Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 4, Sayı 1, 2001
HEMODİYALİZ HASTALARINDA, SALİVA VE DiŞETi CEP SIVISINDA
HBsAg, Anti-HBs ve Anti-HCV' nin ANALİZİ
İsmail MARAKOĞLU*, Hakan ALAGÖZLÜ**, Zahir BAKICI***, Ulvi Kahraman GÜRSOY****, Serhat DEMiRER****, Füsun GÜL TEKiN*****
ÖZET
Bu çalışmada saliva ve dişeti cebi sıvısının kana alternatif bir biyolojik kaynak olarak Hepatit B ve Hepatit C tanısında kullanımının ve aynı zamanda bu salgılar aracılığıyla Hepatit B ve C'nin bulaşma riskinin değerlendirilmesi amaçlandı. Bu amaçla Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Hemodiyaliz kli-niğinde son dönem böbrek yetmezliği nedeniyle yatan 82 has-tada HBsAg, anti-HBs ve anti-HCV seroprevalansı incelendi. Bu hastaların 18' inde HBsAg ve/veya anti-HCV'i pozitif idi. Bu hastalardan 11 'i çalışma kapsamına alındı. Saliva ve dişeti cebi sıvısı örnekleri ELİSA yöntemi kullanılarak incelendi. Çalışma sonunda kan HBsAg' i (+) ve (-) bulunan hastalann saliva ve di$eti cebi sıvısı örnekleriyle aynı bulundu. Kan anti-HBs değerleri (+) ve (-) olan hastaların hepsinde saliva ve dişeti cep sıvısı sonuçları ile aynı bulundu. Kan anti-HCV değerleri (+) olan hastaların hepsinde dişeti cep sıvısı sonuçları ile aynı idi. Fakat anti-HCV (+) olan hastaların hepsinde salivada antiHCV
(-) idi. Kan anti-HCV (-(-) olan hastaların hepsinde saliva ve dişeti
cep sıvısı sonuçları da negatif bulundu.
Alınan sonuçlar incelendiğinde ağız sıvılarının hepatit teşhisinde kullanılabileceğini söyleyebiliriz.
Anahtar Kelimeler: Saliva, dişeti cep sıvısı,
HBsAg,anti-HBs, anti-HCV
SUMMARY:
Saliva and gingival crevicular fluid samples were compa-red with serum samples as an alternative resource in Hepatitis
B and Hepatitis C diagnosis ,and the risk of transmision of the
hepatitis markers by those oral fluids were "also interpreted. Seroprevelance of HBsAg, Anti-HBs, and An(i-HCV were diag-nosed in 82 end-stage renal failure patients receiving hemodi-alysis. Eightteen of them were seropositive for HBsAg and/or Anti-HCV, and 11 of them were included in the study. Saliva and gingival crevicular fluid samples were anlysed with EL/SA. Stuy results showed similarity between all studied sample gro-ups in being HBsAG(+), HBsAg(-), Anti-HBs(+) and Anti-HBs(). Also gingival crevicular fluid and serum samples showed si-milarity in HCV results. However two patients with Anti-HCV(+) in serum were Anti-HCV(-) in saliva. Saliva and gingival crevicular fluid Anti-HCV were(-) in all patients whom serum Anti-HCV were (-).
As a result, it may be suggested that oral fluids might
be used in Hepatit Band Heatit C diagnosis.
Key Words: Saliva, gingival crevicular fluid, HBsAg,
anti-HBs, anti-HCV
GiRiŞ
Sağlık personelinde hepatit B virusu (HBV) veya hepatit C virusu (HCV) ile karşılaşma oranı, hastayla temastan çok kanla temas etme oranıyla artış göstermektedir. Bu nedenle, kanla doğrudan teması daha fazla olan cerrahlar, diş hekimleri, acil servis hekimleri, hemşireler, hastabakıcılar ve ilk yardım çalışanları daha yüksek risk altındadır. Pa-renteral bulaşma yolu açısından en riskli hasta grubundan biri de hastanelere bağımlı olup sık perkütan girişimlerde bulunulan hemodiyaliz hasta-landır. Fakat parenteral yol dışında ağız içi sek-resyonları ile açık bir yaradan bulaş söz konusu olabilir.1
HBV ve HCV' larının bireyde bulunup bulun-madığının ya da kişide immün cevabın gelişip ge-1işmediğinin belirlenmesinde hasta kanının serolojik incelemesine ihtiyaç vardlr. Hepatit B yüzey antijeni (HBsA'g) çeşitli insan salgılarında; saliva, gozyaşı, ter, semen, idrar, feçes, vajinal sıvılar, beyin omurilik sıvısı, plevra ve periton sıvılan, snoviyal sıvılarda daha önceki çalışmalarda belirlenmiştir.2,3
Hepatit C antikoru (anti-HCV) üzerinde yapılan çalış *Yrd. Doç. Dr., C.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji AD, Sivas ** Yrd. Doç.Dr., C.Ü. Tıp Fakültesi Acil Tıp AD/ Dahiliye, Sivas *** Doç. Dr., C.Ü Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji AD, Sivas
**** Arş. Grv., C.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji AD, Sivas **** Prof. Dr., C.Ü. Tıp Fakültesi Dahiliye AD, Sivas
malarda ise gerek salivada, gerekse dişeti cep sıvısında anti HCV' ye yüksek oranda rastlanmıştır.4,5 Bu durum, oral sıvıların anti-HBs, HBsAg ve anti-HCV markırlarını incelemede uygun bir kaynak haline getirse de aynı zamanda bu sıvılarla özellikle açık yara teması sonrası oluşabi-lecek bulaşma riski de bu konuda ayrı bir önemli noktadır.6
Bu çalışmada amacımız hemodiyaliz hasta-larında, anti-HBs, HBsAg ve anti-HCV kan değer-leri ile aynı markırların saliva ve dişeti cebi sıvısı değerlerinin incelenmesidir.
MATERYAL ve METOD
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dahili-ye Hemodiyaliz kliniğinde son dönem böbrek Dahili- yet-mezliği nedeniyle yatan 82 hastadan 18'inin kan örneklerinde HBsAg ve/veya anti-HCV pozitifliği bulundu. Hastaların hepsinden bu çalışma için rı-zası istendi. 4 hasta bu değerlendirme için izin ver-medi. Bu hastalardan 3'ünden, total diş protezi kul-lanması nedeniyle dişeti cep sıvısı alınamadı. Do-layısıyla 7 hasta çalışmaya dahil edilemedi. Kalan
C.Ü. DiŞHEKiMLiĞi FAKÜLTESi DERGiSi 2001
...
SONUÇLAR
Çalışma sonunda, kan HBsAg' i, (+) ve (-) bulunan hastaların saliva ve dişeti cebi sıvısı ör-nekleriyle aynı bulundu. Kan anti-HBsAg değerleri (+) ve (-) olan hastaların hepsinde saliva ve dişeti cep sıvı sonuçları ile aynı bulundu. Ayrıca kan anti-HCV değerleri (+) ve (-) olan hastaların hepsinde dişeti cebi sıvısı sonuçları ile aynı idi. Fakat HCV (+) olan hastaların 2 tanesinde salivada anti-HCV (-) idi. Kan anti-anti-HCV (-) olan hastaların hep-sinde saliva ve dişeti cep sıvı sonuçları da negatif bulundu (Tablo).
CiLT: 4, SAYI: 1
TARTIŞMA
HBV'unun 4 ana bulaşma paterni vardır. Bunlar; infekte kan ya da vücut salgıları ile paren-teral temas (perkutan), cinsel temas, infekte anne-den yeni doğana bulaşması (perinatal-vertikal), in-fekte kişilerle cinsellik içermeyen yakın temas (ho-rizontal). Virus geçişinde göz ve bütünlüğü bozul-muş deri de önemli rol oynar. Salivada viryon yükü aynı bireyin serumundakine göre 103 kez daha az-dır. Fakat saliva, diğer salgılara göre bulaşmada önemli bir aracıdır.1
Elde edilen sonuçlara bakıldığında gerek salivada gerekse dişeti cebi sıvısında HBsAg, anti-HBs ve anti-HCV bulunduğu görülmüştür. Daha önce yapılan çalışmalar incelendiğinde Ward ve arkadaşları6 salivada Hepatit-B markırlarına bak-mışlar ve 43 hastanın 22'sinde HBsAg pozitifliği tespit etmişlerdir. Heathcote ve arkadaşları7 ser-umları HBsAg (+) olan 24 hastada saliva ve semen örneklerini radioimmunoassay tekniği ile ince-lemişler ve 18 saliva örneğinde HBsAg (+) bulmuş-lar, bu 18 örneğin 10'unda da semende HBsAg'nin (+) olduğunu bildirmişlerdir. Pollock ve arkadaşları8 dişeti cebi sıvısında anti-HBs'nin tanımlanabileceği-ni ancak miktar tayitanımlanabileceği-ninde alınan sıvı miktarının azlığının problem teşkil ettiğini bildirmişlerdir.
HCV ile infekte hastalarda viremi seviyesi kronik hepatit B' li hastalara kıyasla daha düşüktür. Vücut sekresyonlarında tespit edilen HCV-RNA konsantrasyonu oldukça düşük titrededir. Bu sıvıların enfeksiyöz olup olmadıkları tartışmalı ol-makla birlikte genellikle saliva HCV enfeksiyonu kaynağı olarak kabul edilmektedir. HCV-RNA se-ronegatif, ancak anti-HCV seropozitif hastalarda vücut sıvılarında HCV-RNA bulunmaktadır.9
Sher-man ve arkadaşları5 ELlSA kullanarak yaptıkları anti-HCV değerlendirmesinde ağız sıvılarının kul-lanımının kan alımı mümkün olmayan hastalar için bir alternatif olabileceğini çünkü yüksek sensitivite ve spesifiteye sahip olduklarını bildirmişlerdir. Montebugnoli10 yaptığı bir araştırmada ise antiHCV
antikorları dişeti cep sıvısında yüksek bir oranda saptanmış. '
Bizim sonuçlarımız da, bu yapılan çalışma-larla uyumlu bir biçimde saliva ve dişeti cebi sıvı-sında hem Hepatit B hem de Hepatit C markırlarının bulunabildiğini göstermiş ve bu sıvılar aracılığı ile enfeksiyonların yayılabileceği şüphesini gözlen-dirmiştir. Bu konuda özellikle ağız sıvıları ile doğ-rudan ilişkide olan başta diş hekimleri olmak üzere ağız sıvıları ile teması fazla olan diğer hekimlerin (acil servis, anestezi, kulak-burun-boğaz, gastro-enteroloji hekimleri gibi) hem kendi sağlıklarını ko-rumak hem de enfeksiyonun yayılmasını önlemek
9 11 hasta (7 erkek, 4 bayan) çalışma kapsamına alındı. 6 hastada HBsAg pozitifliği, 7 hastada anti-HCV pozitifliği, 2 hastada da hem HBsAg, hem de anti-HCV pozitifliği vardı. Bu hastalardan saliva ve dişeti cep sıvısı örnekleri ELlSA yöntemi kullanıla-rak incelendi. Hastalardan saliva örnekleri hasta ağzını suyla çalkaladıktan sonra steril enjektörler vasıtasıyla alındı ve steril tüplere konuldu. Dişeti cep sıvısı toplamak için her hastanın, ağız içine 2x10 milimetre boyutlannda filtre kağıtları en derin dişeti cebi içerisine yerleştirildi. Bu filtre kağıtları dişeti cebi içerisinde bir dakika bekletildi. Soma filtre kağıtları, içerisinde 200 %0.9'luk saline bulunan ependorf tüplere konuldu. Tüm örnekler de-ğerlendirmenin yapılacağı güne kadar -50 ºC' de donduruldu. Kan, saliva ve dişeti cep sıvısı örnekleri ELlSA (Biokit SA Lliss'a d'Amlunt, Barcelona ispanya) testi kullanılarak Biomater cihazı ile ince-lendi.
Yaş Hemodializ Örnek HBsAg Anti-HBs Anti-HCV
Sürresi Bölgesi
M.Ç. 29 8 Yıl Kan + +
Saliva +
Diseti cep + +
I.S. 48 5 Yıl Kan - + +
Saliva - + + Diseti cep - + + N.Ş. 30 5 Yıl Kan + - - Saliva + - - Diseti cep + - - B.B. 38 4.5 Yıl Kan + - + Saliva + - Diseti cep + - +
Z.Y. 61 1 Yıl Kan - + +
Saliva - + + Diseti cep - + + BK. 42 17 Yıl Kan - + + Saliva - + + Diseti cep - + + FA 53 5.5 Yıl Kan - + + Saliva - + + Diseti cep - + + G.K. 76 3 Yıl Kan + + - Saliva + + - Diseti cep + + -
A.A 52 4 Yıl Kan - + +
Saliva - + + Diseti Cep - + + Kan + - - SE 56 1 Yıl Saliva + - - Diseti cep + - - Kan + - -
ÖE 45 1 Yıl Saliva + - -
9. Akkız H. Epidemiyoloji ve korunma. Kılıçturgay K, Badur S (ed): Viral hepatit 2001. Deniz of set, istanbul, 193-208, 2001.
10. Montebugnoli L, Dolci G. Anti-HCV antibodies are detectable in the gingival crevicular fluid of HCV positive subjects. Minerva Stomatol 49(1-2):1-8, 2000.
C.Ü. DiŞHEKiMLiĞi FAKÜLTESi DERGiSi 2001
için çok dikkatli ve steril çalışmaları gerekmektedir. Virusun perkutan inokülasyonu entübasyon, yapay solunum cihazlarının kullanılması, endoskopi yolu ile de olabilmektedir.1
Gerek salivanın, gerekse dişeti cebi sıvısının kana alternatif olarak Hepatit B ve Hepatit C teşhisinde kullanımında faydalı olabilir. Ancak tet-kikte kullanılacak yöntemin sensitivite ve spesivite-sinin belirlenebilmesi için daha fazla sayıda hasta-nın dahil edileceği ileri çalışmalara ihtiyaç vardır,
KAYNAKLAR
1. Taşyaran M. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi. Kılıç-turgay K. Badur S (ed): Viral hepatit 2001. Deniz of set , İstanbul, 121-128,2001.
2 Thieme T. Yoshihara P. piacentini S. Beller M. Clinical evaluation of oral fluid samples for diagnosis of viral hepatitis. Jounal of Clinical Microbiology, 1076-1079;1992.
3. Ben-Aryeh H, Ur I, Ben-Porath E The relationship between antigenaemia and excretion of hepatitis B surface anti-gen in human whole saliva and in gingival crevicular fluid Arch Oral Bioi, 30(1): 97-99; 1985.
4. Lucio M Direct measurement of hepatitis C viral anti-body in gingival crevicular fluid. Minevra Stomatol 49:1-8; 2000.
5. Sherman K, Creager RL, O'Brien J, Sargent S,Pia-centini S Thieme T The use of oral fluid for Hepatitis C antibody screening. American Journal of Gastroentomology 89 2025-7; 1994.
6. Ward R, Borchert P, Wright A, Kline E. Hepatitis B antigen in Saliva and Mounth washings. The Lancet 7, 726-727,1972.
7. Heathcote J, Cameron CH, Dane DS. Hepatitis-B An-tigen in Saliva and Semen. The Lancet 19,71-73,1974
8. Pollock JJ, Andors L, Gulumoglu A, Ells PF. Direst Measurement of Hepatitis B Viral Antibody and Antigen Markers in Gingival Crevicular Fluid. Oral Surgery 57;499-503; 1984
Yazışma Adresi:
Yrd. Doç. Dr. İsmail MARAKOĞLU C.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji AD SİVAS
CiLT: 4, SAYI: 1
