Özgür BOZAN
Dokuz Eylül Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu ‹ZM‹R Tlf: 0 232 412 49 19 e-posta: ozgur.capanoglu@deu.edu.tr Gelifl Tarihi: 21/05/2009 (Received) Kabul Tarihi: 12/06/2009 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
1 Dokuz Eylül Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu ‹ZM‹R
2 Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve
Özgür BOZAN1 Figen KOÇY‹⁄‹T2 Feyzan CANKURTARAN1 Özlem EL2 Selmin GÜLBAHAR2 Özlen PEKER2
THE EFFECT OF EXERCISE TRAINING ON
MUSCLE STRENGTH AND BALANCE IN
POSTMENOPAUSAL OSTEOPOROSIS
E⁄‹T‹M‹N‹N KAS KUVVET‹ VE DENGEYE ETK‹S‹
ÖZ
Girifl: Bu çal›flmada postmenopozal osteoporozlu hastalarda kuvvetlendirme ile denge ve ko-ordinasyon egzersizlerinin kas kuvveti ve statik - dinamik denge fonksiyonlar›na etkisinin de¤er-lendirilmesi amaçland›.
Gereç ve Yöntem: Çal›flmaya 30 postmenopozal osteoporozlu hasta al›nd›. Birinci gruba kuvvetlendirme ile denge ve koordinasyon egzersizleri, ikinci gruba sadece kuvvetlendirme egzer-sizleri verildi. Hastalar egzersiz program›n›n bafl›nda ve sonunda de¤erlendirildi. Denge de¤erlen-dirmesi için Kineshetic Ability Trainer kullan›ld›. Hastalar›n kas gücü Cybex Norm ‹zokinetik Dina-mometre ile ölçüldü.
Bulgular: Gruplar›n tedavi öncesi ve sonras›nda s›rt ekstansör kaslar›n›n gücü de¤erlendirme-leri karfl›laflt›r›ld›¤›nda istatistiksel olarak anlaml› art›fllar elde edildi (p<0.05). Birinci grupta 180º/sn aç›sal h›zda diz ekstansiyon kas gücü ölçümü önemli bir farkl›l›k göstermedi. Tüm di¤er kas gücü ölçümleri her iki gruptada istatistiksel olarak anlaml› art›fllar gösterdi (p<0.05). Birinci grupta statik ve dinamik denge parametrelerinde istatistiksel olarak anlaml› düzelme elde edildi (p<0.05).
Sonuç: Sonuç olarak postmenopozal osteoporozlu hastalarda kuvvetlendirme egzersizlerine ek olarak verilen denge ve koordinasyon egzersizlerinin dinamik denge fonksiyonlar›nda daha iyi sonuçlar oluflturdu¤u görüldü.
Anahtar Sözcükler: Egzersiz; Yafll›; Kad›n; Osteoporoz; Postmenopozal korunma ve kontrol.
ABSTRACT
Introduction: In the study, evaluating the effect of strengthening, balance and coordination exercises on muscle strength and static and dynamic balance function in patients with postme-nopausal osteoporosis, was aimed.
Materials and Method: Thirty women with postmenopausal osteoporosis were included in the study. Patients in the first group were assigned to strengthening, balance and coordination exercises while those in the second group were only assigned to strengthening exercises. The patients were evaluated before and after the exercise program. For balance evaluation, Kineshetic Ability Trainer was used. The patients’ muscle strengths were measured with Cybex Norm Isokinetic Dynamometer.
Results: Comparison of the strength of back extensor muscles of the groups before and after the treatment showed statistically significant increases in strength (p<0.05). No significant difference was observed in the muscle strength measurement for knee extension at an angular velocity of 180º/sec in the first group. All other muscle strength measurements showed statistically significant increases in both groups (p<0.05). The static balance and dynamic balance parameters were significantly improved in the first group (p<0.05).
Conclusion: As a result, assigning balance and coordination exercises in addition to strengthe-ning exercises for postmenopausal osteoporosis patients improves dynamic balance functions.
Key Words: Exercise;Aged; Female; Osteoporosis, Postmenopausal/prevention & control
G‹R‹fi
O
steoporoz (OP) düflük kemik kütlesi ve kemik mikroya-p›s›n›n bozulmas› sonucu kemik k›r›lganl›¤›n›n ve k›r›k olas›l›¤›n›n artmas› ile karakterize sistemik bir iskelet hasta-l›¤›d›r (1-5).Postmenopozal Osteoporoz osteoporozun en s›k görülen tipidir ve 51–75 yafl aras› kad›nlarda over fonksiyonlar›n›n kesilmesi sonras›nda ortaya ç›kar. Tüm kad›nlar›n yaklafl›k %30’unda menopoz sonras›nda osteoporoz görülür. Sonuç ola-rak kemik k›r›lganl›¤›nda art›fl ile k›r›klar ve onlar›n yol açt›-¤› komplikasyonlar ortaya ç›kar (6-8).
Postmenopozal osteoporoz geliflme riskini azaltabilmek için tüm kad›nlara çeflitli non-farmakolojik giriflimler öneril-melidir, yeterli egzersiz, kalsiyumdan zengin diyet, yeterli vi-tamin D al›n›m›, günefl ›fl›nlar›ndan yeterince yararlanma, kullan›l›yorsa sigaran›n ve afl›r› alkolün kesilmesi, düflmelerin önlenmesi, uygun di¤er yaflam tarz› ve çevre de¤iflimlerinin yap›lmas› gerekmektedir (2, 9,10).
Osteoporozlu hastan›n rehabilitasyonunda amaçlar: a¤r›-n›n iyilefltirilmesi, fiziksel kay›plar›n giderilmesine çal›fl›lma-s›, geliflebilecek sakatl›klar›n önlenmesidir. Fizik tedavinin temeli semptomlar› azaltmaya ve süreci yavafllatmaya dayan›r. Osteoporozda fiziksel kay›plar›n giderilmeye çal›fl›lmas› aflamas›nda beslenme, egzersiz, destekleyici yard›mc› cihazlar ve medikal tedavi bir bütün olarak ele al›nmal›d›r. Hastan›n ve ailesinin bilgilendirilmesi, e¤itimi, evinin düzenlenmesi, düflmeye neden olabilecek risk faktörlerinin belirlenmesi ve önlenmesi ayr›ca önemle üzerinde durulmas› gereken konu-lard›r (1,9).
Düflmelerin önlenmesinde risk faktörlerinin ortadan kal-d›r›lmas› ve egzersiz e¤itimi çok önemli yer tutar. Alt ekstre-mite kas gücünü, gövde kaslar›n›n kas gücünü, genel kuvve-ti, postüral stabiliteyi artt›r›c› egzersiz programlar›, yürüme ve özellikle denge ve koordinasyon egzersizleri düflmelerin önlenmesinde önem kazanmaktad›r (2,11-13).
Osteoporoz tedavisinde uygulanan egzersiz programlar› kas gücünü artt›r›c› egzersizler, postür, denge ve koordinas-yon, germe egzersizleri, relaksasyon teknikleri ile solunum egzersizleri olarak s›n›flanabilir (13-16).
Literatürde postmenopozal osteoporozlu hastalar›n kas kuvveti ile statik ve dinamik denge üzerine farkl› egzersiz programlar›n›n etkisini de¤erlendiren az say›da araflt›rma bu-lunmaktad›r. Çal›flmam›z postmenopozal osteoporozlu
hasta-GEREÇ VE YÖNTEM
Ç
al›flmaya Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi FizikselT›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal› Osteoporoz Polikli-ni¤ine baflvuran ve afla¤›da belirtilen araflt›rmaya dahil edilme kriterlerini tafl›yan, yafllar› 47-69 y›l aras›nda de¤iflen, 30 postmenopozal osteoporozlu hasta al›nd›. Çal›flmaya al›nma kriterleri;• T-skoruna (Lomber 2-4 ve/veya femur boynu, toplam fe-mur T skoru<-2.5) göre osteoporoz tan›s› alm›fl
• Gönüllü olarak araflt›rmaya kat›lmay› kabul eden postme-nopozal osteoporozlu hastalar
Çal›flmadan d›fllanma kriterleri; • Sekonder osteoporoz tan›s› olmas›
• ‹leri derecede sistemik veya kardiyovasküler hastal›¤› ol-mas›
• Mental bozuklu¤u, iflitme- görme problemi, depresyon ve emosyonel problemleri olmas›
• Cybex Norm ‹zokinetik Dinamometre ve SportKAT (Ki-neshetic Ability Trainer) ile yap›lacak de¤erlendirme test-lerini tolere edemeyecek kadar belirgin s›rt, bel ve diz a¤-r›s› olmas›
Çal›flma için Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Etik Kurulundan onay al›nd› (Ek1). Araflt›rmaya al›nan hastalara, çal›flman›n amac›, süresi uygulama flekli hakk›nda yaz›l› ve sözlü olarak bilgi verildi. Hastalardan çal›flmaya kat›lmak is-tediklerine dair onay al›nd› ve Gönüllü Bilgilendirme Formu (Ek 2) okutularak imzalat›ld›.
Çal›flmaya dahil edilen hastalar rastgele 2 gruba ayr›larak birinci gruba kuvvetlendirme ile denge ve koordinasyon eg-zersizleri (alt ekstremite, abdominal ve s›rt kaslar›na kuvvet-lendirme ve postür egzersizlerine ek olarak denge - koordinas-yon egzersizleri) (Grup 1), ikinci gruba sadece kuvvetlendir-me egzersizleri(alt ekstremite, abdominal ve s›rt kaslar›na kuvvetlendirme ve postür egzersizleri) (Grup 2) verildi. Eg-zersiz program› haftada 3 gün ve 8 hafta olarak düzenlendi. Egzersiz program› ayn› fizyoterapist taraf›ndan uyguland› ve hastalardan egzersiz program›na evde de devam etmeleri is-tendi. Çal›flmaya dahil olan hastalar egzersiz program›na al›n-madan önce ve 8. hafta sonunda de¤erlendirildi.
Çal›flmaya kat›lmay› kabul eden hastalar›n yafl, boy uzun-lu¤u, vücut a¤›rl›¤›, beden kitle indeksi (BK‹), osteoporoz
öy-gulanarak, bir test 3 ölçümden olufltu. Her bir test aras›nda 1 dakikal›k dinlenme periyodu olacak flekilde belirlendi. Test bafllamadan önce de¤erlendirme hakk›nda hastaya bilgi veril-di. Statik test tek ayak (dominant taraf) üzerinde, kollar çap-raz olarak omuzlarda ve di¤er bacak 20º fleksiyonda olacak fle-kilde ve iki ayak üzerinde uyguland›. Hastadan ekrandaki sa-bit noktada; öne, arkaya, sa¤a, sola do¤ru dengesini sa¤lama-ya çal›flarak durmas› istendi.
Dinamik test ise çift bacak üzerinde yap›ld›. Hastadan yi-ne kollar›n› çapraz olarak omuzlar›nda tutmas› istendi. ‹ki ayak aras›nda 10.5cm aral›k b›rak›ld›. Hastadan ekranda saat yönünde 360º dönen kursörü dengesini koruyarak takip etme-si istendi. Her iki ölçümde de sonuçlar “Balance Index (BI)” ile skorland› (17,18).
S›rt ekstansör kaslar›n›n gücü Cybex Norm ‹zokinetik Di-namometre ile ölçüldü. Ölçüm 30º fleksiyon pozisyonunda izometrik olarak yap›ld›. Kontraksiyon süresi 5sn, dinlenme süresi 60 sn olacak flekilde iki deneme, üç tekrar uygulanarak, döndürme momenti tepe de¤eri kaydedildi (19).
Diz fleksör ve ekstansör kaslar›n›n izokinetik ve ekstansör kas grubunun izometrik kas gücü ölçümü için Cybex Norm ‹zokinetik Dinamometre kullan›ld› ve ölçümler bir alt ekstre-mite (dominant taraf) için yap›ld›. Ölçüm için düflük (60º/sn) ve yüksek (180º/sn) olmak üzere 2 aç›sal h›z seçildi. Her aç›-sal h›zda as›l de¤erlerin kaydedilmesinden önce 3 submaksi-mal güçte deneme tekrar› yap›larak, sonra esas protokole ge-çildi. Hastalardan test s›ras›nda maksimal güçte fleksiyon ve ekstansiyon yapmalar› istendi. Önce düflük h›z olan 60º/sn’de 5 tekrar, sonra yüksek h›z olan 180º/sn’de 5 tekrar ile ölçüm yap›ld›. ‹zometrik ölçüm için diz 65º fleksiyonda iken, hasta-n›n adaptasyonu için bir deneme yap›larak, daha sonra as›l öl-çüme geçildi ve 3 izometrik ölçüm yap›larak kaydedildi. Aç›-sal h›z de¤iflkenleri ve izometrik kas gücü ölçümü aras›nda 30sn dinlenme süresi verildi. Hastalar›n kas gücü ölçütü ola-rak, ölçümlerden elde edilen peak torque (Newton-metre) de-¤erleri kullan›ld› (20).
‹statistiksel Analiz
Olgular›n egzersiz program› öncesi ve egzersiz program› son-ras›nda (8 hafta) de¤erlendirmelerinden elde edilen verilerinin istatistiksel analizleri, SPSS for Windows 11.0 ‹statistik Program› ile yap›ld›. Nonparametrik testlerden olan Wilco-xon ‹flaretli S›ralar Testi ile de¤erlendirmeler yap›ld›. Ortala-malar standart sapma de¤erleri ile birlikte sunuldu (X ± ss). Ayr›ca iki grubun karfl›laflt›r›lmas›nda Mann- Whitney U Testi kullan›ld›. ‹statistiksel anlaml›l›k için p<0.05 de¤eri kabul edildi.
BULGULAR
G
ruplar aras›nda yafl, boy uzunlu¤u, vücut a¤›rl›¤› ve vü-cut kitle indeksi aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml› fark yoktu (p>0.05). Her iki gruptaki olgular›n dominant ta-raf› sa¤ ekstremiteydi. Gruplar aras›nda menarfl yafl›, menopoz süresi ve do¤um say›s› aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml› fark yoktu (p>0.05).Olgular›n düflme s›kl›klar› de¤erlendirildi¤inde Grup I’de dört olgu yürüme, bir olgu ise yürüme ve merdiven inip ç›kmada düflme oldu¤unu ifade etmifltir. Olgular›n sadece bi-rinde düflme sonras› k›r›k oldu¤u (radius distal uç k›r›¤›) sap-tanm›flt›r. Grup II’de üç olgu yürüme, bir olgu merdiven inip ç›kmada, iki olgu ise yürüme ve sandalyeden düfltüklerini ifa-de etmifllerdir. Olgular›n 4’ünifa-de düflme sonras› k›r›k oldu¤u (3 radius distal uç k›r›¤›, 1 ayak 5. parma¤›nda k›r›k) saptan-m›flt›r. Her iki gruptada tedavi boyunca düflme öyküsü ta-n›mlanmam›flt›r.
Olgular›n tedavi öncesi yap›lan s›rt ekstansörleri izomet-rik kas gücü, quadriceps izometizomet-rik kas gücü ölçümü ve domi-nant sa¤ diz 60º/sn ve 180º/sn h›zlarda fleksör ve ekstansör kas gücü ölçümlerinde istatistiksel olarak anlaml› fark yoktu (p>0.05).
Olgular›n tedavi öncesi çift ayak ve tek ayak üzerinde ya-p›lan statik denge ile çift ayak üzerinde yaya-p›lan dinamik den-ge testi de¤erlendirmelerinde istatistiksel olarak anlaml› fark yoktu (p>0.05).
Birinci grubun (kuvvetlendirme ile denge ve koordinas-yon egzersizleri) tedavi öncesi ve 8 haftal›k tedavi program› sonras›nda kas gücü ölçümleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda 180º/ sn aç›sal h›zda ölçülen diz ekstansiyon kas gücünde istatistiksel olarak anlaml› art›fl saptanmam›flt›r (p>0.05). Di¤er tüm kas gücü ölçüm parametrelerinde ise bafllang›ç de¤erlerine göre istatistiksel olarak anlaml› art›fllar elde edildi (p<0.05) (Tab-lo 1).
Birinci grubun tedavi öncesi ve 8 haftal›k tedavi progra-m› sonras›nda çift ayak ve tek ayak üzerinde yap›lan statik denge ile çift ayak üzerinde yap›lan dinamik denge de¤erlen-dirmelerinde istatistiksel olarak anlaml› düzelmeler elde edil-di (p<0.05) (Tablo 2).
‹kinci grubun (kuvvetlendirme egzersizleri) tedavi öncesi ve 8 haftal›k tedavi program› sonras›nda tüm kas gücü ölçüm-leri karfl›laflt›r›ld›¤›nda bafllang›ç de¤erölçüm-lerine göre istatistiksel olarak anlaml› art›fllar elde edildi (p<0.05) (Tablo 3).
‹kinci grubun tedavi öncesi ve 8 haftal›k tedavi program› sonras›nda çift ayak ve tek ayak üzerinde yap›lan statik denge de¤erlendirmelerinde istatistiksel olarak anlaml› düzelmeler
elde edildi (p<0.05), ancak çift ayak üzerinde yap›lan dina-mik denge de¤erlendirmelerinde istatistiksel olarak anlaml› düzelme elde edilmedi (p>0.05) (Tablo 4).
TARTIfiMA
Postmenopozal osteoporoz ve yol açt›¤› k›r›klar mortalite ve morbidite sebebidir, bu nedenle tedavi edilmesi önemlidir. Postmenopozal osteoporoz geliflme riskini azaltabilmek için tüm kad›nlara çeflitli nonfarmakolojik giriflimler önerilmeli-dir, yeterli egzersiz, kalsiyumdan zengin diyet, yeterli vita-min D al›n›m›, günefl ›fl›nlar›ndan yeterince yararlanma,
kul-Pfeifer ve arkadafllar› çal›flmalar›nda postmenopozal oste-oporozlu hastalarda fraktür ile ilgili faktörleri belirlemeye ça-l›flm›fllard›r. Bu hipotezle torakal kas kuvveti, vücut sal›n›m› ve D vitamini yetersizli¤ini de¤erlendirerek düflme ve fraktür riski ile iliflkilendirmifllerdir. Sonuç olarak vücut sal›n›m› ile D vitamini yetersizli¤i ile düflme aras›nda (p<0.001), vücut sal›n›m› ile kaburga fraktürü aras›nda (p<0.01), torakal kas kuvveti ile günlük yaflam aktiviteleri aras›nda (p<0.001) ko-relasyon saptam›fllard›r. Düflmenin önlenmesi için bu hasta-larda denge ve koordinasyon egzersizlerinin ve torakal kas kuvvetinin artt›r›lmas›n›n önemli oldu¤unu bildirmifllerdir (21).
Tablo 1— Grup I, tedavisi öncesi ve tedavi sonras› s›rt ekstansörleri ve diz kas gücü de¤erleri
Maksimum tork Tedavi Öncesi Tedavi Sonras› p
(Newton-metre) x±ss x±ss S›rt ekstansörleri ‹zometrik 73.13±22.20 98.80±17.74 0.001 R diz 60°/ sn Fleksiyon 33.46±10.04 48.13±12.83 0.001 R diz 60°/ sn Ekstansiyon 57.73±12.82 62.20±13.08 0.003 R diz 180°/ sn fleksiyon(n=11) 18.72±7.90 28.26±8.13 0.003 R diz 180°/ sn Ekstansiyon 30.33±9.50 30.93±8.85 0.909 R diz izometrik Ekstansiyon 91.93±28.62 107.20±26.45 0.001 *p < 0.05
Tablo 2— Grup I, Tedavisi Öncesi ve Tedavi Sonras› Statik ve Dinamik Denge De¤erleri (ortalama±ss)
Tedavi Öncesi Tedavi Sonras› p
Statik denge(BI) Çift ayak 298.53±98.11 223.86±72.05 0.001 Statik denge(BI) Tek ayak(dominant) 416.13±200.70 293.93±75.46 0.001 Dinamik denge(BI) Çift ayak 1762.06±481.71 1460.93±338.94 0.004 *p < 0.05
zersiz program› germe egzersizleri, postür egzersizleri, yürü-me, solunum kaslar›n›n kuvvetlendirilmesi ve relaksasyon eg-zersizlerini kapsamaktad›r. 8 haftal›k egzersiz program›n›n sonunda solunum fonksiyonlar›n›n ve egzersiz tolerans›n›n artt›¤›n›, torakal kifozun azald›¤›n› ve günlük yaflam aktivi-telerinde iyileflme oldu¤unu saptam›fllard›r (22).
Sinaki ve arkadafllar› proprioseptif dinamik postür e¤iti-minin kifotik postürü olan osteoporozlu hastalarda denge üze-rine etkisini de¤erlendirmifllerdir. Sonuç olarak denge fonksi-yonlar›nda anlaml› artma sa¤lanm›fl ve düflme riskini azaltt›-¤› saptanm›flt›r (23).
Çal›flmam›zda s›rt ekstansör kaslar›n›n gücü Cybex Norm ‹zokinetik Dinamometre ile 30º fleksiyon pozisyonunda izo-metrik olarak yap›ld›. I.Grubun (kuvvetlendirme ile denge ve koordinasyon egzersizleri) ve II. Grubun (kuvvetlendirme
eg-zersizleri) tedavi öncesi ve 8 haftal›k tedavi program› sonra-s›nda s›rt ekstansör kaslar›n›n gücü de¤erlendirmeleri karfl›-laflt›r›ld›¤›nda istatistiksel olarak anlaml› art›fllar elde edildi (p<0.05).
Rydwik ve arkadafllar› çal›flmalar›nda kuvvetlendirme, denge, mobilite ve endurans e¤itimini içeren 10 haftal›k eg-zersiz program›n›n 65 yafl ve üzerindeki yafll›larda etkisini de-¤erlendirmifllerdir.10 hafta sonunda denge ve mobilite fonk-siyonlar›nda kontrol grubuna göre anlaml› art›fl saptam›fllar-d›r (24).
Judge denge e¤itiminin mobilitenin devam› ve yetersizli-¤in önlenmesinde etkisini incelemifltir. Çal›flmas›nda düflük düzeyde kuvvetlendirme ve denge e¤itimini içeren ev egzer-siz programlar›n›n dengeyi gelifltirdi¤ini ve %40 oran›nda düflmeyi azaltt›¤›n› saptam›flt›r (25).
Tablo 3— Grup II, Tedavisi Öncesi ve Tedavi Sonras› S›rt Ekstansörleri ve Diz Kas Gücü De¤erleri (ortalama±ss)
Maksimum tork Tedavi Öncesi Tedavi Sonras› p
(Newton-metre) x±ss x±ss S›rt ekstansörleri ‹zometrik 73.60±19.67 89.93±27.34 0.002 R diz 60°/sn Fleksiyon 33.20±11.89 50.86±15.42 0.001 R diz 60°/sn Ekstansiyon 50.93±12.44 63.66±15.66 0.004 R diz 180°/sn fleksiyon (n=13) 19.53±7.57 27.66±6.98 0.006 R diz 180°/sn Ekstansiyon 28.06±6.23 31.73±7.67 0.042 R diz izometrik Ekstansiyon 91.40±24.37 105.80±27.57 0.006 * p < 0.05
Tablo 4— Grup II, Tedavisi Öncesi ve Tedavi Sonras› Statik ve Dinamik Denge De¤erleri (ortalama±ss)
Tedavi Öncesi Tedavi Sonras› p
Statik denge (BI)
Çift ayak 317.93±119.93 250.66±92.50 0.001
Statik denge (BI)
Tek ayak (dominant) 572.20±327.94 365.73±157.28 0.001
Dinamik denge (BI)
Çift ayak 1911.40±322.75 1675.40±263.07 0.061
Islam ve arkadafllar› yafll›larda kas e¤itiminin denge üzeri-ne etkisini incelemifllerdir. Statik ve dinamik denge ve kas kuvveti 12 haftal›k egzersiz program› sonras›nda de¤erlendi-rilmifltir. 12 hafta sonunda statik ve dinamik denge ve alt eks-tremite kas kuvvetinde art›fl sa¤lanm›flt›r (26).
Uusi-Rasi ve arkadafllar› çal›flmalar›nda weight-bearing egzersizleri ve oral alendronat kullan›m›n›n kemik yo¤unlu-¤u ve fiziksel performanslara olan etkisini araflt›rm›fllard›r. 12 ayl›k çal›flma sonucunda egzersiz grubuna dahil edilen hasta-larda bacak ekstansör kaslar›n›n kuvveti, dinamik denge, kar-diyovasküler fitnesslerinde (VO2 max) düzelme oldu¤u, eg-zersiz program›na dahil olmayan sadece alendronat kullanan grupta ise kemik mineral içeri¤inde artma tespit etmifller. Egzersiz program› ile birlikte alendronat kullan›m›n›n para-metrelere olan etkisi göz önüne al›narak osteoporotik fraktür riskini azaltaca¤›n› bildirmifllerdir (27).
Madureira ve arkadafllar› denge e¤itimini içeren egzersiz programlar›n›n osteoporozlu bayanlarda denge, mobilite ve düflme frekans›na olan etkisini incelemifllerdir. 12 ayl›k den-ge e¤itimi alan osteoporozlu bayanlarda kontrol grubu ile karfl›laflt›r›ld›klar›nda fonksiyonel ve statik dengelerinin ve mobilite fonksiyonlar›n›n geliflti¤ini, düflme s›kl›¤›n›n ise azald›¤›n› saptam›fllard›r (28).
Karinkanta ve arkadafllar› iki farkl› egzersiz program› ve bunlar›n kombinasyonlar›n›n yafll›larda fiziksel fonksiyon ve kemik yap› üzerine etkisini de¤erlendirmek amac›yla çal›flma-lar›n› planlam›fllard›r. Yafllar› 70-78 aras›nda osteoporozlu 149 bayan hasta çal›flmaya dahil edilmifl, 1, grupta (n=37) kuvvetlendirme egzersizleri, 2, gruba (n=37) denge ve jum-ping egzersizleri, 3.gruba (n=38) kuvvetlendirme, denge ve jumping egzersizleri, 4. grup ise kontrol (n=37) grubu olarak belirlenmifltir. 12 ayl›k egzersiz e¤itimi sonras›nda kombine egzersiz e¤itimi verilen grupta kontrol grubuna göre fiziksel fonksiyonlarda artma, kuvvetlendirme ve kombine egzersiz grubunda bacak ekstansör kas gücünde, denge- jumping eg-zersizleri ve kombine egzersiz verilen grupta ise dinamik den-ge fonksiyonlar›nda düzelme saptanm›flt›r. Her üç grupta da kontrol grubuna göre kemik yap›n›n kayb›n›n daha az oldu-¤unu saptam›fllard›r (29).
Bizim çal›flmam›zda hastalar rastgele 2 gruba ayr›larak 1. gruba kuvvetlendirme ile denge ve koordinasyon egzersizleri (Grup 1), 2. gruba sadece kuvvetlendirme egzersizleri (Grup 2) verildi. Egzersiz program› haftada 3 gün ve 8 hafta olarak düzenlendi.
da diz ekstansiyon kas gücü ölçümünde Grup I ‘de istatistik-sel olarak anlaml› art›fllar elde edilmemesi (p>0.05) 180º/sn’ lik yüksek aç›sal h›za bu gruptaki olgular›n uyum göstereme-mifl olmas› düflünülmüfltür. ‹ki grup karfl›laflt›r›ld›¤›nda bafl-lang›ç de¤erleri ve oluflan kas gücü kazan›mlar› aras›nda ista-tistiksel olarak anlaml› farkl›l›k yoktu (p>0.05).
Kuvvetlendirme egzersizleri ile birlikte denge egzersizle-ri veegzersizle-rilen I. Grupta statik denge parametreleegzersizle-riyle birlikte di-namik denge de¤erlendirmelerinde de istatistiksel olarak an-laml› düzelme elde edildi (p<0.05). Sadece kuvvetlendirme egzersizleri verilen II. Grupta ise statik denge de¤erlendirme-lerinde istatistiksel olarak anlaml› düzelme elde edildi (p<0.05) ancak dinamik denge de¤erlendirmesinde istatistik-sel olarak anlaml› düzelme elde edilmedi (p>0.05). ‹ki grup karfl›laflt›r›ld›¤›nda bafllang›ç de¤erleri ve oluflan denge kaza-n›mlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k yoktu (p>0.05).
Postmenopozal osteoporozlu hastalarda uygun egzersiz programlar› ile kemik kayb› h›z› yavafllat›labilir ve kemik dansitesinde art›fl sa¤lanabilir. Alt ekstremite kas kuvvetini, genel kuvveti, postüral stabiliteyi artt›r›c› egzersiz program-lar›, yürüme ve denge egzersizleri ile hastalar›n genel sa¤l›k durumlar›n›n iyilefltirilmesi ve devaml›l›¤›n›n sa¤lanmas› ba-k›m›ndan oldukça önemlidir. Bu sayede düflme ve sonras›nda oluflabilecek k›r›klarda önlenebilir. Çal›flmam›zdaki olgular›-m›z›n düflme s›kl›¤›n›n fazla olmamas› ve takip sürelerinin k›sa olmas› düflme üzerine egzersiz program›n›n etkisini yo-rumlayabilmemiz için yeterli olmam›flt›r. Bu amaçla daha uzun takip gerekmektedir.
Sonuç olarak çal›flmam›zda postmenopozal osteoporozlu hastalarda kuvvetlendirme egzersizlerine ek olarak verilen denge ve koordinasyon egzersizlerinin sadece kuvvetlendirme egzersizleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda denge fonksiyonlar›(dina-mik denge) de¤erlendirmelerinde daha iyi sonuçlar olufltur-du¤u ve bu sonuçlar›n istatistiksel olarak anlaml› ololufltur-du¤u gö-rüldü. Postmenopozal osteoporozlu hastalarda uygun egzersiz programlar› ile kas kuvveti, statik ve dinamik denge fonksi-yonlar›n›n gelifltirilebilir oldu¤u sonucuna var›ld›.
KAYNAKLAR
1. Browngoehl LA. Osteoporozis. In: Grabois H, Garison SJ, Hart KA, Lernkhul LD (Eds): Physical medicine and
rehabili-3. Hannon C, Murphy K. A survey of nurses’ and midwives’ knowledge of risks and lifestyle factors associated with oste-oporosis. J Orthop Nursing 2007; 11(1): 30–37.
4. Hind K, Burrows M. Weight–bearing exercise and bone mine-ral accrual in children and adolescents: a review of controlled trials. Bone 2007; 40(1): 14–27.
5. Koç Y›lmaz D, Arma¤an O, Ekim A, et al. Postmenopozal os-teoporozda risendronat ve raloksifen tedavilerinin etkilerinin karfl›laflt›r›lmas›. Osteoporoz Dünyas›ndan 2006; 12(3): 50–54.
6. Ribom EL, Piehl-Aulin K, Ljunghall S, et al.Six months of hormone replacement therapy does not influence muscle strength in postmenopausal women. Maturitas 2002; 42: 225–31.
7. Mayoux–Benhamou MA, Roux C, Perraund A, et al. Predictors of compliance with a home-based exercise program added to usual medical care in preventing postmenopausal osteoporosis: an 18 month prospective study. Osteoporos Int 2005; 16(3): 325–31.
8. Smeltzer SC, Zimmerman V, Capriotti T. Osteoporosis risk and low bone mineral density in women with physical disabi-lites. Arch Phys Med Rehabil 2005; 86(3): 582–86.
9. Sinaki M. Prevention and treatment of osteoporozis. In: Brad-dom RL (Ed): Physical medicine and rehabilitation. Elsevier pres, Philadelphia, 2007, pp 929–49.
10. Uusi-Rasi K, Sievanen H, Heinonen A, et al. Determinants of changes in bone mass and femoral neck structure, and physical performance after menopause: a 9-year follow-up of initially peri-menopausal women. Osteoporos Int 2005; 16(6): 616–22.
11. Campbell J, Robertson C, Gardner M, et al. Randomised con-trolled trial of a general practice programme of home based exercise to prevent falls in the elderly women. BMJ 1997; 315: 1065-69.
12. Covinsky KE, Kahana E, Kahana B, et al. History and mobi-lity exam index to identify community- dwelling elderly per-sons at risk of falling. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2001; 56(4): 253-59.
13. Corter ND, Kannus P, Khan KM. Exercise in the prevention of falls in older people: a systemic literature review examining the rationale and the evidence. Sports Med 2001; 31(6): 427–38.
14. Asikainen TM, Kukkonen-Herjula K, Miilunpala S. Exercise for health for early postmenopausal women: a systematic revi-ew of randomised controlled trials. Sports Med 2004; 34(11): 753–78.
15. Hunter GR, McCarthy JP, Bamman MM. Effects of resistance training on older adults. Sports Med 2004; 34(5): 329–48.
16. Hurley BF, Roth SM. Strength training in the elderly: effects on risk factors for age-related disease. Sports Med 2000; 30(4): 249-68.
17. Hansen MS, Dieckmann B, Jensen K, Jakobsen BW. The reli-ability of balance tests performed on the kinesthetic reli-ability af-ter trainer (KAT 2000). Knee Surg Sports Travmatol Arthrosc 2000; 8(3): 180–85.
18. Maki BE, Holliday PJ, Tropper AK. A prespective study of postural balance and risk of falling in an ambulatory and inde-pendet elderly population. J Gerantol 1994; 49(2): 72–84.
19. Bircan Ç, Akgül A, Gülbahar S, et al. Postmenopozal osteopo-rozlu kad›n hastalarda vertebra fraktürlerinin s›rt ekstansör kas gücü ile iliflkisi. I. Ulusal Osteoporoz Kongresi. Antalya; 2002, p 16.
20. Bemben DA, Lorgdan DB. Relationship between estrogen use and muskuloskeletal function in postmenapousal women. Ma-turitas 2002; 42(2): 113–27.
21. Pfeifer M, Begerow B, Minne HW, et al. Vitamin D status, trunk muscle strenght, body sway, falls, and fractures among 237 postmenopausal women with osteoporosis. Exp Clin En-docrinol Diabetes 2001; 109(2) :87-92.
22. Renno ACM, Granito RN, Driusso P, et al. Effects of an exer-cise program on respiratory function, posture and on quality of life in osteoporotic women: a pilot study. Physiother 2004; 147-54.
23. Sinaki M, Lynn SG. Reducing the risk of falls thorought prop-rioceptive dynamic posture training in osteoporotic women with kyphotic posturing. Am J Phys Med Rehabil 2002; 81: 241-46.
24. Rydwik E, Frandin K, Akner G. Physical training in instituti-onalized elderly people with multiple diagnoses – a controlled pilot study. Arch Gerontol Geriatr 2005; 40(1): 29–44.
25. Judge JO. Balance training to maintain mobility and prevent disability. Am J Prev Med 2003; 25(3 Suppl 2): 150-6.
26. Islam M, Nasu E, Rogers M, et al. Effects of combined sensory and muscular training on balance in Japanese older adults. Prev Med 2004; 39(6): 1148–55.
27. Uusi-Rasi K, Kannus P, Cheng S, et al. Effect of alendronate and exercise on bone and physical performance of postmeno-pausal women: a randomized controlled trial. Bone 2003; 33(1): 132-43.
28. Madureira MM, Takayama L, Gallinaro AL, et al. Balance trai-ning program is highly effective in improving functional sta-tus and reducing the risk of falls in elderly women with oste-oporosis: a randomized controlled trial. Osteoporos Int 2007; 18 (4): 419-25.
29. Karinkata S, Heinonen A, Sievanen H, et al. A multi-compa-nent exercise regimen to prevent functional decline and bone fragility in home-dweling elderly women: randomized, con-trolled trial. Osteoporos Int 2007; 18(4): 453-62.
