ıl.ııkara Oııiv. Ve!. Fak. Derg. 44:ı.6. i<)<)7
İNEKLERDE
SUBKLİNİK
MASTİTİsLERİN
ELEKTRİKSEL
İLETKENLİK,
SOMATİK HÜCRE
SA YISI VE CALİFORNİA
MASTİTİs
TEST iLE
SAPTANMASI
Ayhan Baştan
1Mustafa Kaymaz
iMurat Fl1ldık
2Nil Erünaı
2The use of electrkal conductivity , somatic cell count and california mastitis
test in diagnosis of subclinical mastitis in dairy cows
Summary: The aim of this study \-vas to determine efj'eetiveness of the
method of electrical conductivity comparing somatic eel! cowıt and cahfomia
mastitis test.
In this study, the mi/k samples eol!ected fronı 183 quarters of 49 cows in
three dijjerellt farnıs were used as the nıateria!. The sanıples were taken Fom
the eows whieh not showing the signs of nıastitis and at abollt 150
1/ıday ot their
lactaıioll.
The nıilk sanıples were taken during mi/king in the mOrlling, af ter a few
mililitres
milk discarded.
Firstly,
CMT was apphed
to the samples.
The
conductivities
of the samples vvere determined by using Milk Checker. Somatic
eel! coU/ılS of the sanıples were carried oııt microscopical!y by ıısing qualitative
count method.
All the results obtained
have been eval1~ated according
to
variance and t-test method.
OL
the
183milk samples, 50
(27.3%)were CMT (-),
40 (2L.8(!o)were
CMT
(+),56(30.6%) were CMT
(++)and
37(20.2%) were CMT
(+++).The
mean conduetivity and SCC were
5.41, 6.317, 6.867, 7.85mS/nıl and
10()-200.000,
200-300.000,
300.000-1.000.000
and
above
1.000.000
eell/ml
respectivel)' in the groups of CMT (-), CMT
(+),CMT
(+ +)and CMT
(+ + +).It
has been reac11ed the eonclusion that the esta1Jlishment of eonduetivity is safe
and practieal
than CMT and SCC method.ı' on the diagnosis
of subclinical
mastitis and iı is also a eheap method so as to use wıderlarm
cmıditions on the
diagnosis of subclinical mastitis. Furthermore
its safet)' would increase more
when used together with the other methods.
Keyword: Suhelinical Mastitis, Diagnosis, Condııetivit)', CMT, Somatic
Cel! COU/lt
Özet: Bu araştırmada.
inekıCı'de suhklinik mastilislerin tamsında
kulla-mlan elektriksel iletkenlik
(1:;(:)yönteminin
etkinliğinin,
somalik hücre sayısı
(SCC) ve Calijemıia Mastilis
Test (CMl)
ile karşılaştırarak
araştırılması
a-maçlanmıştır.
Çalışmada
3 farklı
çiftlikte
bulunan
49 ineğin
toplam
183 meme
Iabundan alınan süt örnelsleri materyalolarak
kullanıldı. Süt tirnekleri klinik
mastitis belirtisi göstermeyen ve laktmyonlarının
ortalama 150. gününde
bulıı-Ara~.Gör. Dr., AU. Veterincr Fakültcsi. Doğunı ve Jinckoloji Anabilim Dalı. Ankara. , Araş.Gör., AÜ. \'cterincr fakültcsi. Doğunı ve Jinck,ıloji Anabilinı Dalı, Ankara.
2 A. f3i\ŞTAN-M. KA YMA7,-M. ı:ı:\DJK-N. ERC'i.'.!.
nan ineklerden hir miktar süt sağzldıktan sonra alındı. Alınan süt örneklerine
önce CMT'i uygulandı. Süt örneklerinin ECleri Milk Cheeker cihazı (Eisai Co.
Ltd) kullanılarak saptandı ve somatik hücre sayıları kalitatil (nitel) sayım
yön-temi ile mikroskopik
olarak yapıldı.
Elde edilen sonuçlar variyans
ve t-test
yöntemine göre değerlendirildi.
Toplam 183 süt örneğinin 50'si
(%27.3)CMT (-).40'1 (%21.8) CMT (-c-).
56'sl (%30.6) CMT
(+ ..-)ve 37'si (%20.2) CMT
(+ ı -:-)olarak deli,erlendirildi.
Ortalama elektriksel iletkenlik değerleri ise CMT (-) gruhunda
5.4/.(Ml'
(+);;rubunda
6.3/7,CMT
(++)f:rubunda
6.867ve CMT
(+++)gruhunda
7.85
mSlcm olarak helirlendi. Califonzia Mastitis Test sonuçlarına gijre
değerlendi-rilen örneklerde SCC sayısı kalitafilolarak
sırasıyla 100-200.000, 200-300.000.
300. 000-1. 000. 000 ve /.000. O()()'danfazla olarak saptandı.
SOIlUÇolarak subklinik mastitisli sütlerde elektriksel iletkenliğin
sap-tanmasının CMT ve SCC ile henzerlik gösterdiği ve sahada kullanılahilir
gü-venli hir test oldl/ğu ve subklinik mastitislerin teşhis yöntemi olarak
kullanıla-hileceği. diğer tanı yöntemleri ile kullanıldığında güvenilirliğinin
daha da
arta-ca.ğı kanısına varıldı.
Anahtar
Kelimeler:
Suhklinik
Mastitis.
Tanı. Elektriksel
iletkenlik,
CMT. Somatik Hücre Sayısı
Giriş
MasUtis, meme dokusunun irritan etkileri oluşturan etkenleri yok veya nötralize etme ve kendini konıma çabaları olarak tanımlanmakta ve diğer hastalıklara oranla daha fazla ekono-mik kayıplara yol açtığı bildirilmektedir (2, h,
15). Bu kayıplardan % 70'inden fazlası yetiştiri-cilerin gözleyemediği önemli derecede süt ve-rim ve kalitesinde bozukluğa yol açan suhklinik mastitislerden kaynaklanmaktadır (15, 21). Suhklinik mastitislerin meme doku-sunda klinik mastitislerden daha fazla görülmeleri, bunların saptanmasında özel tanı yöntemlerine ihtiyaç olduğu araştırıcılar (I, 2, 3, 8) tarafından vur-gulanmaktadır Subklinik mastitislerin tanısı amacı ile total bakteri sayımı, somatik hücre sayımı ve biyokimyasal yöntemlerinin yanısıra CMT gibi testlerde kuııanılabilmektedir (6, iO,
13.18,21).
Suhklinik mastitislerin tanısı amacıvla
.
,
sütteki somatik hücre sayısının araştırılması çeşitli araştırıcılar (4, 5, 7, 9,12, iS, 19) tara-fından başvurulan güvenli bir yöntem olarak bildirilmektedir Sütteki SCC sayımı direkt
mikroskopi, DNA /i lter metod, CouIter
Counter, Fossamatik gibi direkt ve eMT gihi indirekt testlerle yapılabilmektedir (I, 2, 3, 16,
17) Sütteki SCC sayısını saptayan test-lerden CMT, her türlü saha koşuııarında uygulanabil-mesi bakımından oldukça sık kuııanılan test olup, dolaylı olarak lökosit artışını ve miktarını
hafif presipitasyondan yoğun jel kıvamına ka-dar değişik tepkiler vererek gösteren bir test olarak nitelendirilmektedir (17).
Normal hir sütle SCCnın 200.000
hüc-re/mI' den az olduğu ve patojen etkenlerın me-me dokusuna girmesinden hemen sonra somatik
hücre sayılarının artmaya başladığı, akut
mastitislerde bu sayının ml'de 1.000.00ü'un üzerine çıktığı araştırıcılar (4, 5, 6, i L 17, 19) tarafından açıklanmaktadır
Mastitislerde meme dokusundaki geçir-genliğin artmasına bağlı olarak sütün iyonik bileşiminin değiştiği ve bazı mineral maddele-rin düzeylemaddele-rinin düştüğü ve bunların yanısıra Na ve CI içeriğinin arttığı, bunun sonucu sütün elektriksel iletkenliğinin yükseldiği daha önce yapılan araştırmalarda (3, 8,
lA,
14, 20, 21) bildirilmektedir. Bu değişimler dikkate alınaraksütü n ECsinin saptanması suhk1inik
mastitİslerin tanısı amacı ilc kuııanılabilcceceği Hilerton ve Walton (5) tarafından ortaya ko-nulmuştur. Son yıllarda sütün elektrik i1ct-kenliğini ölçen elektronik aletler geliştirılip ve bu aletler laboratuvarda ve saha-da erken tanı amacıyla kullanılmakta, nomıal ve mastitisli sütlerde farklı sonuç vermesinden dolayı yanıl-gılara neden olabileceği belirtilmektedir (2, 4, 5, 7,
ıo).
İ'\EKlERDE SUBKLİNiK MASTİTİsı ,ERIN ELEKTRiKSEL İLETKFSLİK, SOMATİK HÜCRE SAYıSı "
Sütün elektrik iletkenliğinin, absolut ve-ya komparatif değerlerle açıklandığı, absolut elektrik iletkenliğinin, bir ineğin her meme lobu için elde edilen mutlak değer olduğu, uluslara-rası standartlara göre
S,6
mSlcm'den büyük değerlerin mastitis şüpheli olarak kabul edilme-si gerektiği bildirilmektedir (9, i 2), Enfekte olmavan sütlerde elektriksel geçirgenliğinS
A-5Ji ~lilisiemens (I11S/cm) iken Staph. aureus enfeksiyonunda 7.1-7,5, Strep,ubcris enfeksiyo-nunda ise 5,3-S,6 mSlcm olduğu belirtilmiştir (19), Hilerton ve Walton (5) sütün elektrik ilet-kenliği ve SCC sayımının etkilerini araştırdığı bir çalışmada, elektrik iletkenliğinin saptanma-sının SCCden daha pratik ve daha hızlı sonuç vermesi nedeniyle avantajlı olduğunu bildir-mekle beraber, bu sonuçlara rağmen bu yönte-min her zaman güvenli olmadığını da belirt-mektedirler. Sütün elektrik iletkenliğinin, sütün bileşime, miktarına, ısısına, hayvanın ırkına, mevsime, ınikrobiyel nora, laktasyon dönemi-ne, sağım sıklığına ve örneklerin sağırnın ba-şında veya bitiminde alınmasına göre farklılık gösterebileceği vurgulanmak-tadır (8, IL, 14), Araştırıcılar (12, 13, IS, 16 ) subklinik mastitisin tanısında elde edilen EC değerlerinin, sülteki Jaktoz miktarı ve SCC sayısı ile yakın bir ilişkiye sahip olduğunu saptaınışlar, bazı enfeksiyon etkenlerine de bağlı olarak sütün elektrik iletkenliğinin değiştiğini bildirmişler-dir.
Bu araştırnıada, ineklerde subklinik mastitislerin tanısında kullanılan elektriksel iletkenliğin saptanması yönteminin etkinliğinin, somatik hüere sayısı ve California Mastilis Test ile karşılaştırarak araştırılması amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Çalışmada 3 farklı çiftlikte bulunan 49
Holştayn ırkı ineğin toplam 183 meme
lobundan alınan süt örnekleri materyalolarak kullanıldı. Süt örnekleri klinik mastitis helirtisi göstermeyen ve laktasyonlarının ortalama iSO, gününde bulunan ineklerden bir miktar süt sa-ğıldıktan sonra alındı. Alınan süt örnekleri-ne önce CMT'i, Schalm ve ark (17) belirttiği gibi uygulandı ve değerlendirildi, Süt örnekleri~in
ECleri daha önce kalibrasyonu yapılan MıIk
Cheeker cihazı (Eisai Co, Ltd,) kullanılarak saptandı. Her örneğin incelenmesinden sonra Milk Cheeker aleti distile su ile yıkanarak dığer örneklerin muayenesine geçildi. ECin değer-lendirilmesi uluslararası değerlendirme prensi-bine göre yapıldı (9),
Süt örneklerindeki somatik hücre sayıları kalitatif (nitel) sayım yöntemi ile Kılıçoğlu ve ark (7) belirttiği gibi mikroskopik olarak
yapıl-dı.
İstatiksel hesaplamalar variyans analizi ve t-test yöntemiyle yapıldı.
Bulgular
Toplam i 83 süt örneğinin SO'si (%273) CMT (-), 40"1 (%21.8) CMT (+), 56'sl (%306)
CMT (++) ve 3Tsi (%20,2) CMT (+++) olarak
değerlendirildi, CMT (-) olarak belirlenen grupta ortalama EC değeri SAl, CMT (+)
gru-bunda 6,317, CMT(++) grubunda 6,867 ve
CMT (+++) grubunda ise 7.85 mS/cm olarak
belirlendi. Ortalama EC 5 AI, 6,317 ve 6.867 değerlerinde sırasıyla SCC sayısı 100-200,000,
200-300.000,
300,000-1,000,000
veLOOO,OOO'dan daha fazla olarak saptandı.
Tahlo I'de CMT, EC ve somatik hücre
savısına ilişkin bulgular, Grafik I'de ise CMT,
sec
ve EC arasındaki ilişki görülmektedir.Tahlo
ı
CMT. EC Vesee
bulguları görülmektediL Tablc i: This t'able shows CMT, EC and SCC results,EC değerleri SCC (.000)
eMT
n mın, Max, mean Sıdv,(
-
) 50 41 6,7 5AI a OA9 100-200 ( + ) 40 4.3 7.7 6,317 D 0,61 200-300 (++ ) 56 5,0 8A 6,867c 0,60 300-LüüO (+++ ) 37 6,2 12 7,85 " 1.79 >1.000 a-b: p<0,048* b-c: p<0,0005* a-c: b-d: p<O,OOOI*
p<0,014* a-d: c-d: p<0,0062* p<0,0884 A. BAŞTA:-<-\1. KAYyIAZ-M. FINDIK-N. ERÜ"AL 1000 8 900 - ••••••E.C. 7,5 800 ~SCC 700 7 600 500 6,5 400 6 300 200 5,5 100 O 5 CMT (-) CMT(+) CMT (++) CMT (+++)
Gnıtik
ı
CMT,sec
ve EC değerlerinin karşılaştırılması Figure i: Compares CMT. SCC and EC results.Tablo I'de görüldüğü gibi CMT reaksi-yonunun pozititlik derecesine parelelolarak hem sütün elektrik iletkenliğinde hemde SCC savısında istatikselolarak önemli artışlar vardı (p'<0.00l). CMT ilc değerlendirilen ve test so-nucuna göre pozitif reaksiyon veren mastitisli ineklerin. bu meme hölümüne ait süt1erin EC değerleri, aynı ineği n negatif sonuç veren n:ıeme
lobları ile 4 meme lobunda da negatll
re-aksiyon veren ineklerin meme loblarından alı-nan örneklerin EC değerlerinden yüksek olduğu belirlendi (P < 0.00 i).C MT sonuçlarına göre, + 1 . +2 ve +3 reaksiyon veren örneklerin hem EC değerleri hemde somatik hücre sayısı negatif olanlardan belirgin şekilde farklıydı (P<O.OOI). Avnı farklılık CMT + L +2 ve +3 reaksiyon v~ren örnekler arasında da mevcuttu (P<O.OOl).
Taı"tışma ve Sonuç
İJ1(;~klerde mastÜİs ve özellikle subklinik mastitis diğer hastalıklara oranla daha fazla ekonomik kayıplara yol açmaktadır.
Subklinik mastitislerin tanısı amacıyla, sütteki hücre sayısının direkt veya indirekt testler ile araştırılması çeşitli araştırıcılar (9,10,12) tarafından başvurulan güvenli bir yöntem olarak bildirilmektedir. Normal sütün elektrik iletkenliği 5.63-6.02
mS/cm
arasında değişmekte, absolut elektrik iletkenliği uluslara-rası standartlara göre 5.6 mSıcm'den büyük ise süt mastitis şüpheli kabul edilmektedir. Sütün elektrik iletkenliği, sütün bileşime, miktarına, ısısına, hayvanın ırkına, mevsime, mikrobiyeltlora laktasyon dönemine ve hatta sağım başı, sonu' ve sıklığına göre farklılık taşımaktadır. Tekeli ve ark. (18) yaptıkları bir çalışmada EC değerlerinin süt örneklerinin sağım önce.si~eya sonrasında alınmasına bağlı olarak değıştıgını, bir miktar süt sağıldıktan sonra alınan
örnekler-de CMT( -). CMT (+) ve CMT (++) olarak
de-ğerlendirilen sütlerde EC değerlerini sırasıyla 4.52:tO. Il, 5.14:1:0.25 ve 7.38:tO.57
mSıcm
bulduklarını bildirmektedirler. Birçok araştırıcı (4,10,14) subklinik mastitisin tanısında elde edilcn MC değerlerinin, sütteki laktoz miktarı ve SCC sayısı ile yakın bir ilişkiye sahip oldu-ğunu saptamışlar, bazı enfcksiyon etkenine bağlı olarak süti.in elektrik iletkenliğinin dcğış-tiğini belirtmişlerdir. Nakano (12) ise araştır-masında, EC bulguları ile CMT, laktoz, klor arasında bir ilişki olduğunu, bu bulguların sütün laktoz veya yağ içeriği, laktasyon dönemi, ırk, sağım sayısı ve sıklığı, mevsimc göre farklı olabileceğine, bu nedenlerden dolayı EC'ın subklinik mastitis tanısında yalnız başına yeterlı olamayacağına dikkat çekmektedir. Aynı araştı-rıcı EC'nin diğer tanı yöntemleri ile birlikte kullanılmasının önemini vurgulamıştır.
Chamigns ve ark. (4) subklinik mastitis teşhisinde, CMT ile ECnin etkilerini araştırdığı
bir çalışmada bu tanı yöntemlerinin 'Yo91,
Küplülü ve ark. (9) ise CMT pozitif örnekler-den o/',94'ünün EC bulguları ilc pareJellik gös-terdiğini açıklamışlardır.
Bu araştırmada toplam
i
83 süt örneğinin 50'si (%27.3) CMT (-), 40'1 (%218) CMT (+),iNEKLERDE SUBKLİNİK MASTİTiSLERİ:'-I ELEKTRiKSEL ILETKE'\LİK, SOMATİK HÜCRE SAYısı.
(+++) olarak değerlendirildi.
CMT (-) olarak
belirlenen
grupta
ortalama
EC değeri
5.41,
CMT (+) 6.317, CMT (++)'de 6.867 ve CMT
(+++)'de ise 7.85 mS/cm olarak saptandı.
Orta-lama EC değerleri 5.41, 6.317, 6.867 ve 7.85
değerlerinde
ve CMT(-),
CMT(+), CMT(++),
CMT( +++ )'de
SCC
sayısı
sırasıyla
100-200.000. 200-300.000 ve 300.000-1.000.000
ve
1.000.000'dan
fazla olarak belirlendi.
Bu
so-nuçlardan
da anlaşılacağı
gibi
ortalama
EC
değeri araştırıcıların
(9,
i 0,
i 2) bulgularına
benzemekle
heraber
Tekeli
ve ark.
(l8)'nın
bulgularından
farklılık taşımaktadır.
Bu
farklı-lığın sütün Na ve Ci miktarlarının
farklılığı,
beslenme derecesi ve enfeksiyon etkeninin
çe-şitliliğinden
kaynaklanabileeeği
düşünülmekte-dir.
CMT
sonucunun
pozititlik
derecesi
ve
artan SCC sayısına parelelolarak
sütün elektrik
iletkenliğinde
bir
artıŞ
görüldü.
Özellikle
CMT(++) ve CMT(+++) olarak değerlendirilen
örneklerde
°/cı95 oranında pareleilik
vardı. Bu
sonuç Küplülü ve ark. (9) ile Chal1lings ve ark.
(4)'nın bulgularından farklı bulunmadı.
Sütün somatik hücre sayısı ve CMT
bul-gularını
karşılaştırılan
bir
araştırmada
(14),
CMT (-), (+), (++) ve (+++) olarak
değerlendi-rilmiş somatik hücre sayısı sırasıyla
100000,
900.000, 2.700.000 ve 8.200.000 hücrclml
bu-lunmuştur.
Araştırmadaki
somatik hücre sayısındaki
farklılığ1l1 sayım tekniğine bağlı olduğu
düşü-nülmektedir.
Sonuç olarak, subklinik mastitislerin
teş-hisi amacıyla ECnin
kullanımı, CMT ve SCC
sayılarının
araştırılması
yöntemlerinden
daha
kolay, güvenli bir tanı yöntemi olmakla
bera-ber, diğer tanı yöntemleri
ile birleştirilmesinde
yarar olacağı kanıs1l1a varıldı.
KAYNAKLAR
i. Alaçaııı, E., Nizaınlıoğlu, M .. Ereaniş, O. (1988): İnekler.
de SlIbkliııik Mastltlsle,.,,, Ta/7/s1 AıııaClyla Sül ve Ka"da Pıostaglaııdiıı F2r.< ıle Bazı MıkrobıYOlOJIk. Hücresel ve Bi. yo/aıııyasal /)eğerle,.,n /lraşımlıııasl. Doğa T Vet ve Hay D.
J2(J):Iı.
2. Andren's, A.H., Blonc}', R.W., Bab}', H., Eddy. RG.:
Cyıologiwl ewıııiııalioıı. Boviııe Mediciııe Di,\'ease.I' Aııd HlI,l.baııdr\' of Caııle. Blackwell Scientific Publications. London. 1992: 292-294.
3. Atroslıi, F., Paraııtaiııeıı, .I., Saııkaris, .1.:\1., Liııdberg, L.A.. Saloııieıııi, H. (1996): Cltanges in irıf/aıııatioıı.related
blood COlı,Hitıımts of masıitis WIVs. Vet Res, 27; 125-132.
4. Chamings, R., '1urnıy, G., Bootlı, .1.'1. (1984): Use of
COııdllCtİvİty mder for detectimı of ,l'IIbcliııicalma,I,titls. Vet
Rec, 114: 243-245.
5. Hilerton, .I.E., Walton, A.M. (1991): Idendification of sııbclinical mastitı,ı' ıvith a haııd.held electrica! condııctivity meter. Vel Rec, 128; 513-515.
6. John, H.K. (1993): Somatic cell cOlıııt,l-Do',1Glıd DO/ı'II.
The Bovine Practitioner, 27; 159-161.
7. Kılıçoğlu, ç" Alaçam, E., İzgür, H., Akay, Ö., Wiesner, H.U. (1989): bııerge,l'tIndheiıçkontrolle von Milchkıılten im
Gebiet von Ankara (Ti/rkei). Dtsch Ticrazıl Wschr, 96;
486-488.
8. Kitclıcn, B..I., Mlddleton, G., Durw:ırd, LG., Andrews, R.J., Salmon, M.C. (1980): Mastitis diagnostic tests to estimate nuımmary epithelial ce/I daıııagl'. J Dairy Scİencc
163 (6): 978-983.
9. Küplülü, ş" Vııral, R, İzgür, H., Kılıçoğlu, ç.,Baştan, A., Ka}'nmz, M., Erdeğer, .1. (1995):' Sııbklmik Maslilıslenn Tanısmda Milk Cheeker'm KııI/a/7//ıııaSI,
An-kara Üniv Vet Fak Derg, 42; 281-284.
LO. Mljnen, E., .Iaart.~veld, Ii.H ..I., Albers, G.A.A., Verstegen, M.W.A., Tlelen, 1'.1..1.1\1.(1982): 7111' valııl' of
eell wlıllf lartose contellf, PH aııd cmıdııctivtfy of mi/k for ma,ıtitis detatioıı in individııal wws. Ncth MıIk Dairy J, 36; 65-77.
ii. Nagatoıııa, H., Mlyaoka, '1'., Shlııılzu, '1'., Kata}'ama, H., Takalıaslıi, K. (1996): Qııantitative coıııparisoıı betweeıı sert/lll componellt.ı' aııd .\'Oııuıtic cells iııboviııe (fııaner milk.
J Vet \1ed Sci, 58: 1121-1123.
12. :'ılakano, K. (1988): Detectİoıı of mastitı,ı' and a/)//ol7lwI mi/k IL.ıiııgtlte Illi/k clzerker. Koi,\'lzikawa. Tokyo. Eısai. CO.
Ltd.
13. Nlzamhoğlu, M., Tekeli, '1'" Ereaniş, O., Başpıııar, N.
(1989): ineklel'de SlIbkliııik Ma.ıtİtİslerilı Biyokimyaml ve MıkrobıYOlOJIk Yönden İneelemııe,I'1. S Ü Veı Fak Derg. 5 ii); 135-143.
14. Östeıısson, K. (1993): Tmffİciııg of li!lıcoC)'fes and im1/7ll11ogloblılin isotype,ı' İıı tlZe boviııe lidda. Am J Ve!
Res, 54 (2); 231-238.
15. Sandlıohn, M., Mattilo, T. ii986): Biochemical Q.lpect,ı' of boviııe mastiti.ı. [sr J Vet Med, 42 (4); 143-i52.
16. Se:ırs, P.M., Heider, L.E. (198 1): Detectioıı of Ma,ı.titıs.
Vet Clinics of Norıh American Large Animal Practıce. 3 (2); 135-141.
17. Schahıı, O.W., Carrol, E..I., Jaiıı, N..I. (1971): Bovme
Mastitİs. Lea-Fcbiger, Philadelphia.
18. Tekeli, '1'., Seıııecan, A., Işık, M.K. (1993): Sııbklmik
//laslıııslenn lanısmda praıık bir yönlem. Hayvancılık Araş. tırma Dergisi. 3(i):62.
19. Torgerson, P.R., Gibb~, D., Andcrson, n. (1992): Hıgh
incidelice of cliııical mastiıis dııı' to StaphylococClls (//ıı-eııs in tıvO dair)' herds with 101'.' mi/k cel/ wımr\'. Vet Rec, 130: 54-55.
20. Sclıııltze, W.D. (1985): Devdoplııl'llfs m tlZe ideııdıfıcatımı of dıseaud Ildder {fııar/N,\' tn cows. Forschungsberıehte 37. (4); 319.328.
21. Verhoeff, .I,, Smith, .I.A.H. (1981): Bovine serımı al/JlImilı
and cdl WllIıt,l' iıı tlZe diagno,l'is of sııbe/iııical ııddf'l iııfectimı. The Veıerinary Quarıerly. 3 (I); 38-45.
