretmenin kendi yaratıcılığına dayanarak hazırlamıĢ olduğu materyallerdir. Özellikle alt eğitim basamaklarında öğretmenin sınıf ortamında öğretim materyallerini kullanımı, etkili öğrenmede yerine getirilmesi gereken temel koĢullardandır. Yapılan bir araĢtırmanın, öğrenme-öğretme sürecinin geliĢtirilmesine iliĢkin öneriler kısmında; öğrenme-öğretme sürecinde geliĢtirilmiĢ öğretim materyallerinin kullanımını ve öğretmenlerin klasik ders kitabı anlayıĢından uzaklaĢarak öğretim materyallerini hazırlayan ve geliĢtiren birer uzman olmalarının sağlanması gerektiği belirtilmiĢtir.
1.1. Problem Durumu
Türkiye‟deki sanat eğitiminin geliĢimine tarihi bir açıdan bakıldığında, geliĢimin ağırlıklı olarak akademik düzeyde olduğunu görmekteyiz. Ancak akademik alana adım atmadan önce ilköğretim seviyesindeki öğrencilerin sanat eğitimi konusunda daha iyi eğitim görmeleri sağlanmalıdır. Sanat eğitiminin geçmiĢ dönemlerdeki seyrine bakılmalı ve çıkan sonuçlar ıĢığında önümüzdeki yıllarda nasıl bir yol izleneceği planlanmalıdır. Sanat ve sanat eğitiminin hak ettiği ilgiyi görebilmesi ve gelecek nesiller tarafından sevilebilmesi için sanat eğitiminin ve bu eğitiminin gerekliliğini kavramıĢ bu alana ilgi duymuĢ insanların çalıĢmalarıyla gerçekleĢebilecektir. Her alanda olduğu gibi sanat eğitimi alanında da yetiĢecek olan insanların mimarları da, çağdaĢ, kararlı, alanında yeterli donanıma sahip bir yetiĢme sisteminden geçmiĢ ve bunu öğrencilerine verebilecek bir yapıya sahip olmalıdırlar. Sanat eğitiminde tıpkı diğer eğitim dallarında olduğu gibi çağdaĢ ve donanımlı sanat eğitimcileri sanat eğitimine gereken değeri kazandırma çalıĢmalarında en ön sıralarda bulunacaklardır (BaĢ, 2009: 19).
Sanat, bireyin insanlarla sosyal iliĢkilerini ayarlamasını, iĢbirliği ve yardımlaĢmayı, doğruyu bulma ve bunu ifade edebilme yeteneğini kazandırır. Aynı zamanda, yaratıcılığı geliĢtirip, üretken olmayı sağladığı için gereklidir. Sanat eğitimi, gözlem yapma ve kiĢisel yaklaĢımları destekler; pratik düĢünceyi geliĢtirir. Sanat, hayal gücünü kullanabilmeyi ve bunu günlük hayattaki olaylara aktarabilmeyi sağlar. Bireyin el becerisini geliĢtirir ve sentez yapmasına yardımcı olur. Sanat, birçok duyu organına hitap ederek, izleyerek, dinleyerek, okuyarak sadece duyguları ve duyarlılığı harekete geçirmekle kalmamakta, bireyin geliĢiminde biliĢsel ve duyuĢsal yönleriyle bütün zihinsel süreçleri canlı tutmaktadır. Hayal gücünü kullanma ve yaratıcı fikirlerini çeĢitli araçlarla sunabilme yeteneği, hem sanatsal hem de bilimsel açıdan yetiĢmekte olan bireylerin eğitimindeki baĢarılarına katkıda bulunmaktadır. Sanat eğitimi; hayal gücünü geliĢtirerek, dramatize edip canlandırarak, yaratıcılığı her alanda kullanabilmek için gereklidir (Buyurgan ve diğerleri, 2001: 21).
Bilgi çağında toplumların farkındalık düzeyleri arttıkça sanat kavramı geliĢmekte ve sanat dallarına olan ilgi artmaktadır. Bu bağlamda sanat eğitimi tanımına bakacak olursak; genel anlamda sanat eğitimi; güzel sanatların tüm alanlarını, eğitim kurumlarında ve kurum dıĢı yaratıcı sanat eğitimini (resim, heykel, mimari, görsel, iletiĢim, fotoğraf, sinema, müzik, dans, tiyatro, edebiyat, tasarım v.b) içerir. Aynı zamanda sanat eğitimi okullarda verilen alana iliĢkin dersleri kapsar (San, 1983: 19).
Sanat eğitimi; insana estetik açıdan eleĢtiri yapabilme yetisi kazandırırken, yeni akımları algılayıp insanın yaptığı iĢten zevk almasını, düĢüncelerini ve duygularını doğru Ģekillerde aktarabilmesini de öğretir. Aslında sanat eğitiminin asıl amacı sanatçı yetiĢtirmek değil; eğitim çağındaki her bireyi yaratıcılığa yöneltip onun bilgisel, biliĢsel, duyusal ve duygusal eğitim ihtiyaçlarını karĢılamaya yöneliktir. Sanat eğitimi sadece okul çağındaki bireyler için değil her yaĢtaki birey için önemli olup, bireyin yaratıcılığını eğitimli bir biçimde yansıtmasını sağlamak ve estetik düĢünce biçimini bireyde oluĢturmak için gerekli olduğu söylenebilir.
Eğitim ve sanat bütün olarak ele alınabilir. Ġnsanın, eğitim ve sanatın bütününü oluĢturan temel olduğu söylenebilir. Eğitim ile sanatı tanımlayacak olursak eğitim, bireyde öğrenme yoluyla istendik olarak davranıĢ değiĢikliğidir. Sanat ise, bireyin doğuĢtan getirmiĢ olduğu kabiliyetleriyle veya gizli kalmıĢ yeteneklerinin geliĢmesi ile
ortaya çıkan bir olgudur. Sanat eğitiminin gerekliliği ilkesinin, sanat ve eğitim olgusunun bireyin geliĢimindeki değiĢiklikleri ortaya çıkarmada temel amaç olduğu söylenebilir. (Karakurt, 1991: 30).
Görsel sanatlar eğitiminin belirli sınırlar içinde, insanların mevcut yeteneklerinin ortaya çıkarılıp, yaratıcı, kendine güvenli, üretken, estetik duyguları geliĢtirilmiĢ kiĢi olmalarını amaçlarken, ortalama aynı niteliklerde uygar bir toplum yaratma isteğinin de sanat eğitimi ile gerçekleĢtirilebileceğinin bilinmesi gerekir. Görsel sanatlar eğitimi, eğitim seviyeleri nasıl olursa olsun tüm toplumlarda önemsenerek uygulanması gereken bir eğitimdir.
Görsel sanatlar eğitimi her yaĢtaki insan için önemlidir ve hem psikomotor becerilerinin geliĢmesinde hem de davranıĢsal açıdan oldukça önemli bir konuma sahiptir. Görsel sanatlar eğitimi tüm öğrencilerin geliĢim ve eğitim durumları göz önüne alındığında bir birey olarak hem kendi açılarından hem de toplum açısından düzgün bir kiĢilik yapısına sahip olarak yetiĢmeleri için oldukça önemli bir araçtır.
GeliĢen dünyada, günümüzün ihtiyaçlarını karĢılamak ve yarının dünyasına daha iyi hazırlayabilmek için öğrencileri; öğrenme, düĢünme ve teknolojiyi kullanabilme konusunda bilinçli yetiĢtirmek gerekmektedir. Öğretim süreci sırasında kullanılan teknolojiler ve materyaller, öğrenmenin tam olarak gerçekleĢtirilmesinde yardımcı araç olarak kullanılmaktadır. Teknolojide meydana gelen geliĢmeleri takip edebilmek ve bu geliĢmeleri günlük çalıĢmalara uygulayabilmek kazanılması gereken bir beceridir. Eğitimciler bu beceriye sahip olmalı ve bu beceriyi öğrencilerine aktarıp onlara bu beceriyi kazandırabilmelidirler (Kaya, 2005: 3).
Öğrenme yaĢantı yoluyla gerçekleĢir. Öğrencinin zengin yaĢantılar geçirmesi sağlanmalıdır. Bu zorlama ile değil, öğrencide öğrenmeye karĢı ilgi uyandırarak yapılmalıdır (Sönmez, 1991: 95).
Araç ve gereçlerin eğitim ortamlarında kullanılmasının yararları, yapılan bir çok araĢtırma ile kanıtlanmıĢtır. Öğretmenin iyi ve etkin bir öğretme sağlayabilmesi, öğrencinin ise öğrenmesi için eğitimde araç kullanılması, etkili bir öğrenme-öğretme yardımcılarındandır. Gereç ise, daha çok basılı ve yazılı öğrenme-öğretme ortamı anlamında kullanılmaktadır (Alkan,1979: 6).
Öğretim materyalleri, eğitimde öğrenmeyi kolaylaĢtırıcı araçlardır. Tüm öğretim yöntemleri öğretim materyalleriyle zenginleĢtirilebilir. Günümüzde teknolojinin ilerlemesi ile birlikte çok çeĢitli öğretim materyalleri üretilmeye ve kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Öğretim materyallerinin eğitimde etkili ve verimli olabilmesi için materyallerin konuya, öğrencilerin özelliklerine ve hedeflenen davranıĢa uygun olarak seçilmesi ve öğretmenler tarafından iyi kullanılmasının son derece önemli olduğu söylenebilir (Fidan ve Erden, 1998: 188).
Eğitimciler materyal kullanımı konusunun eğitim açısından durumunu incelemiĢ ve bu konuda birçok araĢtırma yapmıĢlardır. Yapılan araĢtırmalarda, öğretimde materyal kullanma ve öğrenme düzeyi arasındaki iliĢkinin, öğrenme-öğretme sürecindeki önemi ortaya çıkarılmıĢtır. Okullarda materyallerin durumu ve kullanımı üzerine yapılan incelemelerde ise bu materyallerin önemli nicelik ve niteliksel sorunlar taĢıdığı sonucuna ulaĢılmıĢ, aynı zamanda ise okullarda bulunan araç-gereçlerin kullanımında da çeĢitli problemlerin olduğu ortaya çıkmıĢtır (DanıĢ, 2007: 63).
Metan (2007), yaptığı “Ġlköğretim Okullarının Birinci Kademesinde Görevli Sınıf Öğretmenlerinin Müzeleri Görsel Sanatlar Eğitimi Dersinde Kullanmalarına Yönelik GörüĢleri” adlı yüksek lisans tezinde müzelerin görsel sanatlar eğitimine katkısının ne olacağını saptamak için anket uygulamıĢtır. Anket, Ankara ili Çankaya ilçesindeki Ġlköğretim okullarından random yoluyla seçilen 5 ilköğretim okulunda görev yapan 60 sınıf öğretmenine uygulanmıĢtır. AraĢtırma genel tarama modelinde yapılmıĢtır. AraĢtırma sonucunda sınıf öğretmenlerinin Görsel Sanatlar Eğitimi ders programında yer alan müze etkinliklerinin uygulanması konusunda yeterli olmadıkları sonucuna varılmıĢtır. Görsel Sanatlar eğitimi dersinin, haftalık ders saatinin arttırılması, öğretmenlerin müze ve sanat galerileri ile ilgili hizmet içi eğitim almaları gerektiği vb. öneriler geliĢtirilmiĢtir.
Gürdal (2007) tarafından gerçekleĢtirilen, “Görsel Sanatlar Dersinde Yapılandırmacı YaklaĢıma Dayalı Öğretim Uygulamalarına ĠliĢkin Öğretmen GörüĢleri” adlı yüksek lisans tezinde, görsel sanatlar dersinde yapılandırmacı yaklaĢıma dayalı öğretim uygulamalarına iliĢkin öğretmen görüĢlerini ortaya koymayı amaçlamıĢtır. Bu amaç doğrultusunda Ģu sorulara cevap aranmıĢtır; Görsel Sanatlar öğretmenlerinin, Görsel Sanatlar Dersinin yapılandırmacı yaklaĢıma dayalı olarak
gerçekleĢtirilmesine iliĢkin öğretmen görüĢleri nelerdir? Yapılandırmacı yaklaĢıma dayalı olarak gerçekleĢtirilen Görsel Sanatlar Dersinin niteliğinin artırılmasına yönelik öğretmenlerin önerileri nelerdir? Sorularına cevap aranmıĢtır. Bu araĢtırmanın örneklem seçiminde, araĢtırmacı tarafından bir temel ölçüt belirlenmiĢtir. AraĢtırma yapıldığında görüĢülen öğretmenlerin ilköğretim birinci basamağını okutuyor olmasıdır. Betimsel türde nitel bir çalıĢmadır. Verilerin toplanmasında yarı yapılandırılmıĢ görüĢme tekniği kullanılmıĢ, araĢtırmacı tarafından görüĢme formu hazırlanmıĢtır. AraĢtırma verilerinin çözümlenmesinde betimsel çözümleme tekniği kullanılmıĢtır. Elde edilen bulgulara göre; uygulamaya yönelik yapılan öneriler yapılandırmacı yaklaĢıma ve görsel sanatlar dersine iliĢkin öğretmenlere hizmet içi eğitim yapılabilir. Örnek uygulamaların yer aldığı kılavuz kitaplar hazırlanabilir.
Kahraman (2007) tarafından gerçekleĢtirilen “Sınıf Öğretmenlerinin Görsel Sanatlar Dersi Programının Uygulanmasında KarĢılaĢılan Sorunlara ĠliĢkin GörüĢleri ve Çözüm Önerileri” adlı yüksek lisans tezinde sınıf öğretmenlerinin görsel sanatlar dersi programının uygulanmasında karĢılaĢılan sorunlara iliĢkin görüĢlerini belirlemek amaçlanmıĢtır. Bu araĢtırmanın verileri yarı yapılandırılmıĢ görüĢme tekniği ile toplanmıĢtır. Tarama modelinde gerçekleĢtirilen araĢtırmanın sonucunda görsel sanatlar dersine iliĢkin olarak öğretmenler; bu dersin çocukların kendilerini ifade etmelerini sağladığını, yaratıcılığını ve hayal gücünü geliĢtirdiğini, bu ders sayesinde sınıf içi ve dıĢını güzelleĢtirdiğini ifade etmesidir.
BaĢ (2009) “Yeni Görsel Sanatlar Dersi Öğretim Programına ĠliĢkin Öğretmen GörüĢlerinin Tespit Edilmesi” konulu yüksek lisans tezinde Görsel Sanatlar Dersi Öğretmenlerinin yeni görsel sanatlar dersi öğretim programı ve ögeleri hakkındaki görüĢlerin belirlemeyi amaçlamıĢtır. AraĢtırmanın evrenini Trabzon ilinde görev yapan 170 görsel sanatlar öğretmeni oluĢturmaktadır. AraĢtırmacı 112 öğretmene anketi uygulamıĢtır. Elde edilen sonuçlar alt problemler çerçevesinde sunulmuĢtur. Bulgular doğrultusunda yeni görsel sanatlar dersi ilköğretim programının değerlendirme süreci ile ilgili elde edilen en önemli sonuç; değerlendirme sürecinin eskisine göre, sadece daha geniĢ tutulmadığı hakkında öğretmenlerin kararsız görüĢ bildirmeleridir. Uygulamaya yönelik yapılan öneriler, hizmet içi seminerlerinin düzenlenmesi ve bu seminerlerin içerikleri ile ilgili yapılması gereken düzenlemelerdir. Bu araĢtırmada nicel
verilere ulaĢıldığı, benzer çalıĢmalarda nitel verilerle daha farklı sonuçlara ulaĢılabileceği önermelerinde bulunmuĢtur.
Ayaydın (2004), yüksek lisans tezinde ilköğretim görsel sanatlar (resim-iĢ) eğitiminde değerlendirme sorununu ele almıĢtır. ÇalıĢmanın neticesinde, görsel sanatlar eğitiminin amaçlarının yeterince açık olmaması ve değerlendirmede standartların olmaması, görsel sanatlar eğitiminde değerlendirme iĢleminde sorunların yaĢanmasına neden olduğu görülmüĢtür. Ayrıca görsel sanatlar eğitiminde ölçme ve değerlendirme yöntemi konusunda fikir birliğine kavuĢulamamıĢtır.
Göksu (2006), “Ġlköğretim Okulu Görsel Sanatlar Dersi Öğretmenlerinin Görsel Sanatlar Dersini Değerlendirmeye Yönelik GörüĢleri” konulu çalıĢmasını, Ankara ili merkezinde bulunan Ġlköğretim okullarında görev yapan görsel sanatlar öğretmenleriyle yürütmüĢtür. Elde edilen bulgulardan, okullarda görsel sanatlar eğitimi derslerinde öğretilenler, öğretmenleri yeterlilikleri, ders saati süresinin azlığı, araç gereç yetersizliği, kısıtlı çalıĢma mekanları, maddi sorunlar, derse gereken önemin verilmemesi, yeteneğin ön plana çıkarılmaması ve öğretimin yalnız yetenekli öğrencilere özgü olması gibi görsel sanatlar eğitimini olumsuz yönde etkileyen ilkesel sorunların olduğu görülmüĢtür.
ġahin (2000), yaptığı, “Sınıf Öğretmenlerinin, Öğretim Sürecinde Eğitim Teknolojileri ve Uygulamalarına ĠliĢkin Etkinlikleri yerine Getirirken KarĢılaĢtıkları Problemler” isimli yüksek lisans tezinde NevĢehir il merkezi ile Avanos, Derinkuyu, Ürgüp ve GülĢehri ilçelerinde görev yapan toplam 304 sınıf öğretmenine ulaĢmıĢ ve geliĢtirdiği anketi uygulamıĢtır. AraĢtırma sonuçları Ģu Ģekilde özetlenebilir. Öğretmenler istenen seviyede eğitim teknolojilerinden faydalanmamaktadırlar. Eğitim teknolojisi kullanımının istenen seviyede olmamasında müfredatın özellikleri, müfettiĢlerin gerektiği kadar rehberlikte bulunmayıĢı, araç-gereçlere ulaĢmanın zorluğu ve bakanlığın ilgili birimlerinin çalıĢmalarının yetersiz oluĢu etkili olmaktadır. Acaba Görsel Sanatlar dersinde durum nedir?
BaĢaran (2003), “Ġlköğretim 4. ve 5. Sınıflarda Öğretmenlerin Türkçe derslerinde Öğretim Materyalleri Kullanma Durumları” adlı yüksek lisans tezinde, Yozgat ili Sorgun ilçesinde görev yapan ilköğretim 4. ve 5. Sınıf öğretmenlerinden random yolla seçilen 80 öğretmene, araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen anket formu
uygulanmıĢtır. Öğretmenler Türkçe derslerinde en çok ders kitabını ve yazı tahtasını kullanmaktadırlar. Diğer öğretim materyallerini kullanma oranları oldukça düĢüktür. Öğretmenlerin tamamına yakını öğretim materyallerinin önemini bilmekte ve Türkçe derslerinde kullanılmak üzere öğretim materyalleri geliĢtirmektedirler. Oysa Görsel Sanatlar dersi için böyle bir çalıĢma bulunmamaktadır.
Çoban (2005), “Ġlköğretim Hayat Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Görsel Öğretim Materyallerini Kullanma Düzeyleri ve Materyal Kullanımını Etkileyen Faktörler” adlı yüksek lisans tezinde Hayat Bilgisi dersi öğretmenlerinin hangi görsel öğretim materyallerini kullandıklarını bu materyalleri kullanma sıklıklarını ve kullanabilme yeterliliklerini araĢtırmayı amaçlamıĢtır. AraĢtırmada veri toplama aracı olarak anket kullanılmıĢtır. Ankara ili Çankaya merkez ilçesinde random yoluyla seçilen 124 öğretmen üzerinde uygulanmıĢtır. AraĢtırmada tarama modeli kullanılmıĢtır. Elde edilen sonuçlar; öğretmenlerin materyallerin kullanımı konusunda yeterince bilgi sahibi olmadıkları, okul ortamının ders araç-gereçleri için uygun olmadığı, kullanılmak istenen materyalin okulda olmaması ve fiziki Ģartların yetersizliğidir. AraĢtırma sonucuna göre; MEB ilköğretim okullarında kullanılmakta olan mevcut görsel öğretim materyallerinin eğitsel özelliklerini belirlemeye yönelik araĢtırmalar yapması gerektiği, öğretmen yetiĢtiren okullarda görsel öğretim materyali ile ilgili derslerin artması gerektiği v.b. önerilerde bulunmuĢtur.
Deveci (2007) “Ġlköğretim Ġkinci Kademe Görsel Sanatlar Eğitimi Estetik Beğeninin GeliĢtirilmesinde Materyal Kullanımının Yeri Önemi ve Uygulanması” konulu yüksek lisans tezinde öğrencilerin estetik beğeni düzeylerini tespit etmek ve ele alınan konuları çeĢitli görsel materyallerle destekleyerek aktarılmasının öğrencilerin estetik beğeni düzeylerine nasıl katkılar sağladığını görmeyi amaçlamıĢtır. Ön test-Son test modeli kullanılan bu araĢtırmada Konya ili Merkez Selçuklu Ġlköğretim okulundaki öğrenciler örneklemi oluĢturmaktadır. Deney ve kontrol gruplarına uygulanan ön test son testler sonucunda elde edilen bulgularda çeĢitli görsel materyallerle zenginleĢtirilmiĢ öğretim süreçlerinde öğrenci motivasyonlarının yüksek olduğu, estetik beğeni düzeyleri için kullanılan materyallerde estetik değer biçme becerilerinin geliĢtiği görülmüĢtür. Bu bulgulara göre öneriler geliĢtirilmiĢtir. Bu önerilerden bazıları; sanat dersinin içeriğine ve amacına uygun tasarlanan görsel materyallerle öğretim süreci daha
etkili hale getirilebilir. Görsel materyaller öğrenci seviyelerine uygun bir Ģekilde hazırlanmalıdır.
Yapılan araĢtırmalar incelendiğinde görsel sanatlar eğitimi ile ilgili birçok çalıĢma yapıldığı görülmektedir. Bu çalıĢmalar görsel sanatlar eğitimi öğretmenlerinin programa ve bu derse yönelik görüĢleri kapsamındadır. Fakat Görsel Sanatlar dersinde materyal kullanımına iliĢkin bir araĢtırma bulunmamaktadır. Diğer alanlarda yapılan araĢtırmalarda ise, öğrenme öğretme sürecinde materyal kullanımının önemi vurgulanmıĢ, kullanılma düzeylerine bakılmıĢ, ancak doğrudan görsel sanatlar dersi için böyle bir araĢtırmaya rastlanmamıĢtır. Görsel Sanatlar dersinin yapısı ve içeriği kadar, bu derste uygulama aĢamasında kullanılan materyallerin öneminin de tespit edilerek, bu materyallerin ne kadar kullanıldığının belirlenmesi ve bu konudaki görüĢlerin tespit edilmesi gerekmektedir. ĠĢte yapılan bu araĢtırmayla alandaki eksikliğin giderilmesi amaçlanmıĢtır.
1.2. AraĢtırmanın Amacı
Bu araĢtırmanın genel amacı, Ġlköğretim Okulu Görsel Sanatlar Eğitimi Dersi Öğretmenlerinin, Görsel Sanatlar Eğitimi Dersinde materyal kullanımına yönelik görüĢlerini belirlemektir. Bu amaca yönelik aĢağıdaki sorulara cevap aranmıĢtır.
Ġlköğretim okullarında görev yapan Görsel Sanatlar Eğitimi Dersi öğretmenlerinin, materyal kullanma düzeyleri nasıldır?
Ġlköğretim okullarında görev yapan Görsel Sanatlar Eğitimi Dersi öğretmenleri, kullandıkları materyalleri nerelerden temin etmektedirler? Ġlköğretim okullarında görev yapan Görsel Sanatlar Eğitimi Dersi öğretmenlerinin, materyalleri kullanırken karĢılaĢtıkları sorunlar nelerdir? Ġlköğretim okullarında görev yapan Görsel Sanatlar Eğitimi Dersi öğretmenlerinin, kullandıkları materyaller ve bu materyal çeĢitlerini tercih etme nedenleri nelerdir?
Ġlköğretim okullarında görev yapan Görsel Sanatlar Eğitimi Dersi öğretmenlerinin, materyal kullanım düzeyleri çalıĢtıkları okulun bağlı bulunduğu sosyo-ekonomik çevreye göre anlamlı düzeyde farklılaĢmakta mıdır?
Ġlköğretim okullarında görev yapan Görsel Sanatlar Eğitimi Dersi öğretmenlerinin, materyal kullanım düzeyleri mesleki kıdemlerine göre anlamlı düzeyde farklılaĢmakta mıdır?
1.3. AraĢtırmanın Önemi
Öğretme öğrenme sürecinde içerik; çağdaĢ, bilimsel, sanatsal ve yaratıcı düĢünceyi geliĢtirici, öğrencinin yaĢadığı toplumsal koĢulları dikkate alan, basitten karmaĢığa, soyuttan somuta ve birbirini tamamlayıcı düzeyde olmalı, konular basit ve anlaĢılır biçimde ortaya konmalı, teknolojik araç ve çeĢitli materyallerle desteklenmelidir.
ÇalıĢırken araç-gereç kullanmak daha keyifli ve dikkat çekici olacağı için öğrencilerin uzun süreli çalıĢmalarında kolaylık sağlar. Eğitim araçlarının bilinçli bir Ģekilde kullanılması büyük önem taĢımaktadır. Araç-gereç kullanımı sayesinde öğretmenler iletiĢim kurabilecek, aktif bir ders ortamı yaratacak ve böylece öğrencilerini derse daha iyi motive edeceklerdir (ġimĢek, 1997: 54).
Eğitim sürecinde bütün derslerde olduğu gibi, görsel sanatlar eğitimi dersinde de materyal kullanımının önemi büyüktür. Görsel Sanatlar Dersi diğer alanlardaki eğitime katkısı öğrencilere dikkatini toplamayı, bakmak ve görmek arasındaki farkı yakalamak gibi davranıĢları öğrenciye kazandırır. Öğretmenler öğrencilere bu davranıĢları kazandırırken, bu ders iĢleniĢine katkılar sağlayan kalıcı izler bırakan, hatırlamayı kolaylaĢtıran ve çoklu öğrenme ortamları yaratan materyallerden faydalanırlar.
Öğretmenler teknoloji ve materyal kullanımı konusunda yeterli bilgiye sahip değilse, bilgiyi öğrencilere aktarmada tam olarak baĢarılı olamayacağı söylenebilir. Öğretmenlerin teknoloji ve materyal kullanımıyla ilgili tutum ve yetenekleri
öğrencilerin öğrenmesinde etkili olmaktadır. Bazı öğretmenler, derslerinde teknoloji ve materyaller kullanımı konusunda yeterli bilgiye sahip olmayabilir. Bazı öğretmenler de daha yeni teknoloji ve materyal kullanma konusunda isteksiz olabilir. Aynı zamanda öğretmenler materyal kullanmanın zor olduğunu düĢünerek geleneksel stratejilere ve araç-gereçlere daha çok güvenebilirler. Öğretmenlerin bu olumsuz düĢüncelerini değiĢtirmek için, eğitim teknolojilerinden nasıl yararlanılacağı konusunda gerekli bilgiler verilmelidir. (Kaya, 2005: 29)
Bu çalıĢmada eğitim öğretim sürecinde önemli bir yere sahip olan araç gereçleri, öğretmenlerimizin kullanma düzeyleri ve araç gereç kullanımına yönelik görüĢleri araĢtırılacaktır. Öğretmenlerle yapılacak görüĢmeler materyal kullanımı konusundaki sorunları ve bu konudaki eksiklikleri ortaya koyacağına inanılmaktadır. AraĢtırma öğretmen yetiĢtiren kurumlarda öğretmen adaylarına materyal kullanımının ne kadar öğretildiği ve nasıl öğretilmesi gerektiği konusunda fikir vereceği düĢünülmektedir.
MEB‟nın yapılan araĢtırmaları incelemesi sonucunda, okullardaki ve öğretmenlerdeki materyal kullanımı konusunda tespit edilen sorunları gidermesi açısından da önemlidir.
AraĢtırmada görsel sanatlar eğitimi dersinde araç gereç kullanmanın önemi ve bu derste kullanılan araç gereçler yer alacak, bu alanda öğretmenlik mesleğine yeni baĢlamıĢ, araĢtırmacı ve kendini geliĢtirmekte olan, bütün görsel sanatlar eğitimi öğretmenlerine ıĢık tutacaktır.
1.4. Sınırlılıklar
Ankara il merkezindeki 3 ilçede bulunan ilköğretim kurumlarında 2010-2011 öğretim yılı içerisinde görev yapmakta olan öğretmenlerden veri toplama aracını cevaplayanlarla sınırlıdır.
Görsel sanatlar öğretmenlerinin materyal kullanmaya iliĢkin görüĢleri ile sınırlıdır.
Veri toplama araçları anket ve görüĢme soruları ile sınırlıdır. Veri toplama aracında yer alan materyal çeĢitleri ile sınırlıdır.
1.5. Varsayımlar
Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ilköğretim okullarında görev yapan görsel sanatlar öğretmenlerinin materyal kullanımı ile ilgili olarak uygulanan anketlere ve yapılan görüĢmelere verdikleri cevaplar gerçeği yansıtmaktadır.
AraĢtırmada kullanılan anketin ve görüĢme sorularının kapsam geçerliliğini tespit etmek için baĢvurulan uzman görüĢü yeterlidir.
Seçilen örneklem evreni temsil edecek niteliktedir.
Materyal kullanım düzeylerini ölçmek amacıyla hazırlanan anket ve görüĢme soruları bunları ölçebilecek niteliktedir.
1.6. Tanımlar
Görsel Sanat Eğitimi: Öğrencilere gözlem, izlenim ve gereksinimleri ile duygu ve tasarımlarını resimle anlatabilme bilgi, beceri ve yetisini, sanat yapıtlarını değerlendirmek için gerekli ölçüleri ve kavramları kazanmak konusunda onlara yardımcı olmak amacıyla yapılan eğitimdir (Özsoy, 2003: 15).
Formal Eğitim: Planlı eğitim etkinlikleri formal eğitim olarak adlandırılır. Formal eğitim sürecinde bireye davranıĢ değiĢikliği meydana getirmek üzere bilinçli, planlı ve kasıtlı bir biçimde öğrenme ortamı hazırlanır.
BÖLÜM II
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1 Görsel Sanatlar Eğitimi ve Temel Kavramları
2.1.1. Eğitim
Eğitim, bireyin davranıĢlarında kendi yaĢantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik değiĢim oluĢturma süreci olarak tanımlanmaktadır. Bireyin yaĢadığı toplum içinde değeri olan, yetenek, tutum ve diğer davranıĢ biçimlerini geliĢtirdiği süreçlerin tamamıdır. Okul döneminde eğitim süreci öğretmen tarafından planlanır, uygulanır ve izlenir. Eğitim süreci tümüyle özel bir çerçeve içinde kontrollü olarak devam eder. Bu sürecin belli aĢamalarında ve sonunda değerlendirme iĢlemi yer almaktadır (Demirel ve diğerleri, 2003: 5) Eğitim, en genel tanımıyla davranıĢ geliĢtirme bilgi-beceri ve tutum kazanma sürecidir (Alkan, 2001: 22).
Öğretimden farklı olarak, eğitim bireyin sadece bilgisini arttırmayı değil, aynı zamanda ona beceri kazandırmayı ve davranıĢlarını istenilen Ģekilde değiĢtirmeyi amaçladığı söylenebilir. Eğitimin tanımlarında yer alan istendik olarak davranıĢ değiĢikliği süreci bireyin geleceğindeki meslek seçiminde de önemli rol oynadığı söylenebilir.
Eğitim insanları belirli amaçlar doğrultusunda yetiĢtirme sürecidir ve bu süreçten geçen insanların kiĢiliğinde farklılaĢmalar görülmektedir. Eğitim insan hayatında okul öncesindeki günlük hayatta baĢlar fakat eğitim-okul bitiĢikliği eğitimin okulu çağrıĢtırmasına sebep olur. Oysa okul dıĢında da gençleri ve yetiĢkinleri bir mesleğe hazırlamak ve onların hayata uyumlarını kolaylaĢtırmak için açılmıĢ kısa süreli eğitim veren kurumlar vardır. Ayrıca eğitim, ailede, iĢ yerinde, asker ocağında, camide ve insanların oluĢturdukları çeĢitli gruplar içinde de yer alır. En geniĢ anlamı ile eğitim toplumdaki “kültürleĢme” sürecinin bir parçasıdır (Fidan ve Erden, 1998: 6). Bu tanımlamaları gözden geçirdiğimiz zaman eğitimin, kiĢiliğin geliĢmesine yardım eden ve onu esas alan, onu yetiĢkin yaĢamına hazırlayan, gerekli bilgi, beceri ve davranıĢlar elde etmesine yarayan bir süreç olduğu söylenebilir.
2.1.2. Sanat Eğitimi
Toplumlar için uygarlaĢmanın genel bir amaç olduğu söylenebilir. ÇağdaĢlaĢma yolunda sanat ve teknoloji sürecinden geçme koĢulu kaçınılmaz bir gerçektir. Ġleriyi görebilen, sağlıklı ve çağdaĢ bir toplum olabilmenin en önemli koĢullarından birisi “Sanat Eğitimi”dir. Herbart Read, konuya iliĢkin bir yapıtında sanat ve eğitimin gerekliliğini “Sanat hayata uygulanan öyle bir mekanizmadır ki onsuz toplumlar dengelerini kaybederler” özdeyiĢi ile vurgulamaya çalıĢır. Sanat toplumsal yaĢamın değiĢmez bir parçasıdır. Toplumsal geliĢim hangi düzeyde olursa olsun, sanat güncelliğini devamlı korur. Sanat eyleminin insan çabasının tümüyle insanın dünyada bulunmasıyla ilgili bir çalıĢma türü olduğu sonucuna ulaĢılabilir (Artut, 2009: 120).
Sanat Eğitimi insanı özgürleĢtirir, kendini ve dıĢ dünyayı tanıtıp yaratıcılığı geliĢtiren bir eğitim biçimidir. Sanat Eğitimi kiĢiyi yaratıcı faaliyetlere yöneltmesi estetik beğeni kazandırması ile dıĢ dünyaya farklı açılardan bakabilme yeteneğini geliĢtirdiği söylenebilir. Alt yapısı hazırlanarak verilebilecek bir sanat eğitimi diğer derslerdeki baĢarıyı da artırabilir.
Sanat eğitimi, genel eğitimin bütünleyici ve birleĢtirici bir unsurudur. Çünkü; her iĢte yaratıcılık temel öğedir. Yaratıcılık yalnız zihinsel bir olguda değildir. Bunun yanında duyular, duygular, imgeleme gücü, yetenekler ve tümünün birbiriyle bütünleĢmesi yaratmada rol oynar. Sanat eğitimi, çocuğu böyle bir bütünlüğe götürdüğü için ondaki yapıcı ve yaratıcı güçleri ortaya çıkarır. Diğer derslerde öğrendiklerini, doğa ve çevre gözlemlerini çocuk serbestçe ortaya koyma olanağını bulur. Böyle bir eğitim bireyin, değiĢmenin, ilerlemenin isteklerine baĢarılı bir biçimde uyum sağlayabilmesi açısından da önemlidir. Onun için, sanat eğitimi her insan için gereklidir (Telli, 1982: 65).
Görsel Sanatlar Eğitiminin bir çerçeve içinde, bireylerin yeteneklerinin iĢletilip yaratıcı, kendine güvenli, üretken, estetik duyguları geliĢtirilmiĢ kiĢi olmalarını amaçlarken, genelde aynı niteliklere sahip uygar bir toplum yaratma düĢünün de sanat eğitimi ile gerçekleĢtirilebileceğinin bilinmesi gerekebilir. Görsel Sanatlar Eğitimi, genel düzeyleri nasıl olursa olsun tüm toplumlar için kaçınılmaz bir gereksinim olduğu söylenebilir
2.2. Ġlköğretimde Görsel Sanatların Yeri ve Önemi
Gelecekteki hayatın temelleri çocukluk döneminde atılmaya baĢlar. Bu nedenle ilköğretim çağındaki öğrenciye verilecek eğitimin niteliği oldukça önemlidir. Çocuğun geleceğini olumlu yönde katkısı bakımından, eğitimde ilköğretim dönemi ayrı bir öneme sahiptir (M.E.B. ,2007: 103).
Ġlköğretim çağında çocuk coĢkulu duyuĢsal dünyanın dıĢ etkenlere dikkat yoluyla daha duyarlı, uyarıcılara en açık olduğu dönemi yaĢar. Görsel sanatlar dersi tabanlı yaratıcılık eğitimi çocuğun uyarıcılara en açık dönemde olması sebebiyle sosyal, bedensel, zihinsel, müziksel, mesleki ve ahlaki alanlara yayılarak tüm derslerle iliĢkilendirilmiĢtir. Görsel sanatlar eğitimi programı öğrencilerin teknolojiyi sanatta kullanabileceği sanatın uygun teknik araçlarla istenilen sonuca ulaĢma baĢarısı arasında bağıntı ve iliĢkileri irdeleyebileceği fikrinden yola çıkarak hazırlanmıĢtır (Tuna, 2004: 30 ).
Görsel Sanatlar Eğitimi, eğitim ile sanatın değiĢik konumlarda, değiĢik boyutta bir araya geldiği alandır. Eğitim içerisinde verilen sanatsal ürünlerde bilgi ve deneyimin izleriyle bütünleĢerek bir disiplin alan olabilir. Burada artık sanat, tarihi ve eleĢtirisi ile öğrenilen ve öğretilen bir ders haline geldiği söylenebilir.
Görsel Sanatlar Eğitimi Dersleri diğer derlerden daha önemsiz veya boĢ zamanların değerlendirilmesine yarayan süsleme amaçlı bir ders değildir. Özellikle okul öncesi ve ilköğretimde Görsel Sanatlar Eğitimi dersinde çocuk, içinde yaĢadığı çevreyi, ortamı tanır, yaptığı çalıĢmalarla kendini çevresine kanıtlamaya çalıĢır, bu nedenle çocuğun geliĢimindeki önemi oldukça büyüktür(Artut, 2009: 225).
2.3. Görsel Sanatlar Dersinin Genel Amaçları
Eğitim sistemimizde çocukluk döneminden ergenliğe kadar okulun görevi, Milli Eğitimin genel amaçları doğrultusundaki insan niteliklerine iliĢkin özelliklere öğretim programları ve dersler aracılığıyla öğrencilere aktarmaktır. Okullarda okutulan
her bir dersin öğrencilere kazandıracağı bilgi, beceri, alıĢkanlık, tutum ve ilgi türünden özellikleri amaçlar adı altında toplanmıĢtır. Bu bağlamda, görsel sanatlar dersinin amaçları; bireysel ve toplumsal, algısal, estetik ve teknik amaçlar olarak gruplanabilir (MEB, 2007: 8).
Bireysel ve Toplumsal Amaçlar:
Öğrenciye doğayı gözlemleme duyarlılığı kazandırmak, Öğrencinin, analiz ve sentez yeteneği (seçme, ayıklama,
birleĢtirme, yeniden organize etme) ile eleĢtirel bakıĢ açısını geliĢtirmek,
Öğrencinin yeteneklerini fark etmesini, kendine güven duygusu kazanmasını ve geliĢtirmesini sağlamak,
Öğrencinin görsel biçimlendirme yolları ile kendini ifade etmesini sağlamak, Öğrencinin ilgisini, bu alandaki çeĢitli kaynaklarla besleyebilmek (müze, galeri, tarihi eser vb.), bu yolla geçmiĢine sahip çıkma ve geleceğini yapılandırma bilincini kazandırmak,
Öğrencinin her alanda kullanılabilecek yaratıcı davranıĢlar geliĢtirmesini sağlamak,
Öğrencinin ulusal ve evrensel sanat eserlerini ve sanatçıları tanımasını sağlamak,
Ulusal ve evrensel değerleri tanıyabilme ve anlayabilme bilincini kazandırmak, GeçmiĢten günümüze miras kalan sanat yapıtlarından haz alma ve onur duyma duyarlılığını kazandırmak,
ĠĢ birliği yapma, paylaĢma, sorumluluk alma, kendi iĢine saygı duyduğu kadar baĢkalarının iĢine de saygı duyma bilinci ve duyarlılığı kazandırmak,
Öğrencinin ruh sağlığını koruma, iç dünyasını anlatma, duygusal tepkilerini ortaya koyma ve bedenine saygı duyma bilinci geliĢtirmesini sağlamak,
Öğrenciye aklını, duygularını, zevklerini sorgulama bilinci kazandırmak.
Algısal Amaçlar:
Öğrencinin algı birikimini ve hayal gücünü geliĢtirmek,
Öğrencinin görsel algı ve birikimleri ile öznel algılarını sanatsal anlatımlara dönüĢtürebilmesine imkan tanımak,
Öğrencinin birikimlerini baĢka alanlarda kullanabilme becerisini geliĢtirmek, Öğrenciye bilgiyi ve birikimi dönüĢtürme yeteneği kazandırmak,
Öğrenciye yeni durumlar karĢısında özgün çözümler geliĢtirme becerisi kazandırmak.
Estetik Amaçlar:
Öğrencinin, sanatın ve sanat eserlerinin her zaman önemsenecek birer değer olduğunu kavramasını sağlamak,
Öğrenciye doğadan, çevreden ve geçmiĢten günümüze miras kalan sanat yapıtlarından haz alma, onlarla gurur duyma ve onları koruma bilincini kazandırmak,
Öğrenciye görsel sanatlar sevgisi ve bu sevgiyi yaĢamın her alanına yansıtabilme, bunu davranıĢ biçimi haline getirebilme yetisi kazandırmak,
Öğrenciyi kendini ifade edebilmede estetik değerlerden yararlanma yeteneği kazandırmak.
Teknik Amaçlar:
Öğrenciye her türlü araç ve gereci kullanarak görsel anlatım diline dönüĢtürme isteği ve kullanma becerisi kazandırmak ve öğrencinin geliĢmesine imkan tanımak, Öğrenciye değiĢik tekniklerle elde edilen sonuçların etkilerini sezdirebilmek ve öğrencilerin farklılıklardan zevk alabilmelerini sağlamak,
Öğrenciyi farklı tekniklerin getireceği anlatım zenginliğinin farkına vardırabilmek,
Öğrenciye kullandığı tekniklerin dıĢında eni teknikler arama isteği ve cesareti kazandırmak,
Öğrenciye, amacına uygun malzemeyi seçme, malzemeden anlam çıkarma becerisi kazandırmak,
Öğrenciye kendini ifade etme sürecinde çıkacak sorunlara teknik çözümler üretebilme becerisi ve güveni kazandırmak (MEB, 2007: 10).
2.4. Görsel Sanatlar Eğitiminin Temel Ġlkeleri
Ġlköğretimde uygulanacak görsel sanatlar eğitiminde belirlenen amaçlara ulaĢılması için bazı temel ilkelerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bunlar aĢağıda sunulmuĢtur:
Her çocuk yaratıcıdır.
Her çocuk, farklı algı, bilgi, sezgi ve duygu dünyası ile deneyime sahiptir, uygulamalarda bireysel farklılıklar göz önünde bulundurulur.
Uygulamalarda, görsel sanat alanlarına yönelik iki ve üç boyutlu çalıĢmalar ile çoklu ortam çalıĢmalarına yer verilir.
Görsel sanatlar dersi, diğer disiplinlerle birlikte eğitsel amaçlardaki bütünlüğü kurmaya veya bireyin kendini gerçekleĢtirmesine katkıda bulunur.
Dersin iĢleniĢi, kazanımlara yönelik, ilgi çekici olan öğrenme öğretme yöntem ve teknikleriyle zenginleĢtirilir.
Görsel sanatlar dersi, çocuğu temel alır; öğrenme öğretme süreci, çocuğun kendine özgü algılama ve anlamlandırma evreni içinde, geliĢim basamaklarına göre düzenlenir.
Değerlendirmede öğretmen, her çocuğun geliĢim sürecini, bireysel farklılıklarını temel alan bir yaklaĢım ile öğrenme öğretme sürecine katılımını ve görsel sanatlar dersinin kazanımları çerçevesinde bir bütün olarak ele almalıdır (MEB, 2007: 9).
2.5. Görsel Sanatlar Dersi Öğrenme Öğretme Süreci
Görsel Sanatlar Dersi sadece uygulama boyutuna hizmet ederek “sanatsal duyarlılığı” ortaya koymaz. Görsel sanatlar dersine sanat kültürü, sanat eleĢtirisi, estetik, sanat terminolojisi ve müze kültürü boyutları da eklenmektedir. Bireyin geliĢimini, toplumun kalkınmasında amaç edinen eğitim sisteminde görsel sanatlar programı; genel amaçları, ilkeleri, temel becerileri, öğrenme alanları, öğrenme-öğretme süreci ve değerlendirmeden oluĢan bir bütündür. Eğitimin en somut olarak uygulandığı süreç öğrenme ve öğretmedir. Öğrenme ve öğretme koĢullarının değiĢen ve geliĢen günlük koĢullara göre düzenlenmiĢ olması ve bu değiĢimin hızla eğitime aktarılması gerektiği söylenebilir (Namlu, 1998: 185).
Bilgi çağının öğrencisi; görsel iĢitsel araçlarla donatılmıĢ ve yaparak-yaĢayarak eğitim-öğretimin uygulandığı eğitim ortamında yetiĢir. Bu ortamları sağlamaktaki amaç düĢünen, düĢündüklerini ortaya koyan, araĢtıran ve sonuçlarını toplum yararına sunan öğrenciler yetiĢtirmektir. Söz konusu bu yeterlilikteki öğrencileri yetiĢtirmek için, öğretim materyallerinden faydalanmak gerekebilir. Öğretim araçları kullanarak; öğretme ve öğrenme etkinliklerini bireyselleĢtirmek, yenilikleri takip etmek, öğretme ve öğrenme ile ilgili uygulama süreçlerini düzenlemek, öğretim programlarında sürekliliği sağlamak, eğitim personelinin etkinliğini ve verimliliğini arttırmak, çevre faktörlerini düzenlemek ve kontrol etmek, öğretme-öğrenme süreçlerini öğrenci yeteneklerine uyarlamak vb. ile mümkündür.
Öğrenme öğretme sürecinde yer alacak bilgi beceri ve alıĢkanlıklar olarak düĢünülürse kazanımlar ve içeriğin birbiriyle örtüĢmesi, öğretime uygun olması, çabuk değiĢen bilgiler yerine, kalıcı, dayanıklı, bilgilerin öğrencilere verilmesi ve aynı zamanda bilgilerin öğrencilerin düzeylerine uygun kazanımların nasıl ve ne Ģekilde kazandıracağı ve bireyde öğrenmenin nasıl gerçekleĢeceğinin belirlenmesi gerekebilir.
2.5.1 Görsel Sanatlar Dersinde Öğretmenin Rolü
Günümüzde insan; bilgiye eriĢmek, bilgiyi sınıflandırmak, üretmek, paylaĢmak ve bu iĢlemlerin hızla gerçekleĢtirildiği ortamlara uyum sağlayabilmeyi öğrenmek zorundadır. Bilgi çağında birey, baĢarılı olabilmek için teknolojiyi verimli kullanmayı bilmeli, yaratıcı, giriĢimci, üretken, yenilikçi ve sorumluluk sahibi olabilmeli ayrıca değiĢen koĢullara uyum sağlayabilmelidir..Bu niteliklere sahip bireylerin yetiĢtirilmesi eğitimcilerin ve eğitim sisteminin sorumluluğudur (Atalay, 1996: 603).
Bu bağlamda geleceğin bireylerini yetiĢtirme görevindeki eğitim sistemi ve öğretmenlerimizin de çağın gereği olarak kendini sürekli olarak yenileme ve değiĢimin gereklerini yerine getirmesi gerektiğine inanılmaktadır.
Öğretmenin etkili olabilmesi için sınıfta çoklu ortamın oluĢturulması hem öğretmen-öğrenci etkileĢimi hem de iletiĢim açısından önemli görülmektedir. Günümüzde hedeflenen, yaratıcı, üretken düĢünen, tartıĢan, katılarak öğrenen özgür bireyler yetiĢtirmektir. Resimler, grafikler, sesler ve sözcükler, kısacası tü materyal ve teknikler baĢarılı bir Ģekilde birleĢtirildiği zaman sadece iĢitildiği, okunduğu ve gözlediği andakinden fazla etkinliklere katılım sağlama, dikkat çekme ve grup içindeki aktiviteyi artırma gücünü kazandırır. Bu nedenle, sınıf içi iletiĢimi geliĢtirmek için öğretmen;
KonuĢma yeteneğini geliĢtirmeli, Dersi iyi bir Ģekilde planlamalı,
Öğrenci ihtiyaçları yetenek ve ilgileri değerlendirilmeli, Öğrencilerin ilgisini dağıtan durumlar ortadan kaldırmalı,
Öğrencilerin dikkatle dinlemesi için birden fazla duyu organına hitap eden araç ve gereçler kullanmalı, düz anlatımdan kaçınmalı (ġimĢek, 1997: 70).
2.5.2. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Kullanımı
Eğitim uygulamalarında üç temel ihtiyacı karĢılamak için öğretim teknolojileri ve materyal kullanımına baĢvurulmaktadır. Birincisi, daha geniĢ kitlelere eğitim hizmeti vermek, ikincisi, mevcut okullardaki ve eğitim kurumlarındaki öğrenme öğretme süreçlerini kurumlarındaki öğrenme-öğretme süreçlerini verimli hale getirmek, üçüncüsü ise öğrenme-öğretme etkinliklerini bireyselleĢtirmektir. Teknoloji ve materyal kavramlarına eğitimsel açıdan bakıldığında birçok iĢlevinin olduğu görülmektedir. Bu iĢlevlerden baĢlıcaları Ģunlardır;
Öğretim ve Öğrenim Aracı Olarak Teknoloji ve Materyaller: Öğretme-öğrenme araçlarının en önemli özelliği materyalin niteliğidir. Bu anlamda teknoloji ve materyaller öğretim ve öğrenme araçlarına uyarlanan ders araç ve gereçleridir. Bilgilerin Ġleticisi Olarak Teknoloji ve Materyaller: Teknoloji ve materyallerin merkezinde bilgi dağıtımı vardır. Bu noktada teknoloji ve materyaller amaca yönelik, iletiĢimsel, derse yönelik donanım ve bu donanımla birlikte kullanılan teknik gereç olarak kabul edilebilir.
Gerçekçiliğin Sunucusu Olarak Teknoloji ve Materyaller: UlaĢılması kolay olmayan gerçek ve yapay bilgilerin sunulması sürecinde teknoloji ve materyallerden yararlanılabilir.
ĠletiĢim Aracı Olarak Teknoloji ve Materyaller: Teknoloji ve materyaller öğrenme ve öğretme sürecinde, öğretmen-öğrenci iletiĢiminde en somut araçtır. NesnelleĢtirilmiĢ Eğitim Sistemleri Olarak Teknoloji ve Materyaller: Öğrenme ve öğretme kuramları bilginin iletiĢim sürecine yerleĢtirilmesinden çok, bilginin iĢlenmesini vurgulamaktadır.
SembolleĢtirme Aracı Olarak Teknoloji ve Materyaller: Bilgilerin, değiĢik atıflar ya da betimlemeler için kullanılabilecek sembollerin organize edilerek kullanılmasına yardımcı olabilir (Kaya, 2005: 28).
2.5.2.1. Eğitim Teknolojisi
Eğitim ve teknoloji insan yaĢamının daha etken duruma getirilmesinde önemli rolü olan iki temel öğedir. Her iki öğede insanın doğal ve sosyal çevresine egemen olma yönünde gösterdiği uğraĢlarda baĢvurduğu iki temel araç olmuĢtur. Eğitim teknolojisi geniĢ anlamı ile öğretme ve öğrenmeyi teĢvik etmek, kolaylaĢtırmak ve öğrenciyi motive etmek amacını güden araç gereçlerin kullanılmasına iliĢkin tüm süreci kapsayabilir. Eğitim Teknolojisi öğrenme sürecini geliĢtirmek için oluĢturulan her türlü sistemi, tekniği ve yardımı içerir. Böyle bir yargıda dört özellik önemlidir: Öğrencinin ulaĢması istenen amaçların tanımlanması, öğrenilecek konunun analiz edilip uygun ortamın seçilmesi ve derste kullanılan araçların etkililiğinin ve öğrencilerin baĢarı durumlarını değerlendirmek için uygun değerlendirme yöntemlerinin kullanılmasıdır (Demirel ve Altun, 2010: 11).
Eğitim teknolojisi, bilim ve teknoloji alt kavramlarından oluĢan iĢlevsel bir yapı ve eğitimin temel bir boyutudur. Bu teknolojinin oluĢturulmasında eğitim bilimleri ve diğer bilim dalları ile uygulama koĢulları esas alınmaktadır. Eğitimin temelini oluĢtura üç unsur; bilim, teknoloji ve uygulamalarıdır. Bu nedenle eğitim teknolojisi, eğitim bilimleri ve eğitim uygulamalarıyla bütünlük oluĢturan eğitimin temel bir boyutudur (Alkan ve Kurt, 2001: 148).
Eğitimin bilgi aktarmaktan farklı bir Ģey olması gerektiği bilinmelidir. Bilinenler öğrenilerek yaĢantıya geçirilirken, var olan bilgilerin üzerine yeni bilgilerin eklenmesi gerekebilir. Buna yaratıcılık diyoruz. Eğitim teknolojisinin sağladığı en büyük faydalardan biriside yaratıcı düĢüncenin ortaya çıkmasıdır (ġimĢek, 1997: 51).
2.5.2.2. Öğretim Teknolojisi
Öğretim Teknolojisi, Öğretimi daha etkili kılmak amacıyla, öğrenme ve iletiĢim ile ilgili araĢtırmalara dayalı, insan ve maddi kaynakları birlikte kullanarak, öğretme ve öğrenme süreci bütününün belirli özel hedefler açısından sistematik olarak tasarlanması, uygulanması ve değerlendirilmesidir. Öğretme-öğrenme sürecine sistem
yaklaĢımı olarak adlandırılan bu tanıma göre öğretim teknolojisi, öğretme, öğrenme kuramlarının en etkin biçimde uygulamaya dönüĢtürülmesinde öğretme-öğrenme süreçlerine sistematik ve bütüncül bir yaklaĢım anlamı taĢımaktadır. Bu süreçte yer alan sayısız öğelerden biriside araç-gereçtir (Yalın, 2004: 4).
Öğretim teknolojisi; öğretimde ilgili bilim dalları ve disiplinlere yönelik öğrenmede etkili düzenlemeleri oluĢturmak üzere, amaçlı ve kontrollü durumlarda insan gücü ve insan gücü dıĢı kaynakları birlikte iĢe koĢarak, belirli özel amaçlar doğrultusunda öğrenme-öğretme süreçleri planlama, uygulama, değerlendirme ve geliĢtirme faaliyetlerinin tümünü içeren sistematik bir yaklaĢım olan yapılanma olduğu söylenebilir (Alkan ve Kurt, 2001: 149).
Eğitim ve öğretim teknolojileri genellikle iç içe geçmiĢ Ģekilde bir diğerinin yerine kullanılmaktadır. Eğitim teknolojisi neden ile ilgilenirken öğretim teknolojisi nasıl ile ilgilenebilir.
Öğretim teknolojisi davranıĢ değiĢikliği oluĢturma sürecinde bireylerin çevrelerini ister makineleri ister yardımcı araç kullanarak ya da kullanmadan bu amaca ulaĢma çabasıdır. Öğretim teknolojisi, öğretim sorunlarının çözümü için davranıĢ ve fizik bilimlerinin içeriğinden ve diğer bilgilerden uyarlanan sistemli ve sistematik strateji ve tekniklerin uygulanması olarak da tanımlanabilir (Kaya, 2005: 25).
2.5.2.3. Öğretim Teknolojileri ve Materyallerin Öğretimdeki Yeri ve Önemi
Öğretim materyalleri çoklu öğrenme ortamı sağlayarak okuduklarımızın %10‟nu, iĢittiklerimizin %20‟sini, gördüklerimizin %30‟unu, hem görüp hem iĢittiklerimizin %50‟sini, söylediklerimizin %70‟ini, yapıp söylediklerimizin %90‟ını hatırlarız. Araç-gereçlerin kullanımı, öğrenme iĢlemine katılan duyu sayısını artırarak daha fazla ve kalıcı öğrenmenin gerçekleĢmesine yardımcı olduğu söylenebilir.
Öğrenciler farklı öğrenme ihtiyaçlarına sahiptirler. Derslerde öğretim materyalleri kullanımı birçok öğrencinin bireysel ihtiyaçlarının giderilmesinde yardımcı olurlar. Bütün öğrenciler aynı öğretme-öğrenme etkinliklerinden eĢit derecede yararlanamazlar. Her öğrencinin öğrenme stili farklıdır. Bazıları ders ve tartıĢmaları
dinleyerek, bazıları görerek, bazıları okuyarak, bazı öğrenciler de bilgiler farklı araç-gereçlerle sunulduğunda öğrenebilirler. Öğretimde kullanılan araç-gereçlerin çeĢitlenerek artması, öğrencilerin bireysel öğrenme ihtiyaçlarına uygun bir öğretim kanalının bulunması ihtimali de artacaktır. Aynı zamanda araç-gereçler öğrenme içeriğini, öğrencilerin kolaylıkla algılayabilecekleri; miktar, zaman ve sunuluĢ olarak üzerinde kontrole sahip olabilecekleri bir biçimde sunabilir.
Öğretim materyalleri öğrencilerin dikkatini çekmeye yardımcı olur ve biliĢsel kurama göre çevreden alınan uyarıcılardan çok az bir kısmı seçici algı yoluyla kısa süreliği belleğe gelir. Dikkatlerinin çekilmesinin önemi kısa süreli belleğin kapasitesinden de anlaĢılabilir. Dikkat çekmek için yarıĢan bütün uyarıcılara karĢın, kullanılan materyaller sayesinde bu eylem çok daha kolay yapılabilir.
Eğitim sürecinde bilgilerin kolay hatırlanmasını sağlayan birçok materyal bulunmaktadır. Öğrenme sürecinde bilgilerin depolanması ve çağırılması çok önemli bir yere sahiptir. Bilgilerin uzun süreli belleğe nasıl kodlandığı ve saklandığı ile ilgili en önemli kuramlardan biri iki kodlama (dual coding) bellek kuramıdır. Bu kurama göre bilgi uzun süreli bellekte hem sözel hem de görsel olarak kaydedilir. Dolayısıyla hem görsel hem de sözel olarak sunulan bilgilerin hatırlanma ihtimali daha yüksektir. Yapılan araĢtırmalarda somut kelimelerin soyut kelimelerden ve resimlerin de kelimelerden saha fazla hatırlandığı bulunmuĢtur.
Araç-gereçlerin öğretme-öğrenme sürecindeki en önemli rollerinden biri soyut, karmaĢık kavramları, anlaması güç olgu ve olayları basitleĢtirmesidir. Bilinmeyen bir nesnenin nasıl göründüğünün ve bilinen diğer nesnelere göre ne kadar büyük olduğunun kavranmasına görsel gereçler yardımcı olur.
“Bir resim bin kelimeye bedeldir” ifadesi uyarınca, araç-gereçlerin öğretim ve öğrenme zamanından tasarruf sağlaması beklenir. Bir saydam, bir karton ya da bir slayt üzerinde gösterilen bir çizim yoluyla daha kısa sürede, daha etkili olarak öğreneceklerdir.
Örneğin, film projektörleri ve videolar özellikle sınıfa getirilmesi imkansız, doğrudan gözlenmesi tehlikeli ya da mümkün olmayan cisim, olgu olay ve iĢlemlerin kolayca ve güvenli olarak gözlenmesini sağlar.
