BİR KENTİN TİPOGRAFİSİ Şirin BENUĞUR
Dumlupınar Üniversitesi Gü�el Sanatlar �akültesi Grafik Bölümü
Özet: Yazının bir tasarım elemanına dönüştürülerek kullanılması tipografi olarak tanımlanabilir. Ti-ştürülerek kullanılması tipografi olarak tanımlanabilir. Ti-türülerek kullanılması tipografi olarak tanımlanabilir. Ti-pografinin, bir tasarım elemanı olarak görsel iletişimi sağlaması, yaşamın her alanında var olmasına yol açmıştır. Kent yaşamında da tabelalar, yön ve yer bildiren işaret levhaları, posterler ve hatta duvar yazıları olarak karşımıza çıkan yazı uygulamaları; görsel iletişim dilini sağlamanın yanı sıra kent estetiğine olumlu ya da olumsuz etkide bulunmaktadır. Günümüzde estetik yalnızca sanatla ilişkilendirilen bir kavram olmaktan çok, insan yaşamının her alanında varlığına gereksinim duyulan ve sorgulanan bir nitelik haline gelmiştir. Birey, yaşamını sürdürdüğü fiziksel çevre ve bu çevrede yer alan doğal, yapay, kültürel, tarihi, sosyal ve görsel öğelerle sürekli etkileşim içerisindedir. Bu bakımdan kent yaşamında önemli bir yeri olan tipografinin yer aldığı tüm uygulamaların da estetik ve işlevsel bakımdan doğru çözümlenmesi ve kent estiğine katkı sağlayacak biçimde tasarlanması gerekmektedir. Bu çalışmada, tipografinin çeşitli boyutlarla kent estetiğindeki yeri ve önemine dik-kat çekilmesi amaçlanmaktır.
Anahtar Kelimeler: Tipografi, Yazı, Kent Estetiği, Görsel Kirlilik.
TYPOGRAPHY of a CITY
Abstract: Typography is defined as the usage of the writing as a design element. Typography provi-des a visual communication and therefore it exisits in every part of our life. In city life signboards, direction and position boards, posters and even wall writings are the writing applications. They both ensure the language of visual communication and effect the city aesthetic. Person is in interaction with the physical environment and the natural, artificial, cultural, historical, social and visiual items in this environment. Therefore, all the applications in which thypography exists should be analysed correctly in terms of aesthetic and functional issues and designed as an enhancement for the city aesthetic. This study is aimed to highlight the position and importance of typography in city aethetic. Key Words: Typography, Writing, Esthetics of the City, Visual Pollution.
GİRİŞ
Yunanca’da algı, duyu anlamını taşıyan “ai-esthesis”, “aisthetikos” kelimelerinden türe-yen estetik terimi, sıfat olarak güzellik duy-gusuyla ilgili olan ya da güzellik duygusuna uygun olan anlamını taşımaktadır. Estetik güzelliği ve güzelliğin insan belleğindeki ve duygularındaki etkilerini konu alan bir felsefe dalıdır. Bu bakımdan estetik, güzel ile sanatın özdeş olduğunu savunan bir anla-yışı yansıtmaktadır. Ancak 20.yy da gelişen çağdaş estetik anlayış ise güzelin ne olduğu-nu araştırma ya da güzelin ne olduğuolduğu-nu be-timlemeyle ilgilenmemektedir. Günümüzde estetik yalnızca sanatla ilişkilendirilen bir kavram olmaktan çok, insan yaşamının her alanında varlığına gereksinim duyulan ve sorgulayan bir nitelik halini almıştır. Dola-yısıyla bu yönüyle doğal ve yapay öğelerin değerlendirilmesinde yararlanılan bir al-gılar öğretisi olarak da tanımlanmaktadır (Bozkurt, 2000). Bu anlayış doğrultusunda estetik, birçok konuda olduğu gibi insanın yaşamını sürdürdüğü fiziksel çevre için de oldukça önem taşımaktadır. Erdoğan’a (2006:8,10.) göre birey, yaşamını sürdürdü-ğü fiziksel çevre ve bu çevrede yer alan do-ğal, yapay, kültürel, tarihi, sosyal ve görsel öğelerle sürekli etkileşim halindedir. Birey bu etkileşim süresince çevre koşullarını denetlemeyi, çevresini düzenlemeyi ve daha yaşabilir bir biçime dönüştürmeyi amaçlamaktadır. Bireylerin sağlıklı, mutlu,
keyifli yaşamaları görsel bakımda iyi çözümlenmiş, işlevsel ve estetik çevrelerin oluşmasına bağlıdır. Bu bakımdan kent ya- Bu bakımdan kent ya-şamında önemli bir yeri olan tipografinin yer aldığı tüm uygulamaların da estetik ve işlevsel bakımdan doğru çözümlenmesi ve kent estiğine katkı sağlayacak biçimde ta-sarlanması gerekmektedir.
AMAÇ
Bu çalışmanın amacı, kent yaşamının nite-liğini, sosyo-kültürel yapısını ve gelişmişlik düzeyini belirleyen görsel tasarım eleman-larından biri olan ve görsel iletişim dilini oluşturan tipografik uygulamaların kent es-tetiğindeki yeri ve önemine dikkati çekerek, bu konuda estetik bilinç kazandırılmasına yönelik çözüm önerilerinde bulunmaktır.
GÖRSEL KİRLİLİK VE KENT ESTE-TİĞİ
Çeşitli nedenlere bağlı olarak çevremizi sa-eşitli nedenlere bağlı olarak çevremizi sa-çevremizi sa-i sa-ran ve göze hoş görünmeyen bir oluşumun varlığı söz konudur. Bu oluşum görsel
kir-lilik ya da görüntü kirliliği olarak da
adlan-dırılan bir terimin doğmasına yol açmıştır. Görsel kirliliği, kişisel ya da toplumsal açıdan, çevre ve çevre bileşenleri içinde-ki uyumsuzluk, belirsizlik, tanımlanama-mazlık ve dengesizlik kavramlarının
top-estetiğinin ve kent yaşamının niteliği kuş-kusuz içinde yaşayanların kültürleri, eği-timleri ve bilgi birikimleriyle de yakından ilişkilidir. Dolayısıyla kent estetiğinin iyi-leştirilebilir ve sürdürülebilir olması, toplu-mun bilinçlendirilmesiyle olanaklıdır.
TİPOGRAFİK KİRLİLİK VE KENT ESTETİĞİ
Tipografi terimi günümüzde yazı karak-terlerinin, metin bloklarının tasarlanması-nı, metin ve görseller arasındaki ilişkilerin düzenlenmesini ve uygulama teknolojisini içeren geniş bir terminolojiyi kapsamak-tadır. Kısaca, Yazının bir tasarım elemanı-na dönüştürülerek kullanılması biçiminde tanımlayabileceğimiz tipografi nin, bir ta-ğimiz tipografi nin, bir ta-imiz tipografinin, bir ta-sarım elemanı olarak görsel iletişimi sağ-şimi sağ-imi sağ- ğ-laması, yaşamın her alanında var olmasına yol açmıştır. Bunlar arasında açıkhava rek-ştır. Bunlar arasında açıkhava rek-tır. Bunlar arasında açıkhava rek-lamcılığının çeşitlerinden olan; afişler, tabe-lalar, billboardlar, sabit megalight›lar, afiş değiştiricili Megalightlar, üç yönlü totem, postermatikler, silindir reklam kuleleri, bina cephesi reklam panoları, roadboard›lar, air display›ler (görüntü dalgalanmalı) reklam panoları, transit reklamlar, taşıt içi ve taşıt üzeri gibi görsel iletişimi sağlayıcı reklam türleri ile tipografik bir tür olan grafitiler ve duvar yazıları sayılabilir. Bu bağlamda bu tür tipografik uygulamaların görsel iletişim dilini sağlamanın yanı sıra kent estetiğine lamı olarak tanımlayabiliriz (Bölükoğlu
2003:101-112). Hızlı nüfus artışı, sanayi-leşme, doğal ve tarihi varlıkların tahrip edil-mesi, düzensiz kentleşme bu yeni kirlilik türünü meydana getirmiştir. Günlük yaşam içinde çevremizde birçok görsel kirlilik türü ile karşılaşmaktayız. Bunlar arasında en yoğun olarak karşılaştığımız örnekler arasında kuşkusuz kaçak olarak asılan afiş ve ilanlar, özensiz tabelalar, sprey boyalarla kamu ya da özel mülke ait binaların duvar-mülke ait binaların duvar-larına yazılan yazılar sayılabilir. Görüntü kirliliğinin, insan psikolojisi üzerinde olumsuz etkilerinin olduğu bilinmektedir. Örneğin, sürekli hoş olmayan manzaralarla karşı karşıya kalma sonucu kötümserlik, yaşama sevincinde azalma ve psikomatik hastalıklarda artış, karmaşa sebebi ile adap-tasyon güçlüğü, sinirlilik, öfke ve davranış bozukluğu sayılabilir (Bodur ve Kucur 1994: 50-51). Günümüzde bir kentin geliş-mişlik düzeyi ve çağdaş yaşama olan kat-kısı doğal ve yapay donatılarının göze hoş gelecek biçimde düzenlenmiş olmasıyla da değerlendirilmektedir. Bu ölçüt yerel yö-netimlerin, kentin daha güzel görünmesini sağlamak amacıyla “Kent estetiği kurulu” ya da “Kent Estetiği Şubesi” adı altında birimler oluşturmaktadırlar. Bu birimlerin temel görevi, kentin estetik sorunlarını ve değerlerini ortaya koyarak, kent kimliği-nin oluşmasına yönelik çözümler üretmek olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte, kent
Fotoğraf 1: Tipografik Kirliliğe Bir Örnek
(Kütahya, 2012)
Fotoğraf 2: Tipografik Kirliliğe Bir Örnek
(Kütahya, 2012)
Örnekleri incelediğimizde; yazı-içerik ilişkisine uygun yazı karakteri seçimi, birden fazla yazı karakteri kullanılmaması, yüzey ve yazının renk uyumu, yazının uygun büyüklükte yazılması gibi temel kural ve ilkelere uygun olmayan örnekler arasında yer aldığı ve tipografik bir kirlilik oluşturduğu söylenebilir. Bu tür tabelaların olumlu ya da olumsuz etkilerinin olduğu
söylenebilir. Olumsuz örnekler arasında kaçak olarak rastgele asılan afiş ve ilânlar, özensiz tabelalar, sprey boyalarla kamu ve özel mülke ait binaların duvarlarına yazılan yazılar sayılabilir. Bu nedenle kent yaşa-mında tipografinin yer almadığı bir görsel iletişim ürünüyle karşılaşmak neredeyse olanaksızdır. Bilindiği gibi herhangi bir kente gelindiği zaman doğal ve yapay dona-tılardan oluşan kent birimlerinin tanımlan-ması önce dış görünüşündeki özelliklerine; daha sonra tamamlayıcı ve açıklayıcı unsu-ru olan yazılarına / tipografisine göre be-lirlenmektedir. Bu bağlamda yazıyı içeren tüm uygulamaların işlevselliğinin yanı sıra estetik bakımdan da göze hoş görünmesi ol-dukça önem taşımaktadır. Tipografinin kent estetiğini oluşturma biçimi birkaç yönden ele alınabilir. İlki, bilgi verme, tanıtım yap-ma ve yer belirleme anlamında içerik bakı-mından etkisi; diğeri tipografinin tasarım ve düzenleme ilkelerine bağlı estetik anlamda görsel etkisi. Tipografi kent estetiğine kimi zaman bilgilendirerek katkı sağlar. Ancak bunun estetik bakımdan olumlu ya da olum-suz (Fotoğraf 1 ve 2) katkı sağladığı durum-lar söz konusudur.
ve dil kirliğinin yer aldığı örnekler de bu-lunmaktadır (Fotoğraf 5 ve 6).
Fotoğraf 5: Tipografide Dil Kirliliği
(Kütahya, 2012)
Fotoğraf 6: Tipografide Dil Kirliliği
(Kütahya, 2012)
Kent yaşamında sıklıkla Türkçe kelimelerin yanlış kullanıldığı ve İngilizce başta olmak üzere yabancı dillere ait kelime ve tipogra-fik simgelerin (& vb.) yer aldığı tabelalarla da karşılaşmaktayız. Tipografik kirliliğin önemli bir boyutunu oluşturan dil kirliliği önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmak-tadır.
Öte yandan tipografi, kent estetiğine kimi zaman eğlendirerek katkı sağlamaktadır. tanımlayıcı bir eleman olmanın yanı sıra
mimari bir eleman olarak da düşünülmesi; içerikle ve üzerinde yer aldığı binayla örtüş-mesi gerekmektedir. Tipografinin işlevselli-ğinin yanı sıra estetik olarak bir kullanıldığı ve mimariyle uyuştuğu örnekler de vardır (Fotoğraf 3 ve 4).
Fotoğraf 3: Tipografinin Mimaride
Tasa-rım Anlayışıyla Uygulanmasına Bir Örnek (Viyana, 2009)
Fotoğraf 4: Tipografinin Mimari Yapıyla
Uyumuna Bir Örnek (Viyana, 2009)
Tüm bunların yanı sıra tipografik uygula-malarda Türkçe kullanımının yanlış olduğu
Fotoğraf 8: Duvar Yazısı (Viyana, 2008)
Yukarıda yer alan örnekler tipografinin kent estetiğine etkisine yönelik olarak birer ipucu niteliğindedir. Bu bağlamda nitelikli bir kent yaşamında, işlevsel ve estetik ba-kımdan uygun tipografik düzenlemelerin önemini göstermektedir.
ÖNERİLER
Gelişmişlik düzeyi ve eğitim seviyesi yük-seldikçe kent estetiğine artan oranda önem verilmektedir. Buna bağlı olarak grafik ürünlerin, dolayısıyla tipografinin niteliği ve gücü artmakta; görsel iletişim tasarımı-nın niteliği kentin görsel kültürüne tanıklık yapmaktadır. Tipografide yanlış uygulama-ların yol açacağı görsel kirliliğin önlenme-sinde özellikle görsel iletişim tasarımcıları-nın önemi giderek artmaktadır.
Bireysel çabaların sürdürülebilir olması görsel iletişim alanında eğitim veren ku-Duvarlara, trenlere, köprü altlarına, yer altı
istasyonlarına ve benzeri yerlere boyama yapılıp imza atılması olarak tanımlanan grafiti, dünyanın birçok ülkesinde bulunduğu yüzeye ve çevresine görsel anlamda estetik katan, gerçekleştirildiği yüzeyin değerlendirilmesi bakımından oldukça önem taşıyan bir etkinlik olarak kabul edilmektedir (Fotoğraf 7). Ancak sprey boyalarla kamu ve özel binaların duvarlarına ya da farklı yüzeylere yazılan estetikten yoksun yazılar olumsuz örnekler arasında yer almaktadır (Fotoğraf 8). İlginç olan bu tür olumlu ve olumsuz tipografik uygulamalara dünyanın hemen her yerinde rastlanmaktadır.
.
Fotoğraf 7: Okul Bahçesinin Duvarında
KAYNAKÇA
BODUR, S. & KUCUR, R. (1994). Görüntü kirliliği üzerine. Çevre Dergisi, 50-51. BOZKURT, N (2000). Sanat ve estetik
ku-ramları. Bursa: Asa Kİtabevi.
İ.BÖLÜKOĞLU, H. (2003). Görsel Kirlilik ve Sanat Eğitimi. KKEFD, 8, s.101-112.
ERDOĞAN, E (2006). Çevre ve kent estetiği. ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi, s. 8,10.
rumların yerel yönetimlerle, ilk ve orta dereceli okullarla işbirliği sağlaması ve toplumun bilinçlendirilmesiyle olanaklı görülmektedir. Bu kapsamda tipografinin kent estetiğine olumlu katkı sağlamasına yönelik olarak şu öneriler getirilebilir: İlgili kurum ve kuruluşlarda tipografinin günlük yaşam ve kent estetiğine etkisinin kavratılması amacıyla çeşitli araştırmalara ve projelere yer verilebilir.
Tipografi, grafik tasarım eğitimi dışında da önemsenmelidir. Eğitim kurumlarında ti-pografi temel bilgisinin verilmesine yönelik derslere ya da ilgili olabilecek dersler için-de tipografi konularına ve uygulamalara yer verilebilir.
Belediyelerle ve akademisyenlerle işbirliği sağlanarak, görsel iletişim alanında çalışan tüm meslek gruplarına (Matbaa çalışanları ve tabela yazan kişiler vb.) yazı ve tipog-şiler vb.) yazı ve tipog-iler vb.) yazı ve tipog-rafi konusunda hizmet içi eğitim verilebilir. Böylece tipografik kirliliğin önlenmesine ve kent estetiğine katkı sağlanabilir.
Duvar yazılarının yol açtığı görsel kirliliğin önlenmesi için grafitiyi özendirici etkinlik-ler düzenlenebilir. Özellikle ilköğretim dü-zeyinden başlayarak öğrencilere bu konuda eğitim verilebilir.
