GİRİŞ
Ilıman kuşak içerisinde bulunan Türkiye, sahip olduğu bitki çeşitliliği açısından çevresinde yer alan birçok ülkeden farklılık gösterir. Türkiye’de yayılış gösteren bitki türlerinin sayısı, Av-rupa kıtasında yayılış gösteren bitki türlerinin sayısına yakındır. Son yıllarda yeni türlerin de keşfi ile Türkiye’nin 12.000 civarın-da bitki taksonuna sahip olduğu ortaya çıkmıştır [1]. Türkiye’nin bu özelliği, coğrafi faktörlerin ya da diğer bir ifade ile bitkile-rin yetişme ortamlarının çeşitliğinden kaynaklanmaktadır. İklim özelliklerinde kısa mesafelerde ortaya çıkan değişiklikler, mor-folojik özelliklerinden kaynaklanan çeşitlilikler, toprak tiplerinin farklılıkları gibi çok sayıda coğrafik faktör, bitki formasyonları-nın farklılaşmasına ve tür içi çeşitlenmesine yol açmaktadır [2]. Türkiye, endemik bitkilerinin zenginliği bakımından dünyanın önemli ülkelerinden birisidir. Endemik takson sayısı 3000’den fazladır ve endemizm oranı %34.4’dür [3]. Bu çalışma kapsa-mında yer alan familyaların endemizm oranları; Papaveraceae familyasında %1, Brassicaceae’de %7, Caryophyllaceae’de ve Liliaceae’de %6 olarak belirtilmiştir [2].
Papaveraceae familyasına ait türler genellikle kuzey yarıkü-renin ılıman ve subtropik bölgelerinde yayılış göstermektedir. Bu familya 28 cins ve yaklaşık 250 tür ile temsil edilmektedir [4]. Papaver L. cinsi Asya, Avrupa ve Afrika’da yayılış gösteren tek yıllık, iki yıllık ve çok yıllık taksonlardan oluşur [5–6]. Bu cinsin dünyada yaklaşık 110, ülkemizde ise 38 taksonu bulunmaktadır [7–9].
Brassicaceae familyasının üyelerinin çoğu ılıman kuzey ya-rıkürede yayılış gösterir. Brassicaceae familyası dünyada yakla-şık 338 cins ve 3700 türle temsil edilir [2]. Türkiye’de ise 85 cins ve 567 takson ile temsil edilir [8–10]. Ricotia L. cinsinin dünyada dokuz, ülkemizde ise altı türü bulunmaktadır [6–8–9]. Aurinia Desv. cinsine ait dünyada sekiz, ülkemizde ise altı tak-son bulunmaktadır [8–9–11]. Hesperis L. cinsinin ise dünya genelinde yaklaşık 56 türü bulunur [12–13]. Hesperis cinsi ül-kemizde yedi seksiyona ayrılarak incelenir ve ülül-kemizde 27 tür ile temsil edilir. Hesperis cinsinin ülkemizdeki endemizm oranı %70’dir [14]. Caryophyllaceae familyası dünyada yaklaşık 80 cins ve 2000 takson ile temsil edilen büyük bir familyadır. Di-anthus L. cinsi dünya genelinde 300’den fazla tür ile temsil
edi-Papaveraceae, Brassicaceae, Caryophyllaceae ve Liliaceae familyalarına ait altı takson üzerinde
karyolojik bir araştırma
Esra MARTİN¹, Ahmet DURAN², Bekir DOĞAN³, Muhittin DİNDz, Meryem ÖZTÜRK², Özlem ÇETİN², Bilgehan BİLGİLİ4
¹Niğde Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Niğde, Türkiye
²Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Biyoloji Eğitimi, Konya, Türkiye ³Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi, Konya, Türkiye
4Gazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Ankara, Türkiye
Özet
Bu çalışmada, Türkiye’de doğal olarak yetişen Papaveraceae, Brassicaceae, Caryophyllaceae ve Liliaceae familyalarına ait altı taksonun diploid kromozom sayıları ilk defa belirlenmiştir. Çalışılan taksonlar filogenetik sırayla Papaver tauricola Boiss. (Papaveraceae), Ricotia sinuata Boiss. & Heldr., Aurinia rupestris (Tenore) Cullen & Dudley subsp. cyclocarpa (Boiss.) Cullen & Dudley, Hesperis podocarpa Boiss. (Brassicaceae), Dianthus erinaceus Boiss. var. alpinus (Caryophyllaceae), Allium tauricola Boiss. (Liliaceae)’dir. Bu taksonlara ait somatik kromozom sayıları; Hesperis podocarpa ve Papaver tauricola 2n=14, Allium tauricola ve Aurinia rupestris subsp. cyclocarpa 2n=16, Ricotia sinuata’da 2n=28 ve Dianthus erinaceus var. alpinus 2n=30 olarak tespit edilmiştir. Papaver tauricola türü hariç diğer taksonlar Türkiye için endemiktir. Ricotia sinuata bölgesel ve Hesperis podocarpa türü ise lokal endemiktir.
Anahtar Kelimeler: Kromozom sayısı, Papaver, Ricotia, Aurinia, Hesperis, Dianthus, Allium Abstract
In this study, Papaveraceae, Brassicaceae, Caryophyllaceae and Liliaceae which grows up naturally has six taxa and their chromosome number was defined first time actually. These taxa are; Papaver tauricola Boiss. (Papaveraceae), Ricotia sinuata Boiss. & Heldr., Aurinia rupestris (Tenore) Cullen & Dudley subsp. cyclocarpa (Boiss.) Cullen & Dudley, Hesperis podocarpa Boiss. (Brassicaceae), Dianthus erinaceus Boiss. var. alpinus (Caryophyllaceae), Allium tauricola Boiss. (Liliaceae)as a order of floristic. Their diploid chromosome numbers were counted as Hesperis podocarpa ve Papaver tauricola 2n=14, Allium tauricola and Aurinia rupestris subsp. cyclocarpa 2n=16, Ricotia sinuata’da 2n=28 and Dianthus erinaceus var. alpinus 2n=30. All taxa endemic for Turkey except Papaver tauricola. Also, Ricotia sinuata regional and Hesperis podocarpa local endemic for Turkey.
Keywords: Chromosome number, Papaver, Ricotia, Aurinia, Hesperis, Dianthus, Allium
Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 2 (2): 7-10, 2009
ISSN:1308-3961, www.nobel.gen.tr
Sorumlu Yazar Geliş Tarihi : 12 Mart 2009
8
E. Martin ve ark. / BİBAD, 2 (2): 7-10, 2009lir. Ülkemizde ise 86 taksonu bulunmaktadır [8–9–15].
Liliaceae familyası dünyada 280 cinse ait 4000 tür ile
temsil edilen geniş bir familyadır. Allium L. cinsinin
ülkemizde yaklaşık 199 taksonu bulunmaktadır [8–9].
Literatür bilgilerine dayanılarak bu araştırmada yer
alan cinslerin bazı taksonları üzerinde sitolojik
araştır-malar mevcuttur [16–29].
Bu çalışmanın amacı ülkemizde doğal olarak
yeti-şen Papaver tauricola, Ricotia sinuata, Aurinia rupestris
subsp. cyclocarpa, Hesperis podocarpa, Dianthus
erina-ceus var. alpinus ve Allium tauricola taksonlarının
kro-mozom sayılarını belirlemektir.
MATERYAL VE YÖNTEM
Bu çalışmada kullanılan altı taksona ait örnekler
2005–2007 yılları arasında toplanmış ve teşhis
edilmiş-tir. Bu bitki örnekleri ve tohumları Selçuk Üniversitesi
Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Biyoloji Eğitimi
Herbaryumu’nda muhafaza edilmektedir. Çalışmada
yer alan altı taksona ait tohumlar laboratuvar
ortamın-da petri kutularınortamın-da çimlendirildi. Çimlenen ve
yeter-li uzunluğa ulaşan kök uçları kesilerek, ilk işlem için
α-monobromonaftaline konuldu ve 16 saat 4°C’de
bekle-tildi. Daha sonra kök uçları 3:1 absolü alkol:glasiyal
ase-tik asit karışımında tespit edildi. Tespit işleminden sonra
%70’lik alkolde buzdolabında depolandı. Buzdolabından
çıkarılarak kök uçları, 1N HCl’de oda sıcaklığında 11–15
dakika hidroliz edildi. Kök uçları %2’lik aseto-orsein
bo-yası ile oda sıcaklığında 2 saat boyandı. Boyanan kök
uç-larının, %45’lik asetik asit ile ezme preparatları
hazırlan-dı. Hazırlanan preparatlar, sıvı azot içerisinde
dondurul-duktan sonra, oda sıcaklığında kurutularak Depex
kapat-ma ortamı ile devamlı durukapat-ma getirildi. Her taksona ait
kromozomların sayılması için mitoz bölünmenin metafaz
safhasındaki kromozomları içeren devamlı preparatlar
kullanıldı. Preparatlarda iyi dağılma gösteren,
morfoloji-leri iyi görülebilen ve aynı düzlem üzerinde bulunan kök
ucu somatik hücreleri tespit edildikten sonra, mikroskoba
bağlı kamera ile 10x100 büyütmede fotoğrafları çekildi.
BULGULAR
Altı taksonun diploid kromozom sayıları ilk kez bu
çalış-ma ile belirlenmiştir. Hesperis podocarpa ve Papaver
taurico-la türlerinin kromozom numarası 2n=14, Allium tauricotaurico-la ve
Aurinia rupestris subsp. cyclocarpa taksonlarının kromozom
numarası 2n=16, Ricotia sinuata’nın kromozom sayısı 2n=28,
Dianthus erinaceus var. alpinus taksonunun kromozom sayısı
2n=30 olarak tespit edilmiştir. Bu çalışmada dört farklı temel
kromozom sayısı belirlenmiştir (n=7, 8, 14 ve 15). Taksonlara
ait mitotik metafaz kromozomları Şekil 1’de verilmiştir.
TARTıŞMA VE soNUç
Papaver L. cinsine ait bazı taksonlar üzerinde
yapı-lan sitolojik bir çalışmada, cinsin temel kromozom sayısı
n=7 olarak bildirilmiştir. Aynı çalışmada Papaver
brac-teatum Lindl., türünde diploid kromozom sayısı 2n=14,
P. orientale L.’de 2n=28 ve P. pseudo-orientale (Fedde)
Medw.’de ise 2n=42 olarak belirtilmiştir [22].
Çalışma-mızda yer alan Papaver tauricola türü ile aynı kromozom
sayısına sahip olan P. bracteatum’dur. Temel kromozom
sayısını göz önüne aldığımızda diğer türlerin poliploid
olduğu görülmektedir. Bu çalışmada P. tauricola türünde
literatürde belirtilenden farklı olarak poliploid hücreler
gözlenmemiştir. Rezaei Osalou (2004), ülkemizin Ağrı,
Hakkari ve Van illerinde yetişen 66 populasyon örneği
üzerinde yaptığı karyolojik bir çalışmada, mitotik
me-tafaz kromozom sayılarının populasyonlara göre
değiş-mekle birlikte genellikle 2n=28 ve 2n=42 olduğunu ifade
etmiştir [25]. Burada bizim çalıştığımız türümüzü de ele
aldığımızda Papaver cinsine ait türlerde diploid
kromo-zom sayıları farklılık göstermektedir. Papaver cinsine ait
30 türün yer aldığı karyomorfolojik diğer bir çalışmada
ise cinsin sahip olduğu intra ve inter spesifik poliploidi
ile birlikte üç farklı temel kromozom sayısına (n=6, 7 ve
11) sahip olduğu rapor edilmiştir. Cinse ait bazı
takson-ların diploid kromozom sayıları P. pavoninum (2n=12),
P. gracile (2n=14), P. sominiferum (2n=22), P. dubium
subsp. laevigatum (2n=28) ve P. setigerum (2n=44)
ola-rak belirtilmiştir. Cinsin bu denli farklı temel kromozom
sayısı ve diploid kromozom sayısına sahip olmasının
se-bebini, bitki örneklerinin farklı habitatlarda yetişmesi ve
çok yıllıktan tek yıllığa kadar değişen farklı yaşam
süre-lerinin sahip olması olarak açıklamışlardır [23]. Papaver
tauricola türünün somatik kromozom sayısı (2n=14) ilk
kez bu çalışmada tespit edilmiştir.
Brassicaceae familyasına ait bazı taksonların somatik
kromozom sayılarının belirtildiği bir karyolojik
çalışma-da Ricotia L. cinsinin somatik kromozom sayısı (2n=28)
olarak belirtilmiştir [28]. Ülkemiz için endemik olan
Ri-cotia sinuata türünün somatik kromozom sayısı (2n=28)
ilk kez bu çalışmada tespit edilmiştir. Türün kromozom
sayısı literatür ile uyumludur.
Brassicaceae familyasına ait bazı taksonların somatik
kromozom sayılarının belirtildiği bir karyolojik
çalış-mada Aurinia Desv. cinsinin somatik kromozom sayısı
(2n=16) temel kromozom sayısı ise n=8 olarak rapor
edilmiştir [28]. Ülkemiz için endemik olan Aurinia
ru-pestris subsp. cyclocarpa türünün somatik kromozom
sa-9
Şekil 1. a) Çalışılan taksonlarda mitotik metafaz kromozomları Papaver tauricola 2n=14; b) Ricotia sinuata 2n=28; c) Aurinia rupestris subsp. cyclocarpa 2n=16; d) Hesperis podocarpa 2n=14; e) Dianthus erinaceus var. alpinus 2n=30; f) Allium tauricola 2n=16 (Ölçek: 5 µm).
E. Martin ve ark. / BİBAD, 2 (2): 7-10, 2009
yısı (2n=16) ilk kez bu çalışmada tespit edilmiştir. Türün
kromozom sayısı literatür ile paralellik göstermektedir.
Hesperis cinsine ait bazı taksonlarda yapılan
karyolo-jik bir çalışmada somatik kromozom sayıları 2n=12, 14,
16, 24, 26 olarak belirtilmiştir [16–19, 21, 24]. Hesperis
cinsine ait beş takson üzerinde yapılan farklı bir
karyo-lojik çalışmada, cinsin iki farklı temel kromozom
sayı-sına (n=6 ve n=7) sahip olduğu bildirilmiştir [26]. Aynı
literatürde temel kromozom sayısında olduğu gibi iki
farklı somatik kromozom sayısını belirtilmiştir. Hesperis
schischkinii Tzvelev, H. anatolica A.Duran and H.
aspe-ra Fourn. taksonlarında kromozom sayısı 2n=14 iken H.
pendula DC. subsp. dirmilensis A.Duran ve H. özcelikii
A. Duran’da 2n=12’dir. Çalışmamızda yer alan H.
podo-carpa türünün diploid kromozom sayısı H. schischkinii,
H. anatolica ve H. aspera taksonları ile aynı olup literatür
ile paralellik göstermektedir. Ülkemiz için endemik olan
Hesperis podocarpa türünün somatik kromozom sayısı
(2n=14) ilk kez bu çalışmada tespit edilmiştir.
Türkiye Florası kayıtlarında Dianthus cinsine ait bazı
taksonlarda somatik kromozom sayısının 2n=30 ve 60
olduğu belirtilmiştir [8–9]. Çalışmamızda yer alan
Diant-hus erinaceus var. alpinus taksonunun kromozom sayısı
literatür ile uyumludur. Kuzey Kıbrıs’ın endemik bazı
taksonlarının kromozom sayılarının verildiği sitolojik bir
çalışmada Dianthus cyprius A.K. Jackson & Turrill türü
de yer almaktadır ve diploid kromozom sayısı 2n=30’dur
[29]. Çalışmamızda yer alan ülkemiz için endemik olan
Di-10
E. Martin ve ark. / BİBAD, 2 (2): 7-10, 2009anthus erinaceus var. alpinus taksonunun somatik
kromo-zom sayısı (2n=30) ilk kez bu çalışmada tespit edilmiştir.
Allium cinsine ait Allium engini türünde yapılan
kar-yolojik bir çalışmada türün somatik kromozom sayısı
2n=16 olarak belirtilmiştir [30]. Çalışmamızda yer alan
ülkemiz için endemik olan Allium tauricola taksonunun
da somatik kromozom sayısı (2n=16) literatür ile uyumlu
olup ilk kez bu çalışmada tespit edilmiştir.
KAYNAKLAR
[1] Erik S, Tarıkahya B. 2004. Türkiye Florası üzerine, Kebikeç, 17: 139–163.
[2] Avcı M. 2005. Çeşitlilik ve Endemizm açısından Türkiye’nin Bitki Örtüsü, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, 13: 27–55.
[3] Özhatay N, Byfield A, Atay S. 2005. Türkiye’nin 122 önemli bitki alanı, WWF Türk, (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) yayını, İstanbul.
[4] Seçmen Ö, Gemici Y, Görk G, Bekat L, Leblebici E. 1998. Tohumlu Bitkiler Sistematiği, Ege Üniv. Basımevi, Bornova-İzmir, 236–240.
[5] Carolan JC, Ingrid L, Hook I, Chase MW, Kadereit JW, Hodkinson TR. 2006. Phylogenetics of Papaver and Related Genera Based on DNA Sequences from ITS Nuclear Ribosomal DNA and Plastid trnL Intron and trnL–F Intergenic Spacers Annals of Botany. 98 (1): 141–155. [6] Kadereit JW. 1986. A revision of Papaver section
Argemonidium. Notes of the Royal Botanic Garden Edinburgh, 44: 25–43.
[7] Cullen J, in Davis PH. 1965. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Edinburgh Univ. Press, Edinburgh, Volume: 1, 219–236.
[8] Davis PH, Mill RR, Tan K. (eds), 1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands (supplement), Edinburgh, volume: 10: 50–54.
[9] Güner A, Özhatay N, Ekim T, Başer KHC. (eds), 2000, Flora of Turkey and the East Aegean Islands (supplement), Edinburgh, volume: 11.
[10] Cullen J. 1965b. Hesperis, Notes R.B.G. Edinburgh, 26: 192.
[11] Greuter. 1986. Med-Checklist 3.
[12] Tzvelev N. 1959. The genus Hesperis in U.S.S.R. Not. Syst. Leningrad, 19: 114–155.
[13] Dvořák F, in Townsend CC, Guest E. 1980. Flora of Iraq, Baghdad. 4(2): 1039–1045.
[14] Duran A, Ünal F, Pınar MN. 2003. The Revision of the Genus Hesperis L. in Turkey. project no. TBAG-1748. Technical Research Council of Turkey (TUBITAK), Ankara. [15] Mii M, Buiatti M, Gimelli F. 1990. Carnation. In: Ammirato
PV, Evans DA, Sharp WR, Bajaj YPS (Eds.), Handbook of Plant Cell Culture. McGraw-Hill Pub. Co., New York, USA, 284–318.
[16] Löve Á, Löve D. 1961. Chromosome numbers of Central and Northwest European plant species, Opera Bot. 5: 1–581.
[17] Dvořák F. 1964. Taxonomic results of the studies on the chromosome numbers in the genus Hesperis L. Preslia, Praha, 36: 178–184.
[18] Dvořák F. 1966. Hesperis pycnotricha Borb. et Deg. Further Diploid Species of the Hesperis Section, Preslia, 38: 245– 248.
[19] Dvořák F. 1973. Experimental taxonomic study of the species Hesperis velenovskyi, Phyton (Horn), 15: 151–154. [20] Dvořák F, Dadakova B. 1974. Study of the numbers of chromosomes of Angiosperms 1. Scripta Fac. Sci. Univ. J. E. Purkyné, Brno, Biol, 3(4): 121–130.
[21] Dvořák F, Dadákova B. 1976. The chromosome morphology of Hesperis matronalis subsp. matronalis and related diploid taxa, Folia Geobot. Phytotax, 11(3): 313–326.
[22] Goldblatt P. 1974. Biosystematic studies in papaver section oxytona, Annals of The Missouri Botanical Garden, 61 (2): 264–296.
[23] Lavania UC, Sangeeta S. 1999. Quantitative delineation of karyotype variation in Papaver as a measure of phylogenetic differentiation and origin, Current Science, 77: (3) 429– 435.
[24] Tan K, Iatrou G. 2001. Endemic Plants of Greece, København, 145.
[25] Duran A, Ocak A. 2005. Hesperis turkmendaghensis (sect. Hesperis) (Cruciferae / Brassicaceae), a new species from the Central Anatolia region, Turkey, Bot. J. Linn. Soc, 147: 239–¬¬247.
[26] Duran A, Martin E, Ünal F. 2008. New chromosome counts Hesperis L. (Brassicaceae) from Turkey, International Journal of Natural and Engineering Sciences, 2 (1): 53–56. [27] Rezaei OA. 2004. Doğu Anadolu Bölgesinden Toplanan
Yabani Haşhaşlarda Kromozom Sayılarının Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
[28] Warwick SI, Al-Shehbaz IA. 2006. Brassicaceae: Chromosome number index and database on CD-Rom, Pl. Syst. Evol, 259: 237–248.
[29] Yıldız K, Gücel S. 2006. Chromosome numbers of 16 endemic plant taxa from Northern Cyprus, Turk J Bot, 30: 181–192.
[30] Ünal F, Duman H, Özhatay N. 1997. Karyotypic study in Allium enginii N. Özhatay and B. Mathew, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 10: 4, 515–521.
Ek: Papaver tauricola. B6 Adana: Saimbeyli-Tufanbeyli yolu, c. 13.km, Pinus nigra açıklığı, 1850 m, 19.07.2007, A. Du-ran 7601.― Allium tauricola. C5 Niğde: Niğde-Ulukışla, Bolkar Dağları, Meydan yaylası, Sarıtepe arası, hareketli çakıllar, 2680 m, 01.08.2007, A. Duran 7634.― Aurinia rupestris. C5 Niğde: Niğde-Ulukışla, Alihoca köyü-Çiftehan arası, terkedilmiş tarla, yol kenarı, c. 1100 m, 09.08.2007, A. Duran 7703.― Hesperis podocarpa. C6 Gaziantep: Nurdağı-Gaziantep arası, Gaziantep’e 25 km kala, fıstık bahçeleri arasındaki taşlı yerler, 1040 m, 17.06.2007, A. Duran 7482.― Ricotia sinuata. C3 Antalya: Ak-seki, Çukurköy Alçaktepe, Fireklidünek mevkii, Pinus brutia açıklığı, 1000 m, 02.07.2005, A. Duran 7082.― Dianthus eri-naceus var. alpinus. B2 Bursa: Harmancık-Dursunbey yolu, 14 km., Pinus brutia açıklığı, c. 450 m, 21.07.2006. A. Duran 7288.
