B eslenm e ve D iyel D ergisi / J. N utr. an d D ict., 18: 185 - 194, 1989
ü n i v e r s i t e ö ğ r e n c i l e r i n d e h e m o g l o b i n d ü z e y l e r i v e Ç E Ş İT L İ d e ğ i ş k e n l e r l e i l i ş k i s i
Doç.D r. O sm an HAYRAN* / D r. M elda KAYHAN* / D r.T evfik Ç A K M A K Ç I** / D r. A d nan BARLAK***
T ra b z o n ilin d e y u r t l a r d a b a r ın a n ü n iv e rsite ö ğ re n c ile ri a r a s ın d a ö rn e k le m e ile seçilen b ir g r u p ü z e rin d e y a p ıla n b u a r a ş tır m a d a ö ğ re n c ile rd e s a p ta n a n h em o g lo b in d e ğ e rle ri ile b u d e ğ e r le r i e tk ile y e b ile c k çe şitli d e ğ iş k e n le r a r a s ın d a k i ilişki a r a ş tır ılm ış tır . O r ta la m a h e m o g lo b in d e ğ e rle r i tü m ö ğ re n c ile r için 13.49 g /d l, e r k e k ö ğ re n c ile r için 13.84 g/d l, kız ö ğ re n c ile r için 12.66 g /d l o lu p , e r k e k le r in h e m o g lo b in o r ta la m a s ı k ız la r d a n a n la m lı şe k ild e y ü k se k b u lu n m u ş tu r. T ü m a r a ş tır m a g r u b u n d a n o rm a lin a ltın d a h em o g lo b in i o la n la rın o r a n ı % 2 2 'd ir . Ö ğ re n c ile rin v ü c u t y a p ısı ve s p o r y a p m a a lış k a n lık la rı ile h e m o g lo b in o r ta l a m a la r ı a r a s ın d a ön em li b ir ilişki s a p ta n a m a m ış tır . 1-4 y ıld ır s ig a ra iç e n le rin h em o g lo b in o r ta la m a s ı hiç iç m e y e n le re o r a n la ö n e m li ş e k il d e y ü k se k ç ık m ış tır. A y lık h a r c a m a d ü z e y le rin in y ü k s e lm e si ile b irlik te h e m o g lo b in d ü z e y le rin in d e b e lirg in şe k ild e y ü k se ld iğ i ve b u y ü k se lm e n in a n la m lı o ld u ğ u g ö r ü lm ü ş tü r . B edensel y ö n d e n h e r h a n g i b i r h a s ta lığ ı o lm a y a n tü m ö ğ re n c ile r a r a s ın d a an e m iy e u y a n çe şitli y a k ı n m a la r d a n en a z b ir ta n e s in in v a r o lm a sı ile h e m o g lo b in d ü z e y in d e k i d ü ş ü k lü k a r a s ın d a ilişk isi b u lu n m a s ı iyi b ir ö y k ü ve fizik m u a y e ne ile a n e m i ta n ıs ı k o n u lm a s ın ın m ü m k ü n o la b ile c e ğ i ş e k
lin d e y o r u m la n m ış tır. ‘
G İR İŞ
Tüm ülkelerde önemli bir halk sağlığı sorunu olma özelliğini koruyan anemi özellikle gelişmekte olan ülkelerde beslenme bozuklukları, genetik, parazitik ve * M arm ara Üniv. T ıp Fak. H alk Sağlığı A nabilim D alı
** K TÜ T ıp Fakültesi H alk S ağlığı A nabilim D alı *** KTÜ T ıp.F akültesi B iyokim ya A nabilim Dalı
186 ✓ H ayran O., K ayhan M ., Çakm akçı T., Barlak A.,
sosyo-demografik pek çok etkenin bir sonucu olarak ortaya çıkm aktadır(l). Sıklı ğı ve nedenleri farklı olmakla birlikte tüm dünyada en yaygın olanın demir eksik liği anemisi olduğu bilinm ektedir(l-4).
Gelişmekte olan ülkelerin pek çoğunda yetişkin erkeklerin % 3'ünde, kadınla rın % 20'sinde, süt çocuklarının % 30'unda ve gebe kadınların % 50'sinde demir eksikliği anemisi bulunm aktadır(l). Vücut demir deposunu yansıtan serum ferritin düzeyi ise çocukların % 25'inde, ergenlik çağındaki gençlerin % 30'unda, adet
gören kadınların ise % 30'unda önemli şekilde azalm ıştır(l).
Anemi tanısı koymanın en pratik yolu hemoglobin düzeyinin ölçülmesidir. Dünya Sağlık Örgütü'ne göre normal hemoglobin düzeyleri kadınlar için 12 g/dl, erkekler için ise 13 g/dl'nin altında olanların oranı ise % 57.8 olarak bulunmuş olup bu oranlar ülkemizde anemi sorununun öncelik taşıması gereken bir sağlık sorunu olduğu şeklinde yorumIanabiIir(6). Aynı araştırmada bireylerin demir tüke tim düzeylerinin de benzer şekilde düşük bulunması bu sorunun beslenme ile ya kından ilişkili olabileceğini göstermektedir.
Vücudun dem ir gereksinimi bebeklik ve ergenlik çağında özellikle artmakta- dır(2). Bu dönemlerde ortaya çıkan demir eksikliği anemisinin fiziksel, mental ve ruhsal gelişmeyi olumsuz yönde etkilediği gösterilmiştir (7-9).
Konunun adolesan sağlığı açısından önemi dikkate alınarak Trabzon ilinde KTÜ yurtlarında kalan öğrencilerde anemi görülme sıklığını saptamak ve bu soru nun çeşitli değişkenlerle ilişkisini incelemek amacıyla bu araştırma planlanmış ve
yapılmıştır. .
A R A ŞTIR M A Y Ö N T E M İ VE A R A Ç LA R I
Kesitsel ve tanımlayıcı nitelikteki bu araştırma M ayıs-Haziran 1988 tarihlerin de Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) kampüsündeki öğrenci yurtlarında barı nan 17-22 yaş grubundaki üniversite öğrencileri arasından sistematik örnekleme ile seçilen 315 kişi üzerinde yapılmıştır.
Doksaniki kız ve 223 erkek öğrenciden oluşan denek grubundan veriler yüzyü- ze görüşülerek anket yöntemi ile toplanmıştır. Önceden hazırlanarak ön denemesi yapılan ve son şekli verilen anket formları bu konuda eğitilmiş Tıp Fakültesi son sınıf öğrencileri tarafından uygulanmıştır. Deneklerin vücut yapılarının değerlen dirilmesinde Köksal'ın geliştirmiş olduğu boya göre ağırlık cetvellerinden yararla nılm ıştır^).
Hemoglobin düzeyini saptamak için parmak ucundan alınan 0.02ml kan he moglobin solüsyonu içinde homojenize edilerek Tıp Fakültesi Biyokimya
labora-ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE HEMOGLOBİN DÜZEYLERİ 187
tuvannda Coleman Spektrofotometresinde gram olarak ölçülmüştür. Elde edilen hemoglobin değerleri anket formlarına işlenmiş, daha sonra tüm veriler veri kodla ma kağıtlarına geçirilerek elde değerlendirilmiştir, istatistiksel analizlerde önemli lik testi olarak t-testi kullanılmıştır.
B U L G U L A R
ı
Araştırma kapsamına gören 315 öğrencinin ortalama hemoglobin değeri 13.49 ± 1.08 g/dl olup aradaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p < 0.001). Başka bir deyimle kız öğrencilerin hemoglobin düzeyi erkeklere göre önemli şekilde düşük tür.
Dünya Sağlık Örgütünün(5) önerdiği erkekler için 13g/dl, kadınlar için 12g/dl olan hemoglobin normal sınırları dikkate alındığında 92 kız öğrenciden % 23.91'inin, 223 erkek öğrenciden % 20.63'ünün hemoglobin düzeyinin normalin altında olduğu ancak cinsler arasında yüzdeler arası farkın istatistiksel olarak an lamlı olmadığı (p>0.05) görülmüştür. Tüm araştırma grubunda normalin altında hemoglobin değeri olanların oranı % 22'dir.
Erkek ve kadın deneklerin vücut yapılarına göre hesaplanan ortalama hemog
lobin değerleri Tablo l'de görüldüğü gibidir. _
Tablodan da anlaşılacağı üzere vücut yapısı ne olursa olsun kadınların hemog lobin ortalamaları erkeklerden daha düşük bulunmuştur.Ancak gerek erkekler ge rekse kadınlar arasında değişik vücut yapısı ile hemolobin düzeylerinin anlamlı şekilde farklılık göstermediği dikkati çekmektedir. Yani kişilerin şişman, zayıf ya da normal olması ile hemoglobin düzeyleri arasında önemli bir ilişki bulunama mıştır.
T a b lo I : D en e k le rin C insiyet ve V ü cu t Y a p ıs ın a G ö re H em o g lo b in O rta la m a la r ı
C in siy et H em oglobin Ö n e m lilik
ve O rta la m a s ı T e sti V ü c u t Y apısı (g/dl) S o n u cu Z ay ıf(l) 13.22 ± 0 .4 9 tl,2 = 1 .4 9 p> 0.1 n=33 N orm al(2) 13.95±0.39 12,3=0.70 p> 0.01 Erkek n= 164 Şişm an(3) 13.55±0.57 tl,3 = 0.44 p> 0.1 Z a y ıf(l) l l . 5 3 i l . 3 6 t l , 2= 0.66 p> 0.1 n=9 . N orm al(2) 12.44±0.25 t2,3=0.48 p> 0.1 K adın n=65 Şişm an(3) 12.06±0.76 11,3=0.22 p> 0.1
188 H ayran O ., K ayhan M ., Ç akm akçı T ., B arlak A. t l , 2 = Z ay ıf ve norm aller a rası farkın önem lilik testi
t2, 3 = N orm al v e şişm anlar arası farkın önem lilik testi t l , 3 = Z ay ıf v e şişm anlar arası farkın ö n em lilik testi
Tablo 2'de deneklerin düzenli olarak spor yapıp yapmama durumuna göre he moglobin ortalamaları verilmiştir.
T a b lo 2: D en ek lerin S p o r Y a p m a A lışk a n lığ ın a G ö re H em o g lo b in O r t a la m a l a r ı S p o r Y ap m a A lışkanlığı H em o g lo b in O rta la m a s ı (g/dl) Ö n em lilik T esti S o n u cu •
S por yapm ıyor(l) n=94
13.41±0.12 t l , 2=0.431 p>0.05
A rasıra spor yapıyor(2) n= 204
13.48±0.11 t2,3 =0.560 p>0.05
Düzenli spor yapıyor(3) n= 17
13.63±0.80 t l , 3=0.802 p> 0.05
11,2= Spor yapm ayanlarla arasıra y ap an lar arasındaki farkın önem lilik testi t2,3= Arasıra spor yapanlar ile düzenli yap an lar arasındaki farkın önem lilik testi 11,3= Spor yapm ayanlar ile düzenli olarak yap an lar arasındaki farkın önem lilik testi
Tablo 2'de görüldüğü gibi spor yapanlarda hemoglobin ortalamaları daha yük sektir, ancak aradaki farklılıklar istatistiksel olarak anlamlı bulunm am ıştır (p>0.05). Araştırmanın yapıldığı grupta spor yapma ile hemoglobin düzeyi arasın da önemli bir ilişkiden söz etmek bu nedenle doğru değildir.
Öğrencilerin sigara içme durumuna göre hesaplanan hemoglobin ortalam aları Tablo 3'le verilmiştir. Tüm öğrencilerin % 60.3'ü hiç sigara içmediğini, % 14.9'u 1 yıldır, % 15.9'u 1-4 yıldır, % 8.9'u ise 4 yıldan daha uzun süredir sigara içm ekte olduklarını belirtmiştir. Sigara içenlerde hemoglobin ortalamalarının içme süresi ile birlikte arttığı gözlenmektedir. Ancak yalnızca hiç içmeyenler ile 1-4 yıldır içenler arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır.
T a b lo 3: S ig ara İçm e D u ru m u n a G ö re H em o g lo b in O r ta la m a la r ı
S ig a ra İçm e H em o g lo b in Ö n em lilik
D u ru m u O r ta la m a s ı T e sti
(g/dl) S o n u cu
H iç iç m em iş(l) 13.42±0.09 t l , 2=0.076
n= 190 tl,3 = 2 .0 6 6 B ir yıldan az(2) 13.44±0.19 ı2,3=2.066 "n= 47 t2,4=0.490 p> 0.05 p< 0.05 p> 0.05 p> 0.05
1-4 yıldır(3) 13.88±0.17 t3,4=0825 p>0.05 n= 50
D ö rt y ıldan fazla(4) 13.59+0.23 tl,4 = 0 .6 6 7 p>0.05
n= 28
11,2= S igara içm eyenler ile b ir y ıld ır içenler arası farkın ö n em lilik testi 11,3= S igara içm eyenler ile 1 -4 y ıld ır içe n ler arası farkın ö nem leşli t2,3= B ir y ıld ır sigara içenler ile 1-4 yıld ır içenler arası farkın ö n em lilik testi 12,4= B ir y ıld ır sigara içenler ile 4 yıldan fazla içen ler arası fark ın ön em lilik testi t3,4= 1 -4 yıld ır sigara içenler ile 4 yıldan fazla içen ler arası farkın ö n em lilik testi
11,4= S igara içm eyenler ile 4 y ıldan fazla içenler arası farkın önem lilik testi
Deneklerin tümü yurtta barınan ve beslenmeleri için genellikle üniversite, yurt yemekhane ve kantinlerinden yararlanan kişilerdir. Beslenme koşullan oldukça eşit olması gereken bu grupta eşitsizliği beslenme alışkanlıkları yanında öğrencile rin aylık harcama güçlerininde yaratabileceği ve farklı harcama güçlerinin farklı beslenmeye dolayısıyla farklı hemoglobin düzeylerine yol açabileceği düşüncesiy le aylık harcama düzeyine göre hemoglobin ortalamalan hesaplanmıştır. Bu he saplamalar Tablo 4'te görüldüğü gibidir.
ü n i v e r s i t e ö ğ r e n c i l e r i n d e h e m o g l o b i n d ü z e y l e r i 1 8 9
T a b lo 4: A ylık H a r c a m a D üzeyine G ö re H em oglobin O rta la m a la r ı A ylık H a r c a m a ' (TL ) H em oglobin O rta la m a s ı (g/dl) Ö n em lilik T esti S o n u cu 50.000'den a z (l) 13.18 ±0.18 t l , 2=1.613 p>0.05 n=50 t l , 3=1.799 p>0.05 50.000-65.000(2) 13.52±0.11 t2,3=0.312 p>0.05 n=129 t2,4=0.953 p>0.05 65.000-90.000(3) 13.57±0.12 t3,4=0.713 p>0.05 n=99 9 0.000'den fazla(4) 13.74±0.19 11,4=2.070 p<0.05 n=37
11,2= A ylık harcam ası 50.000 T L'den az olanlarla 50.000-65.000 T L o lan la r arası farkın önem lilik testi
11,3= aylık harcam ası 50.000’den az olanlarla 65.000-90.000 olanlar arası farkın önem lilik testi l2,3= A ylık harcam ası 50.000-65.000 olanlarla 65.001-90.000 olanlar arası farkın önem lilik testi l2,4= A ylık harcam ası 50.000-65.000 olanlarla 90.000'den fazla olanlar arası farkın önem lilik testi t3,4= A ylık harcam ası 66.000-90.000 olanlarla 90.000’den fazla o lan lar arası farkın önem lilik testi 11,4= A ylık harcam ası 50.000'den a z olanlarla 90.000'den fazla o lan lar arası farkın önem lilik testi
Tablodan da gözlendiği gibi ortalama hemoglobin düzeyi aylık harcama düze yine paralel olarak artış göstermektedir. Gruplar arası farkın analizinde yalnızca en düşük ve en yüksek harcama düzeylerindeki deneklerin hemoglobin ortalama lan arası farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05).
190 H ayran O ., K ayhan M ., Ç akm akçı T., B arlak A.
Kadınlardaki aneminin başta gelen nedenleri arasında adetlerle olan kan kaybı nın olduğu bilinmektedir(2). A şın kanamaların, menstruasyon düzensizliklerinin anemiye yol açabilmesi yanında anemik olan kadınlarda adet düzensizliğinin daha sık görülmesi de pek çok araştırmada gösterilmiştir (2,10).
Bizim araştırma grubumuzdaki kız öğrencilerin menstruasyon düzenine göre hemoglobin ortalamaları Tablo 5'te görüldüğü gibidir.
T a b lo S: K ız Ö ğ re n c ile rin A d e t D ü z e n in e G ö re H e m o g lo b in O r ta la m a la r ı A d e t D üzen i H em o g lo b in O rta la m a s ı (g/dl) Ö n em lilik T e sti S o n u cu Düzenli, kanam a n o rm a l(l) 12.85±0.14 t l , 2=0.745 p>0.05 n= 57
D üzenli, kanam a fazla(2) 12.55+0.36 t2,3=0.246 p>0.05
n= 11
D üzensiz (3) 12.28+0.22 t l , 3=2.169 p<0.05
_______ n= 24_________________________________________________________________________
11,2= D üzenli adet görüp kanam ası norm al olanlarla fazla o lan lar arası farkın önem lilik testi t2,3= D üzenli adet görüp kanam ası fazla olanlarla düzensiz görenler arası farkın önem lilik testi • 11,3= D üzenli adet görüp kanam ası norm al olanlarla düzensiz görenler arası farkın önem lilik leşti
Tablodanda görüldüğü gibi düzensiz adet görenlerde hemoglobin düzeyi en düşük olup bu grup ile düzenli adet gören ve kanama miktarı normal olanlar ara sındaki hemoglobin ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulun muştur (p<0.05).
Anemik hastalarda sık rastlanan solukluk, çarpıntı, erken yorulma, nefes darlı ğı, baş ağrısı, yutma güçlüğü, kulak çınlaması gibi yakınmaların varlığına göre he moglobin ortalamaları hesaplanmış ve sonuçlar Tobla 6'da verilmiştir.
T a b lo 6 : A nem iye U y an Y a k ın m a la rın V a rlığ ın a G ö re H e m o g lo b in O r ta la m a la r ı A nem iye U yan
Y a k ın m a H e m o g lo b in O rta la m a s ı (g/dl) Ö n e m lilik T e sti S o n u cu H iç y o k (l) 13.76 ± 0 .0 8 t l , 2= 3.566 p < 0.01 n= 151 1-3 yakınm a var(2) 13.19 ± 0 .1 3 t2,3 = 0.813 p>0.05 n= 156
4 ve daha fazla yakınm a var(3) 11.75 ± 1.76 tl,3 = 1.136 p>0.05 n= 8
ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE HEMOGLOBİN DÜZEYLERİ 191
11,2= H iç yakınm ası o lm ayanlarla 1-3 yakınm ası olanlar arası farkın önem lilik testi t2,3= 1-3 yakınm ası olanlarla 4 ve daha fazla yakınm ası olanlar arası farkın önem lilik testi tl, 3 = H iç y akınm ası o lm ayanlarla 4 ve d ah a fazla yakınm ası olanlar arası farkın önem lilik testi
Hiç yakınması olmayanlarla yukarda sayılan yakınmalardan 1-3'ü olanlar ara sında hemoglobin ortalamaları yönünden önemli farklılık olduğu görülmektedir (p<0.001). Dört ve daha fazla yakınması olanlarda hemoglobin ortalaması en düşük bulunmuştur. Ancak bu grup ile diğerleri arasında istatistiksel yönden an lamlı bir farklılık bulunamamıştır. Bu istatistiksel anlamsızlığın nedeni son grup taki denek sayısının azlığı yanında standart hatanın da yüksekliği olabilir.
Tüm araştırma grubu için normal hemoglobin sının 12 g/dl alınarak bu sınırın alt ve üstündeki deneklerdeki yakınma durumu incelenmiş ve herhangi bir yakın manın varlığının anemi tanısı yönünden ne derece duyarlılık ya da seçicilik sağla yabileceği hesaplanmıştır.Bu durum Tablo 7'de görülmektedir.
T a b lo 7: D en e k lerd e A nem iye U yan H e rh a n g i B ir Y a k ın m a n ın O lm a sı İle H e m og lo b in D üzeyi A ra sı İlişk i Y a k ın m a H em o g lo b in D üzeyi (g/dl) 1 2 'n in A ltı 12 ve Ü zeri T o p la m V ar 22 142 164 Y ok 6 145 151 T o p la m 28 - 287 315 D uyarlılık= % 78.6 Seçicilik= % 51
Solukluk, çarpıntı, erken yorulma, nefes darlığı, baş ağrısı, yutma güçlüğü, kulak çınlaması gibi yakınmalardan en az birisinin olması herhangi bir hastalığı olmayan sağlam bir adolcsanda % 78 olasılıkla 12g/dl'nin altında bir hemoglobin düzeyinin göstergesi sayılabilir. Kuşkusuz bu yakınmalar pek çok hastalıkta rast lanabilen yakınmalardır ve bu araştırmada denekler olası hastalıklar yönünden ay rıntılı bir muayene ve incelemeden geçirilmemiştir. Ancak bu sonuç non-spesifik yakınması olan sağlam görünümlü kişilerin hiç olmazsa anemi yönünden incelen mesi ile pek çok vakanın yakalanabileceği şeklinde yorumlanabilir.
T A R T IŞM A VE SONUÇ
Üniversite yurtlarında barınan öğrenciler arasından sistematik örnekleme ile seçilen bir grup üzerinde yapılan bu araştırmada hemoglobin ortalaması erkek öğ rencilerde 13.84g/dl, kız öğrencilerde 12.66g/dl bulunmuştur. Erkek öğrencilerin
192 H ayran O ., K ayhan M ., Ç akm akçı T., B arlak A.
ortalama hemoglobin düzeyinin kızlara göre anlamlı şekilde yüksek olduğu görül müştür (pcO.OOl). Bu, klasik bilgilerimize uyan ve beklenen bir sonuçtur (2,6). Tüm araştırma grubunda normalin altında hemoglobin değeri olanların oranı % 22 olup erkek ve kız öğrenciler arasında bu oranların önemli şekilde farklı olmadığı saptanmışur (p>0.05). Bu farksızlığın nedeni erkek ve kadınlar için kabul edilen normal hemoglobin sınırlarının farklı olması olabilir (5).
Öğrencilerin vücut yapısı ile hemoglobin düzeyleri arasındaki ilişki incelendi ğinde arada anlamlı bir ilişki bulunmadığı saptanmıştır (p>0.05). Gerçekte kişile rin şişman ya da zayıf olmasını besinlerle alınan enerji miktarı ile harcanan enerji miktarı arasındaki dengeler belirlediğinden vücut yapısı ile hemoglobin düzeyleri arasındaki bu ilişkisizlik normal yorumlanabilir.
Spor yapma alışkanlığının hemoglobin düzeyine etkisine bakıldığında düzenli spor yapanlarda hemoglobin düzeyinin en yüksek olduğu ancak gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür (p>0.05). Düzenli ve aşırı spor yapanlarda yapılan pek çok araştırmada düşük hemoglobin düzeyleri ve demir eksikliği anemisine benzer bulguların fazla olduğu saptanmıştır (11-16). Ancak bu durumun gerçek bir anemi değil dilusyonel bir anemi olduğu gösteril miştir (11, 14, 17). Araştırma grubumuzdaki düzenli spor yaptığını belirten öğren cilerde saptanan yüksek hemoglobin ortalamaları bu öğrencilerin dilusyonel anemi yaratacak derecede aşırı spor yapan profesyonel sporcu olmamaları ile açıklanabi lir.
Hiç sigara içmemiş öğrencilerin hemoglobin ortalamaları 1-4 yıl içenlere göre anlamlı şekilde düşük bulunmuştur. Bu sonuç sigara içiminin akciğerlerde kanın oksijenlenmesini etkileyerek relatif bir polisitemiye yol açtığı şeklinde yorumlana bilir. Öte yandan dört yıldan uzun süredir sigara içenlerde hemoglobin ortalam ası nın düşük olması uzun dönemde sigaraya bağlı bir anemi gelişme olasılığının gös
tergesi sayılabilir. Ancak her iki konuda bu araştırm ada ayrıntılı
incelenmediğinden kesin hükümlere varmak doğru değildir.
Öğrencilerin aylık harcama düzeylerinin artışı ile birlikte hemoglobin ortala malarında da artış olduğu görülmüştür. Özellikle aylık harcamaları en az olanlar ile en fazla olanların hemoglobin ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.05). Aylık harcama düzeyinin sosyo-ekonomik düzeyin bir göstergesi olabileceği ve dengeli beslenmenin sosyo-ekonomik düzeyle ilişkili olduğu dikkate alındığında bu sonuç normal karşılanabilir. Nitekim gerek ülkemiz gerekse başka ülkelerde yapılan çalışmalardan benzer sonuçlar elde edilmiştir (6,
ü n i v e r s i t e ö ğ r e n c i l e r i n d eh e m o g l o b i nd ü z e y l e r i 1 9 3
Düzensiz adet gören kız öğrencilerin hemoglobin ortalaması düzenli adet gö renlerden anlamlı şekilde düşük (p<0.05) bulunmuştur ki bu da beklenen bir so n u ç tu r^ , 10).
Solukluk, çarpıntı, erken yorulma, nefes darlığı, baş ağrısı, yutma güçlüğü, kulak çınlaması gibi anemiye uyan yakınmaların olduğunu belirten öğrencilerde hemoglobin ortalamalarının, yakınması olmayan öğrencilerden düşük olduğu sap tanmıştır. Bu yakınmalardan bir tanesinin varlığının bile hemoglobin düzeyi ile anlamlı şekilde ilişkili olabileceği görülmektedir (Tablo 6, 7). Bu önemli bir sonuç olarak değerlendirilebilir. Çünkü aneminin yaygın olduğu gelişmekte olan ülkeler de, örneğin, ülkemizde toplum taramalarında ve anemi erken tanısında, ölçüm ya pılamayan durumlarda iyi bir öykü ve fizik muayene ile hemoglobin düzeyi konu sunda bir fikir sahibi olunabileceğini göstermektedir. Nitekim çeşitli araştırmalarda iyi bir öykü ve fizik muayene ile hemoglobin düzeyini saptamaya gerek kalmaksızın anemi tanısı konulabileceği gösterilmiştir (20-22).
SUMMARY
HEMOGLOBİN LEVELS AND RELATED FACTORS IN A GROUP OF UNIVERSITY STUDENTS
H ayran, O., K ayhan, M., Ç akm akçı, T., B arlak, A. In this study the variables that may affect the hemoglobin levels are deseribed in a sample group of 315 university students. The mean hemoglobin value is found to be 13.84 g/dl for males and 12.66g/dl for females. 22% of the study group had hemoglobin levels below normal values. Hemoglobin levels were not associated with the physical strueture and sporting activities of the students. Smo- kers had significantly higher hemoglobin levels than non-smokers. Also the mean hemoglobin values of the highest income group is found to be significantly higher than the lowest income group^
There was an association between the low hemoglobin levels and the presence of any symptom of anemia in the study group. This result is concludcd that pre sence of anemia symptoms may be used as a sensitivc sereening test during the community surveys.
K A Y N A K L A R
1. W y ngaarden and Smith: C ecil Textbook o f M edicine. W .B. Saunders Com pany, Phila-delphia, 878, 1988.
3. Fry, J.: C linical P altem s and C ourse o f A nem ias in G eneral Practice. B r. M ed J., 2:1732, 1961.
4. W orld H ealth O rganization: T ech. Rep. Ser. No: 405, 1968; Tech. Rep. Ser. No: 580, 1975.
5. Takkunen, H.: Iron D eficiency in the Finnish A dult P opulation. Scand, J. H aem atol (Suppl), 2 5 :1 -9 1 ,1 9 7 6 .
6 . Koksal, O.: T ürkiyede B eslenm e (1974 T ürkiye B eslenm e A raştırm ası-U N IC E F), H a cettepe Ü niversitesi, A nkara, 1977.
7. Deinard, S.: C ognitive D eficits in Iron-deficiency and Iron-defîcient A nem ic Children. T he J. o f Pediatrics, 108 (5): 681-689, 1986.
8 . D arbyshire, P.J.: C om m unity C am paign for Iron D eficiency. T he Lancet, 1:510, Fcb. 28, 1987.
9. Pollitt, E.: C ognitive E ffects o f Iron D eficiency A nem ia. T h e Lancet, 1:158, Jan. 19, 1985.
10. M üftüoğlu, E.: K linik H em atoloji. D icle Üniv. T ıp Fak., D iyarbakır, 1986.
11. M agnusson, B.: Iron M etabolism and Sports A nem ia-I. A çta M ed Scand, 216:149-155, 1984.
12. M agnusson, B. : Iron M etabolism and Sports A nem ia-II. A çta M ed Scand, 216:157 167, 1984.
13. H undling, A.: R unner's A nem ia and Iron D eficiency. A çta M ed Scand, 209:315-318, 1985.
14. Selby, G .B .: E ndurance Sw im m ing, Intravascular H em olysis, A nem ia and Iron D epleti- on. A m . J. M ed., 81: 791-794, N ov. 1986.
15. Row land, T.: Iron D eficiency in A thletes. A m . J. Dis. C hildhood, 143:197-200, Feb. 1989.
16. N ickerson, H.: C auses o f Iron D eficiency in A thletes. J. o f Pediatrics, 114:657-663, Apr. 1989.
17. B rotherhood, J.: H aem atological Status o f M iddle and Long D istance Runners. Clinical S cience and M olecular M edicine, 48:138-145, 1975.
18. Yip, R.: T he Roles o f Inflam m alion and Iro n D eficiency as C auses o f A nem ia. A m . J. Clin. N utr, 48 (5): 1295-1300, N ov. 1988.
19. Yip, R.: C hildhood Iron N utrition. JA M a, 258 (12): 1619, Sept. 2 5 ,1 9 8 7 .
20. Strobach, R.S.: T he V alue o f the Physical E xam ination in the D iagnosis o f A nem ia. A rch In tem M ed., 148:831-832, A pr. 1988.
21. Self, G .K .: F ailure to D iagnose A nem ia in M edical Inpatients. A m . J. o f M ed., 81.786 788, 1986.
22. Q JO R U P, T.: A C ritical E valuation o f the C linical D iagnosis o f A nem ia. Am. J. Epide- m iol, 124(4): 657-665, O ct. 1986.
