" i
ONCE
By JAKLİN ÇELİK
Keman, trompet, trombon, klarinet ve baterinin yer al
dığı 4-5 kişilik küçük bir orkestra çalmaya başladığın
da, balık etli, esmer ve çapkın bakışlara sahip bir ka
dın sahneye fırlardı. Üzerinde uzun veya kısa ama
mutlaka dekoltesi olan bir elbise, kıvrak hareketler eş
liğinde ve büyük bir tezahürat altında “kanto” söylerdi.
When the fiv e man ban d o f violin, trumpet, trom
bone, clarinet a n d drums began to play, a plump,
dark haired woman with a flirtatious expression used
to spring onto centre stage. Whether her dresses were
long or short, they always h ad plunging necklines.
The a u d ien ce a p p la u d ed en th u sia stica lly as she
broke into a kanto.
1 9 . yüzyıl Istanbulu’nun gelişmek
te olan eğlence hayatında önemli bir yeri olan kanto, popüler bir tür olmasıyla in sanların günlük yaşamına yerleşti. Müzisyen ve araştır macı Ruhi Ayangil “İstanbul Ansiklopedisi”nde, kanto devrinin başlıca iki döne me ayrıldığını belirtiyor: 1850’lerden Cumhuriyet dönemine kadar süren Ga- lata-Direklerarası dönemi ve 1923’ten 1945’e kadar süren dönem.
Kantolar, başlangıçta tuluat ti yatrolarında, asıl oyunun dışında, izleyiciyi hem eğlendirip hem de il gisini canlı tutmak için söylenen fantezi şarkılardı. Gerçekten de gündelik zevklerden söz eden akılda kalıcı sözleri ve ezgisiyle, ama özellikle şarkıcının işveli sunuşuyla kanto, geçen yüzyılın ikinci yarısında, İstanbul’da hemen her sınıftan insanın ilgi duyduğu bir müzik türüydü. Kanto, uzun bir dönem Ermeni ve Rum kadınlar tarafından yapıldı. Bunun başlıca sebebi Müslü man bir kadının peçesini çıkarıp sahnede yer
al-The kanto - a word derived from the Ita lian canto - was originally a music hall song, a genre which in Turkey gradually acquired its own u n iq u e character. These lively songs quickly became popu lar in 19th century Istanbul. A cco rd ing to m u sic ia n a n d researcher R u hi A y a n g il in Istanbul Encyclopaedia, the kanto can be divided into those o f the early period from the 1850s up to 1923, when it was sung largely in the the atres of Galata and Direklerarasi, and those o f the later period from 1923 to 1945. In the beginning kantos were sung at performances o f the traditional tuluat (improvised) theatre, as interludes intended to both entertain and hold the atten tion o f the audience. Light-hearted and fu ll o f erotic innuendo, these songs had easily remembered lyrics and tunes. When combined with the flirtatious gestures and expressions o f the singer, the kanto was
irresistible to people o f virtually all walks o f life. For m a n y years kan to was perfo rm ed only by Armenian and Greek singers, fo r the principal rea son that no Muslim woman could in Ottoman times unveil her face and perform on stage, an idea which conflicted with both religious precepts and accepted
Kantonun iki efsane ismi, Peruz (üstte) ve Küçük Virjin. /Tw o legendary names of kanto: Peruz (top), and Little Virgin.
Başlangıçta tuluat tiyatrolarında sahne alan kantocular, dönemin toplumsal koşulları nedeniyle sadece gayri müslimlerden oluşuyordu. Üstte, Mari ve Agavni hanımlar; altta, Naşit Kumpanyasının tanınmış kan tocularından Uranya. / The first kanto singers performed at the traditional tuluat theatres and were all non- Muslims. Above are Mari and Agavni, and below Uranya, one of the well known kanto singers of the Naşit Theatre Company.
masının gerek din, gerek ahlak kurallarına ters düşmesiydi. Za manla Müslüman kadınlar da önce isimlerini değiştirerek, da ha sonraları da kendi kimlikle rini gizlemeden kanto yapmaya başladılar. Bunların içinde adı en bilindik olanı Zarife dir. Kan to yapan kadınların tümü tiyatro asıllıydı. Dışardan kimseyi araları na almaz, dışarıya da kimseyi bırak mazlardı. Dolayısıyla aşkı, hüznü ve mutluluğu kendi kurdukları bu sanat çatısı altında yaşarlardı. Olayın o dönem için enteresan denilebilecek hoş bir yönü de din farkı gözetmeksizin evlilikle rin gerçekleşmesiydi.
Tam olarak ne Batılı ne de Doğulu olan bu müzik tü rü, o günün şartlarında ¿gff’-
erotik bir havası olsa da, y aynı zamanda toplumsal gelişmelerin komikleştiril miş bir yansıması, hicviydi
— r«.," " y * -4 V * ‘
morality. But in time Muslim women got around this problem by chang ing their names, and eventually it
became possible fo r them to per form kanto without hiding their
identity. Zarife was one o f the best kn o w n o f these M uslim kanto singers.
All the kanto singers came from a theatrical background, an d they did not allow outsiders into the closed circle or marry out o f it themselves. So they experienced love, sorrow and happiness entirely within their own world o f theatre, where marriages between men a n d women o f different religious faiths were accepted at a time when this was unheard o f in society at large.
Kanto was neither quite western nor eastern in character. The songs were erotic fo r their
time, but also characterised by witty and satirical comment on society. They were classified into several types according to the subject o f their lyrics; those which were about love being blown as sevda kanto, hülya kanto or muhabbet kanto, those about gipsies as todi
Kantolar, güftelerinin konularına göre çeşitli ad larla sınıflandırılmış ve bazıları bu özel adlarla anılmaya başlanmıştır. Aşktan söz edenlere sevda kantosu, hülya kantosu, muhabbet kantosu; söz leri Arapça olanlara Arap kantosu; konusu Çinge nelerle ilgili olanlara todi kantosu; dansla ilgili olanlara köçek kantosu, çoban
ile sevdiği kız arasında düetto olarak söylenen çoban kanto su gibi ayrı ayrı adlar verilmiş tir.
Bir kısmı Cumhuriyet döne minde de sahneye çıkan, ilk dönem kantocular arasında Kamelya, Peaız, Küçük Peruz, Nemzur, Şamran, Denizkızı Ef- talya, Zarife, Amelya, Büyük Virjin. Küçük (ya da Minyon) Virjin, Giselle, Uranya, Avanti- ya, Matmazel Flora, Violet, Ro- zika hanımlarla, Todori, Aşod ve Şevki beyler gibi isimler en ünlüleriydi.
Cum huriyet’ten sonraki dö nemde, çok sayıda kanto taş plaklara okundu. Bu dönemin kantolarının göze çarpan yanı, batılılaşma sürecinin hız ka zanmasına bağlı olarak deği şen toplumsal koşullar ve
gün-Solda, uzun saçları ile şöhret olan Garibe Gündem; üstte, Naşit ve karısı Amelya (annesi ünlü kantocu Küçük Virjin’di); altta, “ sahnede bir serçe gibi hafif’ olduğu söylenen Şamran Hanım. / Left is Garibe Gündem, renowned for her long hair, and above Naşit and his wife Amelya (whose mother was the famous kanto singer Little Virgin). Below is Şamran Hamm who was described as being 'as light as a sparrow’ on the stage.
kanto, and those about dancing as köçek kanto, fo r example. Some had Arabic words and were known as Arap kanto, and there was another type consist ing o f duets between a shepherd and his love known as çoban kanto.
The most fam ous o f the earlier kanto singers who continued to perform after the esta b lish m en t o f the Turkish Republic in 1923 were Kamelya, Peruz, Little Peruz, N em zur, Şamran, Mermaid Eftalya, Zarife, Amelya, Big Virgin, Little Virgin, Giselle, Uranya, A va niya, Mademoiselle Flora, Violet a nd R ozika. There were also male kanto singers, the best know n being Todori, Aşod and Şevki. In the later period m any kanto songs were recorded, and the most striking aspect o f these was the new approach revealed in the lyrics towards social conditions, daily life, and above all relations between men and women, which h a d ch a ng ed radically in the accelerated process o f westernisa tion. It was also in this period that new western dance music like the Charleston, tango a n d rum ba began to arrive, a nd just as the
delik hayata, özellikle kadırı- erkek ilişkilerine göndermeler yapmasıydı. Yine bu dönem de, çarliston, tango, rumba gi bi dönemin Batı akımı müzik türleri, önceleri kantoya ben zer bir biçimde ve kanto adı altında, Türkçe sözler yazıla rak, toplumun bu yeni türlere adapte olmaları sağlanmış; di ğer yandan kanto, Türk musi kîsi makamlarıyla da bestelen- miştir. Gayri müslim şarkıcıla rın sayısının hayli azaldığı o yılların en popüler isimleri arasında, Hafız Burhan, Mah- mure Handan, Siiheyla Bedri ye, Müzeyyen Sermet, Bayan Şükûfe sayılabilir.
1945’lerde, kanto devri kapan
masına kapanıyordu ama tümüyle bitmiyordu. Çeşitli sanatçılar kantoyu bir tiyatro çatısı altında olmasa da İstanbul’un hızla değişmekte olan eğ lence mekanlarında yapmaya devam ettiler. Bizler de özellikle televizyonun tek kanallı, siyah beyaz
original kanto had done these won popularity with Turkish audiences in the form o f songs with Turkish lyrics, again referred to as kanto. At the other e n d o f the spectrum , kantos were composed in the modes of trad itio nal Turkish classical music.
During this period the number o f non-M uslim kanto singers diminished, and the most popu lar were now generally Muslims such as H a fız B u rha n, M ahm ure H a nd an , Siiheyla Bedriye, Müzeyyen Sermet and Bayan Şükûfe.
In 1945 the age o f kanto drew to an end, but kanto itself never died out completely. Although no longer performed in the theatre, various singers continued to perform kanto songs in the changing venues o f entertainment in Istanbul. Those o f us old enough to remember the single black and white tele vision channel o f the 1960s a nd 1970s will also
Najit Kumpanyasi’nin yıldızları birarada: (Soldan) Na§it Özcan, Şamran Hanım, Küçük Virjin, Mari, Avantiya, Najit’in eji Amelya ve Virjin Bardebanyan. / Here the stars of the Naşit Company are gathered together; (from left to right) Najit Özcan, Jamran Hamm, Little Virgin, Mari, Avantiya, Naşit’s wife Amelya and Virgin Bardebanyan.
Üstte-solda, sahneye çıktığı ilk gün Zarife hanım; sağda, I930’lu yılların bayında Avantiya. / Above left ıs Zarife Hanım at her first public appearance, and right is Avantiya early in the 1930s.
görüntülü döneminde. Ramazan programlarında kantoyu izleme şansına sahip oluyorduk. Bunla rın içinde en tanınmış olanı Nurhan Damcıoğlu olup kendine özgü üslubuyla günümüze kadar gelmiştir.
Evet kanto bugün artık yok. Bir döneme damgası nı vuran bu müzik türünün tümüyle yitip gitme sinde popüler bir tür olmasının yanı sıra toplum sal yaşamın değişmesinin de büyük etkisi var. Şamran, Virjin, Zarife, Peruz gibi isimler kanto devrinin kapanmasıyla birlikte yitip giden efsane vi kadınlar. Geride
sadece isimleri kal dı. Bir de, kıyıda köşede kalmış bir taş plaktan yayılan hoş sedaları... •
recall hearing kanto on the Ramazan entertain ment programmes. The best known o f the latter day kanto singers is Nurhan Damcioglu, who with her distinctive style carried kanto into the 1990s. Today, when kanto has more or less disappeared, the loss o f this music which set its mark on an age can be attributed both to the fact that as a popu lar music it was vulnerable to the whims o f fash ion, and also to changes in social life. Legendary kanto singers like §amran, Virgin, Zarife and P eruz vanished together with kanto, leaving
b e h in d o nly th eir nam es a n d the strains o f their voices on a few old records su rviv in g in d u sty
comers. •
* Jaklin Çelik, gazeteci. G ö rsel m a lze m e ler, G ökhan Akçura, Cen giz Kahraman ve Agop Ayvaz arşivinden alın mıştır.
* Jaklin Çelik is a jour nalist.
From the archives of Gökhan Akçura, Cengiz Kahraman and Agop Ayvaz.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
