Değerin gerçek derinliği

T h e

G R A N D

A Z A A R

M A G A Z I N E

KAPALICARSI

E K İ M / O C T O B E R 2 0 0 1 - S AYI / I S S U E NO 2 I S S N 1 3 0 3 - 1 9 1 0 I S T A N B U L

Krize Kapalıçarşı teşhisi

Bazaar diagnoses the crisis

Çarşı’nın yeni rengi: Afgan Türkmenieri

Afghani Turcoman add color to the Bazaar

B A Ş L A N G I Ç / T H E B E G I N N I N G

Gülücükler ve düşler

S

avaşın, korkunun, tedirginlik ve kaygının çığlık çığlığa olduğu bir ortamda güzelliğin, iyiliğin, um udun ve emeğin sim gesi olan Kapalıçarşı Dergisi ile ikinci kez "M erhaba".

Açlığın, sefaletin ve korkunun kol gezdiği Afganistan topraklarından ülkem ize zengin kültürleri ile göç etm iş Afgan Türkm en’leri Kapalıçarşı’nm zengin kültürüne yeni bir halka eklem iştir. Bu sayının kapağında gördüğünüz Türkm en çocuğun yüzündeki gülüm sem enin saçtığı ışık en büyük

um udum uzdur; dileriz bu ışık ve onun verdiği um ut hiç sönmez.

Kapalıçarşı sadece insanları değil, onlarla birlikte kültürlerini de konuk eden, diğer kültürlerle irtibat sağlayan bir dünya k ü ltü r m erk ezid ir. İşte bu yüzden bu dünya mirası sadece biz içinde yaşayanların değil, tüm insanlığın malıdır diyoruz.

Kapalıçarşı her türlü kalitenin barınağıdır. Düşlerim den birisi de K ap alıçarşTnın bir dünya markası olmasıdır. Uluslararası markalar •içinde bir dünya markası ‘K a p a lıça rşı’.

Tüm düşlerim in g erçeğ e dönüşm esi dileğiyle.

Smiles and dreams

A

second welcome to the Grand B azaar Magazine which symbolizes fineness, goodness, hope and and hard work at a time when war, desperation, misery and pessimism are at their peak.

The Afghani Turcomans who have fled away from the hunger and horror o f their motherland to our country add a new

dimension to the rich culture o f the Grand Bazaar. The radiance o f the Turcoman child’s picture on the cover o f this issue is our greatest source o f hope. We pray this radiance and the hope reflected from his smile never ends.

The Grand Bazaar does not only host people o f different nationalities but also their cultures and serves as a place where cultures blend - a w orld cultural center. That’s why we say the Bazaar does not belong to its inhabitants alone, but is a legacy o f all humankind.

The Grand Bazaar is a refuge o f qualities only. One o f my dreams is to make the G ran d B a z a a r a universal trade mark. A trade mark listed at the top o f list o f international trademarks.

I p ray that my d ream s com e true.

İ C İ N D E K İ L E R / C O N T E N TS

G ran d Bazaar-İstanbul

KAPALICARSI

• •

dergisi/magazine

Kapak fotoğrafı / Cover photography by Batuhatt Kıran Afgan Türicmeni çocuk

An A fghani Turcoman ch ild

Sahibi / President Atilla Özbey Yayın yönetmeni / Editör

Rıfat Dedeoğlu

Katkıda bulunanlar / Contributers Bilgin Adalı, Nezih Başgelen, Ergun Candemir, Yeşim Çobankent,

Burçak Evren, Emin Nedret İşli, Metin Keskin, Yılmaz Kuyumcu, Sevin Okyay, Yurdanur Ondersoy,

Güçlü Ûzgan, Işıl Özgentürk, Füsun Saka, Celalettin Vardarsuyu

Görsel uygulama / Art Deniz Demiryılmaz

Photography Batuhan Kıray Renk ayrımı / Color seperation

Grafik Yapım

Basla ve cilt / Printed and binded at Mepa A.Ş.

Dağıtım / Distribution UPS

Hukuk danışmanı / Legal advisor Deniz Tavşancıl Adres / Address Yağlıkçılar Caddesi, İç Cebeci Han,

no: 10 / A,Kapalıçarşı Tel: 0212 5135736 Faks: 0212 5118780 E-mail: halay@veezy.com Online at: www.kapalicarsidergisi.com (Türkçe) www.grandbazaarmagazine.com (English) Mücevherin hayal dünyası Kapalıçarçıdır. Ijıl Özgentürk'ten mücevherin Kapalıçarçı öyküsü.

The dream w o rld ö f je w e lry is the G rand Bazaar. The s to ry o f m a kin g

je w e lry a t the G rand Bazaar b y I j i l Ö zgentürk.

62

K apalılarının tarihi felaketlerle doludur. Bunların en sonuncusu 1954’deki büyük yangındır. The h is to ry o f the G rand B azaar is fu ll o f disasters. The la s t o f such disasters was the g re a t fire o f 1954.

36

Kuma; üzerine kadınların yaptığı iğne işlerinde Türk kadınının üstüne yok. Bu işlerin her biri inanılmaz yoğun emeğin ürünü.

There is noone who can b e a t the o ld needle w o rk o f the Turkish women. Each one o f these

pieces is a re s u lt o f a trem endous e ffo rt

50

Loncalar bir zamanlar Osmanlı ekonomisinin belkemiğini oluştururlardı. Kapalıçarşı lonca geleneğini kısmen de olsa

günümüzde de sürdürüyor.

Loncas o r O ttom an tra d e a n d c ra ft g u ild s once was the backbone o f the O ttom an econom y. The G rand B azaar s till observes

m o st o f Lonca tra d itio n s.

44

İ C İ N D E K İ L E R / C O N T E N T S

Kapalıçarşı krize nasıl bakıyor? Genel kanı: Bu da geçer. How do the m erchants ou the G rand Bazaar see the p re sen t econom ic crisis? M ost believe th a t th e y w ill g e t it over.

10

İngiliz model Sarah Muldowney uzun süredir Kapalıçarşı’ya gidip geliyor. Kapalıçarşı’da alış verişin yanı sıra en sevdiği şey elma çayı.

B ritis h m odel Sarah M uldow ney has been v is itin g the G rand B azaar fo r a lo n g tim e . Besides shopping apple tea is h e r fa vo rite .

80

İçindekiler /

Contents:

Çizim /

Illustration

6

Kriz /

Crisis

10

Afgan Türkmenleri /

Afghani Turcoman

30

1954 yangım /

The 1954 fire

36

Loncalar /

Ottoman guilds

44

Eski Günler /

Good old days

50

Zor zanaat /

Crafts

58

Mücevher /

Jewelry

62

Antika /

Antiques

70

Hah /

Carpets

76

Yabancı gözüyle /

Foreing insight

80

Köşe yazdan /

Articles:

Yılmaz Kuyumcu

28

Nezih Başgelen

43

Sevin Okyay

56

Işıl Özgentürk

68

E d itö rd e n /

Editorial

H er derginin bir amacı vardır. Bu dergi de öyle. Amacımızı ilk sayımızda beyan etmediysek bile anlamışsınızdır sanırım. Ben yine de kelimelerle anlatmaya çalışayım: Bu dergi Kapalıçarşı kültürünü canlandmp yannlara

taşınmasını sağlamak; Kapalıçarşı’yı layık olduğu yere yani bir dünya kültür merkezi konumuna taşımak; geçmişte yitirilen taşlanm yerlerine yerleştirmek için vardır ve var olmayı sürdürecektir. Elinizde tuttuğunuz ikinci sayıda bunu sanınm daha somut bir biçimde göreceksiniz. Mimar Yılmaz Kuyumcu ve Arkeolog Nezih Başgelen’in köşe yazılanna bir bakın; her ikisinin de bağıra bağıra aynı şeyi söylediğini göreceksiniz. Burçak Evren’in Avrupalı seyyahlann Kapalıçarşı’nm muhteşem zamanlannı anlatan kitaplarından derlediği izlenimlere bir göz atın. Ya da Prof. Şevket Pamuk’un bir anlamda Kapalıçarşı’nm eski düzenini anlatan yazısını okuyun. Emin Nedret lşli’nin araştırmasında Kapalıçarşı tarihinin ufacık bir halkasını inceleyin. Her yazıda bir tek şey

göreceksiniz: Kapalıçarşı’da artık tekrarlanmaması gereken hatalan ve gerçekleştirilmesinin artık kaçınılmaz olan doğrulan işaret eden oklar. O oklan izleyin. Biz o işaret oklannı dikmeye ısrar ve inatla sürdüreceğiz. İyi bir Kapalıçarşı dileklerim le.

Every magazine serves a purpose. So it is with this magazine. Although we didn’t openly decleare our purpose in our first issue, I guess our readers must have understood. Still, l will try to put our purpose into words: This magazine is being published to revive the Grand Bazaar culture and carry it into the future; to enable it find the place it deserves to be, namely a universal

cultural center; to replace the com er stones which have been lost in the past. I think in this second issue you will be able to see this declaration in a more concrete way. Have a look at the articles o f Architect Yılmaz Kuyumcu and Archeologist Nezih Başgelen. You will see that they shout out the same words. Or read Burçak Evren’s summary o f European travellers accounts o f the Grand Bazaar. Or read Prof. Şevket Pamuk’s analysis o f the trade guilds in general which actually reflect the formation o f the Bazaar. Or Emin Nedret Işli’s records of

the 1954fire at the Bazaar. You will see only one thing in each article: Sign posts which show the way to the mistakes which must not be repeated and to the true solutions which are now so necessary.Follow those road signs. We stubbornly will put up more sign posts and will carry on doing so. I wish you all a m erry G rand B azaar.

Rifat Dedeoğlu

M İ M A R C A / A R C H I T E C T U R E

K^palıç^rşı Çeşmeleri

Fountains ofthe Gran4 Bazaar

M İ M A R C A / A R C H I T E C T U R E

M İ M A R C A / A R C H I T E C T U R E

T_0o-\

M İ M A R C A / A R C H I T E C T U R E

Fethi Küçükoyman

krize çözüm

Solutions to crisis from

the B azaar

The heart o f the Turkish economy beats at the

Grand Bazaar and its brain also works here.

But when it conies to an economic crisis nobody

consults the Bazaar. Here are the diagnosis and

solutions from the Bazaar merchants.

Türk ekonomisinin kalbi Kapalıçarşı’da atar,

beyni burada çalışır. Ama ekonomik paketler

hazırlanırken kimse Kapalıçarşı’mn

fikrini almaz. Buyrun Kapalıçarşılıların

krize koyduğu teşhis ve çözümlere.

KAPALI ÇARŞI 1 1

Ç A R Ş I VE E K O N O M İ / B A Z A A R <Sr E C O N O M Y

Kaya Aydoğan

(tekstil

/

textile):

“Krizin nedeni yüksek faizli borçlanm a.”

“Crisis: Result of high interest rates.

D

eprem , Kasım ve Şubat krizlerinin en büyük et­ kisi m oral açıdan oldu. İnsan­ larda yaşama sevinci kalmadı. Bu da her türlü ticari faaliyeti etkiledi. Son 2 -3 senedir bu durgunluk devam ediyor. Bu krizleri yaşam am ızın en önem li nedeni yüksek faizli borçlanm alanm ızdır. Bu, kişi­ ler için de aynı etkiyi yaratı­ yor, devlet için de. T ürki­ ye'nin, faizli dış borç sarm a­ lından kurtulm ası gerekiyor.

Kriz ortam ından kurtulm ak çok da kolay bir şey değil. Ö n celikle giderlerin azaltıl­ ması gerekir; özellikle de faiz giderlerinin. Bana göre Türki­ ye'nin belini büken en büyük sorun budur. Borcu dış ülke­ lerden alıyoruz. O nlar da geri ödem e riskim izin yüksek o l­ duğunu belirterek faiz oranını arttırıyor. N iyetleri Türkiye eko n o m isin i ayakta tutm ak olsa böyle yapmazlar. Bunun m ücadelesini vermesi gerekir Türkiye'nin.

Türkiye başka ülkelerle iş­ birliğine gidebilir. Kendi in­ sanlarına yönelik olarak da; tüm vatandaşlannı bir üretim seferberliğine teşvik edebilir, ihracatı arttırm ak için çalışma yapabilir. Borçların faizlerini düşürebilir ya da geri ödem e­ lerinde ertelem eye gidebilir. Bunu iç borçlar için de kulla­ nabilir. Devlet elindeki fazla sayıd aki elem anın sayısını azaltamıyorsa, bunlann farklı alanlarda daha verimli çalış­ m asını sağlam alıdır. En önem lisi de bu n lan n belli bir plan içinde ve ödün verm e­ den yapılm asıdır. İhale soru­ nunu da çözm esi gerekir T ü r­ kiye'nin. Devlet ihaleleri ger­ çek değerleriyle verilmelidir. D evletin ken di bün yesin de

bir atalet var. Bu kısır döngü­ nün km lm ası gerekir. Bunun için de gerçekten işini iyi bi­ len, çalışan, gayretli insan- lan n yönetim e gelmesi gere­ kir. K apalıçarşı'nm çok özel b ir konum u var. Burası bir müze konum unda adeta. İs­ tanbul’a gelen yerli ya da ya­ bancı herkesin görm ek istedi­ ği bir yer. Buradaki esnafın kendisini geliştirmesi gerekir. Mal satışı kon usund a yeni teknikleri, çağdaş çalışma or­ tam larını hazırlaması gerekir. Çarşı ekonom isinin durum u­ nu düzeltm ek için, çevre dü­ zenlem esinin yapılması gere­ kir. Özellikle otopark ve ula­ şım sorununun halledilm esi çok önem li. Devletin bu ko­ nuda yapabileceği tek şey, böylesi bir çalışmada organi­ zasyonu üstlenm esi olabilir.

T

he earthquake, the crisis o f N ovem ber and Feburary deeeply effected our morales. It washed away the happines from people. This effected the bussines as well. The stagnation has been going on fo r 2 to 3 years now. The biggest reason fo r this crisis

was the high rate interests on our debts. This has the same ef­ fect on people and the country. Turkey has to get rid o f its fo r e ­ ign debts.

It’s not easy to run away from the atmosphere that the crisis has brought. First o f all we have to cut down our expenditures; especially those on high interest rates. For me this is the biggest problem Turkey has.

We borrow from other count­ ries. And they keep the intrest rate high, because they know that there is a risk that we might

not pay on time. But if their re­ al ambition was to stabilize our economy they wouldn’t be doing this.

Turkey should stand against this. We should cooperate with other countries. People should be encouraged and mobilized to increase production.

Measures must be taken to increase exports. We should postpone payments fo r domestic and foreign borrowing. If the go-verment can’t reduce the high numbers o f employees it has, it should use them in more produc­ tive fields. The most important is to do these within a certain plan and without making any conces­ sion.

Turkey must solve the prob­ lems created by the contract ten­ ders. Such tenders must be eva­ luated at their real costs and ex-pences. The state mechanism in itsself is very sluggish. This vici­ ous circle must se broken to al­ low fo r a smooth running o f the bureucracy.

To achieve this we need ho-nestand hard working people who know their business well. Most o f the executive civil ser­ vants must be like this. Only this way can we stop corruption and get back on the right track.

The Grand Bazaar has a uni­ que position in the Turkish eco­ nomy. It’s virtually a museum. The shop keepers must match up to the conditions o f the modern world.

They must adopt new sales techniques, present better cirs-cumtances fo r the customers. The environment surrounding the B azaar must also be reorga­ nised allowing fo r green spaces, car parks, and easier access. The government should organise such efforts.

Ç A R Ş I V E E K O N O Mİ / B A Z A A R <Sr E C O N O M Y

Şeref Baykan

(deh mamülleri

/

leather):

“Dürüst çalışan korunsun.”

“Protect the honest fo lk .”

K

apalıçarşı'da 21 yıldan beri çalışıyorum. Son ya­ şanan ekonom ik krizle, 2 0 yıllık tüm birikim im i bir ay içinde kaybettim . Biz hep pa­ sif bir durumda kaldık.

Güçlü bir sivil toplum ör­ gütüm üz olmadığı için, so ­ ru nlarım ızı duyuram ıyoruz. Daha örgütlü davranm am ız gerekiyor.

Neden ülke, olarak bu n o k ­ taya geldik sorusunun yanıtı, yıllarca süren beceriksiz yöne­ tim ler olarak verilebilir. Bu kriz eninde sonunda bir n o k­ tada patlayacaktı. Bunlar 15 yıllık hatalann sonucu. Şu an bir koalisyon hüküm eti gö­ revde olduğu için herşey şef­ faf bir şekilde yürütülüyor. Bu da gerçeklerin daha net görül­ m esini sağlıyor.

Artık piyasayı yanıltacak ra­ kam lar dile getirilemiyor. Bu da gerçeklerin görülm esine ned en oluyor. A rtık ülkenin çoktan iflas et­ tiği görüldü.

Ö zal d önem ind e, M erkez B ankası'nda 5 0 m ilyar dolarım ız var diye açıklama yapı­ lıyordu. Oysa bu para­ nın var olup olmadığı hâlâ m eçhu l. O za­ m anlar denetleyen bir m ekanizm a yoktu.

Şimdi bu yapılıyor: Artık Türkiye'nin tüm hesapları Dünya Ban­ kası, IM F gibi kuruluş­ ların denetim inde. Es­ kiden ekonom i bu ne­ denle güçlü görünü­ yordu dışanya karşı.

Şim di böyle bir gö­ rü ntü verem iyoruz. Özal dönem i, iş hacm i açısın d an en iyi za­ m andı. Ç ünkü Ö zal

serm ayeye güven verm işti. Güven ortam ının olduğu her yerde işler, aksamadan yürür.

Bugün hem yerli, hem de yaban cı serm aye korkuyor. Özellikle de şu vergi num ara­ sı olayı, bir kenarda para b i­ riktirm iş olan ve yatırım yap­ maya hazırlanan herkesi kor­ kuttu.

T ürkiye'yi yön etm ek bir ekip işi. Bu on kişilik ekipte, iki kişinin doğru, diğerlerinin yanlış düşünm esi, işleri yolu­ na koymaz. Ekonom inin doğ­ ru yola girmesi için bürokrat­ ların doğru düşünm esi, imza yetkilerini korkm adan kullan­ ması gerekir. A rtık ülkenin bürokratları im za atm aktan korkar hale geldiler.

Bu yolsuzlukların önlenm e­ si, dürüst çalışanın korunm ası gerekiyor. Bu yapılm adıkça Türkiye bir krizden çıkar, bir diğerine girer.

f

have been working in the Grand B azaar fo r 21 years now. With the recent crisis 1 lost in one month everything I gained over 20 years. We just remain helpless. Since we don’t have a strong NGO, we can’t have our cries heard. We have to get orga­ nized. The insufficiency o f years o f misgovernment is the sole re­ ason fo r the recent crisis. This crisis was inevitable and is a re­ sult o f 15 years o f wrong decisi­ on making. The coalition go­ vernment has helped expose the mechanisms which run the real economy. Figures which lead to illusions are no longer released. Thus we all see the bitter reality that we had long gone bankrupt. During Ozal’s time the Central Bank used to announce high f o ­ reign currency reserves. It now seems doubtful that we ever had this money. There was no mec­ hanism to determine the degree

o f truth o f any claim. That has all changed now; we are control­ led by the IMF and the World Bank and other such institutions. It is now clear that the strong lo­ oking economy was actually hol­ low inside. During O zal’s time volume o f trade was at its peak. Fie had given confidence to the investors. When and where there

is confidence things work out just fine. Today both domestic and foreign capital is acting very ti­ mid. Especially the new tax re­ gistration requirement has sca­ red off all those who had set so­ me money aside and are ready to invest. Proper governing o f Turkey requires team work. If in a team o f 10 only two are thin­ king in the right direction and if the rest is in opposition will not solve any problem. If the eco­ nomy is to recover, the bureauc­ rats must act independent and use their authority without any outside influences. Cor­ ruption must be ended and honest governmen­ tal employees must be protected.

To put matters back on the right track we should bring in 15 paid ministers already wor­ king abroad and leave everything in their hands. We will never get over this crisis if we fo l­ low the domestic leaders. If the citizens o f a co­ untry are travelling say at a speed o f 250 kilo­ meters per hour and the government is cruising at a maximum speed o f 60 kilometers per hour, there just isn’t much to be done. That’s why we get crisis and that’s why we can’t solve the crisis.

Ç A R ŞI VE E K O N O M İ / B A Z A A R <Sr E C O N O M Y

Nail Can

(halıcı

/

carpet trade):

“Beklemekten başka çare yok.”

“Nothing to do but wait.

1

9 8 3 yılından beri Kapalıçar- şı'da halıcılık yapıyoruz. Ka- palıçarşı'mn kaderi bu galiba. Her sene işlerimizi çok ciddi şe­ kilde etkileyecek bir gelişme oluyor dünyada. Şimdi de Ame­ rika'daki terörist saldın çıkü or­ taya. Bu olaya kadar bu sene içindeki işlerimiz yolunda gidi­ yordu. Burada ortalama bir dük­ kanın haftalık 4 0 0 -5 0 0 dolar masrafı vardır. Bugünkü şartlar­ da bu masrafı zor çıkanr hale geldik.

1980'li yıllann ortalamada Çarşı’da işler son derece yolun­ da gidiyordu. O dönemde pa­ ra kazanamayan yoktur diye düşünüyorum. Herkes ortala­ ma yaşam standartımn üstün­ de bir hayat sürdürüyordu. Bakın, şu çok önemli: O za­ manlar saulan malda kar oranı çok yüksek tutulmuyordu. Daha sonraki dönemde çeşitli kaygılarda bu sistem bozuldu. Üç liralık mal 10 liraya satılın­ ca işler etkilendi. ABD'de yaşa­ nan son olay sonrası birçok re­ zervasyon iptal edildi ya da er­ telendi. Dünyada ya da Türki­ ye’de; ne olay olursa olsun tu­ rist etkileniyor. Bana göre, ekonomi konusunda Türki­ ye'nin can daman bu Kapalı- çarşı. Dolann, altının değeri­ nin belirlendiği yer burası. Eğer burada işler yürümezse bu durum bütün ülkeyi etkileye­ cektir. Biz halıcıyız. Ben mal sa­ tamazsam, yeni mal alamam. Bu durum, halılanmı aldığım Ana­ dolu'daki insanı da etkiliyor. Af­ ganistan'da çıkacak bir savaşın bizi çok etkileyeceğini sanmıyo­ rum. Mesela 1 9 9 0 yılındaki Körfez Savaşı bizi etkilemişti. Burada coğrafi yakınlık çok önemli. Hayatımız felç olmuştu o dönemde.

Gözlemlerine göre kam u­

oyunda Kemal Derviş'e ciddi bir güven yok. Bense Derviş'in yap­ tığı çalışmalan çok beğeniyo­ rum. Dünya Bankası'nda ciddi görevlere yükselmiş birisine gü­ venmekten başka çaremiz yok. Bana göre Kemal Derviş'in ve Türkiye'nin zamana ihtiyacı var. Uygulanan ekonomik program ancak önümüzdeki dönemde etkisini gösterecektir. Bu konu­ da beklemekten başka çaremiz yok. Bana göre koalisyonun or­ taklan bazen Derviş'in çalışma- lannı engellemeye çalışıyorlar. Çünkü başanlı olup, prim top­

lamasını istemiyorlar. Ekono­ mik krizle mücadele etmek için beklemekten başka bir şey yapa­ mayız. Kaynaklanmızı son dere­ ce tutumlu kullanmalıyız. Tür­ kiye'nin turizm politikasını genç ve vizyon sahibi insanlann yön­ lendirmesi gerekiyor. Ben Erkan Mumcu'yu çok beğeniyordum. Çok başanlı çalışmalar yaptı. Türkiye'nin imajını düzeltmek için çok çalıştı. Yerine gelen ba­ kanın çok başanlı olacağını zan­ netmiyorum.

W

e’ve been here in the car­ pet business since 1983. I think that crisis is in the fate o f the Grand Bazaar. Every year somet­ hing happens that effect our busi­ ness seriously. And now it’s the terrorist attacks in the USA. Until then things was going quite right. A shop has an average weekly ex­ pense o f 400-500 dollars. Under present circumstances we can hardly bear the expenses.

In mid 80’s things were going quite well in the Bazaar. I don’t think that there is anyone who did­ n’t earn money in that period.

Everybody enjoyed a life above the average. Look, this is important: At those times the profits were not held high. This pleased the custo­ mer. In later periods this system collapsed because o f worries for days to come. When something say, worth 3 liras was sold fo r 10 liras, the business started to chan­ ge its way. A lot o f reservations by tourism agencies were canceled or delayed after the last acts o f terro­ rism in the USA. Whatever ad­ verse happens in Turkey or the

rest o f the the world, tourism is inevitably effected. The earthqu­ ake o f 17th o f August 1999 also effected our business. To me, Tur­ kish economy’s heart beats rights here. Currency exchange rates and gold prices are determined he­ re. If something goes wrong here it will effect the whole country. We sell carpets. If I can’t sell, I can’t buy new goods. This situation also effects the Anatolian folk from whom I buy carpets. I don’t think that a war in Afghanistan will ef­ fect us very much. But fo r instan­ ce the Gulf War in 1990 effected us a lot. That was because o f the geographical closeness. We were really paralyzed at that time. Ac­ cording to my observations peop­ le do not trust Kemal Dervis. But I like Dervis’ work. There is no other way but to trust someone who have come from high ranks in the World Bank. According to me Kemal Dervis and Turkey needs some time. The ongoing economic problem can only show

its effects in future periods. We don’t have any other chance but wait. According to me the mem­ bers o f this coalition try to hinter Dervis’s efforts. Because they don’t want him to be successful and gain popularity. We can do nothing but wait to overcome this economic crisis. We should use our resources very carefully and wait. And that’s what we arc do­ ing at this moment. The tourism politics in Turkey should be struc­ tured by young people who have vision.

For example, I like Erkan Mumcu, the ex-minister o f to­ urism and he is young. He was very successful during his term in the office. He worked very hard to change Turkey’s image. I don’t think that the new minister who has placed him will be successful.

Ç A R Ş 1 VE E K O N O M İ / B A Z A A R &r E C O N O M Y

Kirkor Cebeci

(tekstil

/

textile):

“Bizim aşamayacağımız engel yok.”

“We

will get over the crisis.

”

K

apalıçarşı'da 22 yıldır es­ n af olarak çalışıyorum . Buradaki işlerimiz 1975 yılın­ dan 1 9 9 5 yılma kadar çok iyi durum daydı. Bu, bizim en çok iş yaptığımız dönemdi. Turist potansiyeli yüzde yüze yakındı. Bugün baktığınızda, o güne kıyasla yüzde otuza in­ di diyebilirisiniz. Demir Perde ülk elerind en gelen insanlar taneyle değil çuvalla mal alı­ yorlardı. Bugün de alıyorlar ama tek tek. İstanbul'da yaşa­ nan terörist eylem ler ve 17 Ağustos depremi işlerimizde büyük bir gerilemeye neden oldu. Bu durgunluğun üzeri­ ne bir de ekonom ik krizler et­ kilenince, ne yapacağımızı b i­ lem ez hale geldik. Döviz ikiye katlan d ı, param ızın değeri kayboldu. Üstelik gazetelerde yazıldığı gibi kira gibi bizim için hayati önem taşıyan har­ camalarda bir düşüş olmadı. Tam tersine arttı. Oysa kazan­ cım ız tam tersine azaldı. Bu da bizleri son derece zor bir duruma düşürdü.

Tahm inine göre bu krizler Çarşı içinde 100'ü n üzerinde dükkan kepenk indirdi. Teks­ til işi yapanları Laleli piyasası çok yıprattı. Onları da kötüle­ mek istem em ama, aralarında bir kaç tanesi çok kötü mallar sattılar. Durum böyle olunca kurunun yanında yaş da yan­ dı. Oradaki kaliteli esnafın da işleri bozuldu, Kapalıçarşı'da- kilerin de. Hala bunun acısını çekiyoruz.

Ü lkenin eko n o m ik krizle nasıl baş edeceği konusunda birşey söylem em ama, Kapalı- çarşı için şunlan söyleyebili­ rim: Turistin çok iyi ağırlan­ ması gerekiyor. Ulaşım soru­ nu nu çözm em iz gerekiyor. Ama Çarşı’ya gelmek isteyen

turist, yolunu bile zor bu lu ­ yor. Çarşı esnafının turisti al­ dattığı söyleniyor.

Böyle birşey olmaz. Gelen yabancılar Türkiye'deki fiyat­ ların farkındalar. 10 liralık malı 15 liraya satamazsınız onlara. Laleli'de böyle olaylar oldu. Adam lara ferm uarsız pantalonlar satılmış.

Biz böyle krizlerle yaşamaya alıştık Türkiye insanı olarak. Normale dönecektir. Hep öy­ le oldu çünkü. Biz 17 Ağustos gibi bir deprem yaşadık. Bir yıl boyunca iş yapamadık. Az önce söylediğim kapanmalar deprem den sonra oldu hep. Öylesi bir yıkımı yaşayıp üste­ sinden geldikten sonra, bizim aşamayacağımız engel yok.

Bunları da aşacağız. Ben bu­ na inanıyorum . Krizi, bekle­ yerek aşacağız. Hüküm ete dü­ şen tek görev turizmi canlan­ dırm ak için çaba harcam ak. İyi bir denetim le kum arhane­ ler açılırsa, bizim işlerimiz de yoluna girer.

i

have been working in the Grand B azaar fo r 22 years. Business was really good betwe­ en the years o f 1975-1995. Our sales to tourist customers was about 100 p er cent at those ti­ mes. But today com pared to that time our sales have decre­ ased by 30 per cent.

Those who cam e from Iron Curtain countries used to buy goods in large amounts. They still do this but they buy in small amounts. Terrorism in Istanbul and the earthquake o f 17th Au­ gust caused a decline in our sa­ les. We don’t know what to do now. The economic crises em er­ ged after a period o f stagnancy in economy. Foreign exchange rate was doubled and our money lost its value. Despite what was written in the newspapers, vital expences like rents there hasn’t been any decrease. On the cont­ rary they increased. In fact our incomes have decreased. This has put us in a very difficult si­ tuation.

I guess that this crises caused the closing o f more than a 100 shops in the bazaar. Laleli m ar­ ket has ruined the textile m erc­ hants. I don’t want to blame them, but a few o f them sold very bad quality products.

Thus we suffered as a result o f this action. Both the sales of qualified tradesm en and the ones in the Grand B azaar decre­ ased. We are still suffering. I can’t say anything about how our country will overcome the economic crises, but I can say this about the Grand Bazaar: the tourists should be treated with distinction and respect.

The problems o f transportati­ on should be solved. The tourist can hardly find his way to the bazaar. It’s said that the baza­ ar salesmen are deceiving the to­ urists. That shouln’t happen. The foreigners are aw are o f the prices in Turkey. You can not sell a 10 lira item at a price o f 15 liras to them. But this hap­ pens in Laleli. They even sold trousers without zippers.As a Turkish citizen we got used to li­ ving with these kinds o f crises. This will finally end as it has happened before. We lived the earhquake o f 17 th o f August and we hardly had any sales fo r a year. The closing o f the shops which I mentioned before happe­ ned after the earthquake.

A fter having been through such a disaster and having over­ come it, there isn’t any problem we can’t handle. I believe that we’ll overcome this crisis as wel-le. We will overcome the crises by waiting.

The only duty that the go­ vernment should have is to work on tourism. If casinos were ope­ ned under strict control our sa­ les would be higher.

Ç A R Ş I VE E K O N O M İ / B A Z A A R & E C O N O M Y

Faruk Darende

(kuyumcu / jeweller):

“Kriz sanal ekonominin sonucu”

“Crisis: result of a virtual economy”

B

iz üç kuşaktır kuyumculuk yapıyoruz. 1976 yılından- beri de Kapalıçarşı'dayım. 1978 yılında Kapalıçarşı Esnaf Deme- ği'nde yönetim kurulunda gö­ rev yaptım. O sıralarda iki dö­ nem başkanlık yaptım. Hayatı­ mın en güzel yıllan burada geç­ ti.

Buranın kültürüyle büyüdük bizler. Burada çalışmak bir has­ talıktır. Çünkü Kapalıçarşı'mn şartlan yeni açılan iş merkezle­ riyle karşılaştmldığmda son de­ rece kötü. Çok sağlıksız bir or­ tam var. Bu çarşının ortamı çok farklı diğer yerlerden. Dışanda yaşanan en ufak bir sorun bura­ daki işleri hemen etkiliyor.

Kapalıçarşı'mn özelliği Türki­ ye'nin aynası oluşudur. Her milletten, her dinden, her ırk­ tan esnafı ve müşteriyi görebi­ lirsiniz burada.Türkiye'de dolar ve markın değeri Çarşı'nın kü­ çücük bir sokağında belirleni­ yor yıllardır. Toparlarsak 1990 yılından sonra, turizm gelirleri artış gösterse de, Kapalıçarşı'da işler kötüye gitmeye başladı. 17 Ağustos depremi, Kasım ve Şu­ bat krizleri de üstüne eklenince işler daha da kötüye gitmeye başladı. Bütün bu olumsuzluk­ lara rağmen bu sene, geçtiğimiz seneye göre daha iyi durumda­ yız.Tüm Türkiye 3 0 -35 sene sa­ nal bir ekonom ik onam da yaşa­ dı. Aslında olmayan ama öyle gözüken bir zenginlik yaşadık. Hiçbir gelirimiz olmadığı halde, ülkeye çok para girdi ve harcan­ dı. Bu sanal bir zenginlik do­ ğurdu. Batıyla iyi geçindik, borç aldık. Bugün o borçlann açısını çekiyoruz. Hep borçlanarak ya­ şadık. 1980 yılının başında 4 0 milyar dolar dışborcumuz var­ dı. Bugün ise 2 5 0 milyar dolan buluyor.

Bu parayı kim yedi? Bunu

haklı veya haksız herkes yedi. Haksız yiyenler; banka hor- tumlayanlar, yasadışı kredi alan insanlar. Haklı yiyenler ise ör­ neğin 100 dolarlık buğdayına devlet tarafından 2 0 0 dolar ve­ rilen çiftçi. Bunlar sadece ör­ nektir. Yani biz ülke olarak öy­ le ya da böyle hep beraber ye­ dik. Anık dünya geri alamaya­ cağı endişesiyle bize borç ver­ meme eğilimine girdi.

Bundan sonra ne olur? Bun­ dan sonra ne olacağı tamamen bizlere bağlı. Kaynaklarımızı iyi kullanmalı, aldığımız kredileri yerinde harcamalıyız. T ürki­ ye'nin sıkıntılarının üstesinden nasıl geleceğini, ben küçük bir esnafken tahmin edebiliyorum. Hükümetin yetkili organları da bunu iyi biliyorlar. Ama bir şeyi daha biliyorlar ki, bu çözüm yollan uygulanmaya başlarsa, onların da Türkiye siyasetinde yerleri kalmayacak. Yani bastık­ ları dalı kesmiyorlar.

Bu yüzden iktidarda kim olursa olsun yapılması gereken değişiklikleri hayata geçireceği­ ne inanmıyorum.

W

e have been working on gold fo r three generations and I’ve been in the Grand Baza­ ar since 1976. I worked in the Grand Bazaar Merchants’ Associ­ ation in 1978 as well. At that ti­ me 1 served atthe board fo r two terms. I have spent the best days o f my life here. I grew up with the culture o f this place. Working he­ re is like catching a disease. When one compares the newly opened shopping malls, the conditions of the Bazaar are bad. We work un­ der very unhealthy circumstances. The atmosphere here is very diffe­ rent too. Any problem in the eco­ nomy or politics from outside ef­ fects the bussines here. The impor­ tance o f Kapahçarp is that it’s a reflection o f Turkey. You can see tradesmen and costumers from every nation, every religion and every race.

The rate o f mark and dollar is rated here in a very narrow street fo r years. In aspect, after 1990 to­ urism incom gained a lot, but still the bussines here has started to get worse. With the earhtquake o f Au-gost 17, the crisis o f November

and Feburary things even got worse. Despite all these negative things we are in a better condition than the last year. There’s a obvi­ ous recovery. After the Feburary crisis, theforiegn currency doub­ led and it was very hard fo r us. W e’re all wondering what is going to happen in the future.

Turkey lived in a virtual econo­ my fo r 30-35 years. We lived a richness which really didn’t exist. Although there was no real income, a large amount o f money entered the country and was spent. This created a virtual rich­ ness. Our relations with the West was good and we borrowed a lot. Today we are suffering those debts. Then again we were always in debt. At the begining o f 1980 we had 40 billion dollars in foriegn debt alone. Today it’s 250 billion dollars. Who spent this money? Everybody, honest or dishonest spent it. Those who have embaz-zaled banks, obtained illegal cre­ dits. And to the people who had the right to spend this money, fo r example to the farmers, the go-verment gave 200 dollars to their 100 dollar crop. These are only examples. In conclusion we asked fo r this crisis all together.. Now the world doesn’t want to give us

any money, cause they are afriad o f not getting it back.

What happens next? It all de­ pends on us. We must use our resources wisely and spend the credits fo r the right things. Being a small tradesman, I can imagine what Turkey should do to get over these problems. The goverment knows it as well. But there is so­ mething else that they know and that is, if they start this process they will lose their places in the Turkish politics. So i don’t belive that anybody will bring this pro­ cess to life.

Ç_A R Ş I V E E K O N O M İ / B A Z A A R & E C O N O M Y

Hasan Fırat

(Kapalıçarşı Esnafları Der. Bşk.

/

Chairman of the G Bazaar Merchants Assc.):

“Kriz hükümete güvenle aşılm az.”

“Trust in the government won’t solve the crisis.

K

apalıçarşı'da 1971 yılından beri çalışıyorum. Çarşı’nm iş hacmi açısından en iyi olduğu zamanlar 1980 öncesi dönemdi. Körfez Savaşı’na kadar da işler iyiydi. Daha sonra giderek azal­ dı. 1994 yılında yaşanan ekono­ mik krizde bile, bugün yaşadığı­ mız kriz kadar etkilenmedi işle­ rimiz. Biz o krizi üç ayda atlat­ mıştık. Bunu başarabilmemizin en önemli nedeni bavul turiz­ miydi. Bu, piyasadaki para sir­ külasyonunu hızlandırmıştı.

Bu kriz ortamından en çok et­ kilenen kesim tekstil kesimi ol­ du. Bu söylediğim sadece Kapa- lıçarşı için geçerli değil. Bütün ülkede tekstil ve hazır giyim sektörü büyük yara aldı. 17 Ağustos Depremi değildi bizim işlerimizi etkileyen. Depremden bir kaç ay sonra turistler gelme­ ye başladı. İşlerimizi asıl etkile­ yen Kasım ve Şubat krizleri ol­ du. İşler bugün sıfır noktasında. Kapalıçarşı'da bulunan 3.6 0 0 esnaf ve çok çeşitli iş kolunun, Türkiye'nin geneliyle karşılaştı- nldığmda, bu ekonomik kriz­ den en az etkilenen kesim oldu­ ğu ortaya çıkıyor. Türkiye'de birçok işyeri kepenk indirdiği halde, burada krizden dolayı iş­ yerini kapatan kimse yok. İflas eden kimse yok. Hatta Nisan ayından sonra turistlerin gelme­ siyle, çarşı genelinde işlerin art­ tığı bile söylenebilir.

Türkiye neden bu noktaya geldi? Alınan yanlış ekonomik kararlar ülke ekonomisini yanlış yerlere götürdü. Örneğin Sayın Eceviı'in doları sabit tutmaya ça­ lışması. Krizin hemen ertesinde doların dalgalanmaya bırakıl­ ması da, zamansız yapıldığı için, hammaddesini dolarla alan üre­ ticiyi kötü etkiledi.

Bankalann içine düştüğü du­ tum da esnafı zora soktu. Türki­

ye bu süreçte dünyadaki fiyat ayarlamalanna, maliyetleri art­ ması nedeniyle ayak uydurama­ dı. Sorunlann çözümünü güven ortamının sağlanmasına bağla­ mak anlamsız. Biz geçmişteki hükümetlere de çok güvenmiş­ tik ama hiçbir zaman beklentile­ rimiz karşılanmadı. Bundan da­ ha fazla güvenebileceğimiz bir hükümet sorunlan çözücekse, buyursun gelsin.

Kriz ortamından çıkmak için, üretimi durdurmuş olan fabri- kalann maliyetine de olsa çalış­ maya başlaması gerekir. İşsizli­ ğin sona erdirilmesi yapılması gereken en önemli şey. Hükü­ metin ihracattan ümidi kesmesi gerekiyor. İç piyasada bir can­ lanmanın yaşanması gerekiyor. Bir önceki Turizm Bakanı Erkan Mumcu'nun uygulamalannı çok beğeniyorduk. Çok doğru ka­ rarlar almıştı.

Yeni bakanın alacağı kararlan bilmediğimiz için, birşey diye­ mem. Turizm konusunda, bi­ zim çok ciddi bir tanıtım organi­ zasyonuna girmemiz gerekiyor. Bunun yapılması lazım.

i

have been working in the Ba­ zaar since 1971. Before 1980 was the best times as fa r as the business at the Bazaar is concer­ ned. Even till the Gulf War things were not so bad. After that war business has continu­ ally declined. But even the eco­ nomic crisis o f 1994 did not ef­ fect us as much as the present crisis had done. We got over that crisis within 3 months. The so-called ‘suitcase’ trade by Russian tourists helped us recover at that time.

Perhaps the worst hit sector in the present crisis is the textile in­ dustry. This is not valid only fo r the Grand Bazaar. The ready-to-wear and textile industries in the whole country is deeply ef­ fected. A few months after the earthquake tourists have started to come back.

What hurt us the most were the latest November and Febru­ ary crisis. Today business is vir­ tually at a stand still. However the 3.600 businessmen in many different trades, working in the Grand B azaar are relatively

better o ff than the rest o f the economy. Although many com­ panies have had to shut down in Turkey, we have not had a sing­ le closure yet. I can even tell you that increase in the number of tourists since April has incre­ ased trade.

How did Turkey reach this point? The answer is wrong deci­ sion making on the part o f the governments. To give an exam p­ le: Prime Minister Ecevit’s deci­ sions to keep the dollar fixed over a long period o f time and allowing later to float freely we­ re both taken at very wrong ti­ mes. These decisions laid a very heavy burden on manufacturers who had to import raw materi­ als. In this duration Turkey co­ uld not adopt itsself to changing world prices.

The solution to the problem is not one o f confiding with the go­ vernment. We have had confi­ dence in previous government but our expectancies were never met. If a government in which we could confide is ready to take over and solve the problems it is most welcome.

To get out o f the crisis factori­ es which have stopped their pro­ duction must now get back to work even if there are no profits involved. The most important step is to curb unemployement. The government should give up hope o f recovery through ex­ ports. The domestic m arket must be activated again.

We all were very happy with the decisions taken by the previ­ ous Minister o f Tourism, Mr. Erkan Mumcu. We are not able to judge the new minister’s capa­ bilities as he still is new to us. But we are seriously in need o f a campaign to introduce Turkey to the rest o f the world.

Ç A R Ş I VE E K O N O M İ / B A Z A A R & E C O N O MX

Turan Kaplan (konfeksiyon /

garments):

“Yeni girişimler gerekiyor.”

“New solutions are necessary. ”

K

apalıçarşı'da 1 9 7 0 yılın­ dan beri çalışıyorum. Kriz ortamı herkesi olduğu gibi Ka- palıçarşı esnafını da zor du­ rumda bıraktı. A nık para ka­ zanm anın ötesinde sadece ayakta kalabilm ek ve günü kurtarmak amacıyla çalışır ha­ le geldik. Gün kazanıp, gün yi- yiyoruz. Bana göre Türkiye'de­ ki esnafın durumu vahim. Bu pahalılıkla sonum uz nereye varacak belli değil.

Biz bir tekstil firması olarak hem yerli, hem de yabancı müş­ teriyle çalışıyoruz. 1970'd en

1980İerin sonuna kadar bizim en önemli müşterimiz yerlilerdi. Ülkede değişen ekonom ik ko­ şullar maalesef onlan buradan uzaklaştırdı. M üşterilerim izin içinde yerlilerin oranı yüzde 5 'e düştü. Bizim son yıllarda işlerimiz tamamen turiste ba­ ğımlı hale geldi. Bu son derece zor bir durum. Turist olursa para kazanıyoruz, olmazsa oturmaktan başka birşey yapa­ mıyoruz. Bu duruma bir çö ­ züm getirilmeli.

Son iki ekonom ik krizle or­ taya çıkan dövizdeki ve enflas­ yondaki artış, tüm esnafı oldu­ ğu gibi bizi de etkiledi. Bir ma­ lı 9 liraya alıyorsun, ertesi gün 10 lira oluyor. Bir önceki gün­ den kalan kannla yeniden mal alıyorsun. Bu bir kısırdöngü haline geldi. Dediğim gibi sa­ dece günü kurtarabiliyoruz.

Bu ekonom ik krizden çık­ mak için bireysel olarak birşey yapmamızın imkanı yok. Biz zorunlu harcam alanmız dışın­ daki harcam alanmızı kesm ek durumundayız zaten. Bunun ötesinde ne yapabiliriz ki? Bu konuda hükümetin yeni giri­ şimlerde bulunması gerekiyor. Bu, her ne kadar sadece bu son hüküm etin neden olduğu bir

kriz değilse de, çözüm ü onla- n n bulması gerekiyor.

Ü lke ekonom isini kontrol eden b ir yer olm asına rağmen K ap alıçarşı, h ak ettiğ i ilgiyi görem iyor. Bu zor koşullarda esnafın da yeni adım lar atm a­ sı beklenem ez. Burada da iş h ü kü m ete düşüyor. Ç ünkü esnaf ancak günü kurtarabili­ yor ve yarınının ne olacağını bilem iyor. Elindeki serm aye­ den yiyiyor. H üküm et ve po­

litik a c ıla r k en d i d ertlerin e düşm üş dürümdalar. Ne es­ nafı ne de ülkede yaşayan, iş yapm ak isteyen, çalışm ak is­ teyen insanları düşünüyorlar. Hep gözardı ediyorlar. Seçim zam anı gelip oy alm ak için il­ gileniyor gibi görünüyorlar. Sorununuz nedir, nasıl çöze- riz diye soruyorlar. Biz de on­ lara anlatıyoruz. Ama seçim ­ lerden sonra bir daha yüzleri­ ni görem iyoruz.

J

’ve been working in the Grand B azaar since 1970. The crisis have put us in a bad situation just like the others. We no longer work to earn money but m ake the day. W e spend what we earn. I think the situ­ ation o f the tradesmen in Turkey is bad. I don’t know where this cost o f living will lead us.

As a textile firm we work both with the local and the foreign customers. Between 70’s and the

end o f the 8 0 ’s our most impor­ tant customers were the local ones.

The changing economic condi­ tion, unfortunately took them away from us. Among our cus­ tomers, the local ones make up 5 p er cent o f it. In the recent y e­ ars our business have become dependent on tourists. This is a very hard situation. If there are

tourists we earn money, or else we sit and wait. We should ha­

ve a solution fo r this.

The increasing currency exc­ hange rates and the increase o f inflation as a result o f these the two economic crises have effec­ ted us all just like the others. You buy goods fo r 9 liras and the next day it is 10 liras. With yes­ terdays profit you buy new go­ ods. This has become a vicious circle. As I said before we can only save today.

There is nothing we can do in­ dividually to overcome this cri­ ses. We have to cut our expen-sesother than the necessary ones. What can we do other than that? The government sho­ uld be making new attempts. Even if this last govem met is not the only one responsible fo r this crisis, they should find a soluti­ on.

Even though the Grand Baza­ ar is a place which controls Tur­ kish economy, little interest is shown here. With these hard si­ tuations the tradesm en can ’t m ake new steps. It’s now the governm et’s job. Because the tradesmen can only save today and doesn’t know about tomor­ row, he is spending from his sa­ vings.

The government and the poli­ ticians are only interested in themselves. They don’t care abo­ ut the tradesmen or the people who want to work here. They are put aside.

When it’s the election time they come here and pretend they care about us. They ask us abo­ ut our problems and how we can solve them. So we tell them. But after the elections we don’t see their faces again. This not the way to handle things. How do they expect us to trust them when they are acting in a two faced manner.

Ç A RŞI VE E K O N O M İ / B A Z A A R & E C O N O M Y

Arto Kileci

(deri mamülleri

/

leather):

“Ruslar gitti, iş bitti.”

“Russians left, business collapsed.”

1

9 6 9 yılından beri Kapalı- çarşı'da çalışıyorum. Çırak­ lıktan kalfalığa, kalfalıktan pat­ ronluğa kadar yükseldim. Tu­ ristik eşya satmayla başladım. 1980 yılından beri de dericilik yapıyorum. Burada doğdum, burada büyüdüm, burada ölece­ ğim. Ben başka bir yerde çalış­ manın ne demek olduğunu bil­ miyorum. Biz burada büyük bir aileyiz. Tartışma.lanmız elbette oluyor. Ama hepimiz esnaflığın tüm gerektirdiklerini yapıyoruz.

Bizim işlerimizi esas etkileyen olay 1997 yılında Ruslar'ın bu­ radan gidişiydi. O dönemden beri belimizi bir türlü doğrulta­ madık. Bizim yerli halkla bir iliş­ kimiz olmadığı için, dünyada olan olaylardan çok etkilendik.

Mesela ABD'deki terör eylemi bizim işimizi olumsuz etkiledi. Kasım ve Şubat krizinden sonra, dövizin ikiye katlanması bizi zor durumda bıraktı. Gerçi turist geldiği taktirde, bu yaşanan krizleri biz çok da hissetmeyiz. Eğer turist sayısı artarsa bizim işlerimiz yolunda gider. Türkiye bugün krizin içinde mücadele else de, Kapalıçarşı’da turist po­ tansiyeli fazla olduğu taktirde sorun yaşamayız. Bizim bu du­ rumdan etkilenmememiz için ne yapmamız gerekiyor? Önce­ likle yerli tüketiciye yönelmemiz gerekiyor, lokal işler yapmamız gerekiyor. Biz geçen sene ve bu sene yaşanan krizlerle, bu işi sa­ dece turiste bağlı kalarak yürü- temeyeceğimizi anladık. Açık söylemek gerekirse Kapalıçarşı esnafı olarak bizlerin gerektiği kadar koordineli hareket ettiği­ miz söylenemez. Alt yapı olarak da eksikliklerimiz var. Dünyayla entegrasyonda zorluk çekiyo- mz- Bu elbette bir kültür ve tah­ sil meselesi. Biz burada büyü­ dük ve burayı biliyoruz.

Profesyonel ticareti bilmiyo- aız. Bu açıklanmızın kapatılma­ sı gerekiyor. Krizlerden müm­ kün olduğu kadar az etkilen­ mek için. Son krizle mücadele etm ek için sadece bekledik. Çünkü yapacak başka bir şeyi­ miz yok maalesef. Gücümüz ne­ reye kadar yeterse oraya kadar sürdüreceğiz işleri. Bizim ticaret kapasitemiz gündelik gelişmele­ re bağlı. Bu durumdan kurtul­ mamız gerekiyor. Turizm Ba­ kanlığının buraya daha fazla ilgi göstermesi gerekiyor. Tanıtım için ne yapılması gerekiyor bil­ miyorum ama, buradaki işlere istikrar sağlamak için mutlaka turisti buraya çekecek çalışmala- nn yapılması gerekiyor. Ben hü­ kümetin Kapalıçarşı'ya gerektiği ilgiyi gösterdiğine inanm ıyo­ rum. Seçim zamanlan buraya uğrasalar da, daha sonra unutu­ yorlar. Burası ekonominin can daman olmasına rağmen gere­ kenler yapılmıyor. Bu, üniversi­ te mezunu, profesyonel yönetici olan gençlerin işi gibi geliyor bana. Biz de onlara tecrübemiz­ le yardım ederiz. Biz alaydan geliyoruz. Ustamızdan ne gör- düysek öyle devam ediyoruz.

J

’ve been working in the Grand B azaar since 1969. Then I started to sell touristic gifts. And since 1980 I’m in the leather bussines. I was born he­ re, I grew up here and I will die here. I don’t know what it’s like to work at another place. We are a big fam ily here. O f course we have our arguments. But we are only doing what a tradesman has to do.

The major thing wich effected our bussines was in 1997, when the Russians left. Since then we haven’t been able to recover. Be­ ing a touristic place we got effec­ ted by any problem on the world. For example the terörist attack on U.S.A effected us a lot. And with foriegn curency doubling after the November and Febu-rary crisis things got worse. Ho­ wever as long as tourists come to Turkey we don’t suffer these problems and our bussinesses are okay. Despite today when Turkey is struggling with the cri­ sis, if the tourist potan liai is high at the Grand Bazaar it shows a very different portrait o f Turkey. Well, we saw the exactly the op­ posite as well. 1 mean, when

everything was okay fo r Turkey but the tourist rate was low here. At times like this our bussines is

quite low.

What must we do in order not to be effected by this situation? First o f all we have to turn to lo­ cal customers and do local busi­ ness. With last y ea r’s and this y ea r’s crisis we understood that we cannot go on just by selling to tourists. To be honest, as trades­ men o f the Grand B azaar we don’t act organized as we ought to be. We have problems with entegration with the world. Of course this is a matter o f culture and education. We grew up here and we only know this place. We don’t know professional trading. We have to overcom e these problems to deal stronger with the crisisis. At last crisis all we could do was to sit and wait. Be­ cause we didn’t have anything else to do. Our trading capacity is easily effected with the daily changes. We have to get rid o f this. The Ministry o f Tourism should show more interest. I don’t know what should be done fo r advertising, but to provide stability to the bussines here we must do something to bring the tourists here.

1 don’t believe that the gover-ment shows a lot o f interest in the Grand Bazaar. Even though they come here during the electi­ ons, later they forget everything. Despite being the center o f the economy nothing is being done. 1 think it’s a jo b fo r the young and experienced managers with a university degree. And we can help them with our knowledge. We come from the alay. We con­ tinue with what we see from our masters. We know that the world is changing and we have to catch up with it.

ç a r

$ I V E E K O N O Mİ / B A Z A A R & E C O N O M Y

Fethi Küçükoyman

(döviz bürosu

/

exchange bureaou):

“Şimdi herkes kendi derdine düştü

“Now every man is to

1

980 tarihinde Kapalıçarşı'da çalışmaya başladım. Sekiz yıldır da dövizcilik yapıyorum. Buradaki ilk dövizcilerden bir tanesiyim . Türkiye'nin içine girdiği ekonom ik krizler bizi de çok etkiledi. Özellikle de dep­ rem bizi çok etkiledi. İşler dur­ du, parasal sorumluluklar baş­ ladı, herkes kendi derdine düş­ tü. Depremden sonra ikinci bir darbeyi Kasım ve Şubat krizle­ rinde yedik. Kapasite darlığı başladı.

Kapalıçarşı'da esnafın işleri­ nin zora girmesi bizi de etkile­ di. Çünkü iş yaparak döviz ka­ zanan esnaf dövizini bizde boz­ duruyordu. Bu olmayınca hepi­ miz parasal zorluklara girdik. Herkesin işinde gözle görülür bir gerileme gözüktü. Benim en büyük üzüntüm, medyanın dö- vizcileri halka karşı öcü olarak göstermeleri. Döviz fiyatlannı, faizleri biz kontrol ediyormu­ şuz gibi bir görünüm yarattılar. Bu durum halkla ilişkilerimizi etkilediği gibi, Merkez Banka- sı'yla da ilişkilerimizi bozdu.

Oysa döviz bürolannın ol­ madığı düşünüldüğünde nasıl bir tablonun ortaya çıkacağını tahmin etmek hiç de zor değil. Bu para bu sefer yeraltına kaya­ cak. Yine alınıp satılacak. Üste­ lik devlet de tek kuruş vergi alamayacak. Birileri de haksız kazanç elde etmiş olacaklar.

Mesela biz şuan yasalara uy­ gun olarak faaliyet gösteriyo­ ruz. Merkez Bankası'nda 150 bin markımız teminat olarak duruyor. Sene sonunda banka bunu TL'ye çeviriyor. Üstelik bunu enflasyondan anndırma- dan yapıyor. Buna rağmen biz- ler bundan faiz de istemiyoruz. Kazandığımız paranın da yüzde 45'ini vergi olarak alıyor. Bu işi resmi olarak yapmayanlar, ne

vergi ödüyor, ne sigorta ödü­ yor, ne kira veriyor... Haksız kazançlar elde ediyor. Bizim bunlarla rekabet etmemiz o ka­ dar zor ki. Tam anlamıyla bir çıkmaz içindeyiz.

Bizim işim izi etkileyen önemli sorunlardan bir diğeri de vergi numarası uygulaması oldu. Vatandaş gelip 3 bin do- lann üzerende bir işlem yap­ mak istediği zaman vergi nu­ marası istiyoruz. O da tedirgin oluyor. Hatta bir çoğu işlemi bırakıyor, alıyor parasını gidi­ yor. Karaborsa da bozduruyor. Bu da ciddi bir vergi kaybına neden oluyor.

Ben 2 0 yıldır Çarşı’da çalışı­ yorum. Burada 2 0 yıl önce 1 m ilyon dolara alamayacağın dükkanı bugün 4 0 0 bin dolara alırsın. Tramvayın yapılmasıyla yollanınız tıkandı. Bu iş hacmi­ ni etkiledi. Bundan çok zarar gördük. Bu konuda birçok res­ mi kişiden söz almamıza rağ­ men hiçbir adım atılmadı. Za­ ten sadece seçim zamanı uğru­ yorlar, oyu aldıktan sonra bizi unutuyorlar.

Î

started to work in the Grand Bazaar in 1980, and fo r the last 8 years I own an exchange of­ fice. I am one o f the first here. The economic crisis that Turkey is f a ­ ced with effected us a lot. The earthquake in 1999 also effected us. The business stopped, the eco­ nomic problems started, everybody cared fo r himself only. After the earthquake, we were hit a second stime by November and February crises. Lack o f capacity has emer­ ged. Since the Grand Bazaar sa­ lesmen are going through hard ti­ mes our business is also effected. Because they were changing their currency here. When this stopped we were all faced with economic trouble. Every business were faced with a visible decline. My biggest sorrow is that the media shows the exchange offices as the ‘bogyman’ towards the public. They created an image that we control currency rates and interests. Not only this situation effected our public relo­ uons, but also threatened our rela­ tions with the Central Bank.

In fact it’s not hard to guess what kind o f a consequences shall

55

himself.

come out if there weren’t any exc­ hange offices. Then this money will pass on to other sources, will be bought and sold again. As a re­ sult the state will no longer take any taxes and some people gain undeserved income just like now.

Right now we are running a bu­ siness that’s completely legal. Our 150.000 marks stays in the Cent­ ral Bank as a deposit. In the end o f the year the bank changes this mo­ ney into liras and does it without purifying it from the inflation. In spite o f this fact, we don’t want in­ terest from this. The bank takes 45per cent o f this money as tax. The peole who run this business il­ legally don’t pay tax or insurance. They earn undeserved money. It’s rather difficult fo r us to compete with them, thus we are in a vicious circle.

Other than these what effected our business is the tax number application. We now ask fo r tax number when a citizen comes here to exchange that exceeds 3.000 dollars, he naturally feels uneasy about it. In fact most o f them stops the exchange and takes his money to change it in blackmarket. So this leads to great amount o f tax loss.

I’ve been working here fo r 20 years. Today you can buy a shop here fo r 400,000 dollars which co-uln’t be bought fo r one million dol­ lars 20 years ago. With the buil­ ding o f the street cars tramp our roads are stuck. This effected our business. We are really badly ef­ fected by this. We were given pro­ mises about this situation by the of­ ficials, yet nothing has been done.

As a matter o f fact they only come here when it is the election time abd later they forget about us.

This situation cannot and must not carry on like this. It’s not hur­ ting us, it’s hurting everybody.