FARÜK VE M†MEYYÜZLÜK DEÚERLENDÜRMESÜNDE
MULTÜDÜSÜPLÜNER YAKLAÞIMIN …NEMÜ
The Importance of Multidisciplinary Evaluation of Juvenile
Criminal Responsibility:
†mit BÜ‚ER
*, IßÝk KARAKAYA
**, …mer KURTAÞ
*, †mit Naci
G†NDOÚMUÞ
*, TŸrker DOÚAN
*, Ayßen COÞKUN
**.
Bi•er †, Karakaya I, Kurtaß …, GŸndoÛmuß † N, DoÛan T, Coßkun A. Farik ve mŸmeyyizlik deÛerlendirmesinde multidisipliner yaklaßÝmÝn šnemi. Adli TÝp BŸlteni, 2002; 7 (2): 63-68.
…ZET
‚ocuklarda ißlenen su•un anlam ve sonu•larÝnÝ kavrayabil-me, sorumluÛunu taßÝyabilme ve cezaya katlanabilme adli psi-kiyatrik ve hukuksal a•Ýdan farik ve mŸmeyyizlik kavramÝyla tanÝmlanmaktadÝr. DeÛerlendirmeler sÝrasÝnda su•un nevi ve ißleniß tarzÝ, •ocuÛun sosyo-kŸltŸrel gelißme šzellikleri gibi ad-li psikiyatrinin temel baßlÝklarÝ zaman zaman ele alÝnamamak-tadÝr. ÒTŸrk BayraÛÝna HakaretÓ su•unu ißlediÛi iddia edilen dšrt •ocuk nedeniyle konunun tartÝßÝlmasÝ ve olayda izlenen yolun paylaßÝlmasÝ hedeflenmißtir.
Olayda, hazÝrlÝk aßamasÝnda •ocuklarÝn Òsu•un farik ve mŸmeyyizi olduklarÝÓ yšnŸnde rapor dŸzenlenmißtir. Adli ra-porun bulunmasÝna raÛmen, Cumhuriyet SavcÝsÝ •ocuklarla yaptÝÛÝ gšrŸßmede, •ocuklarÝn nasÝl bir su• ißediklerini, neyle karßÝ karßÝya olduklarÝnÝ tam olarak kavrayamadÝklarÝ, dolayÝ-sÝyla su•un farik ve mŸmeyyizi olamÝyacaklarÝ dŸßŸncesiyle ikinci bir bilirkißi gšrŸßŸ istemißtir. Adli TÝp ve ‚ocuk Psiki-yatrisi Anabilim DallarÝ tarafÝndan yapÝlan deÛerlendirmeler-de; •ocuklardan birinde zeka geriliÛi bulunduÛu, diÛer •ocuk-larda herhangi bir zeka geriliÛi veya •ocukluk ve ergenlik dš-nemine šzgŸ ruhsal hastalÝk belirtilerine rastlanmamÝß ise de, dšrt •ocuÛun sšz konusu su•un farik ve mŸmeyyizi olamÝya-caklarÝ kanaatine varÝlmÝßtÝr.
‚ocuklarda bazan kabahat ile su• arasÝnda ince bir •izgi bulunmaktadÝr. YargÝ ve adli tÝp bu •izgiyi tanÝmlaken, aile, •evre ve eÛitim sŸrecinde varolan eksiklikleri •ocuÛa fatura et-meden, bu toplumun geleceÛi i•in o bireyi kazanmak yolunda ŸstŸne dŸßen rolŸ eksiksiz yerine getirmelidir.
Su•un šzelliÛi, Cumhuriyet SavcÝsÝnÝn yaklaßÝmÝ ve ikinci bilirkißi gšrŸßŸ talep etmesi, •ocuklarla ilgili yapÝlacak
deÛer-lendirmenin ayrÝntÝlÝ, multidisipliner olmasÝnÝn šneminin vur-gulanmasÝ ve verilen karar ile Òfarik ve mŸmeyyizlikÓ kavramÝ-nÝn tartÝßÝlmasÝ amacÝyla olgu sunulmußtur.
Anahtar Kelimeler: Farik ve mŸmeyyizlik, ‚ocuk, Su•,
SUMMARY
In childhood, comprehension of the meaning and consequ-ences of a crime, taking the responsibility of it and the ability of dealing with the sentence is described as children criminal responsibility. Some of the main topics of forensic psychiatry like the content and the way of a crime and socio-cultural de-velopment of the child are to be taken into consideration du-ring investigation. It is aimed to discuss the subject and the procedure of evaluation by the case of this four children who are claimed to have insulted the Turkish flag.
In this case, during the preparation stage, it was reported that the children were responsible for the crime. In contrast to this forensic report, the prosecutor had decided that these four children could not comprehend what kind of a crime they had committed and what would be the consequences. After a se-cond evaluation by forensic medicine and child and adolescent psychiatry, it was reported that one of them was mentally re-tarded, whereas the others didnÕt have either any kind of men-tal disorders or any psychological problems that can be seen specifically during childhood or adolescence. Still it was deci-ded that none of the children were criminally responsible.
There is sometimes a very thin line between a fault and a crime in childhood. The court and the forensic medicine sho-uld play their role perfectly in order to gain the child for the benefit of the public and in order not to blame them because
* Kocaeli †niversitesi TÝp FakŸltesi Adli TÝp AD, Kocaeli
** Kocaeli †niversitesi TÝp FakŸltesi ‚ocuk Ruh SaÛlÝÛÝ ve HastalÝklarÝ AD, Kocaeli
of the absentees of the family, environment and educational process.
We present this case in order to discuss the children crimi-nal responsibility concept, and to emphasize the multidiscipli-nary evaluation of the children and to point out the prosecu-torÕs approach who had requested a second report from an aca-demic association.
Key Words: Juvenile criminal responsibility, Child, Crime
GÜRÜÞ
Su•, bir toplumda haksÝz sayÝlÝp yazÝlÝ yazÝsÝz kural-larla yasaklanan ve yaptÝrÝmlara baÛlanan davranÝß ve ey-lem olarak nitelendirilir. Hukuki metinlerde, devlet•e yasalarla tanÝmlanÝp yaptÝrÝma baÛlanmÝß olan kurallara aykÝrÝ davranÝß olarak tanÝmlanmaktadÝr (1,2).
BMÕin Pekin KurallarÝ •er•evesinde •ocuk adalet sis-temine ilißkin yaptÝÛÝ deÛerlendirmelerinde 2.2 sayÝlÝ maddede •ocuk ve su• tanÝmlanmÝßtÝr. Bu tanÝmlara gš-re; ißledikleri su•lar bakÝmÝndan, devletlerin kendi hu-kuk sistemlerine gšre yetißkinlerden farklÝ bir tarzda muameleye tabi tutulabilen •ocuk veya gen•ler; Ò•ocukÓ, devletlerin kendi hukuk sistemlerine gšre, hukuken ce-zalandÝrÝlabilen herhangi bir davranÝß; (fiil veya ihmal) Òsu•Ó, bir su• ißlediÛi iddia edilen veya bir su• ißlediÛi tes-pit edilen kŸ•Ÿk veya gen• kimse ise Ò•ocuk failÓ ßeklin-dedir (3). Zihinsel, fiziksel ve ruhsal yšnden tam bir ol-gunluÛa erißmemiß, toplumsal rol ve gšrevlerini šÛren-mekte olan •ocuk bu sŸre• i•inde bir dereceye kadar, toplum kurallarÝna aykÝrÝ dŸßŸnceler taßÝr. Ama dŸßŸn-celerini her zaman eyleme ge•irmez. Ev, okul ve toplum bu dŸrtŸlerin sosyal kabul gšren aktivitelere dšnŸßmesi-ne olanak saÛlar. Ünsanda varolan yÝkÝcÝlÝk ve ßiddet, Ÿst-benlik aracÝlÝÛÝyla denetlenmekte veya bastÝrÝlmaktadÝr. †st benliÛin gelißmesi ise ergenlik dšnemine kadar sŸr-mektedir. ÜnsanlÝÛÝn varolußundan bu yana bilin• dÝßÝna itilen, bastÝrÝlan ßiddet ve šldŸrme eÛilimleri, •eßitli etki ve durumlarda ortaya •Ýkarak, dinler, yasalar, tšreler, ge-lenek ve gšreneklerce de kabul edilmeyen su•larÝ ya da istenmeyen davranÝßlarÝ doÛurmaktadÝr (3-7).
TŸrkiyeÕde •ocuklarÝn ißlemiß olduklarÝ su•lar nede-niyle belirli yaßlarda farklÝ bir deÛerlendirmeye tabi tu-tulmalarÝ sšz konusudur. ‚ocuklarda ceza sorumluluÛu Ÿ• dšnemde incelenmektedir. 1. dšnem; TŸrk Ceza Ya-sasÝ (TCY) ve 2253 sayÝlÝ Ò‚ocuk mahkemelerinin kuru-lußu, gšrev ve yargÝlama usulleri hakkÝnda yasaÓ ile belir-tilmißtir. 11 yaß altÝ •ocuklarÝ kapsar ve bu •ocuklarda tam sorumsuzluk dšnemi olduÛunu bildirir. 2. dšnem;
•ocuklarda ßarta baÛlÝ ceza sorumluluÛu dšnemidir, TCYÕnin 54. maddesinde a•ÝklanmÝßtÝr. Ò11 yaßÝnÝ bitir-miß ve 15 yaßÝnÝ bitirmebitir-miß olanlarÝn ißlediÛi fiile karßÝ farik ve mŸmeyyiz olmayanlar hakkÝnda kovußturma yapÝlamaz ve ceza verilemezÓ denmektedir. 3. dšnem in-dirimli ceza dšnemidir. 15 yaßÝnÝ bitirmiß, 18 yaßÝnÝ bitir-memiß olanlarda ceza sorumluluÛu sšz konusudur, bu dšnemde ißlenen su•larda indirimli ceza uygulanÝr. (8-9) Erißkin kißilerden farklÝ olarak •ocuklarÝn su•a itildi-Ûi durumlarda, •ocuÛun yaptÝÛÝ eylemin su• olup olma-dÝÛÝnÝ bilmesi ve doÛurduÛu sonu•larÝ kavramasÝ gerek-mektedir. Farik ve mŸmeyyizlik kavramÝ, hukuk ve tÝp otoriteleri tarafÝndan tanÝmlanmÝßtÝr. Adli Bilimler Sšz-lŸÛŸnde; ÒfarikÓ, fark kelimesinden tŸretilmiß bir sÝfattÝr, ayÝran, tefrik eden anlamÝndadÝr. ÒMŸmeyyizÓ ise, tem-yiz kudretinden tŸretilmiß bir sÝfattÝr, iyiyi kštŸden, doÛruyu yanlÝßtan ayÝran, makul surette hareket etme imkanÝna sahip olan bi•iminde tanÝmlanmÝßtÝr. Erdem (10) ise farik ve mŸmeyyiz olmayÝ, ißlenen su•un anlam ve sonu•larÝnÝ bilmek ve istemek (kast) olarak a•Ýklan-maktadÝr (1).
Bu •alÝßmada savcÝlÝk tarafÝndan adli tÝp anabilim da-lÝna sevk edilerek ÒTŸrk bayraÛÝna hakaretÓ su•unun fa-rik ve mŸmeyyizi olup olmadÝÛÝnÝn tespiti istenen 12 ya-ßÝnÝn i•indeki Ÿ•, 13 yaya-ßÝnÝn i•indeki bir •ocuk ele alÝn-mÝßtÝr. YazÝda farik ile mŸmeyyizlik kavramÝnÝn analizi ve yasal sŸrece etkileri tartÝßÝlmÝßtÝr.
OLGU
Okul bah•esinde asÝlÝ duran bayraÛÝn ipiyle oynarlar-ken ipin yere dŸßmesi sonucu mahallede bulunan yaßca bŸyŸk bir •ocuk tarafÝndan kÝßkÝrtÝlarak yere dŸßen bay-raÛa ißeme su•u nedeniyle Kocaeli Emniyet MŸdŸrlŸÛŸ ‚ocuk Þube MŸdŸrlŸÛŸ tarafÝndan yakalanan 12 yaßÝn i•indeki Ÿ•, 13 yaßÝn i•indeki bir •ocuk Adli TÝp Þube MŸdŸrlŸÛŸne gštŸrŸlmŸß, yapÝlan deÛerlendirme sonu-cu Òißledikleri su•un farik ve mŸmeyyiziÓ olduklarÝna dair rapor verilmiß, aynÝ gŸn savcÝlÝkta ifadeleri alÝnmÝß-tÝr. C. SavcÝsÝnÝn sorduÛu sorulara olgularÝn verdiÛi bazÝ yanÝtlar ßunlardÝr:
Ð Bayrak nedir?
...dedelerimizin kanÝdÝr. ...andÝmÝzdÝr.
Ð Bayrak ne iße yarar?
...istiklal marßÝ okunurken tepeye •ekilir. Biz de istik-lal marßÝnÝ okuruz.
...Bizim ßehitlerimiz savaßÝrken onlarÝn kanÝndan olußmußtur.
Ð ßehit olunca ne oluyor? ...ßehit olunca gŸnahlarÝn gider. Ð gŸnah nedir?
...bu dŸnyada olupta ißlenen su•a denir. Ð su• nedir?
...bir ißi yaparken hata yapÝp da baßkalarÝnÝn camÝnÝ kÝrarsan bu su•tur.
Ð devlet, vatan, millet, Ÿlke nedir?
...devlet; bilmiyorum, Ÿlke ßeydir, bilmiyorum, va-tan ßeydir, millettir.
Ð Baßbakan kimdir? ...AlirÝza efendidir. Ð AtatŸrk kimdir? ...halkÝn babasÝdÝr. Ð AtatŸrk ne iß yapar?
...halkÝ gezer, Ÿlkeyi kontrol eder. Ð mŸdŸr kimdir, ne iß yapar?
...o okulu temizler, adÝda Mikail hocadÝr. Ð hademe ne iß yapar?
...Burhan abidir, oda •aycÝlÝk yapar.
‚ocuklardan bazÝlarÝnÝn, Ahmet Necdet Sezer kim-dir sorusuna tanÝmÝyorum bizim mahallede oturmuyor diye cevaplar vermeleri, i•lerinden birinin bir teršr šrgŸ-tŸ liderinin komßularÝ olan bir arkadaßÝnÝn babasÝ oldu-Ûunu sšylemesi baßsavcÝnÝn yaptÝÛÝ gšrŸßmeye ait diÛer dikkati •eken noktalardÝr. AlÝnan ifadelerin ardÝndan cumhuriyet savcÝsÝ •ocuklarÝn nasÝl bir su• ißlediklerini, neyle karßÝ karßÝya olduklarÝnÝ tam olarak kavrayama-dÝklarÝ dolayÝsÝyla Òsu•un farik ve mŸmeyyizi olamaya-caklarÝÓ kanaatiyle ikinci bir bilirkißi gšrŸßŸ istemißtir.
Kocaeli †niversitesi TÝp FakŸltesi adli tÝp ve •ocuk psikiyatrisi anabilim yapÝlan muayene ve deÛerlendirme-lerde Dšrt •ocuÛun da ailelerinin sosyoekonomik seviye-lerinin dŸßŸk olduÛu ve KocaeliÕne gš• ettikleri anlaßÝl-mÝßtÝr.
‚ocuklardan birinin eylemin farik ve mŸmeyyizi ol-masÝna engel olacak mahiyet ve derecede Òmental retar-dasyonÓ i•inde olduÛu saptanmÝßtÝr.
‚ocuklardan bir diÛerinin aile ortamÝnda ciddi ruhsal ihmale maruz kaldÝÛÝ, yapÝlan psikolojik testler ve mu-ayenesi sonucunda Ò•ocukluk depresyonuÓ tanÝsÝna uy-gun bir ruhsal durum sergilediÛi, Òsokakta yaßayan •o-cukÓ olarak deÛerlendirilebileceÛi, bu nedenle kendisini
gelecek tehlikelerden korumak amacÝyla grupla hareket etme, baskÝlara karßÝ koyamama gibi davranÝß šzellikleri gšsterebileceÛi tespit edilmißtir.
DiÛer iki •ocuÛunda sosyoekonomik seviyesi dŸßŸk aile ortamÝnda yaßadÝklarÝ, ruhsal ve sosyal gelißimlerinin ciddi baskÝ altÝnda olduÛu ve •ocuÛun gelißme sŸrecinde doÛru ve yanlÝßÝ ayÝrt etme, dŸrtŸlerini kontrol edebilme yetilerini gelißtirme gibi alanlarda gerekli olan yeterli ebeveyn denetiminden uzak olduklarÝ anlaßÝlmÝßtÝr.
YapÝlan muayene ve deÛerlendirmeler sonucunda di-Ûer Ÿ• •ocukta zeka geriliÛi veya anlama ve kavramalarÝ-nÝ engelleyecek ruhsal hastalÝk belirtisine rastlanmamÝß ise de, eylemin šzelliÛi, •ocuklarÝn savunmalarÝ dikkatle deÛerlendirilmiß, incelenen belgeler sonucunda eylemin kendileri tarafÝndan baßlatÝlan bir eylem olmayÝp bir ÒabiÓ tarafÝndan baßlatÝldÝÛÝ anlaßÝlmÝß, •ocuklarÝn bayra-ÛÝ somut bir eßya/deÛer olarak algÝladÝbayra-ÛÝ ve temsil ettiÛi deÛerler i•in ezberlenmiß, somut ifadeler kullandÝklarÝ gšrŸlmŸßtŸr. BayraÛÝn kendileri i•in otorite, disiplin dÝ-ßÝnda soyut bir anlam ifade etmediÛi; eylemin sonu•larÝ-nÝn kendilerine ne getireceÛini ve nasÝl bir ceza ile de kar-ßÝ karkar-ßÝya kalabileceklerini bilmedikleri; dolayÝsÝyla, ißle-miß olduklarÝ ileri sŸrŸlen su•un sonu•larÝnÝ da bilme-dikleri ve kavrayamadÝklarÝ ve su•un farik ve mŸmeyyi-zi olmadÝklarÝ kararÝna varÝlmÝßtÝr.
TARTIÞMA
Toplumsal koßullarÝn ve olanaksÝzlarÝn yetersizliÛi, aile ve toplumun gen• bireyleriyle sevgi baÛÝnÝ saÛlÝklÝ kurmamasÝ ve yeterli eÛitim verilmemesi •ocuklarÝn su-•a itilmelerine yol a•maktadÝr.
Zihinsel, fiziksel ve ruhsal yšnden tam bir olgunlu-Ûuna erißmemiß, toplumsal rol ve gšrevlerini šÛrenmek-te olan •ocuk, bu sŸre• i•inde bir dereceye kadar toplum-sal kurallara aykÝrÝ dŸßŸnceler taßÝyÝp eylemlere girißebi-lir. Ev, okul ve toplum bu dŸrtŸlerin sosyal kabul gšren aktivitelere dšnŸßmesine olanak saÛlar (11- 16). ‚ocuk su•luluÛunda daha •ok sosyal •evrenin etkili olduÛu, gš• faktšrŸ ve buna baÛlÝ sosyal-ekonomik uyum gŸ•lŸkleri, saÛlÝksÝz ve kŸ•Ÿk konutlar, yeterli eÛitim ve dengeli di-siplin verilememesi, par•alanmÝß aileler, kitle iletißim ara•larÝndaki ßiddet i•eriÛi fazla olan programlar •ocuÛu su•a iten baßlÝca etkenler arasÝnda gšsterilmektedir. (13-18). Kißisel faktšrler arasÝnda ise, anne-baba yokluÛu, yanlÝß yada tutarsÝz disiplin yšntemleri, •ocuÛun šzde-ßim yapabileceÛi bireylerin olmayÝßÝ ya da uygunsuzluÛu
gšsterilmektedir (17- 18) Etkenlerin her birinin su•a yš-nelmede kesin sebep olmadÝÛÝ, genellikle bir •ok faktš-rŸn bir araya gelerek su•a elverißli ortam olußturduÛu sa-vunulmaktadÝr (13).
Ceza hukukunda; yaß kŸ•ŸklŸÛŸ, tÝpkÝ diÛer faktšr-ler (akÝl hastalÝÛÝ, zeka geriliÛi, arÝzi sebepfaktšr-ler, saÛÝr ve dil-sizlik) gibi isnat yeteneÛini (temyiz gŸcŸ) ve ona baÛlÝ olarak kusurluluk ve ceza sorumluluÛunu etkilemektedir (11). ‚alÝßmada ele alÝnan •ocuklar yaßlarÝ yšnŸnden fa-rik ve mŸmeyyizlik deÛerlendirmesinin yapÝlacaÛÝ yaß aralÝÛÝ i•indedirler. Bu yaßlarda, •ocuklar ergenlik šnce-si/baßlangÝcÝnda olup, šzelikle soyut kavramlarÝn algÝ-lanmasÝ a•ÝsÝndan olgunlaßma sŸrecinin tamamlanÝp bŸ-tŸnleßmesi aßamasÝndadÝrlar. Bu dšnem, bireysel kimli-Ûin ve toplumsal bilincin •ok hÝzlÝ gelißtiÛi bir dšnem ol-masÝ nedeniyle Ò•ete •aÛÝÓ olarak da adlandÝrÝlabilir. Bu yaßtaki •ocuk ve gen•lerin eylemlerinin bilin•li, yetkin bir eylem olmaktan ziyade, bir oyun stimŸlasyonu i•in-de akran gruplarÝ arasÝnda varolma, grup i•ini•in-de kendi kimliÛini gelißtirme, ayrÝ bir insan olduÛunu kanÝtlama gibi gelißme dšnemine šzgŸ motivasyonlarla baßlayÝp sŸ-rebileceÛi, eylemlerinin bŸyŸme sŸrecini temsil eden de-Ûerlere ve kißilere karßÝ bir baßkaldÝrÝ, disiplin ve otorite-ye karßÝ •Ýkma šzellikleri taßÝyacaÛÝ ve dŸrtŸ kontrolŸ-nŸn dŸßŸklŸÛŸ nedeniyle •abuk ve fevri olarak ger•ekle-ßebileceÛi bilinmektedir (19).
‚ocuklarÝn yaramazlÝk ve ceza hakkÝndaki gšrŸßleri yaßla birlikte deÛißikliÛe uÛrar. Daha kŸ•Ÿk •ocuklar Òimmanent justiceÓ, her ßeyde mevcut adalet, fikrine gš-re hagš-reket ederler. Su• cezayÝ gegš-rektirir ve eÛer cezalan-dÝrÝldÝysa bunu hak edecek kštŸ bir ßey yapmÝßtÝr. AynÝ zamanda Òretributive justiceÓ, cezalandÝrÝcÝ adalet, fikri benimsenir, buna gšre ßartlar ve motivasyon ne olursa olsun ceza su•a uymalÝdÝr. Buna karßÝt olarak daha bŸ-yŸk •ocuklar otonom bir yargÝlamaya, ißbirliÛi ve ko-operasyona, kurallarÝn i•selleßtirilmesine, adalet ve karßÝ-lÝklÝ hizmet anlayÝßÝna dayanan farklÝ bir moral anlayÝßla hareket ederler. 11-21 yaß arasÝ •ocuklarda moral yapÝ-lanmanÝn manipulasyona a•Ýk olduÛu gšsterilmißtir (19).
Farik ve mŸmeyyizlik •ocuÛun ißlediÛi su•un anlam ve sonu•larÝ kavrayabilme yeteneÛi olarak belirtilmekte-dir. TÝp otoritelerinden bir araßtÝrmacÝ, farik olma ile mŸmeyyiz olma kavramlarÝnÝn ayrÝlmasÝ gerekliliÛini vurgulayarak farik olmayÝ; Òtoplumca doÛru olanÝ, su• šzelliÛinde olmayanÝ ayÝrt edebilme, se•ebilme ve uygu-layabilme kabiliyetiÓ, mŸmeyyiz olmayÝ ise; ÒaklÝ
baßÝn-da olmaÓ baßka bir araßtÝrmacÝ ise, Ò•ocuÛun ißlediÛi fiilin niteliÛini, bir su• olduÛunu, yapÝlmasÝ ile baßkalarÝnÝn zarar gšreceÛini ve kendisine de ceza verileceÛini bilme-si veya tahmin edebilecek derecede ruhsal gelißmeye eriß-mesiÓ ßeklinde belirtilmektedir. Burada birbirine •ok ya-kÝn ve aynÝ doÛrultuda olußmuß hadiseler, davranÝßlar, duyußlar, duygular, heyecanlar, deÛer yargÝlarÝ arasÝnda-ki ince ayrÝmÝ yapabilme ve bunlar arasÝnda Ðo ßartlar al-tÝnda- doÛru olanÝ, su• niteliÛinde olmayanÝ, toplumca kabul edilebilir olanÝ ayÝrt edebilme, se•ebilme ve uygu-layabilme yeteneÛi sšz konusudur. Bu hususun tayini i•in •ocuÛun ruhsal-cinsel gelißimi, sosyal •evresi, su• iß-lenißi esnasÝnda i•inde bulunduÛu ve karßÝlaßtÝÛÝ ßartlar, i•inde doÛup bŸyŸdŸÛŸ •evre ile o •evreden almÝß bulun-duÛu duygusal yŸkler ve deÛer yargÝlarÝ, yaßÝ gibi bir•ok faktšr gšz šnŸne alÝnmalÝdÝr (11, 20-21).
ÒFarik ve mŸmeyyizlik kavramÝÓ bir arada kullanÝl-masÝ gereken bir kavramdÝr, ayrÝ ayrÝ kullanÝlkullanÝl-masÝnÝ šneren araßtÝrmacÝlar ve adli tÝp uzmanlarÝ bulunmakta ise de, felsefik anlamda Òanlamak, ayÝrt etmekÓ sšzcŸkle-rinin kast ettiÛi ÒdŸßŸnce, algÝlama ve olgunluk dŸzeyiÓ birbirinden ayÝrt edilemez. Bu sšzcŸkler birbirlerini ta-mamlayan ve dÝßarÝda bÝrakmayan bir olgunluk dŸzeyini ißaret eder, yoksa biri veya šbŸrŸnŸn ayrÝ ayrÝ kullanÝla-bileceÛi anlam taßÝmamaktadÝr. KaldÝ ki hukuken cezala-rÝn derecelendirilmesinde de bšyle bir ayrÝm da yapÝlma-mÝßtÝr.
DiÛer taraftan Òfarik ve mŸmeyyizlikÓ deÛerlendir-melerinde var olmasÝ gereken diÛer bir unsur ÒkasÝtÓtÝr. KasÝt hukukun deÛerlendirmesi gereken bir kavram ol-makla birlikte, adli psikiyatrik a•Ýdan Òsu• ißleme ve su-•a karßÝ kendini savunma mantÝÛÝÓ ile benzeßmektedir. DolayÝsÝyla hekim bu durumu su•larda deÛerlendirmek durumundadÝr. ÜncelediÛimiz olguda eylemin šzelliÛi ve •ocuklarÝn savunmalarÝna dikkat edildiÛinde Òeylemin kendileri tarafÝndan baßlatÝlan bir eylem olmayÝp bir ÒabiÓ tarafÝndan baßlatÝldÝÛÝnÝn anlaßÝldÝÛÝ, eylemin bir Ÿlkenin, bir devletin moral deÛerlerine saldÝrmak kasdÝ ile yapÝlabilecek bir hakaret, šrgŸtlŸ bir eylem olarak de-ÛerlendirilemeyeceÛi; bayraÛÝn somut bir eßya olarak al-gÝlandÝÛÝ ve temsil ettiÛi deÛerler i•in ezberlenmiß, somut ifadelerin kullanÝldÝÛÝ ve kendileri i•in otorite, disiplin dÝßÝnda soyut bir anlam ifade etmediÛi; eylemin sonu•la-rÝnÝn kendilerine ne getireceÛini ve nasÝl bir ceza ile de karßÝ karßÝya kalabileceklerini bilmedikleri; dolayÝsÝyla, ißlemiß olduklarÝ ileri sŸrŸlen su•un sonu•larÝnÝ da
bil-medikleri ve kavrayamadÝklarÝ kanaatine varÝlmÝßtÝr. OlgularÝn muayene bulgularÝ deÛerlendirildiÛinde bir olguda Òeylemin farik ve mŸmeyyizi olmasÝna engel ola-cak mahiyet ve derecede mental retardasyon (zeka gerili-Ûi)Ó i•inde olduÛu, bir diÛerinin ise aile ortamÝnda ciddi ruhsal ihmale maruz kaldÝÛÝ, yapÝlan psikolojik testler ve muayenesi sonucunda Ò•ocukluk depresyonuÓ tanÝsÝna varÝlmÝßtÝr. ‚ocuklarda yapÝlacak muayene ve inceleme-lerde, gšrŸßmelerin yalnÝzca sšzel olmayÝp diÛer teknikle-rin ve psikometrik incelemeleteknikle-rin kullanÝlmasÝ šnerilmiß-tir. Multidispliner •alÝßmalar •ocuklarda daha saÛlÝklÝ ve doÛru kararlar verilmesini saÛlayacaktÝr (13). Verilen son raporda yapÝlan deÛerlendirmeler yalnÝzca adli tÝp anabi-lim dalÝ uzmanlarÝnca deÛil, •ocuk psikiyatrisi uzmanlarÝ-nÝn da katÝlÝmÝyla yapÝlmÝß ve sonu•landÝrÝlmÝßtÝr.
Ceza sorumluluÛu muayeneleri ve 2253 sayÝlÝ yasa ge-reÛi •ocuklarÝn bu deÛerlendirmelerinin Òuzman hekim-lerceÓ yapÝlmasÝ, bu uzman hekimlerin Òadli tÝp, pskiyat-ri ve nšroloji uzmanÝÓ olmasÝ šngšrŸlmŸßtŸr. Burada yasa koyucunun, deÛerlendirmenin yapÝlabilmesi i•in šzel bir tŸr bilgi gerektiÛini kast ettiÛi a•ÝktÝr. Bu bilgi-nin de yalnÝzca yapÝlacak muayeneye dayandÝrÝlamaya-caÛÝ; olay, •ocuklarÝn šzge•mißi, aile šzellikleri gibi sos-yal inceleme raporlarÝyla desteklenmesi gerektiÛi šngš-rŸlmŸßtŸr (9). Pekin KurallarÝÕnda da Òyetkili makam ta-rafÝndan olay hakkÝnda makul (saÛduyulu) bir karar ve-rilmesini kolaylaßtÝrmak i•in •ocuÛun ge•miß yaßamÝ, ha-len i•inde yaßadÝÛÝ koßullar ve su•un ißha-lendiÛi ßartlar ge-reÛi gibi araßtÝrÝlÝrÓ hŸkmŸ yer almaktadÝr (3). Hekimle-rin meslek i•i eÛitimleHekimle-rinin yapÝlmamasÝ ve disiplinler arasÝ ißbirliÛinin olmamasÝ yetersiz, hatta hatalÝ deÛerlen-dirmelerle sonu•lanmaktadÝr. Pekin KurallarÝÕnda da Ò•ocuklarla ilgili hizmetleri yŸrŸten bŸtŸn personelin gerekli mesleki yeterliliklerini olußturmalarÝ ve sŸrdŸr-meleri i•in mesleki eÛitim, hizmet i•i eÛitim, gelißtirme kurslarÝ gibi uygun eÛitim tŸrleri kullanÝlÝrÓ denmekte-dir (3). DŸzenlenen raporda bu eksikliklerin bulunmasÝ meslek i•i eÛitimlerin šnemine ißaret etmektedir.
Mevcut rapora raÛmen, C.savcÝsÝ yaptÝÛÝ gšrŸßmede aldÝÛÝ yanÝtlar ve deÛerlendirmesi sonucunda •ocuklarÝn Òfarik ve mŸmeyyiz olamayacaÛÝÓ ßŸphesi ile yeniden de-Ûerlendirme ve rapor istemiß ve olay da aktarÝlan ßekilde sonu•lanmÝßtÝr. YargÝnÝn sorunu ele almasÝnda gšsterdi-Ûi šzenin, bilirkißilikten kaynaklanan eksiklik ve sorun-larÝn •šzŸmŸ i•in yol gšsterici olduÛu dŸßŸnŸlmŸßtŸr.
Pekin KurallarÝÕnda (3) ÒcezalandÝrÝcÝ katÝ
yaklaßÝmla-rÝn yerinde olmadÝÛÝ, •ocuklar tarafÝndan ißlenen aÛÝr su•larla ilgili davalarda hak edilen tam cezanÝn ve karßÝ-lÝk veren yaptÝrÝmlarÝn bir temeli olduÛu kabul edilir-ken, •ocuklarla ilgili davalarda gen• insanÝn iyiliÛi ve ge-leceÛini koruma kaygÝsÝ, bu tŸr dŸßŸncelere aÛÝr basmasÝ gerektiÛiÓ belirtilmißtir. Genelde insan olan herkes bile-rek veya bilmeyebile-rek, isteyebile-rek veya istemeyebile-rek, bŸyŸk veya kŸ•Ÿk su• ißleyebilir. ‚ok nadir insanlar dÝßÝnda, bundan ka•Ýnmak mŸmkŸn deÛildir. Burada dikkat edi-lecek husus, su• ißleyen bir insanÝn imha edilir derecede cezaya •arptÝrÝlmasÝ deÛil; Ýslah edilir bi•imde cezalandÝ-rÝlmasÝdÝr. ‚ocuk ve gen•lerde šÛrenme ve gelißme sŸre-cinin devam ettiÛi dŸßŸnŸlŸrse verilecek cezanÝn aynÝ olay karßÝsÝnda aynÝ davranÝßÝn sergilemesini šnleyecek nitelikte olmasÝna šzen gšsterilmelidir. Ancak aynÝ •o-cuk aynÝ su• niteliÛindeki davranÝßÝ yineliyorsa su•u an-lama ve kavramanÝn farklÝ bi•imde ele alÝnacaÛÝ a•ÝktÝr.
‚ocuklarla ilgili konularda alÝnan šnlemler ve uygu-lanan cezalar, toplumun geleceÛe yšnelik bakÝßÝnÝn ve yatÝrÝmÝnÝn ne olduÛunun en šnemli gšstergesidir.
KAYNAKLAR
1. Bilge Y. Adli Bilimler SšzlŸÛŸ. Palme YayÝncÝlÝk. Ankara 2002: 92, 141, 209, 282.
2. Gšk•e T. TŸrk Hukukunda Meßhut Su• KavramÝ, Unsurla-rÝ Ve GšrŸnŸß Þekilleri, TŸrkiye Barolar BirliÛi Dergisi. 15;1.
3. Birleßmiß Milletler. ‚ocuk Adalet Sistemine Dair Birleßmiß Milletler Asgari Standart KurallarÝ (BeÝjÝng Rules - Pekin KurallarÝ) (Genel Kurulun 29 KasÝm 1985 tarihli ve 40/33 sayÝlÝ kararÝyla kabul edilmißtir.).
4. GŸndoÛmuß †N, Bi•er †, ‚olak B. Kocaelinde Ÿ• yÝllÝk dšnemde saptanan ebeveyn šldŸrme olaylarÝnÝn deÛerlen-dirilmesi. Kocaeli †niversitesi Hukuk FakŸltesi Vecdi AralÕa armaÛan. KO† Hukuk FakŸltesi. 2001: 117-126. 5. Din•men K. Deskriptiv ve dinamik psikiyatri. Ar YayÝn
DaÛÝtÝm. 2. basÝm 1980:423-41.
6. Klein M, …ner Y. ‚ocukken baßlar isyan. Era yayÝnla-rÝ.1993: 11-25.
7. Yavuzer H. Psikososyal a•Ýdan •ocuk su•luluÛu .܆ Edebi-yat FakŸltesi YayÝnlarÝ. 1986:35-50.
8. AkyŸz G, Beyaztaß FY, KuÛu N, Analan E, DoÛan O. Su• ißledikleri iddiasÝyla muayneye gšnderilen •ocuk ve ergen-lerde sosyodemografik ve klinik šzelliklerin deÛerlendiril-mesi. Adli TÝp BŸlteni, 2000; 5(2): 70-75.
9. Ekdemir Ü. Son DeÛißiklikleri ile A•ÝklamalÝ-Ü•tihatlarÝ TŸrk Ceza Kanunu ve Ceza Mahkemeleri UsulŸ Kanunu. Ankara: Adalet matbaacÝlÝk, 1990: 79-97.
10. Erdem M, KŸ•Ÿklerin YargÝlanmalarÝ ve Emniyet Tedbir-leri. www.izmirbarosu.org.tr
11. Din•men K. Adli Psikiyatri, Birlik yayÝnlarÝ, Üstanbul. 1984: 16-19.
12. ATUD, Birinci basamak i•in adli tÝp el kitabÝ. Bi•er †, HancÝ H. Adli Psikiyatri. TTB YayÝnÝ. Ankara. 1999; 147-56.
13. GŸndoÛmuß †N, ‚olak B, Boz H, Bi•er †. 1996-2001 YÝl-larÝnda KocaeliÕnde yapÝlan Farik ve mŸmeyyizlik muaye-nelerinin deÛerlendirilmesi. Adli TÝp Dergisi,. 2003; 17 (2):1-7.
14. Dšnmezler S. Kriminoloji. 7. BasÝ, Filiz Kitabevi, Üstanbul. 1984
15. Tuncer O. ‚ocuk su•luluÛu, biyo-psiko-sosyal a•Ýdan er-genlik. AyÝn KitabÝ. Ege †niversitesi MatbaasÝ. Üzmir. 1976; 12-3
16. Yavuzer H. ‚ocuk ve su•. 5. BasÝ. Remzi Kitabevi. Üstan-bul . 1990
17. HancÝ ÜH. ‚ocuk su•luluÛu: aile ve eÛitim etkisi. 7. Ulusal Adli TÝp GŸnleri. 1-5 KasÝm 1993. Antalya. Poster Sunula-rÝ KitabÝ. 1993; 199-208
18. Karagšz YM, Karagšz S. ‚ocuk su•luluÛu ve ailenin sosyo-ekonomik kŸltŸrel dŸzeyi: bir anket •alÝßmasÝ, 8. Ulusal Adli TÝp GŸnleri Poster SunularÝ KitabÝ. 16-20 Ekim 1995. Antalya; 161-6
19. Wolff S., ÒMoral DevelopmentÓ in Textbook of Child and Adelescent Psyhiatry. Lewis M., Third edition, 212-221. 20. Din•men K. 2. Ulusal Adli TÝp GŸnleri Panel ve Serbest
Bildirileri, Bursa , 1985:23-24.
21. AkyŸz G, Beyaztaß FY, KuÛu N, Analan E, DoÛan O. Su• ißledikleri iddiasÝyla muayneye gšnderilen •ocuk ve ergen-lerde sosyodemografik ve klinik šzelliklerin deÛerlendiril-mesi. Adli TÝp BŸlteni, 2000; 5(2): 70-75.
22. Þen MS. Adalet Ve ZulŸm ‚er•evesinden Su• ve Ceza. www.ilkadimdergisi.com/145/kapak-seyyit-mehmet-sen.htm
YazÝßma Adresi:
Do•. Dr. †mit BÜ‚ER
Kocaeli †niversitesi TÝp FakŸltesi Adli TÝp Anabilim DalÝ, Kocaeli E-posta: biceru@kou.edu.tr
