BİNGÖL İKLİMİ VE ETKİLERİ Bingol Climate and Its Effects
Mücahit KARAOĞLU1
ÖZET
Bir bölgenin kalkınması için gerekli olan her sektör ve her disiplin, iklim ile doğrudan ilgilidir. Yani, iklim bilgisi olmadan planlama, tesis, üretim, pazarlama ve ticaret yapılamaz. İklim verileri dikkate alınmadan atılacak her adım başarıyı azaltacak veya başarısızlığa sebep olacaktır.
Bir bölgenin iklimi, uzun yıllar (en az 30 yıl) rasat verilerinin ortalama değerleridir. İklim verilerinin çeşitliliği ve rasat süresinin uzunluğu daha güvenilir sonuçlar ortaya koyacaktır. Bu verilere göre yapılacak planlama ve maliyet hesapları, kaynak israfı ve zararları önleyecektir.
“Bingöl iklimi ve etkileri” adlı bu çalışmada büyük klima istasyonu olan Bingöl ili ve Solhan, Genç ve Kiğı ilçelerinin uzun yıllar iklim verileri incelenerek iklim özellikleri ve etkileri ortaya konmuştur.
Anahtar kelimeler: İklim elemanları, Bingöl iklim özellikleri ve etkileri.
ABSTRACT
Each sector and discipline that is necessary for a region's development is directly related to climate. Planning, factories, production, marketing and trade cannot achieve without climate survey. Each step without taking into account climate's data decreases success or causes failure.
The climate of a region is the mean of long term (at least thirty years) meteorological data. The variety of climate data and the length of the observation period give reliable results. The planning and cost accounts to be done according to these data prevent waste of resource and damages.
In this study, named as "The climate of Bingol and its effects" the long term climate data of the stations of Bingol, Solhan, Gene and Kigi were examined, and climate features and effects were put forward.
Key words: Climate parameters, Bingol climate features and their effects.
1. GİRİŞ
Bingöl, Doğu Anadolu sert karasal ikliminde yer almaktadır. Doğu Anadolu ikliminde en soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı –4,2 °C, en sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 24,2 °C, yıllık ortalama sıcaklık 10,2 °C derecedir. Ortalama yıllık toplam yağış 579,4 milimetredir ve yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimindedir. Doğal bitki örtüsü, yüksek rakımlı yerlerde çayırlardan, düşük rakımlı yerlerde ise bozkırlardan ve bunların çevresindeki yüksek kesimlerde kuru ormanlardan oluşur.
1
Bingöl’de kış mevsimi oldukça soğuk ve uzun, yaz mevsimi sıcak ve kurak geçer. Kar yağışı bol ve kar kalınlığı 3-4 metreyi bulur. Senenin üçte biri karla kaplıdır. Bahar aylarında bol miktarda yağmur yağar. Bingöl’ün iklim değerleri, bölge ortalamalarının genellikle üzerindedir.
Dünya Meteoroloji Teşkilatı (WMO), üye ülkelere iklim etüdü yapmalarını ve en az bir iklim sınıflandırmasına göre genel iklim özelliklerinin belirlenmesini tavsiye etmektedir. Bu çalışmalarda olabildiğince çok iklim parametreleri kullanılarak, harita ve grafiklerle desteklenmesi önerilmektedir (WMO, 1987).
2. VERİ
Bingöl iklimini belirlemek ve etkilerini ortaya koymak amacıyla yapılan bu araştırmada kullanılan meteorolojik rasat verileri, DMİ Genel Müdürlüğü veri bankasından alınmış olup kalite kontrolü yapılmış verilerdir. Araştırmada Bingöl, Solhan ve Genç için 1979-2008; Kiğı için 1979-1996 yıllarını kapsayan sıcaklık, yağış, rüzgâr, nem, basınç, güneşlenme, bulutluluk faktörlerine ait veriler kullanılmıştır.
3. YÖNTEM
3.1. İklim verilerinin işlenmesi ve analizi
Araştırmada öncelikle, farklı iklim sınıflandırmalarına göre Bingöl ilinin genel iklim özellikleri sunulmuştur. Sonra bütün iklim elemanlarına ait veriler işlenerek uzun yıllar toplam ve/veya ortalama değerler elde edilmiştir.
Uzun yıllar toplam ve/veya ortalama değerlerinden tablo ve grafikler oluşturulmuştur. Tablolarda en yüksek ve en düşük değerler de verilerek karşılaştırma imkânı sağlanmıştır. Tablo ve grafikler yorumlanarak iklim elemanlarının seyri belirlenmiştir.
3.2. İklim diyagramlarının çizilmesi
İklim diyagramlarında uzun yıllar ortalama sıcaklık ve toplam yağış değerleri esas alınır. Yağış değerleri sütun, sıcaklık değerleri çizgi grafikler olarak seçilir. Sıcaklık ve yağış değerlerinin diyagramdaki dağılışına göre, o bölgenin veya istasyonun iklimi hakkında sonuçlar ve yorumlar açıklanır.
Sıcaklık ve yağış değerleri ile oluşturulan diğer bir iklim diyagramı klimagramdır. Düşey eksene yağış, yatay eksene sıcaklık değerleri yerleştirilir. Her ayın iki değerinin kesiştiği noktalar birleştirilerek bir şekil elde edilir. Ortaya çıkan kapalı şekil yuvarlak ise, bu sıcaklık ve yağış bakımından mevsimler arasında çok fark bulunmayan iklim tipini ifade eder. Ortaya çıkan kapalı şekil uzun ise bu da yağış ve sıcaklık bakımından mevsimler arasında çok fark olan iklim tipini yansıtır.
3.3. Bingöl ili ve ilçelerine ait su bütçesinin hesaplanması
Suyun sıvı veya katı halden gaz (su buharı) haline geçmesine buharlaşma (=evaporasyon), bitkilerin bünyelerinde bulunan suyun su buharı şeklinde atmosfere verilmesine de buharlaşma (=transpirasyon), bu iki olayın her ikisine birden
buharlaşma-terleme (=evapotranspirasyon) denir. Yağış ve yeraltı sularınca sürekli olarak ve yeterince beslenen zemin ve bitki örtüsünün atmosfere bıraktığı su miktarına potansiyel evapotranspirasyon (PET) denir.
Yağış ve zemin, PET için gerekli suyu her zaman karşılamayabilir; bu durumda zemin, bitki örtüsü ve eğer varsa yağışın evapotranspirasyona verebileceği su miktarına gerçek (reel) evapotranspirasyon (ET) denir.
Buharlaşma-terleme ortamlarındaki atmosfere geçen su buharı miktarlarının birbirinden farklı olması nedeniyle bunların ayrı ayrı hesaplanması güç olacağından çeşitli yöntem ve formüller ileri sürülmüştür. Bunlardan en çok kullanılanlarından bazıları şunlardır: Thornthwaite, Serra, Turc, Coutagne, Lowry-Johnson, Blaney-Criddle, Hargreaves yöntem ve/veya formülleridir. Bu çalışmada en çok kullanılan yöntemlerin başında gelen Thornthwaite yöntemi (1948) kullanılmıştır.
3.3.1. Thornthwaite yönteminin uygulanması
1. Herhangi bir ay için yağış miktarı P>PET ise; ET=PET olur. P>PET arasındaki fark zemin rezervini arttırır. Zemin rezervi maksimum değerine ulaştıktan sonra suyun fazlası akış haline geçer.
2. Herhangi bir ay için P<PET ise; ET, o ayın P değeri ile mevcut zemin rezervinin bir kısmının veya hepsinin toplamına eşit olur. Zemin rezervinin kuruma noktasına ulaşması ile ET=P olur.
3. Her ayın sıcaklık değerlerine karşılık gelen sıcaklık indisleri tablodan belirlenir.
4. Sıcaklık değerlerini esas alan abak kullanılarak düzeltilmemiş PET değerleri bulunur.
5. Düzeltilmiş PET değerleri, aylara ve enlem derecelerine göre güneşlenme miktarlarını gösteren tablo değerleri ile düzeltilmemiş PET çarpılarak bulunur ve bu değerler kullanılır.
6. Toprakta birikmiş su ve bunun aylık değişmesi hesaplanırken, PET değerinin P değerinde fazla olduğu aydan başlanır. Bu durumda toprakta birikmiş su kalmamıştır. Birikmiş su ancak P>PET olan aydan itibaren başlar ki su bütçesi için bu ay esas alınır.
7. Gerçek ET, toprakta herhangi bir anda mevcut olan su miktarından olan buharlaşmadır. P>PET, toprağın 100 mm’ lik su ile doygun veya yağışların az, buna karşılık toprakta birikmiş suyun PET karşısında yağış azlığını telafi ettiği durumlarda ET=PET olur.
8. Su noksanı, P<PET olan aylarda PET-ET formülü ile hesaplanır. 9. Su fazlası, P-ET formülü ile hesaplanır.
10. Akış hesaplanırken ilk su fazlasının olduğu aydan başlanır. Bu aydaki su fazlasının yarısı akışa kaydedilir. Öteki yarısı da bir sonraki ayın su fazlasına ilave edilir.
11. Nemlilik oranı (P-PET)/PET formülü ile hesaplanır. Sonuç pozitif ise su yeterli, negatif ise yetersiz, sıfır çıkarsa su fazlası ile su noksanı birbirine eşittir.
3.3.2. Su bütçesi diyagramlarının çizilmesi
Su bütçesi bir diyagram ile gösterilir. Yatay eksen üzerinde aylar, dikey eksen üzerinde de yağış ve düzeltilmiş PET değerleri iki eğri şeklinde gösterilir. Bu eğrilerin meydana getirdiği şekil üzerinde su fazlası, sarf edilen su, su noksanı ve birikmiş su gösterilir.
4. SONUÇLAR
4.1. Bingöl ili iklim sınıflandırması
Şensoy ve Ulupınar (2007), Köppen, Trewartha, Aydeniz, Erinç, Thornthwaite, ve De Martonne gibi bilim adamlarının yaptığı iklim sınıflandırmalarını incelemiş ve bunlardan Trewartha, Aydeniz, Erinç, Thornthwaite, De Martonne ve Klimagram metotlarını, Türkiye’de 1971-2000 iklim periyodunda verisi bulunan yaklaşık 120 istasyona Excel ortamında uygulamış ve sonuçları açıklamışlardır.
Adı geçen araştırmacılar bu noktasal sonuçlardan sonra elde edilen indisleri genel bir değerlendirme için ArcGIS ortamında haritalamış ve her metot için ayrı ayrı Türkiye iklim sınıfı haritalarını elde etmişlerdir. Tablo 1’de Bingöl ilinin farklı iklim sınıflandırmalarına göre genel iklim özellikleri görülmektedir.
Tablo 1’e göre Bingöl ili, kışları soğuk, yazları sıcak; nemli, yarı nemli; su noksanı yaz aylarında ve fazla olan kara tesirine yakın iklim özelliği göstermektedir. Sıcaklık ve yağış değerleri oldukça yüksektir.
Tablo 1. Bingöl ilinin genel iklim özellikleri (Şensoy ve Ulupınar, 2007)
İL UZUN YILLIK VERİLER
Trewartha iklim tipi Aydeniz iklim tipi Erinç iklim tipi De Martonne iklim tipi O.O.S T.O.S Y.O.S Y.Y Kış Yaz
BİNGÖL -2.5 26.6 11.8 948.6 Soğuk Sıcak Yarı nemli Nemli Yarı nemli
İL THORNTHWAİTE İKLİM SINIFLANDIRMASI
Harfler 1. Harf 2. Harf 3. Harf 4. Harf BİNGÖL B2,B’2,s2,b’2 B2 Nemli B’2 Mezotermal s2:su noksanı yaz mevsiminde ve çok kuvvetli olan tesirine yakın b’2: Kara
4.2. Sıcaklık
Bingöl ili ve ilçelerine ait aylık ortalama sıcaklık değerlerinden hesaplanarak elde edilen uzun yıllar aylık ve yıllık ortalama sıcaklık değerleri Tablo 2 de verilmiştir. Bu değerlere göre Bingöl ve Genç istasyonları bölge ortalamasının üzerinde, Solhan bölge ortalaması ile aynı ve Kiğı bölge ortalamasının altında kalmıştır.
Bütün istasyonlarda en soğuk ay Ocak, En sıcak ay Temmuz ayıdır. Ocak ayında, Solhan dışındaki istasyonlar bölge ortalamasının üzerinde; Temmuz ayında, Kiğı dışındaki istasyonlar bölge ortalamasının üzerinde yer almıştır.
Tablo 2. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar aylık ve yıllık ortalama sıcaklık değerleri (°C)
İSTASYON 1 2 1 23 34 45 56 7 6 78 89 10 9 11 1 12 1 Y.O. 1 Y BİNGÖL -2,5 -1,6 - 3,7 - 10,6 3 16,0 1 21,9 1 26,6 2 26,2 2 21,0 2 13,8 2 6,3 1 0,2 6 11,8 0 1 GENÇ -3,5 -2,4 - 3,9 - 11,2 3 16,3 1 22,2 1 26,7 2 26,0 2 20,4 2 13,5 2 6,0 1 -0,1 6 11,7 - 1 SOLHAN -4,8 -3,8 - 1,7 - 9,1 1 14,6 9 20,3 1 25,0 2 24,6 2 19,5 2 12,6 1 4,8 1 -1,6 4 10,2 - 1 KİĞI -2,9 -2,3 - 1,8 - 8,2 1 13,2 8 18,5 1 23,2 1 23,0 2 18,4 2 11,5 1 4,0 1 -1,1 4 9,6 - 9
4.2.1. Uzun yıllar ortalama sıcaklık seyri
Bingöl ili ve ilçelerine ait uzun yıllar ortalama sıcaklıklarının seyri Grafik 1’de verilmiştir. Grafik 1 incelendiğinde istasyonların benzer bir seyir gösterdikleri görülmektedir. Yüzyılın en soğuk yılı olan 1992 yılında, bütün istasyonlar en düşük değere ulaşmıştır. Daha sonraki dönemde önemli bir ısınma görülmektedir. Ancak çalışma döneminin sonuna doğru Bingöl ve Solhan’da tekrar önemli bir düşüş gözlenmektedir. Genç istasyonunda ise aynı dönemde önemli bir farksızlık görülmektedir. 1994-2008 dönemi ortalama sıcaklık değeri 12,0°C’dir. Uzun yıllar ortalaması ise 11,7°C’dir.
Grafik 1. Bingöl ili ve ilçelerine ait uzun yıllar ortalama sıcaklıkların seyri
4.2.2. Toprak sıcaklıkları
Farklı derinliklerdeki, uzun yıllar aylık ve yıllık ortalama toprak sıcaklıklarını gösteren Tablo 3 incelendiğinde, bütün istasyonlarda bir benzerlik görülmektedir. Bingöl diğer istasyonlardan biraz daha sıcaktır. Hava sıcaklıklarındaki yıllık seyir birkaç derece daha yüksek olarak toprak sıcaklıklarında da görülmektedir. Kiğı istasyonu verileri eksik olduğundan değerlendirilmemiştir.
Tablo 3. Farklı derinlikler için ortalama toprak sıcaklık değerleri (°C)
7,5 8,5 9,5 10,5 11,5 12,5 13,5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112131415161718192021222324252627282930 Seri 1
Bingöl
Seri 2Solhan
Seri 3Genç
Seri 4Kiğı
5 CM 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 1 10 1 11 1 12 Y Y BİNGÖL -0,7 0,1 - 5,4 0 12,6 5 19,4 1 27,2 1 32,4 2 31,7 3 25,1 3 15,3 2 6,7 1 1,6 6 14,7 1 1 GENÇ -1,6 -0,9 - 4,6 - 11,8 4 18,1 1 25,4 1 30,9 2 30,2 3 23,3 3 14,3 2 5,9 1 0,9 5 13,6 0 1 SOLHAN --1,4 --0,6 4 4,0 1 11,3 1 18,0 2 25,2 3 30,8 3 31,3 2 25,5 1 15,7 6 6,4 1 1,1 1 13,9 10 CM BİNGÖL -0,2 0,2 - 5,2 0 12,0 5 18,7 1 25,9 1 30,6 2 30,3 3 24,8 3 15,9 2 7,4 1 2,1 7 14,4 2 1 GENÇ -1,4 -0,8 - 4,5 - 11,5 4 17,7 1 24,9 1 29,9 2 29,4 2 22,8 2 14,1 2 6,0 1 1,1 6 13,3 1 1 SOLHAN --0,9 --0,4 3 3,9 1 11,1 1 17,5 2 24,3 2 29,3 2 29,9 2 24,9 1 15,9 6 6,9 1 1,7 1 13,7 20 CM BİNGÖL 0 0,5 0 0,5 4 4,8 1 11,3 1 17,6 2 24,8 2 29,3 2 29,3 2 24,6 1 16,5 8 8,2 3 3,0 1 14,2 GENÇ -0,9 -0,7 - 4,1 - 11,0 4 17,0 1 23,9 1 28,6 2 28,2 2 22,4 2 14,4 2 6,5 1 1,7 6 13,0 1 1 SOLHAN 0 0,0 0 0,0 3 3,6 1 10,3 1 16,3 2 22,5 2 27,2 2 28,0 2 24,1 1 16,4 7 7,9 2 2,7 1 13,3 50 CM BİNGÖL 2,8 2,0 2 4,6 2 10,1 4 15,7 1 22,1 1 26,9 2 27,8 2 24,6 2 18,1 2 10,7 1 5,5 1 14,2 5 1 GENÇ 1,7 1,0 1 4,2 1 10,1 4 15,4 1 21,3 1 25,6 2 26,1 2 22,3 2 16,1 2 9,3 1 4,5 9 13,1 4 1 SOLHAN 2 2,7 1 1,8 3 3,9 9 9,4 1 14,9 2 20,5 2 25,1 2 26,4 2 24,0 1 18,2 1 10,6 5 5,6 1 13,6
4.2.3. Bingöl ili ve ilçelerinin don takvimi
Karaoğlu (2002), Don Hadisesi ve Türkiye’nin Don Takvimi, isimli kitabında Büyük Klima istasyonlarına ait uzun yıllar (1978-2000), -4; -2; 0; 5°C ve toprak üstü minimum değerlerinin 0°C değerlerine ilk ve son defa ulaştığı tarihleri esas alarak, Türkiye don takvimini belirlemiştir. Bu detaylı verilere göre yirmi üç adet harita oluşturularak, bilgiler kullanıcıların kolayca kullanabileceği bir hale getirilmiştir. Adı geçen yayından alınan Tablo 4 de Bingöl ve ilçeleri için don takvimi ve şematik görünümü verilmiştir.
Tablo 4. Bingöl ve ilçeleri için don takvimi ve şematik görünümü
İ. P.
İLKBAHAR GEÇ SONBAHAR ERKEN
DON TARİHLERİ BUZLANMA BİTKİSEL DÖNEM BUZLANMA DON TARİHLERİ 0°C E.E. 0°C ORT. 0 °C E.G. T.Ü E.E. T.Ü E.G. 5°C E.E. 5°C E.G. 5°C E.E. 5°C E.G. T.Ü. E.E. T.Ü E.G. 0°C E.E. 0°C ORT. 0°C E.G. B 1978 2000 10/03 01/04 23/04 23/03 02/05 12/03 30/04 18/10 04/12 06/10 26/11 04/11 25/11 15/12 G 1980 2000 17/03 05/04 23/04 22/03 06/05 16/03 22/04 27/10 03/12 17/10 12/12 20/10 16/11 12/12 S 1978 2000 10/03 08/04 07/05 28/03 24/05 24/03 02/05 18/10 01/12 28/09 10/11 11/10 31/10 20/11 K 1979 1996 21/03 14/04 07/05 03/04 24/05 30/03 15/05 18/10 11/11 29/09 13/11 06/10 28/10 18/11 T.Ü: Toprak üstü minimum sıcaklık (0 °C), 5 °C: Günlük ortalama sıcaklık, E.E: En erken görülme tarihleri, E.G: En geç görülme tarihleri.
Bingöl 2/03 42 23/04 195 4/11 30 04/12 Genç 16/03 38 23/04 180 20/10 44 03/12 Solhan 24/03 44 07/05 157 11/10 51 01/12
Kiğı 30/03 38 07/05 152 06/10 36 11/11
Bu tabloda 0°C değerleri donların, 5°C değerleri bitkilerin gelişme dönemindeki ihtiyaç duyduğu günlük ortalama en düşük sıcaklığın, toprak üstü minimum sıcaklığı için 0°C değerleri gizli buzlanmanın ilk ve son veya diğer bir ifade ile geç ve erken tarihlerini göstermektedir.
Tablo incelendiğinde Bingöl ve Genç ilçelerinin oldukça uzun bir güvenli döneme sahip oldukları görülmektedir. Bu durum tarım açısından çok önemlidir. Kiğı ve Solhan daha soğuk ve güvenli dönemi daha kısa istasyonlardır.
Trafik açısından önemli olan gizli buzlanma tarihleri, ilkbahar döneminde, Bingöl ve Genç için Mayıs ayının ilk haftasına kadar; Kiğı ve Solhan için Mayıs ayının son haftasına kadar devam etmektedir. Sonbahar döneminde ise, gizli buzlanmanın en erken görülme tarihleri Bingöl ve Genç için, Ekim ayının ortaları olurken; Kiğı ve Solhan için Eylül ayının son haftasına kadar erken tarihlere gelmiştir.
4.3. Yağış
Bingöl ili ve ilçelerine ait uzun yıllar aylık ve yıllık toplam yağış değerleri Tablo 5 de verilmiştir. Tablo 5 incelendiğinde, bütün istasyonların, Türkiye uzun yıllar yıllık yağış toplam değeri olan 650,5 ve bölge ortalaması olan 579,4 milimetrenin üzerindedir. Bu durum Bingöl ilinin yağış yönünden çevresine göre iyi durumda olduğunu göstermektedir. Yağış yönünden en zayıf istasyon Solhan istasyonudur.
Tablo 5. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar aylık ve yıllık toplam yağış değerleri (mm)
İ. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y.T. B 118,8 139,2 130,1 117,5 80,7 21,2 7,1 4,6 9,6 67,8 119,6 132,4 948,6
G 99,3 124,3 120,5 113,9 72,3 17,9 3,6 3,1 8,9 69,3 110,5 110,5 854,2
S 62,3 82,7 87,8 101,6 71,5 28,4 6,6 5,2 9,7 70,2 86,6 76,0 688,6
K 114,6 103,1 109,2 135,8 121,1 33,0 10,3 5,5 10,7 88,6 151,3 111,0 994,1
4.3.1. Uzun yıllar yıllık toplam yağış seyri
Bingöl ili ve ilçelerine ait uzun yıllar yıllık toplam yağış seyri Grafik 2 de verilmiştir. Grafik 2 incelendiğinde istasyonların benzer bir seyir gösterdikleri ve çalışma döneminin ilk on senesinde görülen dalgalanmadan sonra yaklaşık on yıllık bir farksızlık ve 1999 yılında en düşük yağış değerleri kaydedilmiştir. Tekrar görülen yağış artışı, 1987 yılındaki en yüksek değerlere ulaşmamıştır. Dönem sonunda yağışlarda tekrar düşüş görülmektedir.
Grafik 2. Bingöl ili ve ilçelerine ait uzun yıllar yıllık toplam yağış seyri 4.3.2. Kar yağışları
Bingöl ve ilçelerine ait uzun yıllar kar yağışlı günler ve karla örtülü günler dağılımı Tablo 6 da verilmiştir. Tablodaki değerler, Bingöl ve ilçelerine ait kar potansiyelinin yüksek olduğunu göstermektedir. Solhan ve Kiğı ilçelerine ait değerler biraz daha yüksektir.
Kış yağışlarının genellikle kar olması ve kar örtüsünün uzun süre yerde kalması, toprak ve bitki açısından önemlidir. Kar üzerini örttüğü canlıları don tehlikesine karşı korur. Kar örtüsü çok uzun süre kalırsa, tarım takviminin gecikmesine ve bazı mantari hastalıklara sebep olabilir.
Tablo 6. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar kar bilgileri dağılımı (gün)
İ. 1 2 3 4 5 10 11 12 Yıllık toplamlar
Ort. Max. Min.
B Ö 23 23 12 3 5 12 69 132 11 Y 11/21 10/16 6/12 2/4 1 3/7 8/18 41 62 20 G Ö 24 23 12 4 4 11 68 134 11 Y 10/17 9/17 5/16 2/3 3/4 6/14 29 48 10 S Ö 23 23 13 4 8 1 5 14 77 133 14 Y 11/19 11/19 8/19 2/8 2/2 1/3 4/9 9/19 43 72 26 K Ö 27 27 20 5 1 6 16 96 150 52 Y 12/18 11/19 9/18 3/8 1/2 2/2 4/8 9/15 47 70 29
Ö: Karla örtülü günler sayısı, Y: Kar yağışlı günler sayısı/En fazla gün sayısı.
4.3.3. Sis
Havada nemin aşırı derecede artmasından meydana gelen sislerin etkisi, sıklığına ve zamanına göre değişir. Uzun süre devam eden ya da sık sık görülen sisler bitki yetiştirmede sorunlara neden olmaktadır.
İlkbaharda, çiçeklenme zamanlarında, tozlaşmayı ve döllenmeyi güçleştirir ve devamlı olursa imkânsız kılar. Bu gibi durumlarda, bitki tür ve çeşidine göre, ya bitkiler hiç meyve vermez (badem, kayısı) ya da meyvelerin içi boş kalır.
Meyvelerin büyüme zamanlarında fazla sis ve bununla birlikte meydana gelen çiğler, meyve dökülmelerine ve akmasına (incirde olduğu gibi), mantar hastalıklarına ve buna bağlı olarak meyvelerin çilli ve lekeli görünüm almalarına sebep olurlar.
Tablo 7’de Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar sis dağılımı verilmiştir. Tablodaki değerlere göre sis az görülen bir olaydır.
Tablo 7. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar sis dağılımı (gün)
İ. 1 2 3 4 5 9 10 11 12 Yıllık toplamlar
Ort. Max. Min.
B 5 3 2 1 1 2 3 4 10 47 0
G 3 3 2 1 1 1 2 3 3 12 27 2
S 4 3 2 2 1 2 3 3 11 27 2
K 2 2 2 2 2 1 2 3 3 10 27 1
4.4. Bingöl ili ve ilçeleri iklim diyagramları
Grafik 3-6’da Bingöl ili ve ilçelerine ait iklim diyagramları görülmektedir. Grafikleri incelediğimizde istasyonlar arasındaki, hem sıcaklık hem de yağış seyrinde daha önce vurgulanan benzerlik kolaylıkla görülmektedir.
Aylık yağış miktarları farklı olmakla birlikte, istasyonların yıllık yağış dağılışı benzerlik göstermektedir. Yıllık sıcaklık seyrindeki benzerlik daha tipiktir. Sıcaklıkların en yüksek olduğu yaz aylarında yağış yok denecek kadar azdır. Bu durum, daha sonra açıklanacak su bütçesinde de kendini gösterecektir.
Bölüm 5.1. de ve Tablo 1 de görülen, Thornthwaite iklim sınıflandırmasına göre yaz aylarında su açığının fazla olduğu iklim tipi (B2,B’2,s2,b’2,) iklim diyagramlarında şematik olarak kolayca görülebilmektedir.
Grafik 3. Bingöl ili iklim diyagramı Grafik 4. Genç ilçesi iklim diyagramı
Grafik 5. Solhan ilçesi iklim diyagramı Grafik 6. Kiğı ilçesi iklim diyagramı
Grafik 7-10 da Bingöl ili ve ilçelerine ait klimagramlar verilmiştir. İstasyonlara ait klimagramlar incelendiğinde, hepsinde ince uzun bir şekil ortaya çıkmıştır. Bu durum daha önce de açıklandığı gibi, Bingöl ve ilçelerinde yağış ve sıcaklık bakımından mevsimler arasında çok farklılıklar olduğunu göstermektedir.
Grafik 7. Bingöl ili klimagramı Grafik 8. Genç ilçesi klimagramı
Grafik 9. Solhan ilçesi klimagramı Grafik 10. Kiğı ilçesi klimagramı
4.5. Bingöl ili ve ilçelerine ait su bütçesi
Thornthwaite yöntemine göre, Bingöl ili ve ilçelerine ait su bütçeleri (Tablo 8-11) aylık ortalama sıcaklık, aylık toplam yağış değerlerinden faydalanılarak hazırlanmıştır.
Bu elemanlar kullanılarak elde edilen su bilançosuna ait tablo, toprakta yıl içinde birikmiş suyu, birikmiş suyun aylık değişmesini, yıllık gerçek ET miktarlarını, topraktaki su fazlasını, su eksiğini, akışı ve nemlilik oranını gösterir.
Tablo 8. Bingöl ili su bütçesi Aylar Sıcakl ık Sıcakl ık in dis i Düze lt il m em iş P E T Düze lt il m iş P E T Ger çe k E T Yağış Top rak ta B irik m iş s u B irik m iş s uy un aylı k de ğiş im i Su f az las ı Su e ks iği Akı ş Ne m lili k or an ı 1 -2,5 0 0 0 0 118,8 100,0 2 -1,6 0 0 0 0 139,2 100,0 3 3,7 0,63 1,9 2,0 2,0 130,1 100,0 128,1 64,0 64,0 4 10,6 3,12 21,0 23,1 23,1 117,5 100,0 94,4 79,2 4,1 5 16,0 5,82 44,8 55,1 55,1 80,7 100,0 25,6 52,4 0,5 6 21,9 9,36 89,8 113,4 29,0 21,2 7,8 -92,2 84,4 26,2 -0,8 7 26,6 12,56 129,9 162,4 7,1 7,1 0 -7,8 155,3 13,1 -0,9 8 26,2 12,28 120,4 140,9 4,6 4,6 0 136,3 6,5 -0,9 9 21,0 8,78 86,0 89,4 9,6 9,6 0 79,8 3,2 -0,9 10 13,8 4,65 35,0 33,6 33,6 67,8 34,2 34,2 34,2 1,6 1,0 11 6,3 1,42 6,1 5,1 5,1 119,6 100,0 65,8 114,5 0,8 22,4 12 0,2 0,01 0 0 0 132,4 100,0 0,4 Yıllık 11,8 58,63 625,0 161,4 948,5 396,8 455,8 247,4
Tablo 9. Genç ilçesi su bütçesi
Aylar Sıcakl ık Sıcakl ık in dis i Düze lt il m em iş P E T Düze lt il m iş P E T G er çe k E T Yağış Top rak ta B irik m iş s u B irik m iş s uy un aylı k de ğiş im i Su faz las ı Su e ks iği Akı ş Ne m lili k or an ı 1 -3,5 0 0 0 0 99,3 100,0 2 -2,4 0 0 0 0 124,3 100,0 3 ,9 0,69 2,2 2,3 2,3 120,5 100,0 118,2 59,1 51,4 4 1,2 3,39 22,4 24,6 24,6 113,9 100,0 89,3 74,2 3,6 5 6,3 5,98 45,0 55,4 55,4 72,3 100,0 16,9 45,5 0,3 6 2,2 9,55 90,0 111,6 24,2 17,9 6,3 -93,7 65,8 22,7 -0,8 7 6,7 12,63 130,0 162,5 3,6 3,6 0 -6,3 158,9 11,4 -1,0 8 6,0 12,13 126,0 147,4 3,1 3,1 0 144,3 5,7 -1,0 9 0,4 8,41 79,8 83,0 8,9 8,9 0 74,1 2,8 -0,9 10 3,5 4,50 34,6 33,2 33,2 69,3 36,1 36,1 36,1 1,4 1,1 11 ,0 1,32 6,0 5,0 5,0 110,5 100,0 63,9 105,5 0,7 21,1 12 -0,1 0 0 0 0 110,5 100,0 0,4 Yıllık 11,7 58,60 625,0 154,0 854,3 366,0 443,1 223,2
Tablo 10. Solhan ilçesi su bütçesi Aylar Sıcakl ık Sıcakl ık in dis i Düze lt il m em iş P E T Düze lt il m iş P E T Ger çe k E T Yağış Top rak ta B irik m iş s u B irik m iş s uy un a ylı k de ğiş im i Su f az las ı Su e ks iği Akı ş Ne m lili k or an ı 1 -4,8 0 0 0 0 62,3 100,0 2 -3,8 0 0 0 0 82,7 100,0 3 1,7 0,20 0 0 0 87,8 100,0 4 9,1 2,48 15,0 16,5 16,5 101,6 100,0 85,1 42,5 5,2 5 14,6 5,07 40,0 49,2 49,2 71,5 100,0 22,3 32,4 0,4 6 20,3 8,34 80,4 99,7 57,1 28,4 28,7 -71,3 42,6 16,2 -0,7 7 25,0 11,44 116,0 145,0 6,6 6,6 0 -28,7 138,4 8,1 -0,9 8 24,6 11,16 110,0 128,7 5,2 5,2 0 123,5 4,0 -1,0 9 19,5 7,85 77,0 80,1 9,7 9,7 0 70,4 2,0 -0,9 10 12,6 4,05 30,0 28,8 28,8 70,2 41,4 41,4 41,4 1,0 1,4 11 4,8 0,94 3,8 3,2 3,2 86,6 100,0 58,6 83,4 0,5 26,1 12 -1,6 0 0 0 0 76,0 100,0 0,3 Yıllık 10,2 1,53 551,2 147,6 688,6 232,2 374,9 107,0
Tablo 11. Kiğı ilçesi su bütçesi
Aylar Sıcakl ık S ıcakl ık in dis i Düze lt il m em iş P E T Düze lt il m iş P E T Ger çe k E T Yağış T op rak ta B irik m iş s u B irik m iş s uyu n a ylı k de ğiş im i S u faz las ı S u ek siği Akı ş Ne m lili k or an ı 1 -2,9 0 0 0 0 114,6 100,0 2 -2,3 0 0 0 0 103,1 100,0 3 1,8 0,21 0 0 0 109,2 100,0 4 8,2 2,12 12,5 13,8 13,8 135,8 100,0 122,0 61,0 8,8 5 13,2 4,35 33,5 41,2 41,2 121,1 100,0 79,9 70,5 1,9 6 18,5 7,25 68,0 84,3 81,7 33,0 48,7 -51,3 2,6 35,0 -0,6 7 23,2 10,21 90,0 112,5 10,3 10,3 0 -48,7 102,2 17,5 -0,9 8 23,0 10,08 88,5 103,5 5,5 5,5 0 98,0 8,7 -0,9 9 18,4 7,19 67,5 70,2 10,7 10,7 0 59,5 4,4 -0,8 10 11,5 3,53 24,7 23,7 23,7 88,6 64,9 64,9 64,9 2,2 2,7 11 4,0 0,71 2,4 2,0 2,0 151,3 100,0 35,1 149,3 1,1 74,7 12 -1,1 0 0 0 0 111,0 100,0 0,6 Yıllık 9,6 45,65 451,2 140,2 994,1 416,1 262,3 201,0
4.5.2. Bingöl ili ve ilçeleri su bütçesi diyagramları
Bingöl ili ve ilçeleri için hazırlanan su bütçesi diyagramı Grafik 11-14’de görülmektedir.
Grafik 11. Bingöl su bütçesi diyagramı Grafik 12. Genç su bütçesi diyagramı
Grafik 13. Solhan su bütçesi diyagramı Grafik 14. Kiğı su bütçesi diyagramı
Grafikler incelendiğinde, istasyonlar genel olarak bir benzerlik göstermektedir. Su fazlasının olduğu I. Bölge Mayıs ayının ortalarına kadar devam etmektedir. Bu dönemde P>PET olduğundan, fazla su yeraltı sularına ya da yüzeysel akışa karışmıştır.
Zemin rezervinden yararlanılan II. Bölgede PET için gerekli su zemin rezervinden karşılanmıştır. Bingöl ve Kiğı istasyonlarında bu dönem Ağustos, Solhan ve Genç istasyonlarında ise Temmuz ayına kadar devam etmiştir.
III. Bölgede görülen su eksiği, bütün istasyonlarda Eylül ayının sonunda bitmiştir. Haziran-Eylül dönemi su açığının olduğu dönemdir. Bu dönemde yağışlar son derece yetersiz, PET değerleri ise en yüksek değerlerdedir.
Zemin rezervinin tamamlanmaya başladığı IV. Bölge, bütün istasyonlar için Ekim ayında başlamaktadır. Bu aydan itibaren P>PET değerlerine ulaşılır. 100 milimetrelik toprak su rezervi Kasım ayında elde edilir.
Su bütçelerine ait bazı parametrelerin karşılaştırılması Tablo 12 da verilmiştir. Bingöl ve genç istasyonları oldukça benzerdir.
Tablo 12. Bingöl ve ilçelerinin su bütçelerinin karşılaştırılması İstasyon Ortalama Sıcaklık Toplam Yağış Toplam
PET Toplam Su Fazlası Toplam Su Eksiği Toplam Akış Bingöl 11,8 948,5 625,0 396,8 455,8 247,4 Genç 11,7 854,3 625,0 366,0 443,1 223,2 Solhan 10,2 688,6 551,2 232,2 374,9 107,0 Kiğı 9,6 994,1 451,2 416,1 262,3 201,0
4.6. Nisbi nem, buharlaşma, bulutluluk ve güneşlenme
Bağıl nem, havadaki su buharının ifade şeklidir, yağış, sıcaklık ve kaynağı olan güneşlenme süresi ve şiddeti, buharlaşma, bulutluluk gibi faktörlerden etkilenir. Sıcaklık, güneşlenme, buharlaşma arasında doğru orantı vardır. Güneşlenmenin süre ve şiddeti arttıkça, sıcaklık ve dolayısıyla buharlaşma artar. Nem, bulutluluk ve yağış arasında da benzer ilişki vardır. Bingöl ve ilçe istasyonlarına ait uzun yıllar ortalama bağıl nem değerleri Tablo 13 de verilmiştir.
Tablo 13. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar ortalama bağıl nem değerleri (mm)
İ. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y.O.
B 71,5 70,3 65,8 61,8 55,9 44,4 37,1 37,4 42,2 59,4 68,3 72,7 57,2 S 74,6 73,8 69,7 63,1 57,7 47,2 40,2 39,9 42,6 58,7 69,5 75,4 59,4 G 72,1 71,8 66,8 62,4 57,2 45,8 39,3 39,2 44,8 60,3 69,5 73,3 58,6 K 65,3 64,0 62,0 58,5 54,2 47,0 41,5 39,9 40,9 55,7 64,7 67,2 55,1
Tabloya göre istasyonların nem değerleri, özellikle yaz aylarında olmak üzere düşüktür. Kiğı, istasyonlar içinde en fazla yağış almasına rağmen en düşük nem değerlerine sahip olmuştur. Solhan ise, en düşük yağışa sahip olmasına rağmen en yüksek nem değerlerine sahip olmuştur.
Tablo 14’de Bingöl ve ilçelerine ait uzun yıllar buharlaşma değerleri görülmektedir. Özellikle yaz ayları olmak üzere değerler oldukça yüksektir. Bingöl ve Kiğı’nın değerleri biraz daha yüksektir.
Tablo 14. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar aylık buharlaşma değerleri (mm)
İ. 4 5 6 7 8 9 10 11 TOPLAM
B 85 157 227 306 308 235 131 31 1480
G 98,7 130,0 193,7 248,7 236,4 165,2 84,9 35,4 1067,0 S 71,8 145,3 215,0 294,2 277,8 193,0 93,8 - 1169,1
Tablo 15’de uzun yıllar aylık ortalama bulutluluk değerleri görülmektedir. Bingöl il ve çevresi ortalama bulutluluk değeri 3/10-4/10 arasındadır. Bu durum havanın çoğunlukla açık ve az bulutlu olduğunu göstermektedir. Yağış potansiyeli iyi olan bir bölge için, bulutluluk miktarının az olması güneşlenme ve güneş enerjisinden yararlanma yönünden olumlu bir durumdur.
Tablo 15. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar aylık ortalama bulutluluk değerleri (mm)
İ. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y.O.
B 5,4 5,4 5,4 5,6 4,4 2,1 1,3 1,3 1,5 3,6 4,7 5,4 3,8
S 5,8 5,6 5,7 5,9 4,7 2,5 1,7 1,6 1,8 4,0 5,1 6,0 4,2
G 5,1 5,2 5,0 5,0 3,7 1,7 1,0 1,0 1,3 3,3 4,4 5,3 3,5
K 5,5 5,4 5,2 5,4 4,4 2,2 1,2 1,0 1,4 3,5 5,0 5,8 3,8
Tablo 16’da Bingöl ve Solhan istasyonlarına ait güneşlenme değerleri verilmiştir. Ortalama değerler oldukça yüksektir. Bu sonuçlar bölgede iyi bir güneşlenme potansiyeli olduğunu göstermektedir.
Tablo 16. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar aylık ortalama güneşlenme değerleri (sa.)
İ. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y.O.
B 3,3 4,7 5,1 5,5 7,7 9,8 10,0 9,5 8,6 6,2 4,4 2,9 6,5
S 3,5 4,3 5,2 6,2 8,1 10,9 11,6 11,1 9,7 6,6 4,7 3,4 7,1
Güneşlenme ve bulutluluk değerlerinin bir etkileşimi olarak uzun yıllar açık ve kapalı günler sayıları Tablo 17 da verilmiştir. Tabloya göre açık günler sayıları daha fazladır. Bu da daha fazla güneşlenme ve buharlaşma anlamına gelmektedir.
Tablo 17. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar açık ve kapalı günler dağılımı (gün)
İ. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık toplamlar
Ort. Max. Min.
B 8 8 8 5 7 17 23 23 21 12 9 148 9 168 106 11 10 10 7 4 1 1 1 3 7 11 63 90 34 G 10 8 9 6 11 20 24 25 22 14 11 9 105 119 82 11 10 9 7 4 1 1 1 3 7 11 65 93 33 S 8 7 7 4 6 15 20 21 19 11 7 7 131 178 91 12 10 11 9 5 2 1 1 1 5 8 12 77 96 47 K 10 8 9 7 8 16 24 25 22 13 8 8 153 202 45 11 10 10 8 5 2 1 1 1 4 9 13 75 90 41
4.7. Rüzgâr
Basınç farklılıkları neticesinde, yüksek basınçtan alçak basınca doğru olan hava akımı rüzgâr olarak adlandırılmaktadır. Rüzgâr kendisi de bir meteorolojik faktör olmakla birlikte, diğer faktörlerin taşınmasında, kirli havanın temizlenmesinde, bitkilerin tozlaşmasında önemli rol oynamaktadır. Bu sebeple bir bölgenin hâkim rüzgâr yönü ve hızı, şehircilik, tarım, bayındırlık gibi sektörler açısından çok önemlidir. Hâkim rüzgâr dikkate alınarak yapılacak planlamalar; şehir üzerinde havanın sürekli temiz olmasını, çiftliklerde istenmeyen kokuların uzaklaştırılmasını ve rüzgârdan bir enerji olarak yararlanılmasını sağlayacaktır.
Tablo 18’de Bingöl ve ilçelerine ait uzun yıllar aylık ortalama değerler ve hâkim rüzgâr yönleri verilmiştir. Bu değerlere göre Bingöl ve çevresinde rüzgârlar kuvvetli değildir. Bu durumu kuvvetli rüzgârlar tablosunda da (Tablo 20) görmek mümkündür. Hâkim rüzgârlar, Bingöl’de Batı-kuzeybatı, Genç ve Kiğı’da Kuzey-doğu, Solhan’da Doğu-kuzeydoğu yönlerden esmektedir.
Tablo 18. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar aylık ortalama rüzgâr değerleri (m/sn)
İ. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y.O. B 1,1 1,2 1,5 1,7 1,7 1,9 2,1 1,9 1,7 1,5 1,3 1,1 1,6 W WNW WNW WNW WNW WNW WNW WNW WNW WNW WNW WNW WNW S 1,6 1,7 2,1 1,9 1,8 2,0 2,0 1,8 1,5 1,4 1,5 1,6 1,7
ENE ENE ENE ENE ENE NE NE NE NE NE ENE ENE ENE
G 0,6 0,6 0,9 1,1 1,0 1,1 1,0 0,9 0,9 0,6 0,6 0,5 0,8 NE NE NE SW SW NE NE SW SW SW NE NE NE K 1,2 1,2 1,2 1,2 1,3 1,7 1,7 1,7 1,4 1,1 1,0 0,9 1,3 NE NE NE NE NE N NE N NE NE NE NE NE
Çalışma dönemine ait, ayların en yüksek rüzgâr hızı ve yönleri ile en fazla esen kuvvetli rüzgâr yön değerleri Tablo 19 de verilmiştir. Bingöl’de batılı, diğer istasyonlarda kuzeyli kuvvetli rüzgârlar hâkimdir.
Tablo 19. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar aylık en yüksek rüzgâr hız ve yönleri (m/sn)
İ. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y.O. B 20.4 WNW 20.0 NW 25.8 WSW 19.1 SSW 23.1 SSW 23.0 SSE 18.6 SSE 18.7 SW 18.9 WSW 18.2 SW 18.0 WNW 21.0 WSW 20.4 WNW WNW W SSE SSW WSW W W W WSW WSW W SSE WNW S 9.6 NNE 8.1 SW 9.0 NE 7.5 NE 6.9 N 7.5 SSW 9.3 SSW 8.0 NE 9.0 E 5.2 NE 7.4 SSW 7.8 N 9.6 NNE
NNE SW NE SSW NNE SW NE NE NNE NNE SW SW NNE
G 18.6 NNE 20.0 NNE 22.6 N 19.9 NNE 21.1 NNE 19.0 NNE 22.5 NNE 18.6 NNE 22.6 W 21.8 N 19.8 NNW 20.9 NNE 18.6 NNE
NNE NNE NNE NNE NNE NNE NNE NNE NNE NNE NNE NNE NNE
K 15.5 NE 22.6 NE 26.4 NE 12.3 NW 12.8 WSW 15.5 NE 14.5 NNE 10.5 NNE 12.5 NNE 14.1 NNW 14.8 NNE 15.5 NE 15.5 NE NE NE NE SW NE NE NE NE NE NE NE NE NE
Tablo 20. Bingöl ve ilçelerinin uzun yıllar aylık kuvvetli rüzgâr ve fırtına dağılımı (gün) İ. Ay 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y.O. B 1 1/1 1/1 1/2 1/2 1/2 2/4 1/1 1/1 1/1 1/1 2/2 1/1 2/7 2 3/8 3/10 3/11 5/12 6/15 5/14 5/12 4/13 4/12 3/12 3/6 2/5 36/104 S 1 2/3 2/2 1/1 1/2 1/3 2/2 2/5 1/3 1/2 1/2 1/1 1/1 2/13 2 2/4 4/6 2/5 3/7 5/9 5/12 6/16 5/13 4/8 3/6 2/2 2/3 22/67 K 1 1/1 2/2 1/1 - - - 1/1 - 1/2 2 2/4 2/2 1/1 2/2 1/2 3/4 2/4 - 2/2 2/4 1/1 1/1 4/18
Not: 1. satırlar fırtınalı gün sayılarını (≥17.2 m/sn), 2. satırlar kuvvetli rüzgârlı gün sayılarını (≥10.8 m/sn), italik yazılan değerler ise uzun yıllar en fazla gün sayılarını göstermektedir.
4.8. Basınç
Hava dinamikliğinin en önemli sebeplerinden birisi de, dünyanın şekli ile ilgili olarak ortaya çıkan basınç farklılıklarıdır. Bu sebeple basıncın ölçülmesi ve izlenmesi potansiyel hava hareketlerinin seyrini belirlemek için önemlidir.
Uzun yıllar mahalli basınç ortalamalarının verildiği Tablo 21’de, Bingöl ilinin yaz aylarında basınç değerlerinin düşük olduğu görülmektedir. Yaz aylarının sıcak ve kurak geçmesinin sebeplerinden birisi de bu düşük basınçları oluşturan Basra alçak basınç merkezidir.
Tablo 21. Bingöl ve Solhan’ın uzun yıllar aylık ortalama basınç değerleri (hPa)
İ. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y.O.
B 889,0 887,3 886,0 885,3 885,3 882,8 880,8 881,9 885,7 889,2 890,0 890,0 886,2 S 865,0 863,5 862,7 862,5 862,8 861,1 859,5 860,4 863,3 865,9 866,2 866,0 863,3
5. SONUÇLAR
1. İklim sınıflandırmalarına göre, Bingöl ili kışları soğuk ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak, yarı nemli ve nemli bir iklim özelliği göstermektedir.
2. Bingöl ve ilçelerinin sıcaklık potansiyeli bölge ortalamasının üzerindedir. Kiğı ortalama sıcaklığı ile Solhan’ın Ocak ayı ortalaması biraz düşüktür. Toprak sıcaklık değerleri tarım açısından oldukça uygun değerlerdedir. Don takvimi açısından Bingöl ve Genç oldukça iyi, Solhan ve Kiğı daha soğuk ve riskli bir durum göstermektedir.
3. Uzun yıllar yağış değerleri yönünden bütün istasyonlar, bölge ve Türkiye ortalamasının üzerindedir. Solhan’ın değeri diğer istasyonlara göre oldukça düşüktür. Kar yağışları ve karla örtülü günler sayısı olarak oldukça zengin bir bölgedir. Sis olayı hayatı olumsuz etkileyecek kadar fazla değildir.
4. Klimagramlara göre Bingöl ve ilçelerinde yağış ve sıcaklık bakımından mevsimler arasında çok farklılıklar vardır. Su bütçesi diyagramlarına göre su açığı yaz ayları ile sınırlıdır.
5. Bulutluluk ortalaması düşük, açık gün sayısı, güneşlenme saatleri ve buharlaşma değerleri yüksektir. Bunların bir sonucu olarak nem değerleri düşüktür.
6. Rüzgârlar kuvvetli değildir. Ölçüm değerleri enerji olarak yararlanmak için yetersizdir. Kuvvetli rüzgârlar yok denecek kadar azdır.
7. Basıncın yaz aylarında düşük olması, Basra alçak basınç merkezi ve Kuzey Afrika’dan gelen alçak basınç sistemlerinin etkisidir. Bingöl ve çevresinde yazın yağışların yok denecek kadar az olması, Basra alçak basınç merkezinin daha fazla etkili olduğunu göstermektedir.
KAYNAKÇA
ARDEL, A., 1973. Klimatoloji: Umumi Coğrafya Dersleri. İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
DÖNMEZ, Y. 1984. Umumi Klimatoloji ve İklim Çalışmaları, İ.Ü. Yayın No. 2506, Coğrafya Enstitüsü Yayın No. 102, İstanbul.
ERİNÇ, S., 1969. Klimatoloji ve Metotları. İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
HENDERSON-SELLERS, A. ve P.J. Robinson, 1986. Contemporary Climatology. Longman Scientific and Technical, England.
KARAOĞLU, M. 2002. Don Hadisesi ve Türkiye’nin Don Takvimi. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Yayınları. Yayın No. 2002/01. Ankara, Türkiye.
ROSENBERG, N.J., B. L. Blad ve S. B. Verma, 1983. Microclimate: The Biological Environment. A Wiley-Interscience Publication, John Wiley and Sons, Inc., Canada.
ŞENSOY, S., Y. Ulupınar. 2007. İklim Sınıflandırmaları. DMİ Genel Müdürlüğü web sitesi. http://www.meteor.gov.tr/2005/genel/iklim/iklim.htm
THORNTHWAİTE, C. W. 1948. An approach toward a rational classification of climate. Geographic Review 38:55-94.
TREWARTHA, G.T., 1954. An Introduction to Climate. 3rd ed., McGraw-Hili Book Company, Inc., Kogakusha Com. Ltd., Tokyo.
WMO, 1987. Guide to Climatological Practices. 2nd edition. WMO-No. 100. Genewa, SWITZERLAND.
YEŞİLNACAR, M. İ., R. Gerger ve M. S. Yazgan. 1998. Gap kapsamındaki illerin su bilançosu. İTÜ II. Ulusal hidroloji kongresi, 22-24 Haziran 1998, s. 283-294, İstanbul, 1998.
