Folklor alan›ndaki deneylerin say›-ca çok az oldu¤u bilinmektedir. Folklo-run fonksiyonu ile ilgili deneylerin ise mühendis aç›s›ndan özellikle güç oldu¤u aç›kt›r. Bu yüzden psikolog Gump ve Sutton-Smith taraf›ndan tasarlanan ta-sarlanan deney çok büyük ilgi çekmifltir. Söz konusu makale belirli bireyler için uygun oyunlar› seçmelerine yard›m etmek maksad›yla kaleme al›nm›flt›r. Bu noktada yazarlar›n tan›mlad›klar› flek-liyle, ebe rolünün yüksek ve düflük afla-malar› aras›ndaki ayr›m›n halkbilimci-ler için teorik aç›s›ndan belirli bir de¤er tafl›d›¤› görülecektir. Söz konusu ayr›m ebe oyunlar›ndan kaynaklan›r. Bu oyun-lar di¤er oyuncuoyun-lar›n davran›floyun-lar›n› yö-netmekten ziyade, belirli yasalara uyumlu olarak bir bireyi kontrol alt›na almak maksad›yla bir flah›s için seçilmifl oyunlar› ifade etmektedir. Yüksek sevi-yedeki ebe rolü, basitçe, bireyin birçok güce sahip oldu¤u bir roldür. Birey bu noktada di¤er oyuncular›n hareketlerini büyük ölçüde kontrol edebilecek bir du-rumdad›r. Yüksek seviyedeki ebe rolü-nün, kontrol potansiyelini kullanmak suretiyle, ebenin minimum maharetle baflar›l› olmas› veya baflar› kazanmas›-n›n mümkün oldu¤u görülür. Düflük se-viyedeki ebe rolü ise, bireyin, di¤er oyuncular›n hareketlerini kontrol alt›na almak için nispeten az bir güce sahip du¤u bir roldür. Baflar› ve kazanma ol-gusu büyük ölçüde “ebe” olan oyuncu-nun zekili¤i ve maharetine ba¤l›d›r.
Ebe rolünün do¤as› ile bu rolü
dol-duran bireysel oyuncular aras›ndaki ilifl-ki hayati bir önem arz etmektedir. “Ebe” çocu¤unun hüner ve kiflili¤inin, oyunun bir dizi kuralla oynan›p oynanmad›¤›na dayan›p dayanmad›¤›n› test edilmesi mümkündür. Bu karfl›laflt›rmac› bir halk bilimcinin bir oyunun kurallar›nda önemsiz küçük bir varyasyon olarak dik-kate al›nmas› gereken bir unsurken, sosyolog bir halk bilimcinin bir grup ve-ya birey için haz›rlanan bir oyunun bü-tün fonksiyonlar›n› etkileyen kritik bir farkl›laflma olarak alg›lamas› gereken bir olgu fleklinde karfl›m›za ç›kmaktad›r. fiu an ki deney, birbirinden farkl› çocuk aktiviteleri ve programlar›n›n içe-ri¤inin, kat›l›mc› birey ve gurubun dav-ran›fl ve deneyimini nas›l etkiledi¤i so-rusu üzerinde yürütülen büyük bir arafl-t›rman›n bir parças›d›r. Bu noktada söz konusu araflt›rma ile, çocuklar aç›s›ndan faydal› olacak aktivitelerin seçilmesi, icat edilmesi ve yönetilmesinde uygula-y›c›lara yard›mc› olacak kavram ve bul-gular› gelifltirmek amaçlanm›flt›r.
Oyunlar, çocuklarla yap›lan bir grup çal›flmas›nda kullan›lan en önemli aktiviteler aras›nda yer almaktad›r. Bunlar bireylerin almalar› gereken rol-leri, yönelmeleri gereken amaçlar› ve oyun olmayan birçok aktivitenin kat›-l›mc›lar›n seçimine b›rak›ld›¤› di¤er dav-ran›fl alanlar› kesinlikle belirledi¤i için nispeten zorlay›c› aktivitelerdir. Oyun-lar zorlay›c› oldu¤u için, bunOyun-lar›n, dav-ran›fl› nispeten inand›r›c› bir tarzda tes-pit etti¤i düflünülebilir. Oyunlar›n önemi
Yazanlar: Paul V. GUMP -Brian SUTTON-SM‹TH
Çeviren: Ahmet ASLAN**
* Bu yaz›, Alan Dundes’in The Study of Folklore adl› kitab›ndan al›nm›flt›r. (1965, 329-338). ** Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Yüksek Lisans Ö¤rencisi
ve zorlay›c›l›¤›, bunlar›n özel bir çal›fl-may› hak etti¤ini ortaya koymufltur.
Oyunlar›n içerikleri büyük ölçüde farkl›l›k arz etmektedir. Bu farkl›l›kla-r›n kat›l›mc›lafarkl›l›kla-r›n davran›fl ve deneyim-leriyle paralel versiyonlar meydana ge-tirdi¤i düflünülebilir. Bu gibi varyasyon-lar oyun gerektiren eylemlerdeki farkl›-l›klar› bu eylemlere cevap olarak ortaya ç›kan farkl›l›klara tafl›r. Örne¤in, elim sende ve körebe oyunlar›, birbirine do-kunma ve vurma eylemi aç›s›ndan fark-l›l›k arz eden iki oyundur; bu noktada dokunmaya (ve dokunulmaya) verilen tepkinin vurmaya (ve vurulmaya) veri-len tepkiden farkl› oldu¤u düflünülebilir. Çocuklar için haz›rlanm›fl hareketli oyunlar›n büyük bir k›sm›, ebe oyunlar› oldu¤undan, araflt›rma konusu olarak bu oyunlar seçilmifltir. Ebe oyunlar›, bir grup veya “küme”ye karfl› oyun oyna-yan, k›sacas› oyunun merkezinde yer alan bir bireyden müteflekkildir. Ebe ro-lünün oyun belirleme gücünü, ebe dene-yinin ve grup veya kümenin bireye karfl› gösterdi¤i tepkinin tespit edilmesinde önemli gözüken bir veri olarak alg›la-mak gerekir. Bu güç, bir dizi oyun araç gereciyle biçimlendirilmifltir. Müsabaka-da angaje olacak grup üyesinin seçimin-de kullan›lacak ayr›cal›klard›r; bireyin “darbeleri”, oynad›¤› oyunun ismi veya güç sembolleri, grup üyelerinin bireye karfl› ald›klar› ortak tav›r sonucunda bi-reyin gelifltirdi¤i korunma düzene¤i ve dahas›. Bu tipteki bir güç, bütünüyle ebe rolünde bulunur ve ebe rolünü iflgal eden oyuncular›n maharetinden farkl› bir niteli¤e sahiptir.
Ebe rolündeki oyuncular›n davran›fl ve deneyimlerinin nas›l oldu¤u sorusuna cevap bulmaya çal›flan araflt›rman›n, ebe rolünün güç miktar›ndan etkilenmifl oldu¤u görülür. Yüksek seviyeli bir ebe rolünde, alçak seviyeli bir ebe rolüne gö-re, kat›l›mc›lar›n baflar›s›zl›klarla karfl› karfl›ya kalma oran›n biraz daha az
ol-mas› sadece bir tahmindir. Bu konuyla iliflkili bir di¤er tahmin ise, nispeten ba-flar›s›z oyuncular›n, alçak seviyeli bir ebe rolünden ziyade yüksek seviyeli bir ebe rolünü benimsemelerini sa¤lamak suretiyle, bu oyuncular›n çok s›k baflar›-s›z olmalar›n›n önüne geçilebilece¤i ka-n›s›na dayanmaktad›r. Oyuncu odakl› oyunlarda maharetsiz oyuncuya yard›m etme problemi reel ve pratik bir
sorundur. Hiç flüphesiz okuyucular, maharetsiz oyuncular›n belirli ebe pozis-yonlar›na yerlefltirildi¤i durumlarda or-taya ç›kan güçlüklerden çekinirler. Gru-bun maharetli üyelerini bulmak, yakala-mak veya dokunyakala-maktaki baflar›s›zl›klar› maharetsiz üyelerin kendilerini cesaret-siz hissetmelerine ve gruptan s›k›lmala-r›na yol açm›flt›r. Grubun baflar›s›zl›¤›n-dan dolay›, ebe ile alay etmesi, ebenin hayal k›r›kl›klar›n› fliddetlendirir. Grup-tan bir bireyin maharetini de¤ifltirmek için yapabilece¤i herhangi bir fley olma-d›¤›na göre, daha az maharet gerektiren oyunlar›n seçilmesi muhtemel bir çözüm olarak karfl›m›zda durmaktad›r. Ebe oyunlar›ndaki maharet yoklu¤unun, k›s-men yüksek seviyeli bir ebe rolü gelifltir-mek suretiyle telafi edilebilece¤i varsa-y›m› bu çal›flma sayesinde test edilmifl-tir.
Söz konusu deney birbirleriyle ya-k›ndan iliflkili iki varsay›m› çek etmek-tedir:
1) Yüksek seviyeli ebe rollerine gö-re, maharetsiz oyuncular söz konusu ol-du¤unda, daha az baflar›s›zl›kla sonuç-lanm›flt›r.
2) Yüksek seviyeli ebe rolleri, dü-flük seviyeli ebe rollerine göre, maharet-siz oyuncular söz konusu oldu¤unda, da-ha az baflar›s›zl›kla sonuçlanm›flt›r.
Oyundaki baflar›s›zl›k say›s›n›n, grubun oya yönelik hisleri ile onun ken-disi hakk›ndaki düflüncesini etkiledi¤i düflünüldü¤ü için, bu konu ile iliflkili da-talar toplanm›flt›r.
DENEY
OYNANAN OYUNLAR
Deneye tâbi tutulan oyunlarda flu kriterler ile karfl›lafl›lm›flt›r: “ebe”nin gücü bak›m›ndan birbirlerinden önemli ölçüde farkl›l›k arz etmektedir; her iki oyunda da ayn› temel maharet -h›zl› koflma- gerekmektedir; ayr›ca bunlar ye-teri kadar baflar›s›zl›¤a izin verecek ni-teliktedirler; ve bu oyunlar popüler ço-cuk oyunlar›n›n popüler bir tipini temsil etmektedirler.
Bu oyunlar Black Tom, ve Dodge the Sunk isimli çocuk oyunlar›d›r; her iki oyunun a Pom-Pom-Pullaway ile ben-zeflti¤ini söylemek mümkündür. Buna göre her iki ucunda güvenli bir noktan›n bulundu¤u s›n›rlar› belli bir alan çizilir. Oyun gere¤ince, güvenli noktalar›n bi-rinden di¤erine koflmakta olan grup üyelerine dokunmak gerekmektedir. Do-kunulan oyuncu oyundan ihraç edilir. “Ebe” üç grup üyesinden ikisine dokun-muflsa, oyun sona erer ve rol, baflka bir “ebe”ye geçer. Her “ebe”ye ebe sembolü olarak takmas› için mendil verilmifltir.
Yüksek seviyeli bir “ebe” rolünü ge-rektiren Black Tom, düflük seviyeli bir “ebe” rolünü gerektiren Dodge the Sunk oyunundan belirli noktalarda farkl›l›k göstermektedir: Black Tom oyununda “ebe” bir dizi isimle ça¤r›lmaktad›r. Bu isimlerden sonuncusu (Black Tom) grup üyelerinin karfl›daki güvenli noktaya koflmalar›n› gerektiren bir iflaret niteli-¤indedir. Oyun
s›ras›nda Black Tom’un güvenli alandaki oyuncular›n yak›n›na kadar so-kulmas› mümkündü. Daha sonra belirli bir oyuncuya dokunabilece¤ini düflündü-¤ü bir anda koflma manas›na gelen söz-cü¤ü ünleyerek o oyuncuya dokunmaya çal›fl›rd›. Dodge the Sunk oyununda “ebe” herhangi bir iflaret ünlememesine karfl›n bir istasyondan di¤erine koflan oyunculara dokunmaya çal›flmaktad›r. Oyun s›ras›nda “ebe” her iki
istasyonda-ki koflucular› seçebilmek için müsabaka alan›n›n ortas›nda dururdu. Black Tom oyununda “ebe” rolünü üstlenen oyuncu-nun zaman, yer ve yar›flmac› seçme gibi bir imkan› bulunmaktad›r; Dodge the Sunk oyununda ise; “ebe”nin herhangi bir seçim yapma alan›n›n bulunmad›¤› görülür; bu noktada grup üyelerinin karfl› istasyona gitmek için güvenli ol-mayan bölgeden geçip geçmeyece¤i veya ne zaman geçece¤i husus önem kazan-maktad›r.
KULLANILAN NÜFUS
7 ile 10 yafl grubuna ait 40 erkek çocuk 10 kiflilik dört gruba bölünmüfltür. Ayn› yaflta olmalar›na karfl›n fakl› kofl-ma h›zlar›na sahip erkek çocuklar farkl› gruplara yerlefltirilmifltir. Her grupta bir hünerli çocuk, yani bir h›zl› koflucu, iki yar› hünerli çocuk ve hünersiz çocuk yer alacak flekilde bir düzenleme yap›l-m›flt›r. H›zl› ve yavafl çocuklar›n üstlen-dikleri ebe rolü neticesinde ortaya ç›kan davran›fllar ile ilgili veriler toplanm›flt›r. Oyun oynayan grubu büyütmek ve göz-lemcilerin maharetli ve maharetsiz ço-cuklar üzerinde odakland›¤› gerçe¤ini gizlemek maksad›yla, oyuna yar› hüner-li çocuklar dahil edilmifltir. Bu yar› hü-nerli çocuklar söz konusu oyunlarda “ebe” fonksiyonunu üstlenmifllerdir. Bu oyunlar, gözlemcilere göre, uygulamal› bir oturumdan ibaretken, oyunu oyna-yan gruplara göre “gerçek bir fley” gibi gözükmektedir.
YÖNET‹M
Deney uygulay›c›lardan biri, o ve grubun uymas› gereken hak ve s›n›rla-malar›n son derece net bir biçimde belir-lendi¤i uygulamal› seanslar ve tatbiki dersleri kullanmak suretiyle oyunlar› ö¤retmifltir. Her oyun seans› ebe rolünü üstlenen bireyin iki dokunufl yapmas›yla son bulmaktayd›. Bu noktada 20 oyun seans›ndan 8’inde, maharetsiz ebenin tam bir baflar›s›zl›k yaflad›¤› görülmüfl-tür. Bu durumun “ebe” rolünü üstlenen
kifli üzerinde derin bir cesaretsizlik ya-rataca¤› muhakkakt›r. Deney uygulay›-c›lar›ndan her ikisi de sonraki oyunun ebe aç›s›ndan baflar›s›zl›kla sonuçlana-ca¤›ndan emin olduklar› bir durumda, söz konusu oyun seans›na son verilerek, yeni bir oyun tayin edilmifltir.
Deneyde toplam 40 oyun seans› gerçeklefltirilmifltir: 10 maharetli çocuk bir Black Tom’da, bir kez de Dodge the Sunk oyununda görev alm›flt›r; 10 ma-haretsiz çocuk üzerinde benzer bir uygu-lama gerçeklefltirilmifltir.
VER‹LER
Deney sonucunda flu sonuçlar top-lanm›flt›r: (1) maharetli olsun veya ol-mas›n, ebe kümesine dahil her bireyin iki grup üyesine dokununcaya kadar ki baflar›s›z sonuçlanan giriflimlerinin say›-s› (2) kümesine dahil oyuncular taraf›n-dan gerçeklefltirilen verbal ifadelerin sa-y›s› ve nitelikleri ve (3) grubun ebelere yönelik genel davran›fl›.
SONUÇLAR
DOKUNMA BAfiARISI
40 oyun seans›n›n 32’sinde ebe oyuncular›n›n karfl› grubun iki üyesine dokunma konusunda baflar›l› olduklar› gözlemlenmifltir. Bu 32 seans›nda bafla-r›s›zl›kla sonuçlanan dokunma giriflim-lerinin ortalama say›s› flöyledir:
Yüksek seviyeli bir ebe rolünü üst-lenen bütün oyuncular: 1.7 baflar›s›z do-kunma giriflimi;
Düflük seviyeli bir ebe rolünü üstle-nen bütün oyuncular: 3.7 baflar›s›z do-kunma giriflimi.
Erkek çocuklar›n, genel olarak, yüksek seviyeli bir ebe rolünü üstlendik-lerinde, düflük seviyeli bir ebe rolünde-kine nazaran dokunma konusunda biraz daha fazla baflar›l› olduklar› gözlemlen-mifltir. Bu sonuçlar, baflar›l› ve baflar›s›z oyuncular aras›ndaki farkl›l›klar› gös-termek maksad›yla bozuldu¤unda, flu ortalamalara ulafl›ld›¤› görülür:
Yüksek seviyeli bir ebe rolünü
üst-lenen maharetli oyuncular: 0.6 baflar›s›z dokunma giriflimi;
Düflük seviyeli bir ebe rolünü üstle-nen maharetli oyuncular: 2.2 baflar›s›z dokunma giriflimi;
Yüksek seviyeli bir ebe rolünü üst-lenen maharetsiz oyuncular: 4.4 baflar›-s›z dokunma giriflimi;
Düflük seviyeli bir ebe rolünü üstle-nen maharetsiz oyuncular: 6.7 baflar›s›z dokunma giriflimi.
Yukar›da verilen say›lar iki sonuca iflaret etmektedir: Ebe rolünün seviyesi-ne bakmadan, hüseviyesi-nerli oyuncular›n ma-haretsiz olanlara göre biraz daha az ha-ta yapt›klar›n› söylemek mümkündür; hünerli ve hünersiz oyuncular›n her iki-sinin de, “yüksek seviyeli bir rol” söz ko-nusu oldu¤unda, daha az hata yapt›klar› görülmektedir. Hünersiz çocuklara yar-d›m etmek maksad›yla yüksek seviyeye yönelme baflka bir olgu sayesinde a盤a ç›km›flt›r. 10 oyunda 8’inde maharetsiz ebeler gerekli iki dokunuflu yapmakta tamam›yla baflar›s›z olmufllard›r. Bu noktada sadece 3 maharetsiz ebenin yüksek seviyeli ebe rolünde baflar›s›z ol-du¤u görülürken,
düflük seviyeli ebe rolünde ise ayn› 3 kifliye ek olarak 2 maharetsiz çocu¤un daha baflar›s›z oldu¤u tespit edilmifltir.
OYUNDAK‹ TUTUM VE DAV-RANIfiLAR
Baflar›s›z dokunma giriflimlerinin say›s› ebenin baflar›-baflar›s›zl›k yüzde-sinin tam bir profilini de ortaya koy-maktad›r. Ebenin rolüne verdi¤i tepki ile grup üyelerinin ebeye karfl› verdikle-ri tepkiler bu durumun psikolojik bir resmini gözler önüne sermifltir. Gözlem-cilerin kaydettikleri veriler sonucunda flu sonuçlara ulafl›lm›flt›r:
1) Ebenin düflük seviyeli bir rol üst-lendi¤i durumlarda grubun ebeye karfl› birleflti¤i tespit edilmifltir. 20 oyun sean-s›ndan 6’s›nda grup üyeleri ebeye karfl›
birlikte hareket etmifllerdir. Örne¤in; “Ayn› plan! Sen elini indirdi¤inde bizden üç kifli koflmaktad›r(düflük seviyeli ebe)
2) Ebenin düflük seviyeli bir rol üst-lendi¤i durumlarda grubun ebeyi birçok defalar küçük düflürdü¤ü görülür. Grup taraf›ndan, 6 maharetsiz ebe, oyuna bafllamadan evvel küçük düflürücü ifa-deler sarf edilmifltir; benzer bir duru-mun Black Tom ve Dodge the Sunk oyunlar› için de geçerli oldu¤u görül-müfltür. Örne¤in; Dodge the Sunk oyu-nundan önce ebe rolündeki maharetsiz çocuk ile ilgili “oh, Peter’s easy to beat” ifadesi kullan›lm›flt›r. Black Tom oyu-nundan evvel de maharetsiz bir ebe “Spaghetti Balls” olarak ça¤›rm›flt›r. Bir oyunda, oyuncular›n birbirlerine karfl› daha sakin davrand›klar› görülmüfltür. Dodge the Sunk oyununda düflük seviye-li ebenin dokunmak için 9 f›rsat yakala-d›¤› tespit edilmifltir; bunlardan 7’si ma-haretsiz bireylere yönelik nitelikteyken, ikisi maharetli ebelere yönelik giriflim-lerdir. “Haydi tavuk bir yumurta b›rak.” “u afla¤›l›k gerçekten gülüyor.” ‹fadeleri düflük seviyeli bir ebe rolünü üstlenen cesaretini k›rmak maksad›yla sarf edi-len tipik ifadelerdir. Dodge the Sunk oyununda düflük seviyeli bir ebe rolü üstlenen maharetsiz çocuklar›n kendile-rini küçük davran›fllardan son derece et-kilendikleri görülmüfltür. Grup üyeleri bunlar›n yan›ndan yürüyerek geçmeye bafllam›fllar, onlar›n etraflar›nda döne-rek, mimikleriyle alay etmifller ve popo-lar›n› göstermifllerdir.
Yüksek seviyeli bir ebe rolünü üst-lenen maharetli ve maharetsiz oyuncu-lara yönelik benzer nitelikteki küçük düflürücü eylemlerin gerçeklefltirilmedi-¤i tespit edilmifltir. En çok küçük düflü-rülen maharetsiz çocuklar oldu¤u halde, asl›nda bu durumun çocu¤a içilen rolle yak›ndan ilgili oldu¤unu söylemek mümkündür.
3) Söz konusu maharetsiz çocuklar oldu¤unda, bunlar›n düflük seviyeli bir ebe rolünde, yüksek seviyeli ebe rolün-dekine nazaran kendilerini daha fazla baflar›s›z hissettikleri gözlemlenmifltir. Dodge the Sunk oyununda 10 maharet-siz çocuktan 3’ünün baflar›s›zl›k ve güç-süzlük neticesinde ortaya ç›kan duygu-lar›n›, deney uygulay›c›lar›na flikayette bulunmak ve kendi kendine söylenmek suretiyle ifade etmifllerdir. Ayn› çocukla-r›n Black Tom oyununda benzer yakar›fl-larda bulunmad›klar› görülür. Bu grup Black Tom oyununda biraz daha baflar›l› olmalar›na karfl›n kendilerini bir Black Tom ebesi kadar baflar›s›z hissetmifller-dir.
Black Tom oyununda ebe rolünü üstlenen bireyin kendini daha güçlü his-setti¤i düflüncesi oyun sonras›ndaki elefltirilerin ortaya koydu¤u sonuçlar ta-raf›ndan da desteklenmifltir. Maharetsiz çocuklar›n tamam› (maharetli çocukla-r›n ise biri d›fl›ndaki bütünü) Black Tom oyununda ebe olmay› tercih etmifltir. Ço-cuklar ebeli¤in kolay bir ifl oldu¤unu ve Black Tom oyununda oyuncular üzerin-de daha fazla gücü oldu¤unu düflünmek-tedirler. Bu hususta ifade edilen baz› ifadeler ise flunlard›r: “Black Tom’da kendini toplumdan hissedebilirsin (In Black Tom you can fool people)” veya “Onunki gizemli gözüküyor. (›ts like a mystery)”. “Onlar senin ne zaman onu söyleyece¤ini bilmiyorlar. (They don’t know when you are going to say it.)”
TARTIfiMA
EBE GÜCÜNÜN EBE ROLÜYLE ‹L‹fiK‹S‹
Yukar›daki sonuçlar, bir rolün sa-hip oldu¤u oyun gücünün deneyi etkile-yen önemli bir unsur oldu¤unu ortaya koymufltur. Güç, oyuncunun yapt›¤› ha-ta mikha-tar›n› etkileyen güç unsuru, oyun oynayan grubun geri kalan k›sm› tara-f›ndan da empriye edilmifltir. Güç ayn› zamanda bireyin kendisi ve durumu
hakk›ndaki düflüncelerinin cinsini de et-kilemektedir.
Sonuçlar maharetsiz oyuncular›n baflar›s›zl›klar›n kal›c› olabilece¤ini ve ebe rolünü üstlendikleri durumlarda ha-karete u¤rama olas›l›klar› bulundu¤unu göstermifltir. Ayr›ca maharetsiz çocukla-r›n yüksek seviyeli bir rol üstlendikle-rinde düflük seviyeli bir ebe rolüne göre daha az baflar›s›zl›¤a u¤rad›klar›n› ve daha az hakarete maruz kald›klar› tes-pit edilmifltir.
K‹fi‹L‹⁄‹N EBE ROLÜYLE ‹L‹fiK‹S‹
Kat›l›mc›lar›n mahareti ve rolün gücü, ebe rolünü üstlenen bireyin baflar› ve baflar›s›zl›¤›n› belirleyen iki önemli faktör oldu¤u halde, “enerjik” olarak ta-n›mlanabilecek bir kiflili¤in baflar› için önemli bir faktör oldu¤u gözükür. Yük-sek seviyeli bir ebe rolünde birkaç bafla-r› kazanan maharetsiz çocuklar düflük seviyeli bir ebe rolünde baflar›s›z olan çocuklarda farkl›l›k az etmektedir.
1) Baflar›l› çocuklar grup üyelerin-den biri üzerine odaklanarak, belirli bir strateji gütmeye çal›flm›fllard›r. Baflar›-s›z maharetsiz çocuklar ise, hadisenin meydana gelmesine neden olacaklar› yerde, o fleyin meydana gelmesine izin vermektedirler. Bu çocuklar oyun alan›-n›n ortas›nda çekingen bir biçimde dura-rak, “Black Tom” diye ba¤›r›rlar ve biri-ni kovalarlar, ard›ndan kaçmakta olan baflka bir oyuncuya yönelirler. Baflar›l› olamayan maharetsiz çocuklar›n, ebe ro-lünün yüksek gücünü keflfedemeyerek bu u¤urda çaba sarf etmedikleri görül-müfltür.
2) (‹lk cümle okunamad›) buna kar-fl›l›k her iki gözlemci de maharetsiz bir ebenin, oyuncuya dokunmak yerine onun ve dolay›s›yla kendi baflar›s›zl›¤›n› izlemekle yetindi¤ini düflünmektedir. Birey o can al›c› noktada biraz duraksa-maktad›r: ebe rolünü oymayan çocuk, o
anda, dokunmak için kolunu kald›raca¤› yerde indirmektedir. Bu tip “baflar›s›z-l›klar›n” uzanma an›nda hata yapma korkusundan veya söz konusu eylemin geriye ket vurmas›ndan kaynaklan›p kaynaklanmad›¤›na karar vermek müm-kün de¤ildir. Dokunma eylemiyle sembo-lize edilen sald›rganl›k, dokunmada ba-flar›s›zl›kla sonuçlanan ani bir geriye ket vurmay› yaratma olas›l›¤›n›n bulun-du¤u görülmektedir.
Sonraki oyun kayd› tam bir baflar› örne¤idir. Buradaki maharetsiz çocukla-r›n dokunma üzerine kurulu bir strateji gelifltirdikleri ve baflar›l› olabilmek için azami çaba gösterdikleri tespit edilmifl-tir.
Black Tom oyununda, ebe fliflman ve biçimsiz bir çocuk olan Harry’dir. Bafllang›çta Harry’nin, kendisinden çok daha h›zl› arkadafllar›n› kovalama konu-sunda çok az baflar›l› oldu¤u gözlemlen-mifltir. Ancak sonras›nda koflucular›n is-tasyonuna olabildi¤ince yaklaflmak su-retiyle “Black Tom” ismini ünlemeye bafllam›fl ve bu flekilde koflucular› tekrar d›flar›ya ç›kmaya zorlam›flt›r. Yar›m dü-zine kadar ki h›zl› ünlemenin koflucular› yordu¤u gözlemlenmifltir. Bu yüzden ko-flucular art›k Harry ile ayn› koflu h›z›na düflmüfllerdir. (Koflucular›n karfl› istas-yona ulaflma mecburiyeti vard›r. Bu noktada Harry’nin onlar›n gitti¤i kadar uza¤a koflma mecburiyeti olmad›¤›n›n göz önünde tutulmas› gerekir.) Harry, daha sonra, bütün konsantrasyonunu maharetli bir çocuk üzerine yo¤unlaflt›r-m›flt›r. Harry güvenli bölgenin s›n›r›na kadar geldi¤i bir anda “Black Tom” diye ba¤›rarak hedef seçti¤i kovalamaya bafl-lar. Ard› arkas› gelmeyen ünlemeler ya-r›flmac›y› yormufltur. Ve her ünleme yor-gun koflucuyu istasyondan ayr›lamaya zorlamaktad›r. Derken Harry hamle ya-par ve istasyondan ç›kmakta olan koflu-cuya dokunur.
EBE ROTASYON PROSEDÜR-LER‹N‹N EBE ROLÜYLR ‹L‹fiK‹S‹
Ebe rolünde yaflanan negatif dene-yimlerin say›s›n› baflka bir faktörün da-ha etkiledi¤i göze çarpar. Bu faktör ebe rolünde geçirilen zamand›r. Ebe rolünde geçirilen zaman miktar› k›smen ebe oyuncular›n›n rotasyonu ile ilgili olarak yap›lan düzenlemeyle belirlenmifltir. Ör-ne¤in; “I got it- onu yakalad›m” oyunun-da ebe kovalan›r ve hata yapt›¤› zaman-yani biri ona dokundu¤unda- söz konusu ebe kovalayan gurubun üyesi olarak oyuna devam eder. Bu oyundaki ebe rolü nispeten düflük güç gerektiren bir rol ol-mas›na karfl›n, rolde uzunca bir süre ha-ta yapmak imkans›zd›r. Bununla birlik-te Dodge The Skunk oyununda ebenin dokunma konusundaki baflar›s›zl›¤›, söz konusu oyuncuyu ebe rolünü devam et-tirmek ve bireyi bu rolde daha fazla ba-flar›s›zl›¤a u¤ratmak mecburiyetinde b›-rak›r. Düflük güç gerektiren ebe rolleri-nin baflar›s›zl›kla sonuçlanma olas›l›¤› bulunmas›na karfl›n ebe rolündeki bafla-r›s›zl›¤›n kapsam›, ebe rolündeki oyun-cular›n rotasyonu ile ilgili olarak yap›-lan düzenlemelerle belirlenmifltir.
ÖZET
Çocuk programlar› ve aktiviteleri-nin içerikleriaktiviteleri-nin, oyuncular›n deneyim ve davran›fllar› üzerinde önemli etkileri bulundu¤u tahmin edilmektedir. Deney için, bir aktivite tipi-ebe oyunlar›- seçil-mifltir. Test edilen varsay›mlardan biri de yüksek seviyeli ebe rollerinin- düflük seviyeli ebe rolleriyle tezat oluflturacak flekilde- ebe bireylerinin daha az baflar›-s›z olmas›na, gurubun ebeye yönelik ne-gatif reaksiyonlar›n›n azalmas›na ve ebenin kendisi ve konumu ilgili daha po-zitif hissiyatlar beslemesine yol açt›¤› do¤rultusundad›r. Konuyla iliflkili ikinci bir varsay›m ise, maharetsiz oyunculara daha fazla baflar›l› olmalar› için yard›m edilebilmesinin mümkün oldu¤udur. El-de edilen sonuçlar genel olarak bu
var-say›m› destekler niteliktedir; bununla birlikte, yetene¤i olmayan ve oyunu ken-di avantaj›na çevirme yetisi bulunma-yan maharetsiz çocuklara, oyundaki rol-lerini manipule etmek suretiyle yard›m edilemedi¤i görülmüfltür. Düflük seviyeli bir ebe rolünü üstlenen maharetsiz ço-cuklar›n baflar›s›zl›k say›s›n›n belirlen-mesinde ebe rotasyon prosedürlerinin ne denli önemli oldu¤una da iflaret edilmifl-tir.
Bu çal›flmada ebe rolünün sahip ol-du¤u gücün, oyuncular›n deneyimi üze-rindeki etkisi spesifik aç›dan inceleme f›rsat› bulunmufltur. Bununla birlikte ebe gücü, oyuncular›n deneyimini flekil-lendiren pek çok faktörden sadece biri olarak karfl›m›zda durmaktad›r. Örne-¤in; mevcut kurallarla bilinen ve merke-ziyetçi bir kiflili¤e bürünen bir müsaba-kan›n düflmanl›k miktar›n› ve kat›l›mc›-lar taraf›ndan hissedilen ve aç›kça ifade edilen di¤er “düflmanca” hisleri etkiledi-¤ini düflünmek mümkündür. fians, oyu-nu yap›s›n› etkileyen önemli bir faktör olarak ortaya ç›kar. fians ile birlikte or-taya ç›kan memnuniyet ve hayal k›r›k-l›klar› maharetle birlikte an›lan unsur-lardan çok farkl› bir nitelik tafl›makta-d›r. Genel olarak maharetsiz oyuncunun flans oyunlar›nda maharet gerektiren oyunlara nazaran daha baflar›l› olaca¤› do¤rultusunda bir görüfl hakimdir. Oyun içindeki faktörler-oyundaki rollerin güç seviyesi, müsabakan›n sertli¤i, baflar›-daki flans unsuru gibi- uygulay›c› ve araflt›rmac›lar›n her ikisinin de çok dik-katli davranmas›n› gerektirmifltir. Bu faktörler teflhis edilir ve çeflitli oyuncu kategorileri üzerindeki etkileri tespit edilirse, çocuklarla yap›lacak bir çal›fl-mada stratejik oyunlar›n›n kullan›m›n›n da yolu aç›lm›fl olacakt›r. Bu noktada oyuncular›n maksimum yararl› deneyim elde edebilecekleri oyunlar›n ihtiyatl› ve bilinçli bir biçimde seçilece¤i sonucu ç›k-maktad›r.
