(Elazığ-Baskil) Şevkat Köyünün aile yapısının sosyal antropolojik incelenmesi / null

ll

<

ELL\ZIC . HASKiL

>

EFK T

.. YÜ'NÜN

AiLE

YAPISININ

SOSYL\L ANTROPOlOJIK

iNCELENMESi

ASISTAN SELAHATTiN SOLMAZ

F: --~~. i'./Er--;sl ~'ESI f KutuDh ·•.- .('n:·1.')nt8syon

FlRAT UNiVERSiTESi

EDEBiYAT FAKÜLTESi - ELAZI.G, 1981

1 ' 1 te \ lg~ 1

\a

o:

1 e ı M" b

.·

,.

:tçfUDEKİJ.ıER Sayfa. ÖN SÖZ ı- GİRİŞ

···~··· ı.

ı. ı.; ı. 1 2

3

- Genel

·-.-.Aile

Kavro.nn. ve

Tanırnla.r

Aile Tipleri·

ı. ı.

4

5

Aro.otırrnanın ..Amacı ve . Konusu

AraQtırmanın

Yöntem ve

üy~~ılanması

2- ŞEJnfAT ICÖYÜ İLE İLGİLİ GE1lEL BİLGİLER •••• •·• •••

2. 1

Tarih çe

2. 2 Co[;rafi Durv..m

2. 2. ı- KoyUn

Yeri

2. 2. 2- .ô.razi ve Toprak Duruınu

2. 2.

3-

İklim 2. 2.

4-

Bitki

örtünü

2.

3

2.

3.

1-2.

3.

2-.2. 4 I:Ufus

Fırat Üniversitesi Merkez Kütüphanesi

111111111111111111111111111111111111111111111 *0067500* 255.07.02.03.00.00/08/0067500 S D/1 #0084494

o

LU

z:n.n,iu •••••••••••••••••••••

3.

ı ")' .)e 2

3.

3 ") J•

3.

3.

' ) ..)e

3.

4

3.

5

3.

6

3.

7

1-!:öylüyc GUı'lc I~vlerJJue

ve

Aile Jt:o.vra.nu

EvleP .. nc Yo.gJ. I:ç 8eçı:ıc ve K~z- İstcr.-ıc ,.~, ( ' t .ı..:ııJ 0cçnc:\. 2- ı:ı.z J:o-tcne Evlilik (::ckilleri

- Akrrtba ~~vlilikle:t"i ve Fcdenleri

Bnolık Gclcnel;i ve Ynrnttıf:;:ı. ~~~orunlnr

A. ve T~ ikn:ı

24

54 lu lı 6~

\,

(

le

ı

j96~

~ ] 1 •

~le

~ J 1 K:ı rınt ~il1 31. [i:r ~si 1 J

.

.

. - l y. u 94 İs i, an·

1

BUYill{LÜGU '···

105

5-4.

ı

4.

ı.

4.

ı.

4.

ı.

4.

ı.

4.

2 DOGuM,

5.

ı

5.

2

5. 3

5. 4

-l1.ile Tipleri 1- Çekirdek Aile 2- Genig Aile

3-

Geçici_ Geniş Aile

4-

Parço.lo.nJn:ı.ş, Eka ik Aile

Aile. BU.yültlUğii

ÇOCUK .. VE AİLE PLAl-ILA!lLA.SI :l ••••••• •. • •. 119

Do[:um ve bununla .İlgili Soru~lar

- Ailede ÇocuL~ln Cinsiyetine

İliakin Göriigler

- öneörtilan Çocuk Sn;)rısı ve :Nedenleri

- Köylll Açıoında Aile PlÔ.nlam.ası

6-

AİL.:"S İÇİ İJ .. İ:-}KİLETI

_{••••••••••••••••••••••••••}

1.3.9

G.

1

6.

2

6.

3·

G.

4

6.

5

6.

G

6.

7 - Karı--koca İlig~·:ileri

Karı-Koca.

ve

Cinsel İlişkiler

- Anne İle Çoöuk İliglcileri

cı- Baba ve Çocuk İliukileri

. Çocul:lar ~\rası, İliokiler

- Gelin l':aynanc.

vb

Ke.yınbabn İli(}kilori

- ; 1 tiler Aracı ve Elt·i .... Görünceler

.l\.rc.oı İlif]kiler

7- AİLEIEn AlUiSI İLİQKİLEn • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 17'3

7.

1 - AkrcJxılıl: İliokileri

7. 2 - ICor~i:yc).lnk Iligh:j_lcri

7. 3

- ..i1-ilccl.o ve .l:..ilo ler AraDı İliokilerdc

I~u1.L:uıılc.n I~Uftir 1er, De tldualnı-ı,

''"'.rı 1,,..,., ·:rC'1·ı·ı·11 .... ,,, .. -:. ·ve r·ııut~· ·ıo t~..; ,.,le-ı..,

..ı..-'\...L<..:.W ... (...J .. ' J. l .... .._-\.-;> .J.. . ...t. ~\ • ..!. ı.tı;ir ...-..L.i ..ı....:. i-.ı.. ~ e

106

3. ı '.20)l ... t.ll: :::uı.kiycti

8. 2

-

[_;:o ıı rrı..!: _I:Jler:.c .Diç:lrıJ.cri (')

3

J~iJ.cc~e :.Iiro.o

1 8. 4

a.

5

a.

6

o.

7.

Ueolck Grupl:.:ı.rı Ge 1 ir Duı"tn:ıic.rı Ailede E~itim

- Ailcde Beslenme ve

Saclık

Beoleı1!Je 2 - So.L;l~

a.

1.

ı

a.

7.

a. o

a.

9

a.-

ıo -Ev Eşyaları - Giyim ve Kl.yafet

- Köylünün Devlet .Kuı"UU1llo.rı ile

iliekileri ve

sorunları

9-

AİLE YAPISIIIDAKİ DEGİ[UJnLERİ ETKİT.ıİYEil

10-FAKTÖRJ...ER •. • ••••• • ••••••••••••• ~ ••••••• ~ •••• • _

253

9.

ı

9.

2

9.

3

9.

4

9.

5

9.

6

9. 7

ÖZET ım - Ekonor.ıi - E(;itim

- Kentleçmc ve

End-üstrilegme

- Politik Etken

Ya.oo.l Etl~enler Do(~;un1 vo ÖlUnlcr, - Bognl'k~lor. SOIJUÇ •. • ••••••••••••••• •'• ••••••••• • • 260 .ALIJ.lülCA ~ZET EKIEll LİSTBSİ

Elf I.. ÖP;iD~K (B)

EK II. FOTOÜI1APLAR ....

EK III. ILI\ .. l1İTALAR T'

EK IV.

EK V.

EK VI. . Goı ···rıfJ· .... ~,., ı.ıU.u:.ıl.. .... .-~ .• r"f:-ı-ı- ıJ--;-.'TT·•··ta·r'R ~~u,.LJ."· T~-:ı "rı;-ıp..L.!. J ·" ... ı. .J.:.ı "'o ı..J..J.'.:ı t ı.ı. ..•. d !lQYJ\D-..., _ ..

LPJ1A GL1H.B D.AÜILILII LİST!~Sİ

1

BugUn teplunru..:ımızun hızlı bir de[;içme süreci içinele

bulunduğu oı--to.dud:ı.r. Her geçen gtin önUmUze deüişik

boyut-le:ccln de~igil\: sorunlar ç:ı.kma.l{:tacb.r. · Du soru.nlar:ı.n çözümü için toplumun yeniliklere hazır

ve sosyo-eleonomik

dOzey-lerinin yUkselt·~_lmesi gerelanektedir. Ancak bunun için her bireyin toplumun olugmasını ve devamını sağlayan hayati önem arzeden evlilikle, n ile kurr.ımunun bilincinde

olrna.la-rı zortuıludur. Ayolrna.la-rıca, toplux.aın bireylerinin sağlıklı

iliekiler içinde bulunmaları, bnçarılı ve mutlu -~lmaları,

toplumun her alanda lmlla.nmakını sağlayan ve jJırna.l

edil-memesi gereken oorunların kaynağı ve hnreket noktası

o-lerı. ailelerden içe başla"TTD.k gerela;1ektedir. Diz do bu

dü~}Uncec1en ho.ı'\eket e derek :jef'kat 'te aile yapısını o.raş.:..

tırdık. ·Böylece bu tür çalışnı..aların gerecini çok c1.D,!ıa

iyi an1a.nu.o olduk.

Du çulıgmnda pok.çok kig_inin yardımları ·ve katkı­

ları olrml:y'ı;ur • .ılı).cnlc, bu incelemeye olanak tanıyan, beni

teşvik ecl~rck ve çiılışna ortaraını oal;layan Sny:ı.n· nocanı

Pro:f. Dr. Orhan Acıpaynwli-~ya içten tc:ıekkürlo-rini

suna-rın. .A:yrıca, çal:ı.gnulo.rır.ıda yc.rdıın1a.rını e o irgemo den

ilgilenen oaygıdeücr -Hocrun Prof. Dr.

ne

zun ;_.:ahinJ.;::uyo.

'yn

. ninnc tt uı"'ıra •

. Du öneriLi ve cL:iç olun arn~yt~ı:r.--:·-ırı.nı:n hazır1unnccınc1o.

UctUn bir. ço..bo.yla yo.nındo. .v·er o.lnn c:;irı ~:nbibc Solno.z 'n

ve bu çnlıgmo.un cn.e[;i r._;egenlerin tUrnüne teaekkUı"lerirıi

ayrıca be Iirtrıo liy·irı.

Blazı(;, 1981

A

1 Jı..nk.

A.

u.

Ank.

u.

a. g. e.

a.

g.

_Y•

Bkz.

Çev.

D.

T.

c.

D.

r:ı :.Lo

c.

D.

P.

T.

t."f ·:. "J. lJ. ı~. --; • KISAfJTUALAR.

.

.

• _•

.

_..

•

.

.

..

•

.

D.:

..

.

Anl~c.ro. .ltto.tUrk Üniveroitcsi Ankaı"n Univcrsitesi

Adı Geçen aynı eser

Adı geçen aynı yazı

Bakınız

Çeviren

Dil ve Tarih Co[;rufya FakUltesi

Dil ve Tarih Cot~rafya ro.kültesi

Dergisi

İ. İsk. I3o.lc.

.

..

Devlet Planlv.m Tegkilatı

'··Iacettepc Unıiveroitesi

İmo.r İskan Bakanl:ı.. ı

İoado.n Sonra İ.

s.

İot.

t. ü.

}~d. I.Iut. Tab.

Top.

rıı

-·

e.

_D.

C1 ·q u. J.; Gl J' .. oöm.

v.

b.

v.

o. Yny. :

ts

tanbul

J?ak.: İstanbul Univorsiteoi Edebiyat

FakUlteo'i

A. İ. : : Ho.tba.a

Ta'Qlo

·1

Toplam

E. : '11_{üı ... kiye ve OrtadoL';u lu:mne}

İdareleri EnotitUsü

: 8ayfa So.yı

· : S:l.yo.oul .Jilr;iler T'akUl tes i

: ;.:;üncotri

: Ve m.ı.nun r~ibi

Ve oo.ire

ı-Gint:;

ı. 1- C~neı·

J\ile oortıl1U, ~ro.lnız o.ntropoloj inin değil, aşağı

yu-karı b'Utün sosyal biliınlerin konusu olagelmiştir. AU•

toplumsal gı~pların en ba:ıındu gelmektedir. BUtUn

d~a-da hiçbir toplum ailtı olmadan varlık g6sterdiği aöylenQmez.

Ancak, her toplum kendi killtt.irü içinde bir aile 8rneğini

oluoturc.bilir.

Bir ailenin düneni c1.o{:un, evlcıı.J:ıe ve ölitıı:ıle ilgili

· olc.ro.k yansımuktndır. ·Ayrıca •. a1lenL11. kuruluşu evlcnm.e

-yolu ile oluçur ve cvlenmede gelenakoel, hukuki. esaslarla

da anlam kazanarak megru bir durı.:una girmi:ı

olur.

Evlcn.me oooyal bir olay olduğu gibi, oocyal kurallar içinde birleçmeyi me:]rulagtı.run bir törendir (1).

h"'vlenme sonucu m.eydnna r;elen aile, genç ve yo.glıla­

r:ın üye olabilecekleri bir ·dernek gil?idir. Fertler i..-rıtiba.­

kı burdo. · ö[;renir, zihni geligmeleri, kişilikleri burada

hazırlu.ı.~ır ve ill~~ ei~itimleri burada tanur~ü::uı~ınl~tndır. /~

ile babalar çoctJ.klur:ı.iıa. biJolojik kurakterlerini verr1ekle

lm.lTılGZllll"', onlv.ı--a bnr:ı..nak shğlurlar, benlemnclel'ini Uotle-nirlcr ve onları lıer türlü dıç ve iç kötU etkilerden

l:orur-lo.r •. nüylece aile toplum için ve çocuklar için nuoıl bir

öneme so.hip olduüu

orto.clndır.

P: i l . ., l l . b ı

.

1 ı

.

...

::ı l . ... '1 ı

.n. enın oe ı . aç ı ıq ev erJ. aşuc;:ıcıc.J:ı mt:.ao..e er

halinde gösterilebilir:

.ll

1- c;ocuklnrı ileriye hc:.!:~~.ı-·lrnn.c.k ve onlc.rn soreken

5- Toplumsal ilişkileri au[;la~no.k,

6- Ne s lin ido.mesini ont;l:::ı.m.o.k ve ktil tUrü nesilden

nesil e uktarraak,

7-

F·erdin duygulo.r:ın:ı..n tattıtin ol!nası, güven du~rnınoı

ve

bir kimlik

kaznnabilmesi.

Sosyal

ynş~~ temel

bir

birimi

olarnk kabul

edilen

-ailenin kcyna~"l., şekilleri, i~leyişi ve tnrihçe~.:i ho.klt:ı.nda. sayısız _eser yazılmış-, ilıeeleıne ve araştırmalar yapJ.J.mış­

tı.r. I'aka.t ailenin kayııa.ğı

ve tarihçesi

konusunda

henüz

bir fikir birliği nağlanama.nu.Qtır. Btiylece aile ile ilgili

olarak

bazı

görüoler ileri

sUrülmüştUr.

Aile ile ilgili ilk bilirrınel yazı yazanlar belkide

Plato ile Arioto 'dur. Yalnız, btu1le.ro. gUre yerJUzUnde .

Pntriyurkal aile

tipi vardır.

"10.- 19.

nsırde."

J.

j.

Rouoseuu, Ge herder ve A. Comte ayni_ fikri savun.mu.çlardır.

1861 tarihinde

J.

Bachofen "DnG Lluttcrr.echt" ac.llı onorinde patriarchul aile tipinden başka birde r.ıatrinrchal uilc

· tipinin mevcutc.oldul,'Ullu ve bu matriarchale aile t·ipini..'rl,

dicer aile

tipinden

önce

oluşt~unu aavunnınkta id~.

J.

hlc.

Lennnn ve L. H. !~1organ cla..lııa ileri giderek ailenin uzun

bir evriınden so~· b,:tıt~lne ulaf]tı{i,"l.nı ._ileri otirdüler.

Bunla-ra göre aile promiscui

ty,,

.;Poligrut\y, polyandry,

a.~e.ı~:ıların-. i'

don geçerek ra.onoga.rrw aintemine ulaşmıQtır. ·Ancak biı--çok

bilsin e. ilenin dip tarihinde ileri alirülcn pronıiocui ty

tipini kabul ctue:~ıcktcd.irlcr. Onlc.ra göre,. prom.iscuity

.n.dı verilen aile tipinde insunlm"' birbirleriyle gclir.ıi

cU-zel seksUel ynşuntı ntirdUrcceklerinden, inGnnlJ.k dnha

poli.~_::[Ui\Y devrine vr.:.rr:.ındnn önce kıoırlngacnt~ından, 1Tı.:L.rıdan

sonra. -döl vcrmiycceklcri için nonor_;urc,r devrine ulngm.o;ry_k

olc.n~~ı:~ı::ıdıı". Uiyolo.jik ~rC.~nde pro:mioc:J.ity kndıı.-ı.lnrı kıoır

yapar.

1\ • ı

.

., .

.

.

:t i \ .. 1 • • ... ' .. 1 • , _

.ı-h.ı enın uz1.u1. o:ı.ı'l evrım c;cçıra c:ı.. (~Oi."V-:Ju.ne ıcc.rQı

ol<.:k-vılar ise, monO[:;tJ.r\): &.fJCı..rnc.:::rır:dun o onra. llo....'t1:3i Gf}Unrı.nın

gelece[;j .. ni ala;rlı bii .. oelcilde oorr..ı.nktc~dırlur. E. \'!cstcrm.nrck,

3

ko.rgı çıknu .. ,;tır. Dirçok illeelde ro.atla.nun raono.rr,-c:..ı.m~y

oiste-mini

buna.

biı~ delil

olarak

günteı--rJigtir.

üte

:rroıdo.n

aile

sistemlerini ekonomik oisteı:ılere buL~layunlnrda vaı--dır.

Btüıle.r nil e de bir ovriın.i ko.bul etncnekte dir ler. Onlar çok

eşli

ailelori ekonmnik

yaountın2n

bir

nonucu

olurak

görmck-tediı'\ler. Ayrıca, aile oistcruerini dinoel ve yönetsel

şekillere

iliçkin olanlar da görltlmektedir (1).

Ailenin ~rckoizliğini

navunan

bazı sosyal

analiz-ciler de gıkru..Qtır. Örne?~in rıaton, "İnsanların kiryisel ı:ı

yetencl:leri.ı.'tlc göre doL;erle:ndirecelcleri bir toplum modeli

yaratabilnek için ailenin bu deEerlcndirmeyi t1nlcyici · etkileri ortndan kaldımak nmncıyla kirnsanin unne babusJ..nı

yada Çocuğunu tan:ı.mayacağı bir t1YL';llla.ma ileri, sUrer.

"Weber de" endUs-'ı;rile;]en bir toplumda bUrokro.tik. örgLttlerin

toplum içL~deki her tUrlü fonksiyonu aileden do.ha.

bnoa.-r:ı.lı 1)ir çekilc1e yerine &'"Gtirecelcleı"'ini sa:vunur". Bu tüı ..

görUQlE.tr·in. co1.1nndu İorail 'de Kibbutz, Ilusya' da ki Kollıoz

ve Çin'de ki komtm deneneleri

ortaya çıkmıgtır

(2).

Ruoya' da ailenin bütt;n görevleri devletin üzerine olabileceL;i gerclcç.eai ile aile · tav:o.umen kaldırılrnn yoluna

giclilı:ıişti. .Bunrf r~n bugUn Husya'

qo.

aile toplumda . ki

yerini korumtıçt ve hatta d~1o. du snJ::ıam.ıaştırıTU~tl:r. .Ailc~ti

toplur1d.a

kaldırr:ıa çubaları

1 inso.n

tubiatı.ı.vıo. u,ykırıd:ı.r

( 3) •.

Dtır;Unde ~;roni lttop;y·c.c:ı.lur vardır. t;r!~c,·_'~irı; J\;·:ıerikn' da

hipi 1:olonilcrinc1e l:o.rı - koca r::ibi ;/"nc~n:I:::U1 lri::;ilcr sadece

geçici oıc~rc.k birlikte yo.çar:m.ktn ve evlilik lnıru .. rrrt.L'"'lun

kc.dı;.--ıı kUç:iltttf)Inll id:."~in etı:;:ıclç'ccd:L:r~ıor. lJL:.~ı yo.znrln:ı:da

ç>ı ·j ı·e ve e-i/l e'·'ıF':O lr'\'"\"'1 ;;:~:, '1J: ... ı '.•n,.-:ıır• lC rle~~·i '1J.6 1.- ,., 1-i~Q"l">T";f"\'~:ı• -f-'] _r')"''1.

\.Jr...- ... J • .-.ı..u;;. L~t.,-t..- .~.--. •. l.J.'-.:. ,J tı;.,.i_ - \...!.. l~..:~~~J .ı... \...1,..-,. U .J,. • .1.. ...,c__. V · - ,.\.,;...1.

ileri c:L.i.rc_~ıer vardır. .Btı c~r8.da .cı;rnp evlen..ı:-ıesinden,

hono--oeko~lel evlenr:;clor<lcn, or:rinccr' ler{lcn, ~,rv .. ni evli oı~~ru.l~ b lı ..

cir .... sc l tli::~ı::tle:r·inin. J.:nbu.l e dilrıo Dinden yana. olc11lcr

görül-mektcdir

(4).

1_{l)r•..ı..:'} '·} ·n _{·~1-:,cl .... ·:ıııc·· t .. ..,..,.. (!•.:ır.} \ ,_.ı IJ\:, p.ıc .. : ,_.,_ -.lw, .' . .ı. \)..ı.. J..b..ı...ı..ı.

1963, G. 9~).

o:f.' Lion, Ju:..d .~Iis Cnlture, London

Zlı~e~nnn,

uile oistcmi ile kültürel

dev~~ılık

ara-sındaki

mUnasabetin bir dUzcn

veı~nesi

oosyal

orgnniza~onu

kuvvetlendirir. Sosyal

yapıdo.k~

tosnnüt hali,

aslında

ailenin uygun değerler sistcm.i ve nonnlara göre topluııa

şekil vernıesinde·dir. Ailedeki çökUş toplumdo.ki çökU.g

demektir,l). Gerçekten aile, fert ve toplum

arasındaki

dengeyi temin ettiğinden,

ailenin

rolUnU sa(~lıklı olarak

yerine

getiremediği

zaman toplumun huzurlu ve

baga.rılı

olrno.aı olanaksızdır.

İlkellerde Lvısanlar arasında gelişi güzel oekaüal

yaaantı sUı--düı~üldUfrü görUgU bilalıuro yepılan antropolojik

ve etnogro.fik araştırmalarla çür.titUlmllgtUr.

::okikuten

en

ilke~ toplumlarda ve hatta cineel yönden geniş bir

oerbeot-liğe olanak

veren toplu .. ""nlarda -

dı:.J1i

aile -

vıır olrmıQtur(

2).

Memlekctimizde uile ilc ilgili olurale ya.y2nla:nm.ı9

altin

bilimoel ço.l:ı.ormlaı~ çok

uzq:u".

Knn:unca tUm TUrkiye·•yi

kaps:ıyo.co.k

aile ve aile tipleri ile ilgili bir

çalışmadan_

aözetr:ıek için henüz zaman erkendir. Şimdilik yapılacak

ig i'Urkiye ölçüallnde bölgssel aile:;;rle ilgili yayınlar

yapmaktır. Druın

sonra bunlardan yararlanarak genel tipteki

çnl:ı.şmo.ln.ra

geçilebilir.

TUrkiye'de aile ile

ilgili

yazıl-mış olan köy çall.şrno.lo.rıt'l;da ve teorik çnlıı:mıalnrda

~·

intifade ettiğimiz için ayrıca bu bülUmdo belirtrJekte bu:~

1

yarnı .. olı:ıc.oa gerekir.

i

(1) Orhnn ~~r.lı~kdo:::o.n, TUı:kiyc 'de KÖ;y- Sosyolojioinin. 'i'cr:rel

ı _•.J :n,.,, ,₁-... 1. ... : ~, .. l. ;-o.!/.

>J l-1. - -... • .ı. '!) ••• LJ iJ !) '430_

5

ı. 2- Aile Knvrrunı ve Aile. Tan:unları ,

Aile ha.kkındu bilgi seı."ıibi olr:k'1lc için evvela,

aile-nin Y-...'1.v.cr.un:ı. ve to.nınlnr:ı.n:ı. bilmenin gereğini öngörr:ıekt·eyiz.

ÇUnkU, ailenin büttlll nitelikler:tni veya içeriğini ailenin

kavramı. ve tanıclar:Lnda anlamak mUmkUnc1.fu."•

Her. ne kadar tUm ins&.71lar

l?ir

aile biı--i..'t'lli içinde

yngamlarını slirdürüyorlarsa da, ailelerin yupısı ve tipi

toplumdan topluma farklılıklar göstormelrtedir. Bu

neden-le farklı j ... er veya r.ıeko.nln:ı;'da. içerici ve o.nlo.nu. bakımından

ba9ke. aile tnnımlarlllll1 yapılo.bileceğini söyleoek dor:;rıt

olur

kenısınd~yız.

DugUn gördU&1tmUz anne, bo.bo. ve çocuklardo.ıl olur;a.n

çekirdek aile tipi çok uzun bir tekrunUlUn sonucu olon

gerekir. Sonra. sadece buc;ttnkü

ülllo.mcla

ailcyi anne, baba

ve çocuklardan oluçan kUçUk zUr.:tre oennnlar, geçmigte

büyUk yer tutrnttg aile tipleril1i bugünkü tanıma t;örnıedit;in­

den tetkiklori d:ı...çında bırakmıg olurlar. Bir aile olmak

için iki !}nrt vaı~9,ır; a) Aileyi olugturnn inotmlar

ara-sındaki kandaşlık bo.L:;:ı., b) Ccı:ıiyetin bu aile ig1crinc

ver-diği hukuki dltzen. Halbuki çoğtı cer.ıiyetlorde aileı1in bs.ğ;ı

olan bu kunda:Jlık, b1i[~tinktt gibi hakıki del:;il

farazi

ve

miotiktir. Oı ... ne(~in;

Avuotrhlya.

zencilerinde aile yokın­

lı&~ı:nı veya lıJ .. sır:llı{.:;ını belirleyen gey sop (klan)

men-suplarının hnjrnli olarak. birtok atadan gclraelcrine

innn-ırıula;ı;ıı1dandır (l).

n ..1.~ A.-ilo V 1J"n1""'1r1ı" l'"-'1-.·in:ı.· .\, ... ~.;... •::- - - - C.ı\;1 r<>r>.:t'1r·•clr :! ··- .,.-:-e ... n V J "-" V"·ıı..,.n•"~'"\r·: 'l'rılı olr:ı-ı~.-ıl"' (...,. ... ı:.:,H .... ,; .... ~ • .ı. ·- ,;_...;.. ~;_,., '!,.

knndn!J .:z~D.~/C:.n ve o.ro.lo.rı..'llcln toplur~1cn tcJıınriı:.; kc.3:·:}:ı~1ıklı

hnk ve ödevler b:~lvı1c:.n kigilerden k~ıı-ı.ılu bir topluluktur"

( 2). ])'J_rkhe in' in bu tnnırn. ile yalnır: g:,tn~L":ltls.dcki c.ilcy i

deX·:ı.·ı _{L.) ' l..l} r.·o· ( ... ,,; :· _{t~ :JL ... .- .• }} c1c·H·ı· _.• -: ... ı e~.ı... ,.1c1"i ""1 ı·ıe "ircınıl ... ~rını /1.-, önr·~()--:.-:ırıcl~

c; V .. .J....- \ .• ı.. .ıı..L.. t..4 •.-~ ~~ t.... . c....~~ •1-_:;. - ... ~- ._ı.

suretiyle genio içerikli bir ttının ynptıl_) .. t:öı-:ıUl::ıektcdir •

.Du tnı.'1ımın bi;~roloj ik, sooynl ve el:onomil: 1ıuo-:··.tılurı

igt'n:~-Kii'~;~· .... e ı• c••··r:'!l.ı.. ·c+~cl:.. r ... e.,.,~l,.ı" r ı.rt"'!1)114P')"I'\ btl

ı..<. L.;·ı. - ·./d t..:: .lı 01LJ. n. ;~, · ""· ,.,;;. ::. o .i.. u..ı; c...~.ii. trınım:ı.n b:·.sUniln.

(1) 11ecmerldin ,3nc1o.l~, Dooyoloji, fuık~.:,:en, L1na.rif liin:t., 1941,

on ·nn

a.ilco:Lni ve uilo tanımını lcarşılıyam::ı..yacc.i:ı da oL~ylencbilir.

Bugün için varso.yımlı düştinoelere dayo.:n.aro.k, tasvirir.1Si

veya

öyle zunnederek aile

ta~ınının yapılmncının

ailenin

esasına

ters düçeceei kanaatindeyiz.

Jıntre:pologlo.r, "aile" kavrr~~'nl.. t:ın.laçırlrı.zlıl:lo.ro. yol

nçt:ı.ğ:ı. için "o.kraba.lık" (kinr.ı~.ıip) ko.vı~ıın:ı. kullanrnny:ı.

tercih etmektedirler". !l!a.lino\vski

'ye

göre tt aile evlilik,

kan ve evlo.tlık; edinme yoıuyıe. biı~birine ba{;lannn.ş ve bir-· biri ilc aile~Ji rollerine göre ili9ki kurmug olr-.ı.n iki yacla daha fazla onyıda.ki bireyin oluçtuı~duğ·u 1):tı') ;?,rUptur11_•

öte y~ıclan Uurdock "r.ıileyi ortak konut, ckonor:ıik işbirlit;i

va Urer:ıe ile kv.ı ... c.ktcrizo o :~ilen bir gı,up oleJ:rik tanımla­

r..nktadır" ( 1 ) •

lrlalinoı:toki 'nin nil e tanı..rnı sosyal, ekonomik ve

biyolojik fc.ktörleri içor'nıektedir. Ayrıca; ailenin içeri~i­

ne akrabal:ı.ğı do. o.lr.u.ş oldu?:;u kuııı:Jııı~Irı~rız. i.riuliı-ı.oYiski' .

nin yapmıg oldu6u tunı.ncla hulruk:i ve gelenekoel kuro.llc.ra

yer vt:rilmodi[;i ve eeniQ o.nlanlı. bir tunır.ı olduğ1UlU

söy-l~·labiliriz. Uurdock ise, aile t_D.!lınunı ekonomik, ci11sel

ve yerleçim esncl~ına göre ynprnç oldu6u kanaatindeyiz. r.!unlock akllinbalık bat::ıo.riyle ailedeki bire:rlcrin bir bi-·

rinc bo.~;ıı olrrıalarJ.

gere:.;L""i·l.

ele alr:ıcl.rr:rı.ktu ·1ır.

nobcrt, nileyi dn:r, unlenıda, ayni ç6.tı nlt:ı.ndo.

ya-r;ayn .. ıı., t.izcllikle anne, baba ve çocuklaı:sc.1an olv .. gr-:.n fertler .

grıc1bu olnr\:!k tcınınlo.rru..:.ktadır. Genit; ::.mlD..t""J.da ine, evleıı:me

veyo. soybo.(~lnrı ile bac;lannu.o fertler toplulı.2.~:;u,

birbi-ı~-tndcn gelen fcrtlerin c1cvnm etneoi ve O:t"tnk kc..t.,:.~ktc:Pleri

Ol"nl -·~ rır;lıJ.•-:>l.r:ıı~ +o•-ılı:l"1;"1•.Jt..ı.l. V ~...- V s._J .. __ L· ~r.J i.. 1 \.i.~ ·l-1ırc tanı'~llnı-ı:l~k ...,. ı~... t..ıi.C .. ~ W~•'-" .. +.·-:ırlı·p ~ (")) f.- • r:ıo;be~·-·t' ... ..:..

ıne1'tC ·1ı" Y· ;)., -~'""1'1 nd· . oko···1onıı" ı,.. 1- tıl.,...,,,.i ve IT'~ ı YY\ 'ıkr".' 1 ·~~r.~e-ııı· 1·"'

A. .ı.. ,_, _ . _..;,tl ı.l(_,... ... ct _ .ı. Lt..l.- L., .ı.l ~:..t.u~ . "·'~.;;; c .... c4,., ... c c .:.J ..

-le:c tınut~.:Lld.u:'\uıu. ifade edebiliri~~. lcy-rıcu, ;ı:eni:J ~ınlcw:.'ld.o.

7 _{r;) 1<17° o Gr,}

7

"Aile üyeleri genellikle bir nrndn yaçnyo.n ve

ekono-mik içbirliği yo.pan sosyo.l hlr gruptur" (1). Bu tanımda da

biyolojik ve hukuki bağıarelan söz edilmediği görülmektedir.

Burada ailenin druıa çok özelliği vurgulandığı kanısındayız.

Sonra birarada yaşıyan ve eleonemik işbirliği yapan her grubun

aile olabileceği s~lenemez.

"Aile: iobirlili;i .-:rapan yani birlikte intibak etmek

için birbirine yardımcı olan üyelerin meydana getirdiği bir

gruptur" (2). Bu tanımda da ekonomik ve sosyal özellikler

yer almaktadır. Sadece işbirliği, .intibak etmek ailenin

ta-nımını karşılıyacacı. söylenemez.

Bir başka tanım ise şöyledir: "Erkeğin ve kadının

çocuklarıyla oluşturdukları, iş bölümüce dayanan toplumsal

ve ekonomik temel birlik" ( 3). Bu tanımın bugünkü çelciı"dek

aile tanımını karşıladığını söylüyebiliriz. Bu tanım sosyal,

ekonomik ve biyolojik hususları içermektedir.

·S~n bir tanım ise şu şekildedir: "Aile: evlenme k~n

veya evlatlık edinme bağlarıyle birbirine bağlanmış, ayni

evde yaçıyan, aynı geliri yp paylaşan, aynadıkları çeşitli

roller çerçevesinde (karı-koca, ana..,.baba, evlat-kardeş)

birbirlerine etki .. yapı:ıı kendilerine özgü bir görgüyü oluştu­

rup kuşaktan kuşağa sÜrdür~ n insanları; · toplulu[r,udur" ( 4).

. ~

Bu tanım aile ismi verilebilen çeşitli insan topluluklarında

aynı olan hususları içine almaktadır. Genelde bu tanım iyi

bir tanım olduL;u söylenebilir. Çünkü bir ailenin oluçması

için gerekli bazı Uzellikler birleçtirilmiçtir. Ancak bu

ta-nıı:'lda geniz;:ı ve çekirdek aile tanımları iç içedir.

Hurdock; çekirdek aile bütün dün,:.radu ynygın olduğu

gibi, çekirdek ailenin olamıyaca~ı hiçbir topluluk ola~ı­

yacaL~ını belirtr:ıektedir. Du husuola · ilt:;ili olarak I.Iurdock

(1) Adamson Hobel~ İn the primitivc Ytorld, Ne,:.ryork, 1958,

s. 65

(2) Nermin Ertentu~_:;, Sosyal Liüno.oebetler ve Evlenme Adetleri,

Ank.,

19G8-69

II. Söm. Ders Notları, s.

6.

(J) Seclat Veyis (irnek,' Etnoloji SözlUl;U, Ank.,

1971,

s. 14.

250 ayrı kiUtürden toplamış oldu2,u eiaıogrc .. fik ve

o.ntro-polojik bulcuların değerlendirilmesi

sonucu çekirdek

nilenin-eğemen

aile biçimi

geniş

aile bile olsa- her

top-lulukta bağımsız olurak bulundUlml.U göstermiştir. Ancak

karı-koca ve çocııl~lardan olurifan ailenin her toplurnda

olma-dığı, oloa dahi her toplumda aynı foı'lksiyonu

yerine

getir.mediği

ileri

sUrülmUştür. Böylelikle,

çekirdek

aile-nin evrcnneliiği tartış:ı.lmışt:ı.r. Örnek olarnk; Güneydoğ-u

Hindistan'da avc:ı..lıkla

geçinin Haya.rla:ttl.

gösterebiliriz.

Burda çocuklur c.nnenin klan:ı..na. aittir •. Ekonomik ve

ço.cııklal-aın yeti~tirilmesi görevleri kadmın erkek

ka.rde-~ ine dttJr.ıekte dir, koca belirli za.nıanlarda evine uL;ı""aı.··n.ukta.

ve yardıracı olabiltıekteclir (1). nurada görtilen hu~suo;

anne, baba. ve çocuklar nrasıı .. ıde. sos:ı-o.l bir büttli'rlüi,;Un

olu;un.amasıdır. Du belir-tilen hususun dıaında, genellikle

UçlU ili:]kinin (ar..ne-baba ve çocuklur) ev-..C'ennellit~i

dür]ü-. nülebilirdür]ü-.

Aile

kavranu. bir toplumda dahi f'arkl:ı. anlaı:ılı.:u."da

lrulls.nılabilmektedir. örneğin,

"aile" anne baba ve

evlen~

DeLti.g çocuklarclun oluşması anlamında ku.llanıldı.6~ c;ibi

akl.~bulık blrli{;ini, saclece çocukltu ... ı veya. yerleı:;:mo

... ~ . ""

bütünUnU bellı"tmek için de kullnnıl:nınktnc.lır.

-1 _{t' .}

Aile yapınındaki farklılıklar ve knvrnnıın ntJ; .

.:-len-meoindeki belirnizlik, Stirlinğin Ttu~k köyünde nile .yapı­

sını en

iyi

durumda ifude ettiğine innndıl;ı 91_{hüne1to.lkı"}

kuvru..rrıını kullatl.::msl. ile neticelcn:r:ıigtir. Stirlinğe güre

hane}ıulkı aadece cko.:lO!irl.k bir birim oll~ıcyıp, fcx"'tlo:z.:<Lll

psikolo j il~ c;erckn lııiJ:alcr inin kar;;ılz.uldıt;ı t;ncı:J.li duy guso.l

ve en 0nen11i içten ra~:.ncı.oebe-'Glerin ~;eı';l nldıf2;l. bir bi.ltU.nclU~.

-;-tjh..,l·:-_{- · .. t..~ ...} to,)lıı,-m•~1"'"" b ... , r:-ı _{J.. •.} ... ,7. ;-welnr..;,.., .. lo tlJt·· ı,..., r n t;l;: fl'Ci r ~~.::ı

j.il.\ ... ;. \_.~,i, , .... .u ,] \. . ..ı.. ... ~~u. -..ı ... ..._ __ ı. .. ı. u ... c...J ... __ ,t...

Çll"'lcin 1-::o.bnl edildiği için no.ilcn" tabiri klillanıl: ıl::;l:to.dır

T. C.

FlnAT ıl ,···~ıı.,;.n"jır:ı:-·ı l; .·~ 1 'ı. '-1 ' ' ' • 1 --:u

MERKEZ ı;::~ıC;r::-l/',:<ESI

"lci::ıinin kendi kurısı", "bUtUn hunehalkJ.", n~~v", "gil n

anlnmlarında kul1n..11ıld:tü;:ını da oaptD!:12t; bulnnmaktnyız.

(Bkz~ Tablo 14.).

9

Grant "OriGin an Descent .of the Ga.eın isimli maka-lesinde "Tec.dholoc" ve ncuedichn yahut ncoedich" gibi

kel~nelerin

"Gaelic"

dilL~de

aile

sözcüGU

a~la~

gelen

ilk kelim.elcl11 olduğu ve bu kelimelerin birinciainin

nıtişterek

ik8nietgah,

ikincis:inin insan:ı...Tl birlik·te yemek . .

yedikleri yex- a...Tlla:rıu.nri geldiğini belirtmoktedii'. Ayni yazar

})U kcı.vimde ö.ahu genel olan npinne" ve· "Ciımcn kelim'3lerin~

den birincisinin ayni soydnn doGma, ikincisinin ise

kabile unlamına geldicine igaı~et etmektedir (1).

Aileler topluı.ı.u olugtururlar. .tl!lcuk aile'· <5nen:üi

özelliği ıne.:-ısubu balundui;tı topltundan bazı ni·tolikle~iyle

ayrılrn:ı.ç olr.1.usıdı:l ... Yuç~ devam edebilrwsi için, aile

·ve aileler urası ili:Jkilerin. belirli nor:nlurlu ytir~e~i

gı~roklı"'. Aile içinde yer aL":ll.ç olduf,~ to}Jlurn ile~ bu

ne-denle kaynaşmuoı gı..:roki:r • .P .. ile bi:: sooynl kurur.cldur. ~ıı

kv.ı~n;m tunııtq.an.o.bilr~esi için ~azı öncrrJ.i ·ve hatta

zorunlu

esaslara. gerek vardıı .... örne~in kadın ve erkek, okonorrl, soeyal, kUltUreı: hukııki esaslarla bi;.-tlikte nealin

idn-ınesi için maçrtı cinsel iliykiler yoluyla. evliliktire

!]imdiye kndar be·lirttil:[;imiz tanınlardn aile

ekono-mik, biyolojik vo ooaya.l bil" birlik oldu[.:ı..1 gibi, genellikle

bir cıı .. o.da. .ya;;aya.n ve intibak ettirici veya ili;::ki içinde

bulunnn fcrtlcrin olu:-;turdl.ı:~u bir to}.)ltılulr veya bir

~nıı~J o ı •;-J')Ç"ık r1 ~~ ""'!j-h~.ı.;;l,.:,;p~"i1ın!1 ı-o ı... 0"'-:.tak'* +.;., .. r;"" oı··,~-,.ı:-:ılr ~r)·"y-ıı·:...

t:>.ı. ""..:. -ı.. .• .ı. \..~ "'-'A".;.t .. , ... ~...~~. '-"-' .. ··c>~ u J. ... t_,, ... -.-ıv J;._,..ı.. t;.ı. .._ ._;.ı· ..

kıarnclc:. (::.o.r a.~;ıdo.n va belirli özellil-eleri içerecek to.:r~r:~cla

(ı) ·r· .. ..,

Ailenin lr-u.rulmn.oındn yaonl eoaolar bugün ig:in söz

konusu iae, glenekscl eao.slo.rdıı., dün oldULU gibi bugi..in de

geçerlililıini sUrdÜrebilooktedir. Onun için aile· tnnır:ıla­

r:ı.nda bu husunuda gözden uzak tutm.nr:lak gerecine :lııam:ıo.k~

tayız.

,Ailenin tiplerine ve. yapıla.r:ı.na. göre tanırD.lo.r

ya-pılabilir

ve

değioebilir~

ÇünkU çekirdek

aile ile

genio

aile, kla.n ail~oi ile lter ilcisinin tan:unla.rl. arnsJJ?.dn

mı.ıtlnka. farklılıklar olacaktır. Bu konuda beli:rttilJ;imiz

aile tanımların ortak ve eyrı yanlurını dikkate alm-ıo.k,

o.rugtırma. scllaomd.o.ki aile tipini~ yapısını ve aile

kav-rrunı ile ilgili kvylün.Unde gürtif]lerini deL;erlandirerek

nço.-. .

ğ:ı..daki aile tanı.mlo.rını .:rnpabiliriz. Unce Çol:i:r.dck ailenin

( o.n.o.-

bo. bu ve evlarırrıcmi{?

çocuklar)

to.n:u:.u.n:ı. yapalım.. Aile,

sosyal ve ~lo.onl esaslara bu[~lı olurak evleı'L~ek

anlo.r;anusiy-le birbirine· bn[;lmL"n:L!J ayni ::rerde otur·an, r:yni :;oliı"~i

;pny-lnSlall, çeçitli gUrcvlerle birbirine buğlJA bulunan, ·hclirJ.i

bir eL~l:\j.\)rü ol uçturan ve ku.gakta.n kuçe.[;a süı1_{dttren ruu""le,}

baba ve evlcmnerırl.g çocukla.ı~dan olugıuı sosyal bir kurıundul."•

Birue geniş a.ileyi dikkate alarak bir

tanul

yapıl::ı.m.

Aile, sosyal ve Je.sal esaslara buL~lı olaı~ak evle:r!ne

... • 11\

yoluyla biı .. birine · ba~~;itmm:ıo, hir arada oturan, nyni geliri

paylagan,

çe;ıi·tli &ı>t5ı~evıe;le

birbil.,i..l'le

baj~:lı bultıncuı.,

belirli bir giirgUyti olugtu.ro.n ve nesilden nosile uk·taran

iki ve ikiden fv.zla ~:Jcğın n1e~ldo.na getiı~1iQ olc1u;~f:u sooyal ·

l l ı.

3-

Aile

Tiplori

Ailenin tipi ve ig·leyiqi n.un:ı.l olursa olmm, · her

çocuk bir aile . birimi içinde meydana gelmektedir. İşte;

anne-baba. ve çocuklardun oluçan en oude aileye, çekirdek

c.ile denilmektedir. Çekirdek nilede

Jre.:rı-koca.nın

kendi

aileleriyle

yakın ilişki

içinde

bult~lar~a karşın,

ekonomik ba[!;JJ11S:ı.zlıklar:ı. da vardır. Karı ve koca;· lcac1:ınlık

ve e~keklik rollerini rahatça oynnmnktadırlur. ~-rıca

a.11..ne ve babanın çocuklnrJ. üzerinde doğrudan doğruya

etki-leri olabilmektedir. "Burnda önerilli olon lcnrı·-koca iliçkisi

olc1uL;:undan, bu a.i:le~te n evlilik ailesi" ( Conjugal fmuily)

demn~lctedir.. A~rni za.mo..nda daha karı:nşık aile biçiml~rinin

tomol birinıi oldui:,tıı için "Çekirdek aile tt diye o.dlrm.dıı'\ıll.r

(nucleaı., family"· {1). Çekirdekoe·l aile, snna:rilo;nnig

modern toplumların· özelli,Sidir. Bu to:1l·t.ı.mlc .. rda çekirdek

aile i;ipinin önde gelı:ıesinin ccbebi m.Ulkj~/et, huktık,

bi-l .

· reyccl mutluluk ve- herkenin kendi huytdiını dU:3enli · sUrdür-me iste[;i gibi eenol toplumsul idenlleı1ı, coğrafi ye top--lu.msal hareketlilik gibi sahalara ;yan.sı,ycn bireyci

<.lüaUn-conin geli.jmesid.ir (2). Çekirdek ·ailede iki kuşak bir arada

bulu~:ıaktn ve toplumqo.l _. statUyttde baba. oluçrturntcık·to.dır •

' . . "\

İkinci tip aileye, 'aeniş aile denilıaekted.lr. "Geniş

aile l{avranu ise, çeşitli ku_şukların birlikte oturına,

ayni kazundan Jieıne ve· ortak mU.lkiyet i3zolliklerini tarJır"

( 3).

Yapılan bu ta.n:unda.n anlo.şılacat;ı üzere goniu aile,

birçok kugaklurın herabeı .. yugad:.t.ltl!':.rı, ayni konnttn

ot-:.u"'dulclnı. .. :ı., boraber ve ayni knzcmda yedikleri, ortoJ:

· nUlkiyet ve gelire sahip bul<;ndukları sürece .ceniG nile

tipidir.

· Genic; niletle akro.bLlik iliQkilcri, baba. tGrtı:fına

(patrili.ı.11cc.l) . bat_;ı:t bulu:n.r1o.1;;:-ta.dır. Bu_ n ilc Je, ynçlılnı~

kUçttklere, kocaclu eç i Uzerinde etkili olace.l:lnrdır.

(1)

n _~) e ı'"" i~·~ ı _{- - .;. ~-}:,J. _·""•V• ,"""",I' _!1 a· . _{$ ;:·;,.} c·

e., n.

₃

Kısaca, bu o.ile:::i.o C~)itlikten sc)z edilmiyecektir (pnt:riarchale).

Adı geçen ailenin üzcllici gereE:ince, evlenr.te ynçla.rı çolt genç olo.co.ktı:r. Ayriyeten evlen.'nelerde ailelerin

etkinli-ği görUlecek ve evlen."rıeler ekonomik de[[;iş-tolrugu

gerekti-ı~cektir.

" BüyUk

aile

(Alnı.

Grosae "Fa.milie,

Fr.

J?amille

, Large_, ing. Exte_nded ;.amlly) : BUyük baba ve büyük aD.ı."'le. ile

bunların evli oğıılla.rının, karılarının

ve

çoc1:1kla.rınm

birlilcte oluçturduğu toplumrınl birlik. B'üyUk aileye genig

aile de deniı'lln ( 1).

Uçü.ncU .. ~ür aile ise bileQik (Composite) aile adı­

lU al!no.kt ndır.

"Bile;;ik aile ortak ·hir e~:d.n yadu liderin peyla:;:ıl­

dir;ı birden fazla çekirdek aileden olu:;e.n biı11 _aile

biçi-• ;:ı • . rt ~· 1 ı·" 1 "1 1 b •• · J • • ..J i1 . ,· 11 1 · _i'' 1"

mıu.ır. \;Oc;tı cv ı ı.-:c er una ome~ go s ı,; er _eo ı ır. ""::,v ı

olup he.~(hiri e.::Tni evin bir bUlUnUnda eQ ve çocukli.u~:ıylo.

bil.,li!-c-te yn:]cyan ve babo.lnr:ı. tm~fından

yönetilen

çok

sayıdaki· erltel; kardeşlerin oluçturduklar:ı. aileler

toplulu[:u da bu ttlı--dendir" {2) • _Bu bileaik aile husuoımda

aile içinde birkaç ktuJat;ın yatay, dikey ya. da. hem yatay, hem di!cey olarClJc goni'-f;lemesi ve birden fazla evli çiftiı'l

bulundt()ıs genig aile tanıitp. kapoaı~ndo. ilkel ko.v:L~1er

clı.Qmda nşa[t:ı.da ki üç aile tipi cUrUlnıokteclir ( 3) ~

o.) Bilegik aile

b) Atnorkil gcnig aile

c ) ICök n ller

3ilinue 1 l:o.ync.kla.ı.,da

I:runlurdcn biri Lmıe baba

ve kUçUk çocnl;:luı'ldc.n ney-d.anc gelen çekirdek niledir.

U~~i:ek-l ..,. ... - - -· ... U -icoe ce~··-i, J ... ~..:...L... ... c·.ıcı-~ ... • ı... ,.,...;l"'n-h1 .... ....t... V - - - "l"•."}ı"'~ o.,h.._.,.ı" lıırc'ı~~ıı }..~..ı. ..ı,...ı . ..l..\. .... L..J J..

.... ..,"", ..

<..~.ı.. ...._1 :rlr.ı 1J·1rl·ik·h·!ı <.,...;. ...- - - V V

1972' De ~·!O e

b

13

A.~çoız hiçbir

iate

so.i·:ııkl:t bagarılur veya olumlu

son\lçlar so.L;ıo.nc.cnğını k:ln'-.lc sn'Vl.llk~n. r:er t:.L~gtn bir

düşUnee, çaba, takibcc1ilıneoi gereken bir yol, bekleııilen

bir

ne.tice ve

fayda. vardır. Bu nedenle bir toplıum.m

ge-leceği için ailelerin a.ı~ş.t:ı.rılmnemda bUyük bir amaç

olması gerekir. ÇUnkU gelişmelerin, iligkilerin, gttvenin,

1

kalkl.nmmı:ın, eevgi ve saygının kaynağı onlardır •

. İngiliz şa.irleri.a."1den biı"i clerki: "İnscnlo.rın

ince-liyebileceği en önerJ.li komı ;,;ine insanlardır" (1). lınQak

ye:r-j'üzUndeki fertlerin her bi.ri aile birimi içinde ~s­

makta ve del:er bulmaktadır. Bu gerçel~i bilmek, gö:t:'mek ve

·mensubu olclu{;?t.mıuz aileyi, toplı:rmn. ve l~cndimizi

tanzya-bilmek dUş'ilnce!:ıiyle bu önemli la.ırtımu. nrnştırmayı nma.çlaclılr. ·

Bu.r::ı'ilne l:ndaı.'"' k(jy-loı.,imizde ve :ıeLlı~lerinizc1e o.ile

yapısı ile ilgili bilir.mel ç:.alıgıru::ı.lnr:ı.n nz oldut~u

:ı~ahat-. lJ:ı~ahat-.kla söylenebilir:ı~ahat-. Aile ynpıoını aroatJ.ı~nakla, nüfl.uJ

plnnltunus=L:nli!, ka.lkınman:ı.n, iliçkilerin, insan yet:l.şt:tr­

menin sosyul, ekonomik ve dieer· sorı.u1larllli ortaya çıkn­

rnbilmektir. ~rr:r.ca yapılacak ı::ıraştıı~ııalm. ... ı teçvik,

önemi-'

. ~

ni belirlemek ve yaygınlagrırılmasma ~lardımc::ı.. olabilr.ıek

ve gelecek problemlere :ı.gılt tuto.bilmektir.

Kulkınına plcnlarımızde. köylerin ko.lkııroo~s:ı. (::mo.cı

ön -gürtllmektedir. İkinci B'::Q yıll:ı..k plnndn, topltunun

c;e-lirL-rıi nrtırEm_k için potc.n.siyel iş gUctinU.n iyi big:i..ı:1de lr'ı.llla­

nılmaoı hcclei' ul:ı.nrıtüct~:;~dıı~ (2). İ-~;te oorunla.re .. ç(;.~~u:m ;rolu

o.rumn.nın kD.~fl.'k'!.(~ı aile lorin olabilecet;.;ini tınu tnm.lr olaneka

ız-Bu çnlıgma.rm.!":;lo. 'l:U:t·l:iye 'c1e lti belli hiı~ birini olan

I. 1·" ' _{ı. ne o.b} b ;:·'·1 _{ı ..uf.'JJ.ı.rı} T} 1 "1 r··ı _{çe o ı nın ·ı}

•

t . ·"' ~e.,<:>l,..nt TC~"fru·.: tl,i'İVl a,ı·le _{.. ..~ .. \.(.. ... _ ... \ .. ·J~ -·~.u..:.}

yapısını bi:e bUtUn olr~rulc ele aln:enk, i...ı-ıceliyerok ve bu

(1)

,. _ı ernc:t . ,. .,.t j'T _{.ı.-.;. ,,(..~o.J} r•.·· ("'On , _{"-:.'0 •} ~ v u~·,. _,;J.eı "' n .. _·,ız n · D _{O::~ı~ ı.} ~~- '1 .!, .. t·~ ... ] •• ·~

, .... n.ı...:ı(..U..ı. •• u:ı: ı

İda··--re etne}( S.Cü1t:.tı, 1-ı .. :nk~' rrokcr Ycy.'

19'(5,

s.

5.

b'ölgecleki aile ynp:ı.cını · or·to.:ya çıkarabilnıcktiı., •. A:ı.:-açt:ı..r­

me.nuzda temel amaç nileyi ya.) ı. itibariyle. ele nlmo.k, aile

kurı.ılugunun hangi koçulla.r al tıncla olu~Jtu{)mu, ailelerin

fonksiyonlarını, tipierini ve igleyiglerini sa.ptam.ak,

aile-lerin değiçiminin olwnlu ve olumsuz yanlarını belirlemek ve etkileyici faktörleri auptıyo.bilmektir. Ayrıca, aile~'erde

mevcut özellikleri saptamak, aile ve aileler

arası ili~ki­

lerin seyı .. ini a·ergilemek, ailelerin -bir görü..11tUsil olan

kurımlarlo ilişki

ve

igbirlieini kısmen

de olsa

aapt~a-.bilnek, hangi ko~nıllnr altında aile tiplerinin değiçtik­

lerini ve dengeli,

geliqmiş, duyanı.şma içiilde

olabilecek

bir toplumun olurynmsı yollar:ı..ı1.ı nra;;t:ıı~r&L:ık·tır. Bir yandan

da araotırma F:ı.ı"lat Unive:rt;itesi 'nin esas g:_~revlorinc!en

birisi olun yörenin olf:Uıe.k v-e so:-.:~·j~nlarl.nı oo..pto.mak ve bu

sorunların çözüm yolluı"'ını ara;;ıt:Lrma gayr-etleri iÇiinde

.düş ünü.lm.üşt uı~.

Ara~:ıtırma.rn.ızda. amnçladığ:unız diğer hedefler ise

şunlardır:

1- Ailelerin sosyo--Ekonomik dUzeylerini saptarnak1

' .

-2- Ailelerin Uretime, bilgi ve maddi ola.ı~nklar

ba-...

k:un.ında.n hazıı"l olup olr:ıaflıklarmı so.p.t~m.k,

3- Köy clıgına . r;öç

etmiç

.

ailelerin . çalıştıkları

yer-leriyle biı,likte cluru.~ .. "'11ar:ı....11:ı. kısaca oaptarnak,

A "~'"' 1 - • • • • 1 k ' • ,.. • 1 • ., • 1 •

"i·- :..:.v annenın oneını ve ı:carı-- oca ü.ıgcr ı.-ıŞ!{J. e:rın

yanında cinnel iliQkilerini oapto.mr:ı1c,

5-

Ailelerin i:G gücti bakımından bag ze.manle.rını

sebepleri ile saptanuk,

G- Dinoel et.kilcrin nlle Uze:::·indeki olı.mılu ve

olnm--suz ctL:ilerini saptGr:ınk,

7- IGS;:;rlünUn Köy ile ilgili sorunlarını l~endiler:L.-vı-1rı

sc5zlU ~fc.delerirıe göre saptru~k.

lD::ü.!J tı:ı:meJuzın arn.o.cını t1zc·!;1er:ıek geı~eki:ı~oe; aile

le-rin ör;clliklele-rini, lıtınsi dUze;yde bulunduklar:uıı, naaıl J:ı.nngi

l""Qr:!ı1 ı,

.. ,""...

r;ı.t---ııı ul·"ı d• c ;• '·ı· -:A i17 .:1 e••••.:: ,.1..:: ·f'on"f, ... r-J i ·ı;rr,·ııı~ -,'lı••r•;l. .f. ı· :• ı e"''"'~ ı-ıı·

:"J.. L,:,,L.-- -~· c..~ V• - t..;. u .i IJ ... -'l;.o.J. .J....j. .L.t ... .&.~..._, V.ı. 4 - .ı.~ t V .l)..J- .:... .J...l. ,

15

ı.

4.

ı-

Konu ve Kupsam

Ara.;ıt:ı.r:rne konwmız Elnzığ-Baski.l İlçesi 'nin ~efknt

I\ôyü'nün "aile yo.p:ı.ı:rının" sosyal o.ntropolojik ba.k:u:undan

incelenmesidir.

Çal:ı.çmar.u.z

Uç ana bölümde

yapılmıştır.

:Birinci ·bölttmde araşt:ı.rma alanı ile ilgilj. gene ı bilgiler •

ikinci

bölümde

aile

kurulu~~la

ilgili.bileiler, Uçilncü

bölümde ise sosyo - ekonomik, ldiltfu.ııle ilgili bilgiler

ve-rUmişti:r.

Al..,.o.ştırdıGım:t.z

bUtUn

konular ayrıntılı şekilde

çalıçma içinde gl5sterilmit]tir.. Bu ı1edenle çalL<Jmarn.z:ı. Uç

bölUmde toplo.dJ..k.

ı.

5-

Yöntea ve Üyftı.ılo.tL'TIBSl.

Aile yapısı n:ra.ştırm.ı.ılo~ınd.a çeşitli

yt>ntemler

kul-lan:ı.lnbil.ir • .P ... l'J.cak, aoayal antropolo.jide salın gerçc~k

laborntuardır. I.\u nedenle toplttnnu:ı içinde yagJ..yf~,

ola;y·--lt!rl. görereli:, izl:.i.:yerek araçtırılan konunun iç ytız~:nü

ar-tcyu. çıkarmak f:J"'reği vardır. liil~~in mn.c.cıda konu ne olursa

olsun, o konunun içine i;yice gi::r·raeden, toplu .. "llU iyic-e -ltını­

mn.dan ani, tuhıııillj. dtıru.l'-nlara dUgmemek ve yaı1:ı.l t:ı.cı

hu-m:ı.sle~ hakk:ı.nda peçi!i·yar~ılara vnrrJ.aM::\ktır.

·t . .

J:tim. ösellikleri dikkate uletrnk, soo~.· o:l

untropoloji--de ger;:erli oı~.n saha aı~aotı:r.'"l·~ıusı (Vield 't7ork) ~rt~nte:minden

yru"nrln:n.dık. Bu c.ra.da o.ııke-tle:r~, · t~örU~me, açıl: !::;(jı,ügnıet

gt)zlem. ve c)rnek olay yöntemlerini en uy&-1ln yöntem olarak seçme _yolunu cit·~ik. Zaten e.nket oooycl bilimlerde ~~-3r­

gn.lannn gU~·~1em ve inceleme meto.rı;larınc1a...71 biridir. "ÇU:nkU

n...nke·b olo.yle.r o.ı,an:u'lcln ili~:,k::i. ktırr.ınkto. ve nJ~ngtırıcının

plÔ!l.lndıj~ı yc)nc1e sorEnlarını bcliriiyerck inceledici

c1e~-;i:J1:enlcrc r~t:.tre vori toplo.r-u.1ôını so.r:ıc.:7~2.n bir y~j~1tom­

.P..ı"'s.ştırL12J1J.n ciddiyet ve cunlıJ..ık · ka.ZD..."rl.rrın.sı ve

olaylı:.tr:ı. daha clUzcnli ve ba(:;lr:.ntJ.lı olaro.k aç:ı.klan.r.ı.a.aı

için isto.tistikten ;rnrtırlruııL..-·uş ve konu ile ilgili

çe-şitli fotoğraflnr4_{ll1 çekilmesine çalıoılm:ı.şt:ı.r •}

. A.raşt:ı.rma.m:ı.zm yt)nteminin hazirlanm.ea:ı. ve

neticelen-mcsi aşul;:ı.duki huo~.ıcıla.rı gorektirm.iştir:

ı.

5.

1-

ön

Hazırlık:

Arn::;t:ı.rrrk-ı. yapılmadan önce 22.12.1977 Tarihinden

7.7.197fJ

tarihi...11e kadnr bir ön ç2.lıcmıa yu])ı1nuçt:ı.:r·.

ön

hazırl:ı.kta krmı plnnlamnış, tıy·gt.ın ve çok yönlU o...."fllcet

so--ru.lnr:ı. huzırlanmıç konu ile ilgili çeçitli kaynaklc.rdaı1

yaro.rlanılmı~1 ve li teratUı.. çalı~]rrıa.oı sürdürülmürytUr.

Jı;yrıca, a:!."'D.gtı.ro:n.tlnın sa.[:lıklı ~rUrUmesi için k(;ye cık sık

gidilerek, Bnskil' de, Blazıc:• da resr.ıi ktı.rum_larla ve ilgili

kigilerle temuslnr sa.ğlallml.~Jtır. 1970 Yılı 'nın Tor'ınlÜ!z

Ay':ı.nda biı-ıt hnftr-tl:ı.k ön çal:v}ma yapılarak u~nun sn;·~ıama,

eksi~liklcri saptrunak, hareket tarzın:ı.. taz,r:L'tl etnıek, hoın.

<le, aile reislerini bilgi verme yönUnde hezır duru.me. getiriLmeye özen gösterilmigtir. KUyde r~örü!]Uleeek tüm

aile reL<Jlerine r.;ere~en gUvenin verimesi ön plÔnda

~ ..

tu tuJ.rrnı_gtur.

ı.

5.

2- Köytın Soçilıaesi:

Araçtıı~ma konıu:ıuz olon aile ya.pıa:ı., çok yönlU

ve

kapalı bir kı. nudur. Bu ls:onrıda ailelerin iç ytizUnU g0ı'br:1ek,

ailelerdeki

değiomelcrin

hangi ko:;ullnr

altında oluştu­

ğıı.."lu onptamak ve ili;; kilerin s:ıJıhutli gUrUntUrrttrıU ye.nnı

t-,. . . d . .. i ı· 1 ~~ .. . .. . .. . . 1 1

mar;: ::ı..çııı uı.rnJ. . g c ıp ge eceg:unız, ıçınde uzlın o u.x·e ru __

a,-bilcccL;iniz ve çnlı·)r:ıala:t~ır~ıızı su~;lıklı bir biçimde a'Ltı-a­

dU~rebilccc~;ir:ıiz bir küy oe{1mek gerekiyordu. Iwrıcu, _n:lleyi

b4 ,... b. ; ; +:~:rı o·] "11'"'·~ ı...- :··o·~·\(J· ; : ".: ~·ıo1~ ~ ~ ..ı..-' c ~j n lr"'') r1ınln-:ı.oır1 ... 1.1 (~"1 (ı•ere· 1rQn

~ ... u ı..J. ..t,...,_ c.; ... 'l. -.. _.,. ... ··--tJ'· u. ... Lt .. ,. J•ı.. ~'...'\1\.. cu.-. ~W \....t..U ~.-::; •'-\J

bil!~ .. ; ı e-ı·ın· ·:ıı··-ı:·ı•"}r·•ını t:!Q"i7ıtJY\ll1 _{r..·o··,...cın]r- Jfndlllı ~""li~}

~o;-:!o:.,ro-, . ~o;-:!o:.,ro-, - - .... t... .ı..ı:..~'-·ı..l ~- ~ ~- -:..ı.ı. "' t.> - ._._ .. -·· ,.t.,j, ... .:... ~ ;;;:ı~

ekononi.k ve- kültürel del:~erlcri sebebiyle erkek r~rn:}tı:Pı­

cıluriı ra!-u:~·t; ve clo(;ru hilc;i vcı~;ıe~lcr. Zaten c:.:;leri de

17

Köyü 'nü seçmcyi tercih ettik. Bu k0yü tercih etrnemi!?ı:in

1.ki nedeni do.hn vı.~rdıı"• B:.Jnlnrdo.n biri nru.jtırıcının

eai-nin daha evvel ayni köyde Uç yıl öğTetmcnlik yapması,

köylüyil . ÇOk

i:Yi

tanırnDSl. Ve köyl~ye :rnrdL-rrlCJ. oltıaoı,

· çocukl~:ı.yeti.~tirme ye5n~~nden

de

köylUnlin be~~cnisini nlmus:ı.­

dır. İkL-rıci sebep de ''3o.yın )loccan ?ı.,of •. Dr. or:ıan

Acıpayamlı 'nın" Elazığ çevresi ile ilgili ve çalıona

neticesinin sağlıklı ol:m.as:ı. bak:unından bilinen bir köyUn

araştırılt1ası önerisidir. İşte bu sebeplerden ötUrü.,

araştırıc~~

mensubu

bulundu€~ Şefkat

Köyü

seçi~niştir.

Bir toplumu trm:ı.nada.n, içinde yaşanı.e..dan, gliven oa[f;loıru;~.dnn

olaylarm içine girmeden, izlemeden olaylara tanık

olmak, kısa sUreli zamanda. detayıı ve sağlıklı olarak

verilerin toplan80.SJ. olanaksızdır. Jı.;y-rıcn, hel ..

söylene-ni. görüleni ve h.eı~ at:;ızdan ç:ı.kan bilgiyi do[;rll

ze.nne-derek :Lrıan:tlLık ve yazı:cll': insv..ıı:ı. çok y~J.:ı.l ta.bilmektedir.

"Bu çeQit çalışmalara {!).rigirlcen o:raştırnnnın

yöneldiği yeı-aoel topluluk hakkında bilgi sahibi olinLlnl.n

ve o toplulufiu t~~nJ mp.nın ço.lışmnya güven kazcındıra.ca[~

açıktır.

Bu ·durum

bo.!ıar:uim

ön

·ko.şulunu

ve

t:ı..!.1_D.Qtırmada

atılacak

ilk önemli

ad:unını oluşturur"

(1).

'·.

ı. '·J;. 3- 1\ . .nketlcr:

Aile bir bUtı_~n olarak k .... bul edildi[;i için, eı~lı:ek

ve kad:ı.nı birbirinden ay·:ı.rı:ır::~dık.

bu

ne donle sor·ul.:.\rJ. ku~"1

ve erkeklere ortnk ve D.~:tr:ı. soı .... ;llc~ı~ y!:3nel tilecek ı:ıekilde

huzıı~1nc1ık. Düzenlenen mUlcı.k;:;.t fon~ılnı~:ı ile biriı:ı

olo.rc.k bil:L.~on ho..:n.elcx·in t~;,rarr.:u:..sı dügLin~lL--nüg ve

rrrL!la-kc.tlardt:l a.ça~:;J..claki 1:: nuıc~rn yer Yorilı:ıiştiı".

c) Aile ku:t""ı.rl~.:i:n:n:..m ve yupıoını.-rı suptD.r...,;ıc.oı,

cl) Aile içi ve oiı'eler c.rası

mUnaoebetlerin

saptan-ması,

e) Aile :Yrapınmrlaki de(;içrne

ler

ve etlc~ili

unsurlarm

belirlenmesi,

f) Ailelerin sosya-ekonomik yapıları.

ı.

5.

4-

Araştırmanın Birimi

ve Denekler:

Araştırmamız.da birim olarak hane

ve

aile dikk6te

alınnu.şt:ı.r. Çtfn.ldl bir hane gibi g(Jrtınen hcnelerde, birden

f(a.zla ailelerin bulundu..~lar:ı..na

ve

büt~,elcrinin

tamamen

eyr:t. olduklar:ı.na tanık olduk. Aile ve hane kavram olarakta

farkll.dır • .Ancak; Köyde "aile" kavramı ile kadın ve

erkek-lerin çof;~ kadın ve çocuklar olarak ifade edilmektedir.

(Bkz.

Altincı·BUlUme)

Köyde hane, aile ve . ev n;>rn:ı. anlaxılurdo.

k:ullmulm.ak-tad:ı.r. Köy ve ~-:.roıe baçl:ı.cn toplı.:ımsal biı,..ir.ılerdir. Aile ise

daha sınırlı ve en ldlçUk olı'm. toplum bir:h:ı.idir. Hane aı-ao~­

tl..rl'n.Cw"!ll.Z iç~ bir biı'"'in olabilir • . Ancnk nra']tırr.1f2Xıız için

bir konu

decildir.

Ha..ı.~e köy topluluklaı"':ında- temel sosyo - ekonomik

bir birindir. Genel ql:-o.rak hane, b lı~ 'bina ile bunun

çatısı altı...'Plcla otu.J."'K'"'an k:i.nL~qlerin oluşturdu~1..t bix·lil·:tir (1).

f

Husarıoğlnn'lıerkekler

hiçbir

zrurıc.n

nileden

içtimai

bir müessooc olarak bnhoetnezlcr (2).

;jefknt

KUyU'nde de

ayn::ı. o..-vılc,.yı:..ı:ı.n oldujiu~ söyleyebiliriz.

Yaen, aileyi tol~;lurL!l.ln teL'le1 tnçı ve bunun içinde

topluı:ıno.l de(~iomelerin inccleru:ınsinde e!1 uygun bir bir~"'TI

oluro.l~ Gtic·t;ermigtir (

3).

Aı~çtıı'T;ID.Lnzd.a~ ho..."t!eyi birin ola:t'\aJ:

alc1ık. Ancnk, incelcnw konu..t1uzr.ın da birir:1i olaı"\o.k aile:ri

ele

:J.ldık.

•• ] • • • t., :'1 • , • •

t ..

.,... .

:1 . .ı. 91 .

rl~Q .cıoı.ıııc rı:.~racna:~.~ ectı.J..r:ıış ıı'"'. l\.uyoe nevcı.ı. t.: · ; ;.ane cl:s i!\:s iz

(2)

( ?, \

,._.."' ~tb~_ ... r.2ı:l.L: Yuc::.~, lü1J::~·~ı"'L'-' dt:. :~ccckonclu Ailc:J.c~::. ... i, J.:.ü:c2.:ı_,c~.~

~rc.l i~~·· :c·tJ.o:c ,~C:Y}Ol ~:.lLL:. :')~n~_, ... , l~)GG, s. 2;!-0.

19

olurok ele ulınnıg ve ı·~unelordeki nevcut nileler de

incc-lenı-nig tir.

ı.

5. 5-

Arutet

Uyguluması

ve

Açık C~rü~neler:

Köyde ön hazırlık ~rapılclığı za.ma.n ve yazılı L-ıUlu­

katlar uygnl~dan evvel, a.raşt:ı.rr.1a için doğru bilgi almak ve geyeye uygun verilerin toplanabilıneai nedeniyle

araştırmanın

Jitendilerine

faydal.:ı. olabileceği

telkin

edilmiçtir.

GUve11

verme

bak:ı.nundan araşt:ı.rıcmın köyüne

zarar1. do1.""t1nmayacal;:ı..,

ilmi

bir ara.otırmo. ·ynpılacuğ:ı.., .

gelecek kuç;aklara. bu araştırmanın faydasının dokuno.caf~:llll.,

bilgi .veren hiçbir kimoenin oırlar:ım.n ifşa edilnıiyeceği­

ni,

yapılan nrU!]Jt:ı.ı"mtmın bir ibac1ct olduf:-ı.mu, kendilerinin

bu uraştırmaya iatiyaı ... ek ve doğru. bilgi vcrmelc suı.,.etiyle'

yardmcı olo.co.kların:ı. ifade ettik. KöylllnUn gelenckael

de~cr :rargılnr:ı.nı dikkate alurak ve tam bir güven oı'lta'1lı­

nın sn~_';lanrnuoı· için a.raşt:ı..rl.cı çok yönlU yemin etmiçtir.

Bu yapılun ::_.reminin bUyük bir yuro.rLııt:ı.n gUrÜlclU[~U!_lU roJıat­

lıkla ifade edebiliriz. örneğin, kri.llÔ:kat esnasında bir

aile. re is ine arazinin durtı.tnunu sordum. Sortll118 lcarşılık

aldıt;ırnız yanıt anock 30 - 40 dOntim idi. Bu verilen ral-ram

Maliye' de saptamiş o~Q.uğıımuz toplamı da tutmuyordu. Soru tekrar sornlrnadnn yemin et.tik ve güven verdik. Bunun

f

sonu..'f'ldn soruyu bir daha yönelttik nldı[~ımız yanıt 130

dönüm idi. Bu örnek gibi çol~ örnekler verilebilir.

A

J;TUlnkntlnı•ı lty,Jıluı ... kqn aile reisierinin

o.nlnyr~l)i-lecc[;:t bir c1ille, so:ıbet havnoı içinde ve baçl::o.sının

oır:ıc~dılb- sonnn vcyn aile :-c·eis Lnin yulnı~i oldUL'tl bir

zm:ıenc1a cörUaUnU alrıay·o. Uz en cönt~J2ilni~}tir. Aksi ·tuJ:;:tirde,

f7n-l·en t1o.''.J-r.~ 1)iln·ı· nl!··ı·-:ı1r o1n'l1"·;l,..n:ı.l?r1ır 1f"f,rtcr.j] r·~f) e-rn'lr.:ı~ın· r':ln

.ı:..> c.;-. V U. , , • l_ı, 1 l .: ~ "U.·v~.. - .,_ '-..·,~ı.kJ ._ı'·'- •.. \,\} .:. __ ;'- • • ı..W;ı.r..;, j.Jft '•~ .... ~ . '

nı• le "t-tt"!lı• O 1 ev•ın" C t",..(.)"i-"~'111 q-ı. --;-;~~.,oJ t·•ı.ı .;Y'k'"~n ,..,,">T!'Ir ,·.,~, 1') oJ·tı·r) ol-nın~.

Q .... V L..J- .ı... u.·~----ı...·.:r. .yu1. ... ~ ___ ,_.,._ __ , .... 'o:...ıL,...ı.;.ı. ••..• - •. -~ ... • · i ı.;:.t.. .•

<Jıt·ını _{· u· .... ._. ' J.j~..J} . ..,,...,"~rCt ~1C·l·\·,ı·~"l'1··..,ı· 1oı·~.,. ı·:., rlp-yr,l.,.<'1 ı .-.(_~ı:-:o _{-· . . . '-t .... ---.:·:a ıJ_ ·.J \..l. ... .,..:.-ı. .. LJ.~!.\..." .. ;_,} ,...._,} 1-rOTI_{- .,.;.-._f.J} 110.l1 _.. -1~0 ~r"1 _{..ı..U ~ ~,u-w}

verJ.lebileccüini GU:-· le dik • . A~yrJ.co., oo.:cnnlnrın çok olr.u:tsJ.

nedcn~rle n ilc ı-ıei:Jlori bo.:;tun oavr:ıo. oorı..ılaru yanıt

verr.1e·-oinlo:c ::~_iye, z~:~rıGn zc~mc:.n tlinJ.enr1cl-:, si ··:c.r~ı., çny, au igrnek

11ittlÔ.kntlal'::t. o.r~ek aile reiolcri ve ealeri için

hazırludık. Ayrıca, ilkokul dördUncU ve be~}inei sınıf ve

ortaokul birinci sınıf öli,-rencilerindo ailoyle ilt;ili

ilişlcilerini, ciı;ısiyet durumunu ve aile plBnlnmn.sı

husus-larını

snptat1nk

için kendileriyle müıRkat ya)mnk

ve

onlarında görUglerini nLınnk unutulmmnışt:ır. Bunun ynnı

sıra gelin, Keyna.no.-kı:-rJ:ınba.ba iligkilcrini belirlemek

maksadıyla hanedeki gelinlerede ayrıcu, mUlakat eygıılan.ıırnış­

tır.

Kad:ı..nlar:m MiUUkatıiu a.raçt:ı.rıc:ı.n:uı ö.[~etmen eşi

yUrütm.üştUr. Araştu--marun sa{;lıklı ;·rürUtülmesinin bir

nedeni de araÇ?~ırıcl.lll.n egidir.

Köyiln yaşlı lruşnğ:ı. Icöyde genellikle kUrtçe konu~­

maktcdırlnr. Yaşll.lo.r:ı.n ço~u TUrkçe me?tı.mını ifade

ede-cek durumda det;illerdir. Bu durum ara:; tırıcı ig:L'fl güç

olmadı. ÇUnkU hem araçtırıcı hemde eQi kürtçeyi biLLleleri

eyr:ı. bir avantaj olara!~ kabul edebiliriz.

Kudın mUlakntlc.rı gcrçcklcotirilmeden evvel gerekli

haz:ı.rlıkle..r ve çalıçrna.lar yv.p:ı..l~ı.ktan sor.ra uygrılo.maya

gidilr.ıigtir. Ko.rl2;rılurın erkeklere geleneksel deU:cı.,leı")in­

den dıJlayı o:rngtırıcıyu dot;ru bilgi ve.reniyece[;i ve cinsel

konularda hiç bilgi vereıniYpcekleri için eoimlo ge:r'eken

planlaraayı yaptıktan

sonra

uy~amaya başlanmıştır.

Y~dın mülako:lilarm:ı. cygllnmr~dnn evvel çok (}nemli ole.n

lcarı - ltoca ili:::,ücilerini ve cinsel oortınlarmı kıor1cnde

olsu beliı.,liyebilmnk için bir yıl (19'78) Eşilll açık

gt:rUçı:ID sohbet ~}eklinde clolc.::,rlı ~:7ollarla lronlv:;rıul:: ve

l.• _{• ..1 ... _} vl (fl''·''C· _-.. .~. 1'" ~ ı.; !":I"Ll-.-:.Q•I• ·7 .,),. V .. ı."; •rle .. (~·~lı·~~!":! .: \...~.. ··':.#· ... .bt,...;. .... 1 u...ı.... ..-."1-"ın:t nüı~,::ıu••"l"l0 ~Jı•ıl~-1 r-.-t~;"""' ... o :...J. x.... -" ·"' ~ ·--ı..'..;} "'~ • J·,·~ı ...ı~

bilgilcı ... i kır:u:~ kına ve bazı sort1l(:~l~ ooh~..ıet hnvcuJJ. içi...11.de

kadınıarn :!i.3ncltnıi.n _{- ~} ve alınının

.

olan y. anıtları nnı:nda

yazılı c.l()Iı::ir.arı.n ht·.linc r;etiı"!~1it]tir. Bu tlu:rı..u~ı en ~jor olt"'..nı·­

dır·. CUnl:U .. :ı. kadı.:ıJ.n.ı ... icindc ~ bulu.nduJ:lnrı ccı.rı""enin '>' ctki.oi .. ,

l- 1 1 o • .. ~ t ..t. • ,_, .. o .. .. ..

• \.OCn,oının :eor.:ı.ıou, evının sırrını :ı..;.;Jr:. c· ~.~ıu;ı ıgı:n C::) ının

ı _{ceP·"Jlf:'jı)•'ji!"l} :ı • o • ı _{ı:·ı·.,.:ı} ·;·', ... ı·· _{(_)·"'!:rcce!·'ı ~}

,. .

t _C'-7_l . _ı ·ı _C· ('fo.,., .. _MQ"!i'll')~ 1 up _{'.""'lıı·-}t

21

olfJllO.koızclır.

Bu

nedenlede

millakat

uygulamudon evvel

cins e 1 durumtt sapta.m.n.y:ı. o.maçladık. Bu durum çok n;Uç

olrn.a-s:ı.na kaı•ç:uı gece ve gUnc1Uz fırsat buldukça ancak kırk

(40) kadınla konuşulo.bilmig·~ir.

Cinsel aoı."tınle..r:ı.n tesbitinde biı .. ;,rıl sonrada (1979)

yine

eoim tura:fmdan kadınlara ~Ulakat uygııla.nd:ı.. Bu.

arada nraştırıcıda erkeklerle

ilgili

Çalıgm:ıları

sür-dttrmeye

çal:ı.şl!ll.ştır. ·Açık görüşmeleri araştnrıcı

ve

eşi

aralıksız sUrdürme olanaklarını bulabildi[f;i için

ra.hat-l:ıkla

veriler

toplaru:ıışt:ır. Köyde araştırıcının konutu

bulur.rraası

nedcni.yle

yaz

ve

kıQ mevsL~lerinde çalışr1a

rahatlıkla

aürdürUlmügtür.

Bu da çalışmada ayrı

bir

avD.n-taj olsa gerclcir.

Köyde nıevcut 91 hanenin tar:k'1mına mUlalcat

ı.ıygulan-.

mştır. Uülaka.t uyg;ulrunada, açık görüçmelerde, evlere giı"ip,

çJJmw.da hiçbir yönde güçlük olmrı.clıl~ı gibi, bUyü}~ bir ilgi

ile karç:ı.laştık. Jl..ncak, fotoğraf çekiminde yaşlı kuşaktan

bazıları karşı çı}~lnrına karşın

netice de

başarı sağlan­

nu.gt:ı.r. ÇürikU toplumun de2;er yarg:ı.lo.rıno. ve dU:;üncelerine

güre hareket edilmiçtir. Ayrıcü örneklerle

ilona edilmeye

çalışılmıgtır.

Aile kupalı bir ln:d;pdur. I3ilcrek ve sabırla bu

kutuyu

açmad:ı.kça

içinde

olnnın:ı. anlıynbilnek olo.naksızd:ı.r.

Du nedenle, aile ilc ilgili nraştırmo.larda toplumun çok

iyi bilinı:ıesi, tanınmaoı, içinde uzun süre kalo.rak ve

gUvcnin no.L~;lu.nrJnsını t·jnemle bolir-tmek if?teriz.

ı.

5. 6-

Verileı"in Doğruluk Dereces:ı:

Bu nevi arnf.:.>tırı:ın.lo.rda vorilcrin oa~~:l:Lklı olrno.ları

d.urt.u-:ıuna teoi~~ .. eden bEsı etl:enler veı"ldır. Du:nlnrı u;.}a[;ıda

maddeler hc:linde Gt!s"ccreb:tliı ... i2:

1) KöJrU :4viec to.nıutı.L'lC.k ve ara:;;tırılun topllllll i()in-de u sun s Ure 1.~•-~ln.cc:ıak,

2) lu"'ugtırıeJ..nın 1-;.:i::;ilcr Userinde b:ı.rc.tkncett';ı etki

3) Bir toplumım fertlerinin bilim hnkr~daki· hil-gia i

ve

a.nlny:ı.:,ı ı,

4) Hn.zırlanaco.k soı-ııtlo.rın açık ve belirgin olmu

durUUllan'

5-) Hazırlanan aorııln:rın çnll.!JIDO. sahasına ve

ince-lenen konuya

göı~

tanzimi,

6) DUzensiz bir Urnekleın.e ynptlnk

7) ·neğerlendir.me safhasında yapılacuk u~ak

hata-le:rd:ıi'.

Yukardaki huauoları daha önceden düşündUt!:ümtiz için

olaa~klarl.l1ll.z dahilinde doL~ verilerin toplanmasına

6zen r_,"'Österdik.

!:1Ulakut uyc;ı.ıla..nıası köyde

tam

sayıma dayanclıi~ı için,

örnelclenıede bir hatanın olubileceği söz konTJ..o1ı olmasa

ger~kir. P..raştıı-ımu konusunun içuri[.;ini iyi anlı.yabilr.:ıek

için lıaz·ırlaruuı mülÜkatlnrı tUm. hnnelore t\Y{:;ı.:ladığımız

. .

o b. t•• ·ı ı d d . .. .. --; • ... . ı

..

!'1••

gı :ı. um o.ı c er e aıma gorur;me ~.el~ ve ız.Lerıe er

surau-rUlnıüf] tUr.

Aro.otırıcı ve e:;inin k<J.ylUler ile sık oık terık'1Dta

bnlım.ıı.aları ve n;rnı topluradnn gelen birer şahıs olmaları

..

nedcni;:rle k:?;y·lünün ~Upheleı ... inin kali::Rl.o.OL"Yla bir neden

ol-muntur. ...

Dôt;ru

verileri o~i1l'·truJ.nd.a ....,. ön konul olan

..

ailele:ı."'in

soo-Jal, kUl ttirel ve ekonomik yngnntıoının içine giriJJ;rlo

ve onlarla birlD~te ynoa~~~·u çalışılmıştır.

IG.:yu i,yi tt:nıno.ruzo. ko.rtıın, yine de her oöyleneni

vo görUl"eni do~_~-ru.ymuş gibi her1cn kaleme almtı.dık, sabı~el:ı.

ve gUpheci ~Jil" dLt~·Unce ile hcı.ı")elrot ettik.

UUlÔknt oor1_~lo.rı a9ık ve dene1::leri.n cnlu.yL~bilecc[;i b • _ır b• • _{ıçımete :ı...,.} ··::ı •.r-- ... ,·1 . . r'1i1~-ı v.. < 1 ,..., lr' .. ~· · ~ ~-~ ''l'l' 1,.;';:~~ ..l..ln ~

d .... ,.e e,__ -··Le . .~ c ç~ı ı.;j ı ~.ıış u ıl • >.JOI ~ı. . ı..(..•c.ıı V ~ ... lı

hcr:ı .nı.u:1nro.lc.nc1ı, ·:cndc v.ile reio1erinin cı.clı ve soyndJ.

~7_{0.Zıldı. I:adın ve c:rkek1ore .-.röncltilon soJ~nlttrdc'.}

23

~ ... :ı.ca, erkel-:lerle ilgili mUlnltc.tlnrı, araçtırıcı bizzat

kendisi yürütmUçtUr. Kndınlar:ı..n mUı.Ukatları ise sat~lıklı

olması açısından ;yine a.ragtı:ı.~ıc:ı.nın denetim ve bilgisi

da....tıilinde olacak şekilde eşi tarafından tatbik edilmiştir.

Araştırmada,

gerek

denekierin.gttven içinde rahat

bilgi verdiklerini ve

sonuçların

tamamen

doğru olduğunu

sa:vunamay:ı.z •. Fakat, galı.şmalarlJlll..zda sağlıklı bulgular

toplm.nr-:ı.da., mevcut verilerin değerlendirilmesinde ve

sonuçlarına

güvenne hissimizi

rahatlıkla

ifade eclcbiliriz.

Bu araştl.rrna 22.12.1977 ve 9.9.1981 Tarihleri arasında.

temanuanabilmigtir.

24

2 - Şli~ID.T .KöY'U İLJ: İLGİLİ GE117L BİLGİLER :

2. 1- Tarihçe:

Dir toplumun o osyal, ki=ı tUrel ve ekononıik değeı,le­

rine ilivkin eractırmalardo. önei:ıli olan hususlardan biri-si de ·o toplunr~ın tru."'ihsel geçmiginin a.Çl.kl:ı.ğa

ka.vuçturulma-aıd:ı.r.

Araşt:ı..rm.ar.ru.z s:ı.r::uJın(:.a., köyün tarii:.i hakkında lıeı,.­

ha.ngi bir

yazılı

kayna{;u

rt7.ı::rtla:y-o.mndılt. Bu konu<:1e.ki

bilgi-lerimiz çal:ı.omarnız .sıraoında kaynak kişi olarr...Jt neçtiğimiz

okur yazar olan ve beg ynglı ki:~ıinin sUzlU ifu.delerine

dayu~ktadır. Köy halkının nereden geldiği sortıou araş­

t:ı.rılırken, kaynak kişilerin

Uzerinde

görüş birliğine

vaı•dılcları husus köyün ilk sakinlerinin doj~udan ve Ortn.

Asyn 'dan goldikleridir. Ynçlurı "58. ile -74" ~traoındn olan

bu beş kaynak kiçin:ln kUyUn

Tarihçesi

ilo ilgili

ortnk

görUşleri ise Uzetle şöyledir: "Selçukluların

Anadolu'ya

İ.

s.

1072 Tarihinde geldikleri bilinr.ıck:todir. Her ne

kndo.r k~'ne.k lcicd.ler" Şelçuklulo.rın A.na.clolu 'ya İ.

s.

1072

Tarihinde gc:lcl.iklcrini stiy.;t_emiçlerse ele ancak bizirn

_,.

ynp-tıeı.nuz tesvitlcı~de bu Tru:"i1ı 1071 olarak geçmektcdir (1).

Selçuklultı.rın Qef'knt ve yöresine ~~~~erleçnıel;·.:ri ise

tahminen İıt S. 1080 ya da: 1.)85 yJ..llarına rastlarııu.ktudır.

Aynı tc.rilı.lerc1e Qcfkat ':ı.n bir kil.~··metre ko. dur grtncyiı1deki

cla(;lık bülceye gelip ;rerle~~en Uç Doylerdcn Cnnbey udl:ı.

Bey, emni0reti oa(;lann.k amacıyle bülgpyi o(Çıı.11nrı ve U!]o.lt~·

ları arGs:tncla b~~11UgtUrmt.iştür. ·~fatto. uçaklcra ait olr:,.n

köylerin ndlnı~ı nugn(::ı", o[;ı.ıllo.ra ait olo.n ldiylerin uc1lnr:ı.

ise noi~lu n non ok leri ilc bi t:·:ıekte dir. ( T3ugUn Bnskil i l çe o i

'Ve ~";afkc.t K~1yti çevroGinclel\:i kıroo.l ~;-e:elo:.)im nle.nlnrının

adluı--ının bo I iı"~ildi~~i gibi o onu çı~ ·.ndığını aç:ı.kçn Gi_:rrıckte~riz).