AKKARAMAN KOYUNUNUN CANALİS CERVİCİS UTERİ'Sİ ÜZERİNDE MAKROANATOMİK ARAŞTIRMALAR

Vcl. Bil. Dcr):. (1999). IS, 2 : 29·33

AKKARAMAN KOYUNUNUN CANALis CERVicis UTERi

'

si OZERiNDE

MAKROANATOMiK ARA$TIRMALAR

Memduh Gezici I Emrullah Eken 1 Cengiz Ylldlz 2 Abdullah Kaya 3

Macro

an

a

t

o

mi

c St

udi

es o

n th

e Cer

v

ica

l

Ca

n

a

l

o

f

A

kk

ara

m

an Ewe

Summary: In this study. the cervical canal of the uterus in Akkaraman ewe was macroanatomlcally investigated. Be· cause Ihal the uterine cervix causes important degree of failure in artificial insemination of Akkaraman ewe and in other species as well, the study was focused on the circular folds of cervical. These studies were carried out as dis· section of the cervix uteri, latex casting and Iheir definition by photography. It was concluded that the efforts should be focused on designing of the artificial insemination devices fitting to gross anatomy of the uterine cervical canal in Ak· karaman ewe.

Key words: Cervical canal, circular folds. sheep. anatomy

Chet: Bu c;:all~mada Akkaraman koyununun canalis cervicis uteri'si makroanalomik olarak incelendl. Oiger koyun Irk· larlnda da suni tohumJamada 6nemli g~luklere neden olan canalis cervicis uteri ile adl gec;:en kanalda bulunan plica circuiaris'ler uzerinde c;:all~lIdl. Bu yall~malar cervix uleri'nin disseksiyonu. latex kastl ve bunlann fotograflarla tespl!1 !ieklinde ge«;ekle~tirildi. Akkaraman koyunUnda uterus k;ine suni tohumlama yapllabilmesinin; suni tohurnlama alet· lerinde canalis cervicis uteri'nin makroanatomisine UY9un degi~ikJikler yapilmasl ile mumkun olabilecegi sonucuna va·

nlml~tlr.

Anahtar kellmeler: Servikal kanal, sirkuler durumler, koyun, anatomi

Giri,

Koyunlarda cervix uteri'nin makroanatomik ya· PISI su!)i tohumlama a((lslndan Onemlidir (Dun, 1955; Bunch ve Ellsworth. 1981; Halbert ve ark, 1990). Suni tohumlama kateterinin ge((i~ini en fazla koyun canalis cervicis'inin anatomik yapisl

engellemekledir (Bunch ve Ellsworth. 1981; Hal·

bert ve ark, 1990). Koyun cervix uteri'sinin bu get;:it vermez yaplsl anatomistleri bu konuda yall~maya

yonettmi~tir (Rober, \.914; Dun, 1955; Fukui ve Ro·

berts. 1978; Bunch ve Ellsworth, 1981; More.

1984; Kristinsson ve Wissdorf. 1985; Reinhold ve ark, 1987; Halbert ve ark, 1990). Nomina Ana-tomiea Veterinaria'da bulunmayan fakat Kris· tinssoh ve Wissdorf (1985)'un, plica infundibularis ve plica semilunaris olarak adlandtrdlQI; plica cir· cularis'in saYlslnl. Dun (1955), May (1964), Schum-mer ve ark. (1979) ile Clayton ve Flood (1969); 5-6 adel. Fukui ve Roberts (1978); ortalama 5.B ade!. Bunch ve Ellsworth (1981) ile More (1984); 6 ade!. Geh~ Tanhl . 03.08. t 999

I. S. D. Velcrlncr F:II((ilicsi. Analomi Anabllim Oak KONYA.

Halbert ve ark. (1990) ise 4.9 ±1.0 adet olarak bil· dinni~ferdir.

Ara~tlncltar (Kristinsson ve Wissdorf, 1985; Re· inhold ve ark, 1987), plica circularis'lerin caudal'e

y6nelmi~ otduklanOl, diger ara~tlncltar ise (Bunch ve Ellsworth, 1981; More. 1984; Halbert ve ark, 1990) adl ge<;:en olu~umlann bir veya ikisinin kanaltn mer-kezine olan uzanl11anOin (plica circularis), di· gerterine paralel olmadlgl. ba~ka bir ifade ile kenara yakln olduklannl bildirmi~lerdir. UleralOrde eccentric olarak belirtilen bu plicalann, koyunda canalis cer· vicis uteri'den suni tohumlama kateterinin g~i!iini

zorla~tlran halta imkanSlzla~tlran ba~lIca elkenler oldugu belirtilmi~tir. Bu olumsuz elkiye. kanahn cra· nial ve caudal nihayetinde ventral'e klvrllmaslOin da sebep olduQu bildirilmi~tir (Kristinsson ve Wissdorf, 1985; Reinhold ve ark, 1987). Aynca Halbert ve ark (1990); canalis cervicis uterinin t;:aplnln, 2., 3. ve 4. plica circularis dOzeyinde daraldlglnl biidirmi~lerdir.

Dun (1955); canalis cervicis uleri'nin ge<;it ver·

2. Y.Y.D. Veleriner FakOhesi. [)6lentle vc Suni Tohumlama Anabihm Oah. VAN. 3. S.

O.

GEZICI. EKEN. YILDIZ. KA YA

mez durumu ile portio vaginalis cervicis'in ca-udal'den gorunumu araslnda bir ba~tan1lnln olup olmadlQIn' ara~tlrnW~hr. Bu amay\a, portIO vaginalis cervicis'in ~killerini yizerek 4 grup halinde

Sl-n,lIandlrml~tlr. oaha sonra gelen ara~tlrmacllar

(Fukui ve Roberts, 1978; KriSlinsson ve Wissdorf, 1985; Reinhold ve ark, 1987; Halbert ve ark,

1990), vah~malannl adl ge.;:en ara~lIrmaclnin Sl· mllandlrmaslna uygun olarak ve geli~tirerek sur·

dOrmO~lerdir. Adl gec;:en aral,)tlrlcllardan, Halbert ve ark. (1990) bu slnlflandlrmaYI; duckbill type, cres-cent type, clusler type ve spiral type olarak isim·

lendjrmj~tlr. Reinhold ve ark. (1987) ise bu isim· lendirmeye Slar type'i de Have etmj~lir.

Bu ~hl,)ma ile' canalis cervicis uteri mak-roanalomlsinin Akkaraman koyunu iyin in-celenmesi. bOytetikle yerli koyun Irklarlmlz iyin ge· rekli olan ayrlnl111 bilgilerin elde edilmesi amay· lanml~hr.

Materyal ve Melol

Sunulan vah~mada materyal olarak, Konya

mezbahalarlndan temin edilen; 2.5·3 yal,)lan ara-Slnda, yakla~lk 50 kg. aQlrtlQlnda ve OSlrOste olan 50 adet Akkaraman koyununun genital organlan kullantldl. Materyaller, Konya bOlgesi iyin a~'m se· zonu olan EylOI - Kaslm aylart araslnda Ak·

karaman Irkl koyunlardan loplandl. Kesim On· cesinde, kesime gelirilen erkek toklu ya da koylar yardlmlyla. OstrUs taramasl yaplldl. A~lma jzm veren OsrOsteki koyunlar il,ioaret1endi ve kesim Sl' raSlnda genital organlan toplandl. SOz konusu or· ganlat 2 saat iyerisinde anatomi laboratuvarlna nakledildi. Cervix uteri'nin sonraki al,ioamalarda ma· nuplasyona uygun hale getirilmesl iyin; cornu uten'lerin caudal 1/3'0 ile vagina'nln cranial 11

3'Onden transversal kesiller yaplldl. Oncelikle ma· teryallerin tamamlnln portio vaginalis'inin yapisl in· celendi. Canalis cervicis'in yaplslnl ortaya yl' karmak amaclyta da; 25 materyale longitudinal kesi! yaplldl, geri kalan maleryallerin ise latex kast· Ian ortaya .;:tkartldl. Latex kastl ~in, ilk olarak; ma-leryallerin comu uteri'leri, kesi! dOzeyinin h~men

caudal'inde ligatOre edildi. Vaginantn kesil dO· zeyinden ise, portio vaginalis'in hemen caudal'ine

ula~acak l,ioekilde cranial yOnlO bir sonda yer·

lel,iotirilerek, yumul,ioak doku ile birlikte sonda ligature edildi. Sondadan, deka permanent marka ktrmlZI boya lie renklendirilmil,io (1125 cc.) 25 cc. lalex

en-jekle edildi. Canalis cervicis'in ·Ialex'ie tamamen

doldurulabi1mesi iyin; cervix uleri'nin farkh bOl·

gelerinden elle hafif baslncylar yaplldl. latex'in !<all hale geymesi icyin ise maleryaller 3 gOn sOre ile +5

"C'de beklelildi. Yumul,ioak dokulartn masserasyonu icyin maleryaller % 3O'luk pOlasyum hidroksit (KOH) ihliva eden biT kap i.;:erisinde 4 gOn sOreyle bek·

letildi ve bu sOre sonunda cervix uteri'nin kastl or· laya CYlkartldt. Plicae circuiares'ln numaralandmlmasl literalOr'e (Krislinsson ve Wlssdorl, 1985; Halbert ve ark. 1990) uygun olarak; caudal'den cranlal'e doQ:ru yaprldl. oisseksiyon ve casl uygulamalan so·

nucu elde edilen bulgulann resimlen Canon marka AE·' model !olCOral makinasl lie .;:ekllerek

ca

-Ill,iomada sunuldu.

Geryeklel,iotirilen aral,iotlrmanln lerminolojisinde

N.A.V (1994) kullanlldl.

Bulgular

Canalis cervicis uteri'nin caudal'inde bulunan plica circularis'in, ostium uleri extamum'da va-ginaya dCOru ylktnll yaparak portio vagrnalts'i ~­

killendirdiQi gozlandi ($ekill). PortiO vaginaJis'in de 5 farkh gOrOnome sahip olduQu lespit edildi. Adr

gayen olul,ioumun, 6 materyalde y.ldlz l,ioeklinde ($ekil

1A), 12 maleryalde Ordek gagasl l,ioeklinde ($ekll

lB), 10 materyalde hilall,ioeklinde ($ekil le), 8 ma· leryalda spiral i-eklinde (~kU 10), 14 materyalde

ise Ozum salklml l,ioeklinde ($ekil 1 E) oldugu g6

-rOldU.

Longitudinal kesillerde va latex kasllartnda pli· cae circulares'in ($skil 2A,B, 3A,B), 6 materyalde 8 ade!, 20 materyalde 6 ade!. 10 materyalde 5 ade!.

12 maleryalde 4 ade!, 2 materyalde ise 2 adet l,ioe· killendiQ:i gozlemlendi. BOylece ortalama 5 adet pli· cae Circularis'in olu~tuQu tespil edildi. Bahsedllen olul,ioumlann kesitlerinde huni l,ioeklinde oldugu va dar klsmtntn caudal'e yOnelmi~ olduQu belirlandi. Bu· nunla blrlikle 18 materyalde 2. ve 5. plica Clf' cularis'in, 6 materyalde ise 2. ve 6. plica circularis'in semilunar yaplda oIduklan, dolaYlslyle kanah la· mamen yevrelemedikleri gorOldO. Plicae cir·

culares'in; canalis carvicis'in caudal yanmtnda daha bOyOk l,ioeki1lendi~i ve birbirferine .;:ok yakln olduklan lespil edildi. Kanahn cranial yarrmtnda ise bah-seeman olul,ioumlann cranial'e dOQru ledricen kO·

.;:OldOkleri. halta comu uteri stnlrtnda .;:ok az belirgin olduklan gorOldO. Canalis cervicis uteri'nln cev·

resinde yer alan korkeseler'ln; plicae circulares tao raltndan olu~turulduklan tespil edildi. Hacimleri

bOyOk olan plicae circulares'in bQyOk kOr keseler olul,ioturduklan, dolaYlslyle, kanahn caudal yanmrnda bOyOk kOr keseler. cranial yartmlnda Ise k~Ok kOr

,\kkaraman KO~'ul1unun Cllnulb Cen kb Utc~i'si (j~.erinde ...

b

•

1 A. star (YlldlZ ) type 1B. duckbill (Ordek gagasl) type 1 C. crescent (hilal) type

•

1 D. spiral type

~ekI11. A, B, C, 0, E Portio vaglnalis tlplerl a. vagma b. portIO vaglnahs c. ostIum uten extemum

GEzlCI. EKEN. Y1LD1Z. KA YA

28

~ekil 2. A,B Canalis cervicis uteri'nin kastl a. ostium uteri internum b. ostium uteri externum c. vagina

3A

38

~ekil 3. A, B Canalis cervicis uteri'nin longitudinal kesiti a. vagina b. portio vaginalis c. eccentric plica circularis d.

Akkaramall Koyullunun Canalis Ct'r"kis Ulesi'si UZt'rinde ...

keselar ~ekillendiQi goruldu. Aynca 42 materyalde

2. plica circularis·in. 5 materyalde 3. plica cir-cularis'in. 3 materyal'de ise 4. plica circularis'in ke-nara yaklO (dr~ merkezli, eccentric) ~e­

kitlenmesinden dolaYI, do{lru bir c;:izgi izleyerek ilerleyen canalis cervicis'in ekseninin de bu

kl-slmlarda dl~a dogru klvnm yaptlgmdan dolaYI dl~ merkezli oldugu g6zlendi. Sadece 2 materyalde !espi! edilen 2 ade! plica'dan cranial'de yer a!anrnln eccentric olmasrodan dolaYI, canalis cervicis'in adela helezona benzedigi belirlendi ($ekil 38).

Latex cast'lannda: canalis cervicis ulerinin c;:a -proro. 18 materyalde 2. ve 3. plica circularis

du-zeyinde. 6 mateyalde 2., 3. ve 4. plica circular's duzeyinde,l materyalde ise 2. ve 5. plica circularis duzeyinde daralma gosterdigi belinendi. Canalis cervicis uteri'nin cranial ve caudal nihayetinde hafif ventral'e klvrrldlgl tespit edildi ($ekil 2A,B).

Tartt~ma ve Sonu~

Portio vaginalis'in, Halbert ve ark. (1990)'nrn bulgulanna uygun olarak ordek gagasl, uzum sal-klml, hilal va spiral !,ieklinde oldugu, bunlara ilave olarak, Reinhold ve arl<. (1987)'mn bildirdikleri gibi Ylldlz !,ieklinde oldugu da tespit edildi.

Plica circularis'in ortalama 5 adet ~e­ kitlendiginin !espit edilmesi: Halbert ve ark. (1990)'nrn verilerine .uyum gostermektedir. Bah-sedilen yapllarrn litera lure uygun olarak (Bunch ve

Ellsworth. 1981; More. 1984; Kristinsson ve

Wiss-dOli. 1985; Reinhold ve ark, 1987). canalis cer-vicis'in cranial yanmrodan itibaren caudal'den cra-nial'e doQru tedricen kuc;:uldukleri ve buna para lei olarak, kanairn c;:evresinde yer alan korkeseler'in derinliginin azaldlgl g6zlemlendi.

Ara!,itrrrcilann butgulanna paralel olarak, 42 materyalde 2. plica circularis'in (Bunch ve

Ell-sworth. 1981; More, 1984; Halbert ve ark,1~90), 5

materyalde 3. plica circularis'in (Halbert ve ark.1990) eccentric oldugu tespit edildi. LiteratUr verilerinden farkh olarak; 3 materyal'de 4. plica cir-cularis'in eccentric !,iekillendigi gozlendi. Sadece 2

materyalde tespit edilen 2 adet plica'dan cranial'de

yer alanrnrn eccentric olmaslndan dolaYI canalis

cervicis'in bir helezon gorunOmu aldlgl belirlendi. Latex cast'lannda; canalis cervicis uterinin c;:a· prnln, 2., 3. ve 4. plica circularis dOzeyinde da· raldlgroln tespil edilmesi Halbert ve ark (1990)'nrn bulgularrna paralellik arzetmekt.edir. Bununla

bir-likle kanatrn, soz konusu literaturden farkll olarak;

1 piyeste. 2. ve 5. plica circularis dOzeyinde

da-ratdlgl da belirlendi. Canalis cervicis uteri'nln cranral ve caudal nihayetinde hafif ventral'e klvrrldlgl,

bun un da ara$trrrcilann (Kristinsson ve Wissdorl. 1985; Reinhold ve ark, 1987) bulgulanna uyum gos-terdiQi belirlendi.

Sonuc;: oJarak: portio vaginalis'in gorunumO ile

canalis cervicis uterinin ozellikleri araslnda bir bag-lantlnrn olmadlQI tespit edildi. Ayrrca, koyunlarda suni tohumlamanm intrauterin uyguJanmasl ancak suni tohumlama aletlerinin, canalis cervicis uteri'nin anatomisine uygun de9'i~iklikleri ite gen;:ekle!,iebi-lecegi du~Onulmektedir.

Kaynaklar

Bunch. T. D. and Ellsworth. H. S. (1981). Gross Anatomy of the Ovine Cervix. Inl. Goat and Sheep Res. 1. 4, 282· 285.

Clayton. H. M .. Flood. P. F. (1996). "Color Atlas of large

Animal Applied Anatomy" Mosby·Wolfe. london.

Dun. R. B. (1955). The Cervix 01 the Ewe-its Importance in Artificial Insemination of Sheep. The Australian Ve-lerinaryJournat. 31.101-103.

Fukui. Y. and Roberts. E. M. (1978). Further Studies on Nonsurgical Intrauterine Technique lor Artificial In-semination in the Ewe. Theriogenology 10.381-393.

Halbert, G. W., Dobson. H .. Walton. J.S. and Buckrell. 8. C. (1990). The Structure 01 the Cervical Canal of the Ewe. Theriogenology, 33. 979-993.

International Committee on Veterinary Gross Anatomieal

Nomenclature (1994). "Nomina Anatomiea Veterinaria ". Fourth Ed, ZGrih and IIhaca. New York.

Kristinsson. G. und Wissdort, H. (1985). Bau der Cervix Uteri und Verlaul des Canalis Cervicis Uteri beim Schal.

Tierarztl. Prax .. 13. 299-305.

May, N.D.S. (1964). "The Anatomy of the Sheep·. Se· cond Ed .. University of Queensland Press. SI. Lucia. Brisbane. Queestand.

More. J. (1984). Anatomy and Histology of the Cervix uteri of the Ewe: New Insights. Acta Anal. 120. 156·159.

Reinhold. G .. Rommel. W. und Schulz, J. (1987). Un·

tersuchungen zum Anatomischen Aufbau der Cervix Uteri des Merinofleischschafes Unler dem Aspeekt der KGns· tlichen Besamung. Mh. Vet. Med. 42, 364·368.

ROber. c. (1914). Anatomische und Histologlsche Un· tersuchungen Gber die Cervix Uteri von Equus Caballus. Equus Asinus. Equus Asinus und Ovis Aries. Oiss. Karl

Marx Universitat LeipZIg. Sektlon Tlerproduktlon und Ve·

terrnarmedlzln.

Schummer, A Nickel.R and Sack,.C. (1979). "The

Vis-cera of the Domestic Mammals~. 2nd Ed. Verlag Paul Parey-Hamburg.

Sisson. S. (1975). Ruminant Urogenital System. In · Sis-son and Grossman'S The Anatomy of the Domestic Ani·