Ye ni Türk ede bi ya tı ala nın da ça lı şan la rın en bü yük sı kın tı sı, üze rin de ça lı şa cak la rı sağ lam me -tin ne şir le ri nin yok lu ğu dur. Harf in kı lâ bın dan ön ce ba sıl mış olan ni ce ki tap bu gün ula şıl ma sı güç kay nak lar ara sın da dır. Es ki den ba sı lı mal -ze me nin da ha ko lay bir ça lış ma ala nı ol du ğu gö rü şü yay gın dı. Hal bu ki za man la bu nun pek de doğ ru ol ma dı ğı an la şıl dı. Tek bir ke re ba sı lıp nüs ha la rı kay bol muş ni ce ki tap bu gün yaz ma eser de ğe rin de ol du ğu gi bi, çok ol du ğu sa nı lan sü re li ya yın la rın da bü yük çe bir kıs mı tek nüs ha ha lin de dir, bir kıs mı ise or ta da yok tur. Se vi len ya zar la rın eser le ri tek rar tek rar ba sı lır ken ara ya bu gün kor san bas kı de ni len ne şir le ri de or ta ya çık mış tır ve bun la rın tes bi ti yaz ma eser nüs ha -la rın dan da ha zor dur. Prof. Dr. Ömer Fa ruk Akün’ün, “ka çak bas kı” di ye ni te le di ği bu ne
-şir ler, hâ len araş tı rı cı la rın el ata ma dık la rı bir alan dır. Her araş tı rı cı an cak ken di ça lış ma ala nın da ki bu tür eser ler le kar şı laş tık ça fark la rı gö re bil mek te dir. Akün, Na mık Ke mal’in, Ab dül -hak Hâ mit’in eser le ri nin ne şir le riy le il gi li iki ya zı sın da “ka çak bas kı”la rı nı da işa ret et miş ve bu ko nu ya dik ka ti çek miş ol mak la bir lik te, he nüz bu alan da baş ka ca önem li bir ça lış ma ya pıl -ma mış tır.1Me tin ler ye ni harf ler le neş re di lir ken de üzer le rin de ina nıl ma ya cak de ği şik lik ler ya -pıl mak ta dır.2Sa de leş ti ril miş me tin ne şir le rin de ki, ese ri bo zan ni ce mü da ha le ler den ise söz et -mi yo rum, çün kü bun lar ay rı bir çok ça lış ma nın mal ze me si ola cak ka dar bol dur. Bü tün bu ne şir -le rin za ra rı, met nin as lı nı yok et miş ol ma sı dır. Ye ni Türk ede bi ya tı ala nın da ki Şi na si ve Na mık Ke mal’in eser le ri nin son ra ki ne sil le re ulaş -1 Ömer Fa ruk Akün, “Ab dül hak Hâ mid’in Ba sı lı Eser le ri Hak kın da Ye ni Bil gi ler”, Türk Di li ve Ede bi
-ya tı Der gi si, XIV, 1967, s. 107-159.
Ömer Fa ruk Akün, “Na mık Ke mal’in Ki tap Ha lin de ki Eser le ri nin İlk Ne şir le ri”, Tür ki yat Mec mua sı, XVII I, 1976, s. 57-68.
2 Bun lar ya pı lan ek le me ler ve çı kart ma lar la ade ta ye ni den ya zıl mış ve ilk bas kı la rın dan çok fark lı ki tap lar hü vi ye ti ni al mış tır. Bu de ği şik lik le ri kim ve ni çin yap mış tır so ru la rı nın ce vap la rı şu an da boş -luk ta dır ve sa bır lı araş tı rı cı la rı nı bek le mek te dir.
Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 3, Mart 2011, s. 241-246
İnci Enginün
TWO ENTHUSIASTIC COLLEAGUES IN PUBLISHING TEXTS:
ERDOĞAN ERBAY and ALİ UTKU
3 bkz. Ce lal Mu kad di me si.
4 Mec mu a-ı Ebüz zi ya, C. 5, cüz. 52, 15 Mu har rem 1304/14 Ekim 1886, s. 1633-1636.
5 Nu ret tin Ge mi ci, “Na mık Ke mal’in Va tan ya hut Si lis tre Ad lı Meş hur Ese ri nin Al man ca Çe vi ri si Hak kın da Ba zı Bi lin me yen ler”, 2022 Ara lık 2010 Te kir dağ Na mık Ke mal Sem poz yu mu, Bil di ri ler, Te -kir dağ: 2010, C. 1, s. 439-446.
oran da mü da ha le et ti ği nin tes bi ti bi le, cid di ve sa bır lı ye ni ne şir le ri bek le mek te dir, çün kü Ebüz zi ya’nın Nü mu ne-i Ede bi yat-ı Os ma ni ye ad lı an to lo ji si nin de ği şik bas kı la rın da ki me tin -ler de bi le fark lı lık lar bu lun mak ta dır.3 Bun lar Na mık Ke mal’e mi yok sa nâ şi ri ne mi ait tir so ru su na şim di lik ce vap yok tur. An cak kay nak la ra doğ ru ya pı lan ba zı in ce le me ler Ebüz zi ya ne şir le ri ne bü tün bü tün göl ge dü şü re cek ni te lik te dir. Na mık Ke mal Ro dos’tan Ebüz zi ya’ya yaz -dı ğı 15 Mu har rem 1304/14 Ekim 1886 ta rih li mek tu bun da “Al man ya üde ba sın dan He in rich Hartt”ın Va tan oyu nu nu çe vir me si üze ri ne “Ber li ner Ta geb latt ga ze te sin de bu eseri âci -zâ ne ye da ir mün de riç olan fık ra nın ter cü me si ni gön der miş sin; bit ta bi mem nu ni yet le oku dum” de mek te ve şun la rı söy le mek te dir:
Go et he ve Schil ler gi bi bi ri, bir ese rin de hi lâfı ta bi at ia dei şe bab eden bir ih ti yar ta -sav vur et miş ve di ğe ri ta ri hin en cid di bir vak’ası nı bü tün bü tün tag yîr ile Je an ne d’Arc’ın ateş-i zul me be del mey dan-ı harb için de fe dayı can et ti ği ni gös ter miş iki bü -yük şa i re mâ lik olan Al man lar, ma ari fin her ci he tin de Av ru pa’da ki ak va mın kâf fe si ne te fev vuk et tik le ri hâl de, ede bi yat ta, ha kâ yıkı fen ni ye ve ya ulûmı mü te âri fe ye mü te al lik söz ler ara mı yor, yal nız ef kârı şa i râ ne ye ve his si yâ tın su reti tas vi ri ne ba kı yor lar. Bu su reti tas vir için de li sanı Os ma nî ye mah sus, şa şa a lı bir be lâ gat mev cut ol du ğun dan ve o be lâ gat baş ka li sa na nak lo lun du ğu za man bi le kuv ve ti ni kay bet me di ğin -den bah se di yor lar.
demekte ve şöy le de vam et mek te dir:
rül me si ve hu su suy la Ber li ner Ta geb latt’ın bu eser de ef kârı şa i râ ne ve his si yâ tın su reti tas vi ri ne se nâhân ol ma sı, şâ yânı na -zar bir nu mu ne-i iba ret tir.
Âsârı âci zâ nem de olan ba zı ta sav vu râtı şa i râ ne nin bi zim as habı ka lem için de –id di -ası na de lil is te ni lir se te ret tüb ede cek acz ve mağ lu bi ye ti dü şün mek si zin– hep Cha te aub -ri and’dan, Ale xan dre Du mas’dan me’hûz ol du ğu nu id di a eden ler bu lun du ğu hâl de, Av ru pa ede bi ya tın da iha tai kül li ye si ol ma dık ça Ber li ner Ta geb latt ga ze te si ne mu âhe zâtı ede bi ye yaz mak gi bi bir va zi fe ile mü -kel lef ola ma ya ca ğı ma lum olan bir kud ret li za tın, Si lis ti re’de ki ta sav vu rât-ı şa i râ ne nin de ğil, hat ta ef kâr ve his si yâ tın bi le bü tün bü tün Os man lı mah su sâ tın dan ol ma dı ğı nı id di a et me miş ve o ese ri Os man lı lar da bir se lâ meti fikr ve ah lâkı mil li ye de bir esası ka vî bu lun du ğu na de lil tut muş ol ma sı nef sim ce ne ka dar bü yük bir me darı mef ha ret ol -du ğu nu izah ik ti za et mez. Şu ka dar var ki mil le tin se lâ meti ef kâr ve me ta neti ah lâ kı -na bu eser cik ile is tid lâl, bir ar zın kuv ve-i nâ mi ye si ne bir kü çük yap ra ğı de lil tut mak ka bi lin den olur. Vâ kı a bir kü çük yap rak kuv vei nâ mi ye nin vü cu du nu is pat eder; fa -kat de re ce-i fey zi ni gös te re mez.4
Na mık Ge mi ci, Do ğu mu nun 170. Yı lın da Ulus
la ra ra sı Na mık Ke mal Sem poz yu mu’nda sun
-du ğu bir bil di ri de, adı ge çen der gi de böy le bir ya zı nın bu lun ma dı ğı nı, araş tır ma la rı na da ya na -rak söy le miş tir.5
“Al man ya ve Av ru pa’nın de ği şik kü tüp ha ne le -rin de biz zat ve ya in ter net üze -rin de ki ara ma mo tor la rıy la yap tı ğım araş tır ma la rım dan el de et ti ğim bil gi ler ışı ğın da Va tan ya hut Si lis tre
isim li ça lış ma nın el de mev cut gö rü nen tek Al man ca ter cü me si bu lun mak ta dır ki o da He in rich Hart’a ait de ğil dir. Bu nun önem li bir se be bi adı ge çen He in rich Hart’ın Türk çe bil me me -si dir” di yen Nu ret tin Ge mi ci Na mık Ke mal’in Ebüz zi ya’ya yaz dı ğı mek tu bun met ni ni ver dik ten son ra 15 Ekim 1876 ile Ocak 1887 ta rih le ri ni esas ala rak “bu ta rih le rin ön ce si ni ve son ra sı nı esas alar ak Al man ya’nın Ber lin Kü tüp ha -ne si’nde Dr. Ab dul lah Gül lü oğ lu’yla bir lik te ya ptı ğı mız araş tır ma lar da il gi li ten kit ve ya de ğer len dir me ya zı sı na rast la ya ma dık. Her ih ti ma le bi na en mek tu bun ka le me alın dı ğı ta rih ler den ön ce ki ve son ra ki 34 ay lık pe ri yot ta ki nüs ha lar Sn. Gül lü oğ lu ta ra fın dan bi zim is tir ha mı -mız la ye ni den de fa lar ca ta ran ma sı na rağ men Hart’a ait ol du ğu id di a olu nan yazıya ula şı la ma mış tır. Yi ne Mec mu aı Ebuz zi ya’nın ta ma mı nın ta ran ma sın dan He in rich Hart ve ya baş ka sın dan ge len bir mek tu bun çev ri si ne de te sa -düf olun ma mış tır” hük mü ne ula şır. Nu ret tin Ge mi ci Mec mu a-ı Ebüz zi ya (1316/1898, C. VII I, nu. 78)’da Ebüz zi ya Tev fik’in bir ha şi ye -si ni de nak le der:
Si lis ti re’yi Mu al lim Hart man on iki se ne ev vel Al man li sa nı na ter ce me ey le miş idi ki mü el li fin ana da ir bu abd-i âci ze yaz dı ğı mek tup yi ne bu mec mua da neş ro lun muş tu. Bu ra da Hart ye ri ne Hart man adı geç mek te dir. Araş tı rı cı Ber li ner Ta geb latt’ta her iki is me ait bir ya zı ya rast lan ma dı ğı nı be lirt mek le bir lik te bu ko nu da ki ça lış ma la rı nı sür dür dü ğü nü de ifa de eder. Nu ret tin Ge mi ci Va tan oyu nu nun sa de ce Leo pold Pe kotsch ta ra fın dan 1887’de Al man ca ya çev ril miş ol du ğu nu zik re de rek araş -tır ma la rı na de vam ede ce ği ni de söy ler.6 Ye ni harf ler le me tin neş rin de ilk say gı de ğer
isim ler ara sın da yer alan Mus ta fa Ni hat Özön bu işi hem çok cid di tut muş hem de eği tim ama cıy la Türk ede bi ya tı nın bel li baş lı önem li me tin le ri -ni ya yın la mış tır. Da ha son ra la rı bu me tin le rin de ara la rın da bu lun du ğu, eği tim amaç lı, ya ni sa tı şı da ha çok olan me tin ler, de fa lar ca, hat ta ay nı yıl için de bir kaç ke re fark lı ki şi ler ta ra fın dan neş re -dil miş tir. Böy le ce el de bir çok Fe lâ tun Bey ile
Ra kım Efen di, Zeh ra, Ta aş şuk-ı Ta lat u Fıt nat, Cez mi, İn ti bah, Ser gü zeşt vs. bu lun mak ta dır.
Son yıl lar da kül li yat (Bü tün Eser le ri, Top lu Eser ler) neş ri ne doğ ru bir ha re ket de baş la mak la bir lik te kül li yat neş ri nin zor luk la rı, he le Ah met Mid hat Efen di gi bi çok yaz mış ya zar lar da bir ki -şi nin al tın dan kal ka ma ya ca ğı ka dar güç bir iş tir. Ab dül hak Hâ mit gi bi ba zı ya zar lar ger çek ten sa -de ce in ce le me le rin ko nu su ol muş tur ve Mak ber gi bi ta nın mış la rın dı şın da ki eser le ri nin sa tı şı hiç de re ce sin de dir. Ha zır lan ma sı zah met li, sa tı şı az ve so rum suz ba zı ki şi le rin yağ ma sı na ma ruz bu tür ne şir le rin, araş tı rı cı la rı ve na şir le ri bu iş ten uzak laş tır dık la rı şüp he siz dir. Yi ne de bu alan da ça lı şan lar var dır ve on la rın emek le rin den söz et -mek hak bi lir lik ola cak tır.
Ah met Mid hat Efen di, şüp he siz ki en il ginç ya -zar lar dan bi ri dir. Türk kül tür ha ya tı nın bel ki de en ve rim li bu ya za rı nın eser le ri ni tek bir ki şi nin neş ret me si im kân sız dır. Ah met Mid hat’ın bir -çok ro ma nı, Hak kı Ta rık Us ve Mus ta fa Özön’den baş la ya rak neş re dil miş, en son ola -rak da Türk Dil Ku ru mu ta ra fın dan bü tü nüy le ya yın lan mış tır. Bu ya zı da Ah met Mid hat’ın da ha az ta nı nan ede bi yat dı şı eser le ri nin neş rin -den söz edi le cek tir.
Ah met Mid hat’ın en cid di na şir le ri ara sın da, Ata -türk Üni ver si te si’nin sa bır lı ve ti tiz iki öğ re tim üye si bu lun mak ta dır: Er do ğan Er bay ve Ali Ut ku.7
Fel se fe Me tin le ri’nde Ah met Mid hat’ın beş
ese ri yer al mak ta dır. Scho pen hau er’ın Hik met-i 6 Ka mal Bey cal led Na mak, Hei mat oder Si lis tri a. Scha us pi el in vi er Ac ten [and in pro se]. Aus dem Tür kisc hen über setzt und he ra us ge ge ben von L. Pe kotsch, 1887 pp.v.104. Wi en, 1887. Söz ko nu su çe -vi ri Bri tish Lib rary’de (14469.b.21) bu lun mak ta dır.
7 Ah med Mid hat, Fel se fe Me tin le ri, sa de leş ti ren ler ve ya yı na ha zır la yan lar: Er do ğan Er bay-Ali Ut ku, Er zu rum: Ba bil Ya yın la rı, 2002.
Ya şın da ya hud İlk Mu aşa ka sı, Vol tai re. Son ra
dan yaz ma ya ca ğı şey le ri oku ma yı bo şu na oku -ma sa yan Ah met Mid hat’ın bu ki tap la rı cid di bir dü şün ce eği ti mi amaç la dı ğı söy le ne mez se de, fel se fe yi (hik met) in san zih ni nin bir çe şit pu su la’sı say dı ğı ha tır la nır sa, seç ti ği isim le rin pek de te sa düf ol ma dı ğı tah min edi le bi lir. “As -rı mız da her kes bir fey le sof ke sil miş tir” (s. 16) di yen Ah met Mid hat’ın fel se fe den an la dı ğı da hay li ge niş tir. Ser veti Fü nun cu lar dan baş la ya -rak ya zar la rı et ki le miş olan Scho pen hau er’ı Ah met Mid hat hiç sev mez: “He rif dün ya ya gel -mek şöy le dur sun, dün ya bi le ya ra tıl ma ma lıy dı id di asın da” de di ği (s. 52) Scho pen hau er’ın kö -tüm ser dün ya gö rü şün den hiç hoş lan ma dı ğı nı be lirt mek ten ka çın maz.
Mad di yun cu la ra da kar şı dır. Ben Ne yim’de “Av ru pa’da mad di yun de ni len bir hik meti ga ri be”nin (s. 73) git tik çe ço ğal dı ğı nı be lir te rek, in san sa de ce mad dey se “ruh”un ne ol du ğu nu so -rar. Doğ ru su, hay li de öf ke li bir üs lûp kul la nır. “Hid de ti niz da ha zi ya de ar tı yor de ğil mi” di ye rek, oku yu cu su nu kış kır ta cak ifa de ler den ka çın -maz, on lar la bir duy gu bir li ği kur ma ya ça lı şır. De ni le bi lir ki Ah met Mid hat, ken di fi kir le ri ni sa vu na cak kar şıt la rı nı bul du ğu Ba tı dün ya sın da bul mak tan mem nun dur. O, ya zar la rı, akım la rı -nı ele al mak ta, on la rın gö rüş le ri ni özet le dik ten son ra, on la rı tar tı şa rak ken di gö rüş le ri ni açık la ya rak tat min ol mak ta dır. Bu tarz, onun ro man la rın da ki fi kir le rin tem sil ci si ki şi ler için de ge -çer li dir. An la tım tar zı, ro man la rın da ki soh bet tar zı nın bir de va mı dır. O ade ta ken di söz le ri nin ne den söy len di ği, an lat mak için za man za man bir “anah tar”a ih ti yaç du yan or ta oyu nu nun Ka -vuk lu’su dur ve bu anah ta rı da ba tı ga ze te le ri ona bol mik tar da sağ la mak ta dır.
Pa ris’te Otuz Bin Bu dî’de Pa ris’te ki Hint li Bu
-dist le rin sa yı sı nın otuz bin ol du ğu na da ir bir ha ber den ha re ket eder. Bu diz min Av ru pa’da uyan dır dı ğı il gi, yay gın laş ma sı hâ lin de ya şa yış tar zı na et ki siy le il gi li yo rum lar üze rin de de du
-Ya şın da ya hud İlk Mu aşa ka sı, Vol tai re. Vol tai re Yir mi Ya şın da ya hud İlk Mu aşa ka sı’nı, ben Vol
tai re hak kın da ki bir bi yog ra fi ro ma nı say mak tan ya na yım. Ah met Mid hat da “ro ma nı mız ha ya lî bir şey ol ma yıp ta ri hî ola cak tır” (s. 196) di -ye rek Vol tai re’in genç li ğiy le il gi li ilk aş kı nı, mek tup la rıy la an lat mak ta dır. Bu tür bi yog ra fik ro man sa yı la bi le cek öte ki eser le ri ara sın da Alek san dır Stra del la, Be şir Fu at ve Fat ma Ali ye hak kın da ki eser le ri de bu lun mak ta dır. Ah -met Mid hat’ın Vol tai re’e hay ran lı ğı ki tap ta açık ça gö rül mek te dir. Ki tap ta her han gi bir dün ya gö rü şü nün tar tı şıl ma sı söz ko nu su de ğil dir. Vol tai re’in por tre si ni çi zen ya zar, onu “se vim li” bu lur (s. 208); onun ha zin aşk hi kâ ye sin den genç le rin ter bi ye le riy le il gi li so nuç çı ka rır. Vol tai re’in genç lik ha ta la rı nı ma zur gör me ye ha zır olan Ah met Mid hat, tıp kı Be şir Fu
-at ad lı ki ta bın da ve ro man la rın da yi ğit lik le ri ni
öv dü ğü, ku sur la rı nı de li kan lı lık la rı na ba ğış la -dı ğı kah ra man la rı na ta kın -dı ğı tav rı, Vol tai re’i an la tır ken de ko rur.
Vol tai re hak kın da ki ki ta bı do la yı sıy la Be şir Fu -at’a hi ta ben yaz dı ğı bir mek tup olan so nun cu ki tap Vol tai re adı nı ta şır. He def kit le, eleş ti ri -nin de ği şik ad lar la anıl ma sı, im lâ kar ga şa sı nın da söz edil di ği bu il ginç mek tup ta Ah met Mid -hat şu cüm le le ri de ya zar:
Biz Os man lı lar, Vol tai re’in bu lun du ğu ik -lim aha li si nin ne di niy le mü te dey yin, ne de me de ni ye ti ile mü te med din ol ma yıp bil kül -li ye baş ka bir halk ol du ğu muz dan, bi zim Vol tai re’imiz biz den baş ka hal kın gör dü ğü ve gös ter di ği Vol tai re ol ma ma lı dır. Yi ne bi zim Vol tai re’imiz ol ma lı dır. Bi zim Vol tai -re’imiz da hi, an cak se nin yaz dı ğın Vol tai re gi bi ola bi lir. İş te Vol tai re’ini esa sen bu nun için pek be ğen dim. (s. 281)
Yıl lar son ra Mac beth çe vi ri si ni eleş ti ren Nü vit Öz doğ ru’ya Sa ba hat tin Eyu boğ lu “Be nim Sha -kes pea re’im böy le ko nu şur” de miş ti.8Çe vi ri ci
-8 İn ci En gi nün, Türk çe de Sha kes pea re, İs tan bul: Der gâh Ya yın la rı, 2009, s. 347-348. 9 Be şir Fu ad, Vol tai re, Er do ğan Öz bay ve Ali Ut ku Er zu rum: Ba bil Ya yın la rı, 2003, 83 s. 10 İk ti sat Me tin le ri: Eko no mi po li tik-Hal lü’l-ukad, 1331/1912, Kon ya: Çiz gi Ki ta be vi, 2005, 359 s.
11 Zi ya Gö kalp, Fel se fe Ders le ri, Ali Ut ku ve Er do ğan Er bay, Kon ya: Çiz gi Ki ta be vi Ya yın la rı, 2005, 922 s.
12 Rı za Tev fik, Berg son Hak kın da: Hen ri Berg son ve Fel se fe si, Kon ya: Çiz gi Ki ta be vi, 2005, 126 s. 13 Ahmet Şuayb, Hayat ve Kitaplar, Erdoğan Erbay, Er zu rum: Sal kım sö ğüt Ya yın la rı, 2005, 314 s. le rin ve eleş ti ri ci le rin sev dik le ri ya zar lar la il gi
-li bu yo rum la rı, cid di in ce le me le ri ge rek ti ği ni be lirt mek ge re kir. Bir baş ka kül tü re mal edil -mek is te ni len ya zar, ne öl çü de ken di ken di si ka la bil mek te dir so ru su, mu ka ye se li ede bi ya tın il ginç ba his le rin den dir.
Mid hat Efen di, Be şir Fu at’a ka tıl ma dı ğı nok ta la rı da işa ret eder. “Eser yaz ma yan ha ta da hi et mez” di ye rek (s. 308) onun gay re ti ni över duy -gu la rı nı da açık lar: “Vol tai re sev di ğim ol du ğu gi bi, sen de bir sev di ğim sin. Vol tai re hak kın da baş la dı ğım sö zü hiç bi tir me ye rek uzat mak ne ka dar zev kim ise, se nin hak kın da ki söz le ri mi de o ka dar uzat mak zev kim” der.
Bu ki ta bın ya zıl ma sı na yol açan Be şir Fu at’ın
Vol tai re’ini de ay nı yön tem le bu gün kü harf le re
çe vi rip, sa de leş ti ren Er do ğan Öz bay ve Ali Ut -ku9, yıl lar dan be ri çok ya rar lı bir hiz me ti ye ri ne ge tir mek te dir ler. Me tin ne şir le rin de ne ka dar dik kat edi lir se edil sin, hiç yan lış sız bir me tin or ta ya koy mak müm kün ol ma mak ta dır. Dü zelt me de ki dik kat siz lik ten do ğan ba zı yan lış la rın ya nın da, an la mı da et ki le yen “Vol tai re, İn -gil te re sa hi li ne çı kın ca ye re ka pa nıp ma’riz-i te şek kür de top ra ğı öper” (s. 22) cüm le sin de ki “ma’riz” ke li me si nin “ma’raz” ol ma sı ge rek ti -ği gi bi bir yan lış da gö zü me çarp tı.
Be şir Fu at’ın bir yan lış ha tır la ma sı nın da dip not ile oku yu cu ya ha tır la tıl ma sı doğ ru olur du:
Vâ kı’â öm rü nün ek ser-i ey yâ mı nı Ke mâl Be ye fen di’nin: [115]
Bed baht ona der ler ki, elin de cü he lâ nın Kahr ol mak için kesb-i ke mâl ü hü ner ey ler bey ti ne mâsa dak ola cak bir sû ret te ge çir -di… (s. 72)
alın tı sın da ki be yit, Na mık Ke mal’in de ğil Şi na -si’nin dir.
Ede bi ya tın fen ne hiz me ti ni ve ya uy gun lu ğu nu ara yan ve man zu me yaz ma nın bü yük bir ma ha -ret ge rek tir me di ği ni id di a eden Be şir Fu at, bu söz le ri ni is bat ama cıy la “Vol tai re” ad lı bir man zu me yaz mış tır. Bu me tin neş re di lir ken keş ke o da alın say dı.
Türk dü şün ce ha ya tı nı de rin den et ki le miş olan Vol tai re’in Türk kül tü rün de ki ma ce ra sı nın mut la ka de rin den in ce len me si ge rek ti ği, bu me tin ler okun duk tan son ra bir ke re da ha an la şıl mak -ta dır.
Er do ğan Er bay ve Ali Utku’nun, şim di lik Ah -met Mid hat’tan sa de leş ti re rek ha zır la dık la rı son ki tap, Hal lü’l-ukad ad lı ki ta bı dır.10 Ali Ut ku ve Er do ğan Er bay Ah met Mid hat Efen di’den son ra, Zi ya Gö kalp’ın ka yıp sa nı lan Fel
-se fe Ders le ri’ni bul muş ve ya yım la mış lar dır.11 Bu iki mes lek ta şın bir di ğer neş ri de Rı za Tev -fik’ten Berg son Hak kın da: Hen ri Berg son ve
Fel se fe si ad lı ki tap tır.12
Rı za Tev fik hak kın da ki dok to ra ça lış ma sı nı ha -zır la dık tan son ra, eli ne ula şan bel ge le ri bü yük bir sa bır la uzun yıl lar dan be ri neş ret me ye uğ ra şan Ab dul lah Uç man’ın ha zır la dık la rı na, Er do -ğan Er bay ve Ali Ut ku bu eser le ka tıl mış lar dır. Er do ğan Er bay bir de tek ba şı na Ah met Şu ayb’ın Ha yat ve Ki tap la r’ını ay nı yön tem le ye -ni harf le re nak let miş tir.13 Genç ya şın da ki ölü mü ne rağ men, Ser veti Fü nun ya zar la rı ara sın da ki ye ri ni sağ lam bir şe kil de kur muş olan Ah -met Şu ayb üze rin de ya pı lan in ce le me ler az dır. Onun ölü mün den son ra der len miş olan ya zı la -rı nı da bu gü nün oku yu cu la -rı için ha zır la ma sı hâ lin de, Er do ğan Er bay bir ya za rın kül li ya tı nı kül tü rü mü ze ka zan dır mış ola cak tır.
rın ye ni den okun ma sı nı ve ye ni araş tı rı cı lar ta ra fın dan da üzer le rin de dü şü nül me si ni sağ -la ya cak tır. Gü nü müz de bun -la rın öne mi nin kal ma dı ğı id dia sı ge çer li de ğil dir. Dü şün ce dün ya sı nın sığ lı ğı an cak es ki den ya zı lıp okun muş, çev re si ni et ki le miş eser le rin ta nın -ma sı ve on la rın et ra fın da olu şan boş luk la rın fark edil me siy le aşı la bi lir ve ba zı ka lıp laş mış dü şün ce tarz la rın dan da vaz ge çi lir. As lı na uy -gun, doğ ru me tin le rin neş ri kül tür ta ri hi miz
ki tap la rı bas ma fe da kâr lı ğı nı gös te ren ya yı nev le ri ne de te şek kür bir borç tur. Bu zah met li işe kal kı şan ve de vam eden iki de ğer li mes -lek ta şı mız, Er do ğan Er bay ile Ali Ut ku’ya şim di ye ka dar yap tık la rı ça lış ma lar dan ötü rü te şek kür ede rek, ça lış ma la rı nın de va mı nı da te men ni ede rim.
