29 (3-4) :421-426, 1982. Received on 15.71.982
HİDROjE]\,' PEROKStT'İ:"i RALıK TAŞIMACILI(;Il\'DA KULLAl\'ILMASI İLE İLGİLİ BİR ARAŞTIRMA
Metin Timur* İsmet Baran** Behiee Karahan **...
A study on the use of hydrogen peroxide in transport of fisb
Summary: In mmy instances Jish die during transportation and poses serious problem. This problem has marked /'Conomic implications as well as causing .frustration to those concerned.
Various authors have studied the effects
~f
stress due to the transportatı'on ~ffish. This paper desaibes a method, adding oıle dropcd'
3 percent hydrogenperoxide into a one liter water oj transport container, whiclı results in a lower mortality in fish during their transport.
Özet: Balıkların taşınmaları sırasında ölmeleri )'etiştiricilikte önemli bir sorun olup, biiJ'ük ekonomik kqyıplara neden olmaktadır.
Balıkların taşınmaları sırasında oluşan stres ola)'ı birçok araştırıcı tarafından incelenmiştir. Bu çalışmada, bir litre taşıma SU)'Wla bir damla
%
3o'luk htdroy'en perisit ilavesi ile balıklardaki ölüm oranının düşürülehil-d iği orta)'o konulmuştur.Giriş
Kültür balıkçılığının ülke düzeyinde yaygınlaştırılmasında canlı balık ve yumurtalarının işletmeler arası taşımacılığı önemlidir.
Canlı balık taşımacılığını etkileyen faktörler; balığın türü, yaşı ve büyükıÜğü, balığın ortama olan dayanıklılığı, suyun sıcaklılığı, taşıma süresi, taşıma kabının özeııikleri ve balıklarda oluşabilecek strestir (j):
• Doç.Dr., A.Ü.Veteriner Fakültesi Su Ürünleri Birimi. Ankara, Turkey.
"'* ProLDr., A.Ü.Veteriner Fakültesi Su Ürünleri Birimi. Ankara, Turkey . ••• Kimya Müh.A.Ü.Vcıerincr Fakültesi Su Criinlcri Birimi. Ankara, Turkey.
422 M. Timur-İ. Baran-B. Karahan
Ba~arılı bir ta~ımacılık için; balıklara yeterli oksijenin sağlan-ması, suyun uygun sıcaklıkta tutulabilmesi (4-IO°C) ve gerektiğin-de kısmen veya tamamen yenilcnebilmesi gereklidir (6).
Oksijen, azot, azotoksit ve karbondioksit gibi gazlar su içeri-sinde çözünebilirler (2). Bu gazların sudaki çÖLünürlükleri, Dalton kanununa göre saf gazların spesifik çözünmesine, sıcaklılığına ve dı~ basınca bağlıdır (I ,8,iı).
Balıkların ta~ınması~da görülen ölüm olayları ile ilgili yapılan deneysel çalı~malarda, vücuttaki protein iletiminin yava~ladığı (5), stres ile birlikte organik madde artı~ının 've kan pH'sındaki deği~imi ile, kanın osmotik basınsındaki artı~ların balığın ölümü ile yakından ilgili olduğu fikri önc sürülmektedir (3,14).
Balıklarda olu~an üre ve amonyak daha çok karaciğerde ~ekil-lenmektedir (ı 3). Amonyağın ana kaynağını glutaminler, üreninkini ise ürik asit olu~turmaktadır (I 3).
İklim prtlarının süt ta~ımacılığına uygun olmadığı ülkelerde hidrojen peroksitin kullanıldığı FAO! WHO tarafından bildiril-mektedir (12).
Ayrıca, Hindistan'da iklim ~artlarının uygun olmadığı dönem-lerde suya hidrojen peroksit ilavesi, ölüm olayının askariye indirdiği
bildirilmektedir (10). .
Ülkemizin yol ve iklim ko~uııarının balık ta~ımacılığında bir-takım sorunlara neden olduğu bilinmektedir. Laboratuvarda yapılan bu uygulama ile balık ta~ımacılığında kar~ıla~ılan fazla kayıpların, suya hidrojen peroksit ih'esi ilc önlenmesi amaçlanmı~tır.
Materyal ve Metot ,;
Uygulama, Çifteler-Sakaryaba~ı Balık Üretim ve Ara~tırma İs-tasyonundan sağlanan 226 adet gökku~ağı alası (Salmo gairdneri irideus) ile yapılmıştır.
Ortalama i7 gr. ağırlık ve ı o cm uzunluktaki balıklar, deneme
ve kontrol gruplarına ayrıımı~lardır. Bunlar 5,8,10,15,20,25 ve 30 adet balıktan olu~muşttlr. Bu gruplar, içerisinde 10 litre su bulunan 50x85 cm boyutlarındaki polyethylcn torbalara konulmuştur.
Laboratuvarda uygulanan a.ra~tırmada, deneme grubu balık-ların suyuna
%
30'luk hidrojen peroksit (I damla Ilitre) ilave edil. mi~tir (ıo). Bu uygulama, su sıcaklığı 22-24 oC arasında sabit tutu-larak 6 saat süre ile devam etmi~tir.Denemede kullanıIan suyun anaIiz sonuçları ÇizeIge i de
veril-miştir. Su içerisindeki erimiş oksijen ve sıcaklığı YSI model SB Dis-solvcd Oxygen meter iIe ölçülmüştür. Organik maddenin tayininde; organik maddelerin asidik ortamda ve değişik sıeaklıktaki KMn04 ile reaksiyona girerek, Mn
+
i ve Mn+
2 ye indirgenmesi prensi-binden yararlanıImıştır. Bunun kimyasal reaksiyon denkIemi:2KMn04
+
3HıS04 ---+ KıS04+
2MnS04-+-
3HıO+
SOı olmaktadır (I).ÇtZELGE ı
Uygulamada Kullanılan Suyun Fiziksel ve Kimyasal Analiz Sonuçları. Fiziksel Analizler Görünüş ve renk Tortıı Kokıı Isı Kimyasal Analizler pH 0, NH, XO, NO, HCO,(mg/lt) Organik madde (ppm) Total sertlik (FS ) Total tuz (mg LLL) CL (ppm) Ci, Ca+Mg(mg/lt)
Berrak ve ren ksiz Yok Yok 15-17°C 7,6 6,8 mg Ilitre Yok Yok Eser 282,16 o 37,25 90,675 54,963 o 113,664+21,4666 , ",, " Bulgular
KontroI ve deneme grupIarındaki balıkların uyguIama süresin-deki davranışları iIe, bu gı uplaı ın içeıisinde bulundukları suyun fiziksel ve kimyasaI yapılarında farklılıklar olmuştur. Bunlardan
kontroI grubundaki balıklar stres semptomları gösterirken, deneme grubunda bulunan balıkların tam tersine sakin oldukIarı gÖ7.lenmiş-tir. Hcl' iki grubun bulundukIarı sudan alınanörneklerde yapılan fiziksel muayenede; kontrcl grubunun bulunduğu suyun bulanık, deneme grubunun bulunduğu suyun ise berrak olduğu tesbit edil-miştir. Aynı ömeklcrden yapılan kimyasal analizlerde ise, her iki gruptaki suyun erimiş oksijen ve pH miktarlarında farklılık görül-memiştir. Buna karşın organik madde miktarında her iki grup ara-sında b::Jirgin bir fark saptanmıştır (Şekil ı).
424 M. Timur-İ. Baran-B. Karahan
?
lt. 9,70 ~•
LLJ/l
!L,3B c.::ı cı ~ 8,~5 .~•
i./
~ i 'j1b'2 '"'-!) i./
i <::lı:: 6,~ c::ı•
i 6,16 ", ",'" 5'3Y////
~1'~ ./ ;'38•
"
,
!//
Su
JIZ.'
, iSU
TH.ı0ı.
i ---2,/9 • i./
i 156 ii i 0,94<...•
CJ63-
D£NENE
GRUPLARı 5 8 LO /5 20 25" 30Şekil ı. Uygulama gruplarında saptanan organik madde miktarı (ppm.).
Uygulamada kullanılan balıklarda ölüm, sadece 25-30. adetlik kontrol grubunda görülmüştür.
Tartışma ve Sonuç
Balıkların taşınmasında suda oluşan organ ik madde miktarı, erimiş oksijenin önemli derecede azalmasına neden olmaktadır. Uy-gulamamızın sonucu, daha önce yapılan çalışmalarla (4,6,10) para-lellik göstermektedir. Balıkların, stres sn'asında oksijen tüketimlerini arttırdıkları ve karbonhidrat metabolizmalarında değişiklikler gös-terdikleri bildirilmektedir (4,9). Ayrıca stres olayının kandaki he-moglobin konsantrasyonunda düşmelere neden olduğu da tesbit
, ,
edilmiştir (6). Bu sonuçlar esas alınarak, taşımacılık süresince oluşa-bilen ölüm olaylarının, stres ile birlikte sudaki organik madde artışı ve buna paralel olarak diğer fiziksel kimyasal değişimler ile ilgili olduğu belirtilmiştir (Io,14).
Taşıma suyuna ilave edilen hidrojen peroksit, erimiş oksijen miktarını başlangıçta 4 saat süre ile artırırken, organik madde mik-tarınıda azaltmaktadır. Hidrojen peroksit, suda kolayca su ve oksije-ne ayrışabilmektedir. Bu ayrışım, suyun sıcaklığı ve bazı maddelerin katalitik etkisi ile de süratlanabilmektedir (2). Olayın kimyasal denk-lemi ise 2HzOz ----? 2HıO
+
Oz şeklinde olmaktadır. Kendiliğindenoluşan bu reaksiyonda hidrojen peroksit yükseltgen olduğu gibi, indirgen etkide göstermektedir. Böylece peroksit anyonun yarısı oksijene indirgenirken , su oluşmakta, diğer yarısında o ale yükselt-generk serbest O2 vermektedir (8).
Uygulamamızda, balığın canlı taşımacılığında kısa sürede (4-6 saat) oluşan stres ve organik maddenİn neden olduğu ölümlerin, hid-jen peroksit ilavesi ile önlenebil~ceği ve bununye tiştiricilik açısından pratik kolaylık sağlayacağı ortaya çıkmaktadır.
Literatür
1- Alpar, S.R., Hakeliyen, M.t., Bigat, T. (1971): Sınai Kimya Analiz Metodları. ı.e. Yayınları. No.1601, Cilt i, İstanbul, 3°9-311.
2- Berkem, A.R. (1972): Modern Fizikokimya. t.e.Fen Fakültesi Yayınları. NO.1779, İstanbul, 29-31'
3- Bouck, G.R., Baıı, R.C.(1966): Influence of caputre methods 011 blood characteristics and
mortality in rainbow trout (Salmo gairdneri). Trans. Am.Fish.Soc. 95, 170-175. 4- Chiltenden, M.E. (1973): Effeets of ha,ıdling on oxygen requirements of American shad.
J.Fish.Res.Bd.Cand. 30, 105-110.
5- Fujiya, M.(1961): Use of electrophoretic serum separations infish studies. J. Water Pollut.
Contr.Fed.33, 250-257.
6- Hattingh, J., Van Pletzen, A.J. (1974): The influence of capture and transportation on some blood parameters of fresh water fish. Comp.Biochem.PhysioI. 49A, 607-609.
7- Huet, M.(1971): Textbook qffish ,wture. Breeding and cultivation of fish. Fishing News (Books) Ltd. London. 4°3-415.
8- Keskin, H. (1967): Temel Kimya Dersleri. 2. Baskı, Şirketi Mürettibiye Basımevi, İstanbul, 147-167.
9- Mann, K.H. (1965):Energy transformation by a population offislı in the River T/ıames.
J.Aoim.EcoI. 34> 253-275.
lO- Marathe, W.B., Huilgol, N.V., Pati1, S.G. (1975): Hydrogcn peroxide as a source of
426 M. Timur-i. Baran-B. Karahan
11- Renda, N. (1979): Anorganik Teknoloji Ders notları. A.Ü.Fen Fakültesi, Ankara.
12- Tolgay, Z., Tetik,t.(1964): Gıda kontrolü ve analizleri kılavuzu. Ege Matbaası, Ankara. 263-265.
13- Vel1alı, F., Serfaty, A. (1974): Metabalüm of ammonia and urca in the carp.J.Physiol (Paris), 68, (6): 591-614.
14- Vol1man-Schipper, F. (1975): Transport Labeııder Fisclıe. Verlag Paul l'arey Ham-burg. 85-86.
