Süber D‹K‹C‹
Düzce Üniversitesi T›p Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dal› DÜZCE Tlf: 0380 542 13 90 e-posta: suberdikici@gmail.com Gelifl Tarihi: 10/01/2013 (Received) Kabul Tarihi: 19/05/2013 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
1 Düzce Üniversitesi T›p Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dal› DÜZCE
2 Düzce Üniversitesi T›p Fakültesi, Gö¤üs Hastal›klar› Anabilim Dal› DÜZCE
3 Düzce Üniversitesi T›p Fakültesi, Biyofizik Anabilim Dal› DÜZCE
4 Düzce Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Anabilim Dal› DÜZCE
Süber D‹K‹C‹1
Leyla YILMAZ AYDIN2
Anzel BAHADIR3
Davut BALTACI4
Mustafa ERO⁄LU5
Nurten ERCAN1
CAN POOR SLEEP QUALITY SUGGEST
DEPRESSION IN ELDERLY PATIENTS
UNDERGOING HEMODIALYSIS?
HEMOD‹YAL‹ZE G‹REN YAfiLI B‹REYLERDE
KÖTÜ UYKU KAL‹TES‹ DEPRESYONU
ÖNGÖRÜR MÜ?
Ö
ZGirifl: Yafllanma ile birlikte uyku bozuklu¤u artar. Efllik eden hastal›klar, uyku bozuklu¤unun
daha da artmas›na neden olur. Çal›flman›n amac› 65 yafl ve üzeri hemodiyalize giren bireylerde uyku kalitesi ve depresyon aras›ndaki iliflkinin de¤erlendirilmesidir.
Gereç ve Yöntem: Hemodiyaliz hastalar›nda yap›lan kesitsel bir çal›flmad›r. Yüz yüze sorma
yöntemi ile uygulanan anket formu sosyodemografik verileri; Pittsburg Uyku Kalite ‹ndeksi’ni ve Beck Depresyon Ölçe¤i’ni içeren üç bölümden olufluyordu. Vital bulgular ve Beden Kitle ‹ndeksi de¤erlendirmesi tamamland›. Hemogram ve biyokimyasal parametreler için kan örnekleri al›nd›.
Bulgular: Çal›flmaya al›nan 52 kad›n, 47 erkek olgunun yafl ortalamas› 72.11±5.79 y›l idi.
Olgular›n Beck Depresyon Ölçe¤i ortalamas› 11.95±6.80 olup; Beck Depresyon Ölçe¤ine göre hafif depresyonu olanlar %77.8, orta depresyonu olanlar %20.2 ve a¤›r depresyonu olanlar ise %2 idi. Olgular›n Pittsburg Uyku Kalite ‹ndeksi ortalamas› 7 (3-12) olarak bulundu. ‹yi uyku kalite-sine sahip olanlar %40.4; kötü uyku kalitekalite-sine sahip olanlar %59.6 idi. Uyku kalitekalite-sine göre yafl, diyaliz süreleri, beden kitle indeksi, sistolik-diyastolik arteryel tansiyonlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml›l›k saptanmad›. Beck Depresyon Ölçe¤i ile uyku kalitesi aras›nda istatistiksel anlaml› farkl›l›k vard› (p=0.000). Kötü uyuyanlar›n %32.2 inde, iyi uyuyanlar›n ise sadece %7.5 unda orta/a¤›r depresyon saptand›.
Sonuç: Hemodiyalize giren geriatrik hastalarda uyku kalitesi belirgin olarak bozulmufltur.
‹ler-lemifl yafl ve efllik eden hastal›klar uyku kalitesini kötü etkilemektedir. Kötü uyku kalitesi ve depresyon birbirini tetiklemektedir. Uyku kalitesi sorgulanarak olas› depresyonun öngörülmesi, takip ve tedavisinin yap›lmas› son dönem böbrek yetmezli¤i olan geriatrik hastalar›n yaflam kalitesini art›r›labilir ve olas› morbiditenin önüne geçilebilir.
Anahtar Sözcükler: Renal Diyaliz; Depresyon; Yafll›l›k; Uyku.
A
BSTRACTIntroduction: Sleep disorders increase with aging. Comorbidities cause a further increase in
sleep disturbance. The aim of the study was to evaluate the relationship between subjective sleep quality and depression in subjects aged older than 65 years and undergoing hemodialysis.
Materials and Method: Socio-demographic data of participants were recorded in this
cross-sectional study. The Pittsburg Sleep Quality Index and the Beck Depression Inventory were admin-istered face to face. Vital measures and Body Mass Index calculations were completed. Blood samples were taken for hemogram, biochemical parameters.
Results: Fifty two female and 47 male patients were included in the study. Their mean age
was 72.11±5.79 years. The mean Beck Depression Inventory score was 11.95 ± 6.80. Mild, mod-erate and severe depression, as measured by the Beck Depression Inventory, were 77.8%, 20.2% and 2% of patients, respectively. The mean Pittsburg Sleep Quality Index was 7 (3-12). Those with good and poor sleep quality were 40.4% and 59.6%, respectively. Statistically significant dif-ferences were not found between age, duration of dialysis, body mass index, and systolic and diastolic arterial blood pressures, and sleep quality. There was a statistically significant difference between sleep quality and Beck Depression Inventory (p=0.000). Moderate to severe depression was detected in 32.2% of poor sleepers and only 7.5% of good sleepers.
Conclusion: The quality of sleep is significantly impaired in elderly patients undergoing
hemodialysis. Advanced age, with co-morbid diseases, adversely affects the quality of sleep. Poor sleep quality and depression trigger each other. The quality of life in elderly end stage renal fail-ure patients can be improved and possible morbidity can be prevented by investigating patients’ quality of sleep to diagnose a possible depression.
Key Words: Renal Dialysis; Depression; Aged; Sleep.
Hemodiyalize Giren Yafll› Bireylerde Kötü Uyku Kalitesi Depresyonu Ön Görür mü?
Uyku beyin baflta olmak üzere organ ve dokular›n yeniden onar›lmas› ve yap›land›r›lmas›n› içeren hareketli bir süreçtir. Yafllanma ile birlikte sirkadiyen ritimde aksamalar belirgin olarak artar. Bu durum uyku bozuklu¤u fleklinde kendini gös-terir. Efllik eden hastal›klar, ço¤unlukla uyku bozuklu¤unun daha da artmas›na neden olur.
Geriatrik yafl grubunda son dönem böbrek hastal›¤› s›k görülmektedir. Böbrek yetmezli¤i olan geriatrik hastalar›n yaflam kalitesi belirgin flekilde düflüktür. Uyku ile ilgili s›k›n-t›lar ve depresyon yaflam kalitesini düflüren nedenlerdendir (1,2). Özellikle uyku bozuklu¤u, azalm›fl uyku kalitesi, uyan-ma ile ilgili problemler, gün boyu devam eden afl›r› uykulu-luk diyalize giren hastalar›n %45–80’inde gözlenebilmekte-dir.
Altm›fl befl yafl ve üzeri geriatrik bireylerde depresyon s›k-l›¤› %8–15 iken; hastane veya bak›mevlerinde kalanlarda %40’a kadar ç›kabilmektedir (3). Kronik hastal›¤›n varl›¤› ise depresyon s›kl›¤›n› ve a¤›rl›¤›n› art›rmaktad›r. Özellikle da-marsal risk faktörlerinin fazlal›¤›, hemodiyalize (HD) girenler bireyleri genel nüfusa göre depresyona daha e¤ilimli hale ge-tirmektedir (4). Hemodiyalizin kendine özgü s›k›nt›lar› ve bi-reysel psikolojik s›k›nt›lar özellikle depresyonu art›rmakta; hem hasta hem de hekim taraf›ndan bu durum göz ard› edile-bilmektedir (5). Depresyon varl›¤› yaflam kalitesini ciddi fle-kilde düflürmenin yan› s›ra mortalite riskini de art›rmaktad›r (6).
Bu çal›flman›n amac› 65 yafl ve üzeri hemodiyalize giren bireylerde uyku kalitesi ve depresyonun de¤erlendirilmesi, depresyona ve uyku bozuklu¤una neden olabilecek durumla-r›n irdelenmesidir.
G
EREÇ VEY
ÖNTEMD
üzce ilindeki üç diyaliz merkezinde hemodiyalize girenolgular›n al›nd›¤› kesitsel çal›flmada kat›l›mc›lar›n tama-m› haftada üç kez dörder saat hemodiyaliz ald›.Üç aydan az hemodiyalize giren, ciddi kognitif y›k›m› olan, son üç ay içinde miyokard infarktüsü veya serebrovaskü-ler atak geçiren, kanser tan›s› alan, psikiyatrik tedavi alan, uy-ku ile ilgili hastal›k tan›s› alarak ilaç tedavisi alan veya cihaz kullanan, kronik akci¤er hastal›¤› olan ve morbid obez olan olgular çal›flmaya al›nmad›.
Çal›flma verileri, Düzce Üniversitesi T›p Fakültesi Etik Kurulundan onay al›narak (12.01.2012, karar no: 2011/224) Düzce ilinde diyalize giren hastalar›n yaflam kalitelerini arafl-t›rd›¤›m›z bir projenin alt grup de¤erlendirmesinden elde edildi. Çal›flmaya kat›lan her olguya onam formu imzalat›ld›.
Olgulardan hematolojik ve biyokimyasal parametreler (glikoz, albümin, protein, K, Ca, P, parathormon, alkalen fos-fataz, CRP, B12vitamin, ferritin, serum Fe) için venöz kan
al›nd›. Sosyodemografik veriler (yafl, cinsiyet, boy, kilo, diya-liz süresi, efllik eden hastal›klar, e¤itim durumu, ayl›k gelir durumu) kaydedildi.
Subjektif uyku kalitesi de¤erlendirmesi için son bir ayl›k uyku kalitesini belirlemede güvenilir ve tutarl› bir anket olup hemodiyalize giren olgularda da kullan›lm›fl olan Pittsburg Uyku Kalite ‹ndeksi (PUK‹) kullan›ld› (1,7). PUK‹ anket formu iki hekim taraf›ndan yüz yüze soru sorma yöntemi ile dolduruldu. Kiflinin kendi uykusunu de¤erlendirmesi, uyku latans›, uyku süresi, al›fl›lm›fl uyku etkinli¤i, geçen ayda yafla-nan uyku bozuklu¤u, geçen ayda yaflayafla-nan uykuya ait gündüz ifllev bozuklu¤unun varl›¤› ve uyku ilac› kullanma ile ilgili 7 bölüm ve 19 soru içeren anketin yan›tlar›, belirti s›kl›¤›na gö-re 0–3 aras›nda puanlamaya tabi tutulur. Elde edilen toplam skor 0–21 aras›nda de¤iflmektedir. Yüksek de¤erler uykunun bozuk ve kalitesinin kötü oldu¤unu göstermektedir. Toplam skorun 5 veya üzerinde olmas› klinik olarak uyku kalitesinin anlaml› seviyede kötü oldu¤unu göstermektedir. Tan›sal du-yarl›l›¤› %89.6, özgüllü¤ü %86.5’tir (8).
Çal›flmam›za al›nan bireylerdeki depresyonu de¤erlendir-mek amac›yla Beck Depresyon Ölçe¤i (BDÖ) kullan›ld›. Tür-kiye’de geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› yap›lm›fl olan bu ölçekte toplam 21 soru bulunmaktad›r (9). Sorular›n 15 i psi-kolojik kognitif belirtileri sorgularken alt›s› vejetatif belirti-leri sorgulamaktad›r. Toplam puan 0-63 aras›nda de¤iflmek-tedir. De¤erlendirmede 10-16 hafif depresyon, 17-29 orta depresyon, 30-63 fliddetli depresyon göstergesi olarak kabul edilmektedir.
‹statistiksel Analiz
Çal›flmada elde edilen istatistiksel sonuçlar normal da¤›l›ml› verilerde ortalama±standart sapma (SS); normal da¤›lmayan verilerde ortanca (%25-%75) olarak ifade edildi. Tüm istatis-tiksel veri analizleri SPSS 19.0 (Windows SPSS Inc, Chicago, IL) paket program› kullan›larak yap›ld›. Veri analizinde Ki-kare testi, Student-t testi ve Pearson ba¤›nt› analizi kullan›l-d› ve p de¤erinin <0.05 olmas› anlaml› olarak kabul edildi.
B
ULGULART
oplam 247 HD’ye giren olgudan 65 yafl ve üzerindeki 99olgunun verileri analiz edilmifltir. Çal›flmaya al›nan kat›-l›mc›lar›n %52.5’i kad›n, yafl ortalamalar› 72.11±5.79 y›l idi. Diyalize girme sürelerinin ortancas› 3 (1–5) y›l idi. Kat›l›m-c›larda kronik böbrek yetmezli¤i geliflimine neden olan hasta-l›klar hipertansiyon (HT) %50.5 (n=50), diyabetes mellitus(DM) %8.1 (n=8), HT ve DM %34.3 (n=34) ve di¤er %7.1 (n=7) olarak saptand›. Olgular›n sosyodemografik özellikleri-nin uyku kalitesine göre da¤›l›m› Tablo 1’de yer almaktad›r. Olgular›n BDÖ ortalamas› 11.95±6.80 olup; BDÖ ye gö-re hafif düzeyde depgö-resyonu olanlar %77.8 (n=77), orta dü-zeyde depresyonu olanlar %20.2 (n=20), a¤›r düdü-zeyde depres-yonu olan ise %2 (n=2) idi.
Olgular›n PUK‹ ortancas› 7 (3–12) olarak bulundu. PU-K‹ de¤eri <5 yani iyi uyku kalitesine sahip olanlar %40.4 (n=40); PUK‹ ?5 yani kötü uyku kalitesine sahip olanlar %59.6 (n=59) idi. Uyku kalitesinin iyi ve kötü olmas› ile yafl, diyaliz süreleri, BK‹, sistolik-diyastolik arteryel tansiyonlar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› iliflki saptanmad›. Uyku kalitesi ile BDÖ skoru ve PUK‹ puanlar› aras›nda istatistik-sel anlaml› iliflki vard› (p<0.0001, p<0.0001) (Tablo 2).
PUK‹ puanlar› ve BDÖ puanlar› aras›nda pozitif ba¤›nt› oldu¤u gözlendi (Grafik 1, r=0.456, p<0.0001).
BDÖ puan› ≥17 olmas›n›n kötü sübjektif uyku kalitesi (p=0.02), uzun uyku latans› (p=0.015), geçen ayda hem gece
hem gündüz uykuyla ilgili ifllev bozuklu¤u (p<0.0001, p<0.0001) ile iliflkili oldu¤u saptand› (Tablo 3). Sadece uyku süresi ve uyku etkinli¤inde istatistiksel anlaml› iliflki gözlen-di (p=0.134, p=0.179). Kötü uyku kalitesine ra¤men uyku ile ilgili ilaç kullan›m›n›n çok az oldu¤u saptand› (p=0.002).
Kad›n cinsiyet ile BDÖ aras›nda pozitif ba¤›nt› vard› (r=0.326, p=0.001). Kötü uyuyanlar›n %32.2’sinde (BDÖ ≥17 n=19), iyi uyuyanlar›n ise %7.5’inde (BDÖ ≥17 n=3) or-ta /a¤›r depresyon sapor-tand›.
‹yi ve kötü uyku kalitesine sahip olanlar›n Htc, ferritin, albümin, PTH, ALP, Ca, P, CRP de¤erlerinde istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›¤›n olmad›¤› gözlendi.
Cinsiyet, e¤itim-medeni durum, sigara kullan›m› ve gelir düzeyi ile uyku kalitesi aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmad› (Tablo 1). E¤itim, sigara kullan›m› ve ge-lir düzeyi ile BDÖ aras›nda iliflki bulunmad›. Ancak kad›n cinsiyet ve medeni durum (dul olmak) ile BDÖ aras›nda
ista-Tablo 1— Uyku Kalitesi ‹yi ve Kötü Olanlar›n Sosyodemografik ve
Klinik Özellikleri.
Uyku Kalitesi Uyku Kalitesi
De¤iflkenler ‹yi n (%) Kötü n (%) p Cinsiyet Erkek 21 26 0.410 Kad›n 19 33 Medeni Durum Evli 26 38 0.952 Dul 14 21
Efllik Eden Hastal›klar
Hipertansiyon 24 26 0.14 Diabetes Mellitus 1 7 Hipertansiyon ve diabetes mellitus 11 23
Di¤erleri 4 3
E¤itim
Okur yazar olmayan 18 25 0.356
Okur yazar 7 12 ‹lkö¤retim 13 22 Lise 2 0 Gelir Seviyesi (TL) Kötü 700≤ 14 17 0.716 Orta 700-1500 24 40 ‹yi 1500≥ 2 2 Sigara B›rakm›fl 22 40 0.433 Halen içen 3 3 Hiç içmemifl 15 16
Tablo 2— Uyku Kalitesi ‹yi ve Kötü Olanlar›n Sosyodemografik ve
Klinik Özellikleri
Uyku Kalitesi Uyku Kalitesi
De¤iflkenler ‹yi (Ort.±ss) (Ort.±ss) p
Yafl 72.43±6.67 71.90±5.15 0.659 Diyaliz süresi (Y›l) 3.95±3.42 4.08±3.69 0.864 BK‹ (kg/m2) 27.20±6.28 27.15±4.85 0.965
PUK‹ ortalamas› 2.80±1.15 10.93±3.89 <0.0001 BDÖ skoru 8.93±6.29 14.00±6.40 <0.0001 STA 131.75±19.85 126.61±20.89 0.223 DTA 78.00±9.39 76.61±11.68 0.532
tistiksel anlaml› iliflki vard› (s›ras›yla p=0.031 ve p=0.033). BK‹ ile PUK‹ ve BDÖ aras›nda iliflki bulunmad›. E¤itim ve BDÖ aras›nda zay›f negatif ba¤›nt› vard› (r=-0.236, p=0.019). E¤itim artt›kça depresyon azal›yordu.
BDÖ ile sigara aras›nda negatif ba¤›nt› vard› (r=-0.390. p<0.0001).
Medeni durumla BDÖ aras›nda zay›f pozitif ba¤›nt› bu-lundu (r= 237, p=0.018). Evli olanlar›n BDÖ’leri daha düflük saptand›.
Efllik eden hastal›klar ile uyku kalitesi ve depresyon ara-s›nda ba¤›nt› bulunamad›.
T
ARTIfiMAÇ
al›flmam›zda öne ç›kan en önemli sonuç; artm›fl kötü uyku ka-litesi ve bunun ile iliflkili olarak art›fl gösteren depresyon idi. Yaflam›n vazgeçilmezlerinden olan uykunun, yafllanma sü-recinden etkilenmemesi düflünülemez. Artan yaflla birlikteTablo 3— Depresyonu Olan ve Olmayanlar›n PUK‹ Alt Gruplar›na Göre De¤erlendirilmesi
De¤iflkenler B DÖ <17 n(%) BDÖ ≥17 n(%) P
Uyku kalitesi
‹yi 37 3 0.004
Kötü 40 19
Subjektif uyku kalitesi
Oldukça iyi (1 puan) 50 7 0.02
Oldukça kötü (2 puan) 26 14
Çok kötü (3puan) 1 1
Uyku latensi (Uykuya dalma süresi)
15 dakikan›n alt›nda (0 puan) 24 5 0.015
16-30 dakika aras› (1puan) 24 1
31-60 dakika aras› (2 puan) 12 5
60 dakika üzeri (3 puan) 17 11
Uyku süresi
7 saat ve üzeri(0 puan) 33 6 0.134
6-6.9 saat (1 puan) 10 4
5-5.9 saat (2 puan) 12 1
5 saatin alt› (3 puan) 22 11
Uyku etkinli¤i (uyku süresi/yatakta kalma süresi x 100)
%85’in üzeri (0 puan) 54 10 0.179
%75-84(1 puan) 16 7
%65-74(2 puan) 6 4
%65’in alt› (3 puan) 1 1
Geçen ayda yaflanan uyku bozuklu¤u s›kl›¤›
Hiç yaflanmad› (0 puan) 25 3 <0.0001
Haftada birden az (1 puan) 20 2
Haftada bir- iki kez (2 puan) 21 3 Haftada üç ve üzerinde (3 puan) 11 14
Geçen ayda yaflanan gündüz ifllev bozuklu¤u s›kl›¤›
Hiç yaflanmad› (0 puan) 30 11 <0.0001
Haftada birden az (1 puan) 7 20
Haftada bir- iki kez (2 puan) 2 18 Haftada üç ve üzerinde (3 puan) 1 10
Uyku ilac› kullanma s›kl›¤›
Hiç kullanm›yor (0 puan) 37 4 0.002
Haftada birden az(1 puan) 20 7
Haftada bir-iki kez(2 puan) 16 4
fizyolojik uyku ihtiyac› farkl›l›k gösterirken; 65 yafl ve üstü grupta uyku ile ilgili problemlerin artt›¤›n› biliyoruz. Uyku esnas›nda uyan›kl›k dönemlerinin artmas›, REM uykusunun azalmas›, melatonin baflta olmak üzere baz› hormonlar›n sal›-n›m›nda de¤iflikliklerin olmas› uyku kalitesini belirgin flekil-de azaltmaktad›r (10). Yafllanmaya kronik bir hastal›¤›n ek-lenmesi uyku ile ilgili yak›nmalar›n fliddetek-lenmesine neden olmaktad›r.
Çal›flmam›zda yafll› popülasyonda yap›lan uyku ile ilgili epidemiyolojik çal›flmalara benzer flekilde olgular›n %59.6 s›-n›n kötü uyku kalitesine sahip oldu¤u belirlendi (10). Türk-men ve arkadafllar›n›n hemodiyalize giren geriatrik hasta gru-bunda yapt›¤› çal›flmada ise %71 olgunun kötü uyku kalite-sine sahip oldu¤u belirlenmiflti (2).
Hemodiyalize al›nan olgularda uykusuzluk, uyku apne sendromu, huzursuz bacak sendromu, gün boyu sürebilen uy-kululuk hali, REM davran›fl bozuklu¤u, uyurgezerlik ve nar-kolepsi gibi ciddi uyku bozukluklar› saptanm›flt›r (11). He-modiyalize giren geriatrik grupta ise uykusuzluk en s›k göz-lenen uyku bozuklu¤u belirtisi olmufltur (2).
Hemodiyalize giren hastalarda uyku ile ilgili hastal›klar›n görülme s›kl›¤›n›n art›fl›ndan etkili diyalizin yap›lmamas›, efllik eden hastal›klar ve sistemik inflamasyon varl›¤› sorum-lu tutulmaktad›r (12-14). Çal›flmam›zda efllik eden hastal›k-lar ile uyku kalitesi aras›nda istatistiksel anlaml› iliflki tespit edilmemifltir. Sistemik inflamasyon belirteci olan CRP de¤e-ri ile uyku kalitesi aras›nda; literatürün aksine istatistiksel an-laml› iliflki tespit edemedik. Akut enfeksiyonu olanlar›n çal›fl-ma d›fl›nda b›rak›lm›fl olçal›fl-mas› da bu sonuçta etkili olabilir.
Uyku bozuklu¤unun oluflumunda hemodiyalizin farkl› sa-atleri içine alan seanslarda yap›lmas›, aktif hayat› s›n›rlamas›, vücut ›s›s›n›n art›fl›na neden olmas› ve osmotik imbalans gibi nedenler say›lmaktad›r (15).
Çal›flmam›zda literatür ile uyumlu olarak olgular›n %22’sinde BDÖ’ye göre orta ve a¤›r depresyon saptand› (16). Kötü uyku kalitesine sahip olanlar›n %32.2’sinde (BDÖ ?17 n=19) depresyon gözlendi. Depresyonu belirgin flekilde art›-ran faktörlerden biri, uykunun olumsuz yönde etkilenmesi olarak de¤erlendirilmektedir (12,17,18).
Kötü uyku kalitesi olan olgular›n sadece %23.7’si uyu-mak için uyku ilac› al›yordu. Çölbay ve ark. hemodiyaliz has-talar›nda yapt›klar› çal›flmada da kötü uyku kalitesine ra¤men uyku ilac› al›m›n›n düflük oldu¤u tespit edilmifltir (19). Yo-¤un uykusuzluk flikâyetine ra¤men uyku ilac› al›nmamas›nda etkili faktörler aras›nda uykusuzlu¤un kan›ksanmas›, farkl› bir tedavi verilemeyece¤inin düflünülmesi, ilaç almaktan ka-ç›nma veya uykusuzlu¤a yönelik sorgulaman›n hekimler tara-f›ndan yeterince yap›lmam›fl olmas› say›labilir.
Çal›flmam›zda cinsiyet, uyku kalitesine etki eden bir fak-tör olarak ç›kmad›. Kad›n cinsiyetin ve dul olman›n uyku ka-litesini etkilemede önemli bir faktör olan depresyon riskini
anlaml› bir flekilde art›rd›¤› saptand›. Literatürde cinsiyetin uyku üzerine etkisi ile ilgili çeliflkili sonuçlar mevcuttur. So-nuçlar›m›zla uyumlu literatürlerin varl›¤› yan›nda kad›n cin-siyetin uyku kalitesini etkileyen bir faktör olarak tespit edil-di¤i çal›flmalar da vard›r (1,2,17,19,20). Özellikle geriatrik yaflta kad›n olarak dul olman›n düflük sosyoekonomik düzeyi beraberinde getirdi¤i, biliflsel bozuklu¤un yan› s›ra fiziksel hastal›k ve günlük yaflam aktivitelerinde yetersizlik gibi et-kenlerin depresyon oluflumuna zemin haz›rlad›¤› gösterilmifl-tir (21). Uyku kalitesini etkilemede önemli bir faktör olan depresyon ile kad›n cinsiyet aras›ndaki pozitif ba¤›nt›ya ra¤-men kad›nlar ile erkekler aras›nda uyku kalitesi fark› yoktu. Bu da geriatrik grupta kad›n cinsiyetin uyku kalitesi ile ilgi-li beilgi-lirleyici özelilgi-li¤i olmad›¤›n› düflündürmektedir.
Sigara içimi ile uyku hastal›klar› aras›nda baz› çal›flmalar-da iliflki saptan›rken; baz›lar›nçal›flmalar-da saptanmam›flt›r (6,20,22). Bizim çal›flmam›zda sigara içimi ile PUK‹ aras›nda iliflki sap-tanmad› ama ilginç bir flekilde BDÖ daha yüksek olanlarda sigara içimi az gözleniyordu. Bu sonucun hastalar›n geriatrik yaflta olmas› ve aktif olarak sigara içen say›s›n›n sadece alt› ol-mas›na ba¤l› olarak ortaya ç›kt›¤›n› düflünüyoruz.
Çal›flman›n K›s›tl›l›klar›
Kronik böbrek yetmezli¤i hastalar›nda uykusuzlu¤un neden-lerinden biri de polinöropatidir. Çal›flman›n k›s›tl›l›klar›ndan biri polinöropati sorgulamas›n›n yap›lmam›fl olmas›d›r.
Çal›flmam›z, uyku ile ilgili geçerlili¤i onaylanm›fl sübjek-tif bir test olan PUK‹ ile uyku kalitesini de¤erlendirmeyi amaçl›yordu. Uyku kalitesi bozuk olan bireylerde herhangi bir uyku hastal›¤›n›n olup olmad›¤›n› tespit için polisomnog-rafi alt›n standartt›r. Yafllanma ile REM uykusunda azalma, evre 1 ve 2 uykuda artma olmaktad›r. Patolojik kabul edilme-yen bu durumun yaflla iliflkili nöral dejenerasyonu yans›tt›¤› düflünülmektedir. Suprakiyazmatik nükleusun uyku üzerin-deki fonksiyonlar›nda zay›flamaya ba¤l› sirkadiyen ritim de bozulmaktad›r. Yafll›larda uykuda solunum bozukluklar›, REM uykusu davran›fl bozuklu¤u ve huzursuz bacak/periyo-dik bacak hareketleri artmaktad›r (23). Ancak teknik yetersiz-liklerimiz nedeni ile çal›flmam›zda uyku kalitesini uyku has-tal›klar› ile iliflkilendirecek objektif/yar› objektif teknikler kullan›lamad›.
Yafll›larda uyku kalitesini bozan çok say›da sebep mevcut-tur. Bunlardan ciddi kognitif y›k›m, serebrovasküler hastal›k-lar, kanser, psikiatrik hastal›khastal›k-lar, kronik akci¤er hastal›¤› ve morbid obezite çal›flmam›z›n d›fllanma kriterleri aras›ndad›r. Bunun yan›nda artrit, kronik a¤r›lar, diyabet, kalp hastal›kla-r› gibi kiflinin yaflam kalitesini düflüren bir çok sa¤l›k sorunu ve bu patolojilerin tedavilerinde kullan›lan pek çok ilaç da uyku kalitesini bozmaktad›r (23). Geriatrik grup olmalar›
ne-deni ile hastalar›m›zda bu faktörlerin tamam›n›n d›fllanama-mas› çal›flman›n di¤er k›s›tl›l›klar›ndand›r.
Çal›flmam›z hemodiyaliz hastalar›n›n yaflam kalitesini araflt›rmaya yönelik genel bir projede elde edilen verilerden geriatrik yafl grubunda uyku ve depresyon iliflkisini de¤erlen-dirmeye yönelik yap›lan bir alt analiz çal›flmas›d›r. Longitidü-nal ya da prospektif çal›flma yerine kesitsel tipte yap›lm›flt›r.
Yafll› hastalardaki kötü uyku kalitesinin oluflumunda; ko-morbid hastal›klar ve psikiyatrik rahats›zl›klar kolaylaflt›r›c› faktör olarak de¤erlendirilmelidir. Kötü uyku oluflumunun temel bileflenlerinden uykusuzluk; depresyonun oluflumu için temel oluflturur (24). Ayr›ca depresyonun varl›¤› da uyku ka-litesini bozmaktad›r. “Uykusuzluk mu depresyondan; depres-yon mu uykusuzluktan ç›km›flt›r?” sorusuna cevap aramak için çok daha kapsaml› çal›flmalara ihtiyaç olmakla beraber uyku kalitesini sorgulayarak olas› depresyonu öngörebilmek geriatrik hemodiyaliz hastalar›nda yaflam kalitesini art›rma ve morbiditeyi azaltmada önem tafl›maktad›r.
T
EfiEKKÜRAile Hekimli¤i Anabilim Dal› Baflkan› Prof. Dr. ‹smail Ham-di Kara’ya istatistik de¤erlenHam-dirmelerini yapt›¤› için teflekkür ederiz.
K
AYNAKLAR1. Iliescu EA, Coo H, McMurray MH, et al. Quality of sleep and health-related quality of life in haemodialysis patients. Nephrol Dial Transplant 2003;18(1):126–32. (PMID:12480970). 2. Turkmen K, Erdur FM, Guney I, et al. Sleep quality,
depressi-on, and quality of life in elderly hemodialysis patients. Int J Nephrol Renovasc Dis 2012;5:135–42. (PMID:23091392). 3. Leon FG, Ashton AK, D’Mello DA, et al. Depression and
co-morbid medical illness: therapeutic and diagnostic challenges. J Fam Pract 2003;Suppl:19-33. (PMID:14693075).
4. Chang-Quan H, Xue-Mei Z, Bi-Rong D, Zhen-Chan L, Ji-Rong Y, Qing-Xiu L. Health status and risk for depression among the elderly: a meta-analysis of published literature. Age Ageing 2010;39(1):23–30. (PMID:19903775).
5. Drayer RA, Piraino B, Reynolds CF 3rd, et al. Characteristics of depression in hemodialysis patients: symptoms, quality of life and mortality risk. Gen Hosp Psychiatry 2006;28(4):306-12. (PMID:16814629).
6. Elder SJ, Pisoni RL, Akizawa T, et al. Sleep quality predicts quality of life and mortality risk in haemodialysis patients: Re-sults from the Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (DOPPS). Nephrol Dial Transplant 2008;23(3):998-1004. (PMID:17911092).
7. Agargun MY, Kara H, Anlar O. Pittsburgh Uyku Kalitesi ‹n-deksinin geçerli¤i ve güvenirli¤i. Turk Psikiyatri Derg 1996;7(2):107-15.
8. Buysse DJ, Reynolds CF III, Monk TH, Hoch CC, Yeager AL, Kupfer DJ. Quantification of subjective sleep quality in healthy
elderly men and women using the Pittsburgh sleep quality in-dex (PSQI). Sleep 1991;14(4):331-8. (PMID:1947597). 9. Hisli N. Beck Depresyon Envanterinin üniversite ö¤rencileri
için geçerli¤i, güvenirli¤i. Psikoloji Dergisi 1989;23:3-13. 10. Godard M, Barrou Z, Verny M. Geriatric approach of sleep
di-sorders in the elderly. Psychol Neuropsychiatr Vieil 2010;8(4):235-41. (PMID:2117662).
11. Merlino G, Piani A, Dolso P, et al. Sleep disorders in patients with end-stage renal disease undergoing dialysis therapy. Nep-hrol Dial Transplant 2006;21(1):184-90. (PMID:16144846). 12. Perl J, Unruh ML, Chan CT. Sleep disorders in end-stage renal
disease: ‘markers of inadequate dialysis’? Kidney Int 2006;70(10):1687-93. (PMID:16969388).
13. De Santo RM, Lucidi F, Vilolani C, Di Iorio BR. Sleep disor-ders in hemodialized patients–the role of comorbidities. Int J Artif Organs 2005;28(6)557–65. (PMID:16015565).
14. Chiu YL, Chuang YF, Fang KC, et al. Higher systemic inflam-mation is associated with poorer sleep quality in stable haemo-dialysis patients. Nephrol Dial Transplant 2009;24(1):247–51. (PMID:18664587).
15. Koch BC, Nagtegaal JE, Hagen EC, Wee PM, Kerkhof GA. Different melatonin rhythms and sleep-wake rhythms in pati-ents on peritoneal dialysis, daytime hemodialysis and nocturnal hemodialysis. Sleep Med 2010;11(3):242–6. (PMID:19596605).
16. Balogun RA, Turgut F, Balogun SA, Holroyd S, Abdel-Rah-man EM. Screening for depression in elderly hemodialysis pati-ents. Nephron Clin Pract 2011;118(2):72–7. (PMID:21150214).
17. Iliescu EA, Yeates KE, Holland DC. Quality of sleep in patients with chronic kidney disease. Nephrol Dial Transplant 2004;19(1):95–9. (PMID:14671044).
18. Paparrigopoulos T, Theleritis C, Tzavara C, Papadaki A. Sleep disturbance in haemodialysis patients is closely related to dep-ression. Gen Hosp Psychiatry 2009;31(2):175–7. (PMID:19269539).
19. Cölbay M, Yüksel S, Fidan F, Acartürk G, Karaman O, Unlü M. Evaluation of the hemodialysis patient with Pittsburgh sle-ep quality index. Tuberk Toraks 2007;55(2):167–73. (PMID:17602345).
20. De Vecchi A, Finazzi S, Padalino R, et al. Sleep disorders in pe-ritoneal and haemodialysis patients as assessed by a self-admi-nistered questionnaire. Int J Artif Organs 2000;23(4):237–42. (PMID:10832657).
21. Demet MM, Taflk›n EO, Deniz F, Karaca N, ‹çelli ‹. Manisa hu-zurevlerinde kalan yafll›larda depresyon belirtilerinin yayg›nl›¤› ve iliflkili risk etkenleri. Türk Psikiyatri Dergisi 2002;3(4):290–9.
22. Choi NG, Dinitto DM. Drinking, smoking, and psychological distress in middle and late life. Aging Ment Health 2011;15(6):720–31. (PMID:22854638).
23. Neikrug AB, Ancoli-Israel S. Sleep disorders in the older adult -a mini-review. Gerontology 2010;56(2):181-9. (PMID:19738366).
24. Chen YS. Association between chronic insomnia and depression in elderly adults. J Chin Med Assoc 2012;75(5):195–6. (PMID:22632983).
