BAUDELA
İ
RE'DE
Ş
IIR
1
-
BAUDELAIRE'l TANITMAJEAN CAMBORDE
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fransız Edebiyatı Profesörü
Baudelaire tanıtılmaz, o kendi kendisini tanıtır. Ondan bahsetmek bile bir cesarettir. Çünkü o kendisini pek mükemmel -anlatır. İnsan onun şiiri hakkında bir hüküm veremez : Şiiri duyulur. Zaten şiirden bahset-mek her zaman güç olan bir şeydir : Şiiri anlamak için çok zaman Eleusis'lere mahsus sırların zamanla kazanılmış ve sabırla idare edilmiş bilgisi lâzımdır ; bazı şairler tefsirin rahat, rengârenk elbisesini geleneğe uyup tercih ederlerse de, bazı şairler de vardır ki bilâkis, böyle bir elbiseyi azametli çıplaklıklarına halel getirir diye giymeğe tenezzül et-mezler. Zaten hiç kimse Baudelaire'den daha fazla, olduğu gibi görünmez.
Onu tefsir etmekten vazgeçersek, demek ki okumak kalıyor. Fakat Baudelaire öyle şairlerdendir ki başkaları için okunamaz : Insanın ancak kendisi onu anlıyabilir. Hiç bir zaman salon şairi olmıyan, ıssız tavan aralarının yahut gizli odaların şairi olan Baudelaire içten bir ses, —Hü-go'nun ondan aşırdığı güzel isim( — "vücut bitkin bir hale geldikten, heyhat I bütün kitaplar da okunup bitirildikten„ sonra bazan kendisini duyuran ve hepimize garip gelen gizli sesi ister. Onu, dialiyenler veya okuyanlar için tefsir etmek, bu biraz da ona ihanet etmek, onun mu-kaddes mabedini kirletmektir. Mahremiyet, yarı ses ve fısıltı şairi olan Baudelaire'i okuyanın, Mallarme'nin şiirindeki renkli camın üstünde gö-rülen, narin rebabına parmaklariyle hafif hafif dokunan azizeye benze-mesi icabeder :
Sur le plumage instrumental, Musicienne du silence...
O halde Baudelaire'in hayatı ile mi ilgileneceğiz ? Bu, kendimizi nak-zetmek olur. Çünkü evvelce Alain-Fournier'den bahsederken söylemiştik, Baudelaire'den bahsederken daha fazla bir inanışla gene tekrar ediyoruz; insan, edebiyat sahasında tecrübesi arttıkça, bu çeşit arayışların boş lu-ğuna inanıyor. Eserde bir hayat vardır, bir insan hayatı, o kadar. Şair eserini bize sunar, fakat bu kendisinin hayatını eserde bulmamız için değil, kendi hayatımız için onu kullanalım diyedir : Mevzuubahs olan hatıralar değil, bir öğüttür ; istenen şey vesikalar değil, tinsel (sipirituel) bir örnektir. Daima biraz sadik olan hususi hayat hikâyeleri arayanlar ın, yahut da yola gelmez Freud taraftarlarının hatıri kalmasın, Baudelaire'in hayatında skandal çıkarabilecek hiç bir şey yoktur ; hiç bir şey, onun umumiyetle muvaffak olamamış bazan başıboş, bazan moda düşkünü
10 JEAN CAMBORDE
yaşayışını alelâde bir hayattan ayırt ettiremez. Muvaffakiyetle muvaffa-kiyetsizliğin, sevinçle kederin, ulvi hülyalarla basit hakikatlerin birbirini kovalamasiyle, şiire ait hummalı çalışmalarla geçen bir hayat ; ne gare-zin, ne aşkın, ne cesaret kırıklığının, ne hayranlığın, ne de anlamamanın, ne çekememenin, ne gündelik hayhuylar ve onların alışılmış basitliklerinin eksik olmadığı zavallı bir insan hayatı ; şairin mısralariyle insanı şaşı r-tacak derecede ebedileştirilmiş güzel ve dalgalı hayalini hayranlıkla seyretmeği elbette tercih edeceğimiz, fakat inkisarı hayale uğratan ha-kiki çehresini görmek istemiyeceğimiz bir varlığın şeklini değiştirmek için yakıcı ihtirasın geçtiği bir hayat ; nihayet bu söz üstadın' evvelâ afaziye sonra da ölümün kucağına atacak, her şeyi yapmağa muktedir bir hastalığın vaktinden evvel kemirdiği bir hayat ; fakat okuyuculara olduğu gibi değil de, lirizminin sihirli kimyasının yardımiyle mili bir hülâsa haline koyarak vermek istediği bir hayat. Bu çekinişe hürmet edelim ve şairin hayranlarından olan Andre Suars'le beraber şunu tekrarlıyalım "Baudelaire'in hayatı fıkra bakımından çoraktır. Gösteriş -ciler arasında bu onun lehine olan bir şeydir,,.
Aktüalitenin bize bir yardımı olur mu? Bir yüzüncü yıldönümü bul-mak her zaman mümkündür. 1842, Baudelaire'in Hindistan seyahatinden döndüğü yıldır. Oradan şiirler, kucak kucak canlı imajlar, medari ol-maktan ziyade denize ait bir egzotizm ve endişesini getirdi. Imajlar arasında, uzak iskelelerde yarı görülmüş siluetler : Sonraki şiirlerinde önümüzde haşmetle yükselteceği Malabaraise'in, güzel Dorothe'nin, melez kadının silueti. İşte tam aynı yıl, tekrar kavuştuğu, her şeyin buluna-bileceği Paris'te, benliğinin, ıstırabının, yaşıyan hatasının ve vicdan aza-binin sebebi, fakat şiirine çözülmez bağlarla bağlı olan, zevk kaynağı bir melez kadının, Jeanne Duval'ın şahsında, uzak denizlerden getirdiği hayaller bir ifade buluyor. Bütün hafızalarda inliyen, deniz ufku ve ge-ce rengindeki bu berrak ve ümitsiz şikâyete eleji diyebilirssek, asrımız elejisinin belki de en güzel mısralarını, o kadına borçluyuz :
" Je t'adore â de la voûte nocturne, Vase de tristesse, ö grande Taciturne, Et t'aime d'autant plus, belle, que tu me fuis, Et que tu me parais, ornement de mes nuits, Plus ironiquement accumuler les lieues
Qui sparent mes bras des immensitĞs bleues,,.
Fakat bu tesadüfün yıldönümü konuşmamıza bir gündelik hâdise kıymeti vermeğe yetmezse, pek de ehemmiyeti yok ; çünkü kendisinden bahsettiğimiz şair öyle kimselerdendir ki, aktüel olmayışının gözalıcılı -ğiyle dikkat nazarımızı çeker, ve kendisinden her zaman ve her yerde bahsedilir. Bu karanlık günlerde onun şiirinden bahsedilmesi belki ye-rinde bir şeydir, kim bilir ? Onun ümitsizliğinin hüzünlü ve kuvvetli melodisi tecrübe günlerinin ahengine uygun düşüyor, ben de bu devanın sükün verici hassasına inanmağa meyyalim. Ona gelince, o, günün mü-
BAUDELAIRE'DE ŞİİR 11 him mevzularından biri oldu, artık gündelik hadiseler arasında bahse-dilmediği vakit de, edebileşti : Ve bu değişmede hiç bir şey kaybetmedi. Yüz yıl sonra, bugün, kendisinden sonra gelen neslin onun hakkını tamamen teslim ettiğini, ümidinin boş olmadığını biliyoruz :
" Je te donne ces vers afin que si mon nom Aborde heureusement aux epoques lointaines Et fait 1-er un soir les cervelles humaines, Vaisseau favorise par un grand aquilon, Ta rnnoire, pareille aux fables incertaines, Fatigue le lectur ainsi qu'un tympanon, Et, par un fraternel et mystique chalnon, Reste comme pendue â mes rimes hautaines...„
Bununla beraber, Fontenelle'in ölülerini konuşturduğu Champs Ğlyse'nin rnersin ağaçlariyle dolu derinliklerinde, insanın kendilerine yak-laşmaktan çekineceği muazzam hayaletler dolaşıyor. 1842-1942, bu tarih-lerin rastgelişi bize bir vesile oluyor : Seyahat ve aşk, yani kendinden kaçış ve maddi aşk gibi iki fikirden ilham alarak Baudelaire'den bah-sedilebilir.
Fakat hangi Baudelaire'i anlatacağız ? Çünkü birçok Baudelaire var. Bu makalenin dar olması gereken çerçevesi, ne zamanının en yüksek tenkit zekalarından birine, ne 'bu zeka= resimde çalışmasına ve De-lacroix ile artık bir nevi sürrealizm olan "sürnatüralist„ muhayyilenin adımlarına takılıp gitmesine, ne de Wagner'in peşinde musikinin tapı -nağına dalıp, Weber, Hoffmann, Novalis'le beraber "Correspondances - Uygu„ ların çalkanan zemini üstünde tutunmağa çabalamasına hayran olmamıza müsait değil. E. Poe'yi dâhiyane bir şekilde tercüme ederek, bütün güzelliğini Avrupa'da tanıtan Baudelaire'in mütercimliğinden de bahsedecek değiliz. Ortaya birçok meseleler çıkaran, fakat bilhassa, her zaman anlaşıldığı manada, şatobriyanvari mevzun ve ahenkli cümleler-den yapılan şairane nesirden çabucak uzaklaşmağı, XVII. asır nasirle-rinin, klasiklerimizin yaş kaydiyle mukayyet olmıyan kuru üslabuna yaklaşıp böylece telkin etmekte, izah' imkansız ve hayret verici bir netice elde etmeği başaran mensur şiirler "Pc~es en prose„ in muharri-rinden de bahse niyetimiz yok. Hülâsa, "Mon coeur mis a nu,,, ve "Fuses„ lerin ahlaki bozan müellifini de bir tarafa bırakıp yalnız "Fleurs du Mal„ şairini şöyle bir görmege çalışacağız.
Onu gözönünde çanlandırmağa çalıştığımız vakit, iki hayal kendi- liklerinden meydana çıkıyor : Biri 1842 nin modaya düşkün, diğeri de 1866 nın ölüme mahküm şairinin hayali: Biri, mukaddes asasını dimdik tutan, istikbalden haber veren genç bir Pro ırı the'nin, diğeri de kendi Kafdağında, evinde, zirwire vurulmuş, öldürücü hastalığın akbabasının aman bilmez gagasiyle delik deşik, mahvolmuş ve mağlüp deyin hayali. Şair 1842 de "Brummel tarafından giydirilmiş bir Byron„ dur. Seine nehri kollarının kucakladığı, estetlerin ve hülyaları içinde yaşayanların
12 JEAN CAMAORDE
sükûn dolu köşesi, köye benzediği kadar Paris'e de benziyen de la Cite'de, Notre-Dame kilisesinin baş tarafının arkasına düşen kısmında, XVI ıncl asrın zarif evi olan, Lauzun'un hatırasının, Marie Mancini ile Ninon de Lenclos'un sevdalı hayallerinin dolaştığı Hötel Pimodan'da oturmaktadır. Insana kasvet veren padavra tahtasından yapılmış kapısı, paslanmış kilidi, büyük ve rutubetli avlusu, çatırdıyan geniş duvarı içinde XIV üncü Louis üslûbundaki muhteşem merdiveni, biraz küf ko-kan havası, koyu renkli boyaları, ağır halıları ile Gautier'nin bize antre-sini tasvir ettiği "Afyoncular„ kulübü işte burada bulunuyordu. Baude-laire'in bir türlü vazgeçemediği bu zevk aristokrasisini gösteren, evin böyle bir yerde seçilişi, aynı zamanda çocukluğundanberi hülya dolu ve üstünden yıllar geçmiş maziye karşı duyduğu sevgiye de uygun ge-liyordu. Hautefeuille sokağında, 13 numarada, kuleleri olan eski bir evde, Hötel d'Algere'de doğmuştu : Orada hülyasını, Cite'deki gibi, memleket hasreti ve hatıralarla dolu eski mobilyalar ve eski duvarlarla konuş tu-rabildi; içinde madalyonların ve aşk mektuplarının uyukladığı şiş karınlı sandıkları açabildi ; orada, silinip gitmiş siluetlere şiirde taze can veren afyonlu macun, bergamot ve mus ağacı kokularını kokladı :
"Un gros meuble â tiroirs encombre de bilans De vers, de billets doux, de procös, de romances, Avec de lourds cheveux roules dans des quittances. Je suis un vieux boudoir plein de roses fanees Gû git tout un fouillis de modes surannees, Oû les pastels plaintifs et les pâles Boucher Seule, respirent l'odeur d'un flacon debouche...
Baudelaire buna benzer tafsilâtla, şairane şeylerin hazinesine, pse-doklasik mitolojinin modası geçmiş zenginliklerini alan romantiklerin flam-boyant gotik tarzı yerine, Watteau'nun çizdiği ve Verlaine'nin Fetes Galantes'larından Samin'e ve Henri de Regnier'ye kadar uzanıp giden fransız şiirini melankolik bir tarzda geçecek olan perukaları pudralı kim-selefi getirdi.
1843 de şairin Hötel Pimondan'daki daracık odasında, daha sonra Versailles müzesinde hayranlıkla seyredeceğimiz, Deroy tarafından ya-pılmış portresi alkov ile ocak arasında yer alıyor : Siyah elbisesi, beyaz kıravatı, mütekallis ve titrek eli, unmaz bir dertle gamlı derin bakışlı gözleri, siyah saçları, geniş alnı ile, yirmi yaşındaki bu delikanlının daha şimdiden kalbe rikkat veren, azapla dolu, daha şimdiden gelecekteki kendisine benziyen portresi. Önümüzde gördüğümüz şiirlerini yalnız ruhunda taşıyan bir şair değildir : Çünkü, eserinin insana en fazla hayret veren şiirlerini yazmış bulunuyordu. 1843 de E. Prarond onun en az 16 parça şiirini biliyordu ; bunlardan bazıları yazdığı şiirlerin en güzelle-rindendir. Şunu da unutmamalıyız ki, Baudelaire daha evvel, Louis Me-
BAUDELAIRE'DE ŞIIR 13 nard'ın çatı arasındaki odasında, yahut da Quai de Bahune'deki evinde, hattâ uzak denizlere yapacağı seyahate çıkmadan evvel, sükünetle, hafif, fakat tuhaf bir şekilde tesir eden, büyüliyen bir sesle meşhur ve müthiş
"Leş-La Charoge„ şiirini, Louchette'e stanslarını ve "Bir kızıl saçlı dilenci kadına„ isimli parçayı okumuştu. Baudelaire, vaktinden evvel inkişaf eden dehasiyle, şüphesiz Rimbaud'dan daha az bir farkla, diğerlerinin arasından sıyrılıp çıkıyor, ilk eserleri de buna kehanet mi demeli ? -daha şimdiden, hayatının sonunu bir cehennem hayatına çevirecek olan insan hakkındaki bütün bilgileri ihtiva etmektedir.
Baudelaire'in, Carjat yahut Nadar tarafından nakledilmiş, en çok tanınan, Ikinci hayali insana her ne kadar daha az cazibeli geliyorsa da, sert hatları, zalim gibi duran keskin bakışlı gözleri, ıstırap ifade eden ağzı, "zalim ve müstebit ıstırap„ ın şimdi artık kara bayrağını diktiği bu eğilmiş başı daha fazla dikkati çekmektedir. İşte, ebediyen cesareti kırılmış ve hayallerini kaybetmiş, bir katafalkın içine benzettiği, nevrozlar prensinin, yıkılışına bir dekor teşkil etmek için fevkalade süslenmiş "bu zarif ve korku veren„ Saint-Loup de Namur kilisesinin içinde az zaman sonra çöküverecek bir kimse. İşte, ağzında acı bir gülüş ve omuzunda ağır bir ıstırapla "iVIensur şiirler„ deki ihtiyar sokak canbazına bir kar-deş gibi benziyen o : " sırtı kamburlaşmış, çökmüş, düşkün bir sokak cambazı... ağlamıyor, dans etmiyor, el kol hareketleri yapmıyor, bağırmıyordu ; ne sevinçli, ne de şikayetli hiç bir şarkı söylemiyordu, yalvarıp yakarmıyordu. Sessiz ve hareketsizdi. Her şeyden yüz çevirmiş, her şeyden vazgeçmişti. Alnının kara yazısı yazılmıştı. Fakat seyircilerin ve etrafındaki ışıkların üstünde ne derin, ne unutulmaz bakışlar gezdi-riyordu...„ Işte nihayet, ölümün kanadıyle dokunmasını hisseden ve ş ii-rindeki gibi şaşkın, sessiz, mahvolmuş, bitmiş, şiirin yıldırımla
vurulmu-şa dönen devi :
" Vainement ma raison voulait prendre la barre ; La tempae en jouant d&outait ses efforts, Et mon âme dansait, dansait, vieille gabarre
Sans mats, sur une mer monstrueuse et sans bords...„
İşte, Fleurs du Mal şairi Charles Baudelaire.
Türkçeye Çeviren
N. Bingöl
LA POESIE DE BAUDELAIRE
-
PRESENTATION DE BAUDELAIREJEAN CAMBORDE
Professeur de Litterature Française
On ne presente pas Baudelaire : il s'impose. On ose â peine parler de lui : il se chante trop bien lui-mĞme. On ne juge pas sa poĞsie : on la subit. Du reste, c'est toujours chose difficile que de parler de poesie.
Il y faut parfois patiemment İnĞnagee et graduellement
con-quise des mystres eleusiniens. Il y a cependant des pokes qui recla-ment traditionnellerecla-ment le vĞtement commode, plus ou moins bigarre, du commentaire, tandis que d'autres, au contraire, le rejettent dedaig-neusement, conscients de leur nudite hautaine. Or, nul n'est plus nu que Baudelaire.
Il ne reste donc qu'â le lire, si l'on se refuse â le commenter. Mais on ne peut guke lire Baudelaire pour les autres: on ne peut l'entendre que de soi. Poke de la mansarde solitaire ou du boudoir secret, jamais poke de salon, il exige le seul â seul. Il reclame une voix interieure, - le magnifique titre que Victor Hugo lui a vol Ğ ! - la voix secrke et â chacun de nous singulike, qui se fait entendre parfois, lorsque "la chair est triste, helas! et qu'on a lu tous les livres,,. L'in-terpreter pour un public ou pour des lecteurs, c'est un peu le trahir, c'est violer son confessionnal. Foke de la confidence, de la mi-voix, du chuchotement, il lui faudrait un recitant qui ressemblât â la sainte du vitrail de MallarmĞ, frölant du doigt un luth elusif,
... "Sur le plumage instrumental,
Musicienne du silence „
Nous attacherons-nous â la biographie ? Ce serait lâ nous contre-dire, car nous avons dit â propos d'Alain-Fournier, et nous le repetons avec plus de conviction encore pour Baudelaire, plus on avance dans l'experience de la chose litteraire, plus on se persuade de la vanite de semblables recherches. Sous l'oeuvre, il y a une vie, une vie d'homme et rien de plus. Le poke nous livre son oeuvre non pas afin que nous y retrouvions cette vie qui est la sienne, mais afin que nous en usions pour la vie qui est la nötre. Il ne s'agit pas de m Ğmoires, mais d'un message ; il n'est pas question de documents, mais d'un temoignage spirituel. N'en deplaise aux chercheurs toujours un peu sadiques d'his-toires d'alcöves et aux Freudiens impenitents, rien, dans la vie de Ba-udelaire, ne peut susciter le scandale, rien ne la fait differer d'une vie mediocre, plutöt manquee, tantöt vie de bohesme, tantöt vie de dandy, -
JEAN CAMBORDE 15
une vie de labeur poĞtique acharnĞ, avec ses alternatives normales de rĞussites et d'Ğchecs, de joie et de douleur, de rüves grandioses et de rĞalitĞs mesquines, - une pauvre vie humaine â laquelle n'ont manquĞ ni l'inimitiĞ ni l'amour, ni le dĞcouragement ni l'admiration, ni la comp-rĞhension ni l'envie, ni les tracas quotidiens et leur terre â terre fami-lier, - oıi la passion fulgurante a passĞ, pour transfigurer un ütre dont il vaut mieux connaitre l'image ondoyante et si prestigieuse immorta-lisĞe par les vers du poüte plutöt que la dĞcevante figure rĞelle, - une vle enfin prĞmaturĞment taraudĞe par la maladie omnipotente qui devait livrer ce maitre du verbe â l'aphasie puis â la mort, - mais une vie, que, telle quelle, il n'a pas voulu livrer en pâture au public, sauf â la transmettre comme une sublime quintessence par le truchement de son alchimie lyrique. Respectons cette pudeur et rĞpĞtons avec un de ses admirateurs les plus passionnĞs, AndrĞ Suarüs : "La vie de Baudelaire est un dĞsert pour l'anecdote. Gloire . lui en soit faite dans un siücle de comĞdiens ! „
Trouverons-nous un secours dans l'actualitĞ? Il est toujours possible de dĞcouvrir un centenaire : 1842 est l'annĞe oû Baudelaire retourne de son voyage aux Indes. Il en rapporte des vers, une moisson d'images mouvantes, d'un exotisme plus maritime que tropical, et son inquiĞtude. Parmi les images, des silhou ettes entrevues au cours des escales loin-taines : celle de la Belle DorothĞe, de la Dame CrĞole, de la Malaba-raise, qu'il dressera somptueusement devant nous dans ses futurs po .ü-mes. Et voici que, cette meme annĞe, dans ce Paris retrouvĞ °ü tout se trouve, ses visions s'incarnent dans la personne d'une mulâtresse, Jeanne Duyal, qui deviendra sa raison d'ütre et sa souffrance, fontaine de ddices et son vivant püchĞ, celle qu'il a indissolublement lige â sa poĞsie meme. C'est â elle que nous devons les plus beaux vers peut - 'ütre de la moderne ĞlĞgie, si j'on peut appeler ĞlĞgie cette plainte lucide et dĞsespĞrĞe, couleur de nuit et d'horizon marin, qui chante dans toutes les mĞmoires :
" Je t'adore â l'ügal de la voûte nocturne, Ö Vase de tristesse, 8 grande Taciturne, Et t'aime d'autant plus, belle, que tu me fuis, Et que tu me parais, ornement de mes nuits, Plus ironiqu ement accumuler les lieues,
Qui sĞparent mes bras des immensitĞs bleues„.
Mais si l'anniversaire de cette rencontre ne suffit pas â conf Ğrer notre propos une valeur d'actualitĞ, il importe peu, car le poüte dont nous parlons est de ceux qui se recommandent â notre attention par leur inactualitĞ splendide, de ceux dont on peut parler en tous temps et en tous lieux. Qui sait meme si sa posie n'est pas mieux â sa place aux temps de la calamitĞ. Grave et puissante, la mdodie de son d& sespoir s'accorde aux jours d'Ğpreuves, et je ne suis pas ĞloignĞ de
16 LA POESIE DE BAUDELAIR'
croire â la vertu pacifiante de ce dictame. Quant â lui, si ∎amais il fut actuel, il n'a cesse de le paraItre que pour devenir immo ı 'el : il n'a pas perdu au change. Aujourd'hui que la posterite lui a renw ı pleine justice, nous savons, apres cent ans, que son esprance n'aait pas vaine :
" Je te donne ces vers afin que si mon nom, Aborde heureusement aux epoques lointaines, Et fait ı-ver un soir les cervelles humaines, Vaisseau favorise par un grand aquilon, Ta ın ınoire, pareille aux fables incertaines, Fatigue le lecteur ainsi qu'un tympanon, Et, par un fraternel et mystique chatnon,
Reste comme pendue a mes rimes hautaines „
Cependant, aux profonfeurs myrteuses des champs elys
e
ens, oû Fontenelle fait dialoguer ses morts, errent des ombres colossales dont on lı site â s'approcher. 1842-1942, que cette rencontre de dates nous serve de prtexte : sous le double signe du voyage et de l'amour, de l'6vasion et de la chair, on peut aborder Baudelaire.Quel est le Baudelaire que nous aborderons ? Car il y a plusieurs Baudelaire. Le cadre volontaireınent restreint de cet article ne nous permettra pas d'admirer l'une des plus belles intelligences critiques de son temps, soit qu'elle s'exerce dans le domaine de la peinture et qu'elle s'aventure avec Delacroix sur les pas de l'imagination "surnaturaliste„ qui est &jâ un surralisme, soit qu'elle 1:orı tre â la suite de Wagner dans le temple de la musique, et qu'elle tente de s'assurer, sur la plaque tournante des correspondances, en compagnie de Weber, Hoffmann et Novalis. Nous ne parlerons pas davantage du genial traducteur d'Edgar Poe, qui sut magnifiquement lui donner en Europe ses lettres de crance, pas davantage de l'auteur des "Po ınes en prose„, lesquels soul&vent trop de problmes, mais surtout ı- ııssissent le tour de force de s'eloig-ner autant que faire se peut de la prose potique telle qu'on l'entend ordinairement, faite des phrases nombreuses et harmonieuses â la manire de Chateaubr iand, pour se rapprocher au contraire du style sec et sans âge de nos classiques, les prosateurs du XVIII . 1-ne et apparaltre de la sorte inexplicablement et paradoxalement suggestifs. Nous laisserons enfin de c■St l'auteur corrosif de "Mon coeur mis â nu„, et de "Fuses„ , et nous tâcherons seulement d'entrevoir le poUe des "Fleurs du Mal„.
Lorsqu'on cherche a l'voquer, deux images de lui se suscitent d'elles - n-ı mes : l'une, celle du dandy de 1842, l'autre, celle du poUe frappe â mort de 1866: l'une, celle d'un jeune Promahe vaticinant, tenant haut sa frule sacre, l'autre, celle du titan foudroye et vaincu, enchafne â son Caucase et â son asile, que fouille de son rostre ine-xorable le vautour du mal &vorant.
JEAN CAMBORDE 17
En 1842, le poke est "un Byron habillĞ par Brummel,,. Dans I'lle de la Cit, qu'enserrent les bras de la Seine, asile calme des esthkes et des rĞveurs, â la fois si provinciale et si parisienne, derrik -e le chevet Notre-5ame, il habite l'hötel Pimodan, magnifique demeure du XVII eme siecle que hantent le souvenir de Lauzun et les ombres amou-reuses de Marie Mancini et Ninon de Lenclos. C'est lâ que tenait ses assises le Club des "Hachichins„ dont ThĞohile Gautier nous a dĞerit l'entrĞe, la porte aux ais lugubres et au pĞne rouillĞ, la cour interieure solennelle et humide, le somptueux escalier Louis XIV dans la large cage rĞ -sonnante, l'air un peu moisi, les peintures sombres, les tentures lourdes. Le choix heureux de cette demeure qui tĞmoigne de cette aristocratie du gok dont Baudelaire ne se dĞpartit jantais, rĞpondait en meme temps â une prĞdilection qui lui venait de son enfance pour le pa.ssĞ mdancolique et surannĞ. Il Ğtait ne dans une vieille bâtisse â tourelles, sise au numĞro 13 de la rue Hautefeuille : l'hötel d'A%-re, et c'est lâ comme dans la CitĞ qu'il a pu faire converser son r"Ğve avec les vieux murs et les vieux meubleş lourds de nostalgie et de souvenirs, qu'il a pu entrouvrir les bahuts ventrus oû sommeillent les billets doux et les mĞdaillons, et qu'il a respirĞ les parfums d'opiat, de bergamotte et de pimprenelle ranimant â la vie du porne les silhouettes abolies :
"Un gros meuble â tiroirs encombrĞ de bilans, De vers, de billets doux, de proc, de romances, Avec de lourds cheveux roulĞs dans des quittances... Je suis un vieux boudoir plein de roses fanĞes On git tout un fouillis de modes surannĞes, On les pastels plaintifs et les pâles Boucher Seuls, respirent l'odeur d'un flacon d Ğbouch,5....„
C'est par des notations semblables que Baudelaire a remplaeĞ au trĞsor des accessoires pokiques le gothique flamboyant des romantiques qui lui-m"Ğme succĞdait â I'arsenal dĞmodĞ de la mythologie pseudo - classique, par les ddicats personnages poudrĞs que Watteau dessina et qui vont hanter de leur melancolique passage la poĞsie française des Fkes Galantes, de Verlaine â Samain et Henri de RĞgnier.
A l'hötel Pirnodan, dans l'appartement exigu du poke, prit place en 1843, entre l'alcöve et la cheminĞe, le portrait peint par Deroy, que l'on pouvait admirer plus tard au MusĞe de Versailles : portrait dĞjâ tourmentĞ et pathĞtique de ce jeune homme de vingt ans, en habit noir et cravate blanche, la main crispĞe et frĞmissante, les yeux profonds et incurablement tristes, la chevelure noire et le front dĞmesurĞ, dĞjâ semblable â lui-mĞme. Car nous n'avons pas devant nous seulement un poke en puissance : il a dĞjâ. ecrit les plus Ğtonnants poknes de son oeuvre. En 1843, Ernest Prarond a eu connaişsance d'au moins seize pices de vers, dont certaines sont parmi les plus belles qu'il ait Ğcrites.
18 LA PObSE DE BAUDELAIRE
Il ne faut pas oublier que dĞjâ, dans le grenier de Louis MĞnard ou dans son appartement du Quai de Bahune, avant meme son dĞpart pour les mers lointaines, il a recitĞ, d'une voix flûtĞe et volontairement detachĞe, mais Ğtrangement impĞrieuse et prenante, le ceWare et atroce poĞrne de la Charogne, les Stances â Louchette et "A une mendiante rousse,,. A un moindre degre que Rimbaud, sans doute, Baudelaire se met hors de pair par son gĞnie prĞcoce, et ses premiĞres oeuvres contiennent dejâ toute la connaissance de l'homme, — est - ce une pres-cience ? — dont s'attristera son dĞclin.
Mais la deuxiĞme image de Baudelaire, celle qui est le plus connue, transmise par Carjat ou Nadar, si elle est moins s Ğduisante, attire davantage, par les traits burinĞs, tes yeux incisifs et qui semblent cruels, la bouche anı re, et ce crâne inclinĞ oû "I'Angoisse atroce et despotique„ a, maintenant, plantĞ son drapeau noir. Le voilâ, â jamais abattu et desabusĞ, celui qui va bientöt s'Ğcrouler dans la cathedrale Saint-Loup de Namur, "cette merveille sinistre et galante„ qu'il comparalt â. l'interieur d'un catafalque, paree â souhait pour servir de cadre â la defaillance finale du prince des nĞvroses. Le voilâ, le sarcasme â la bouche et la douleur courbant sa nuque, qui ressemble comme un frre au vieux saltimbanque des PoĞmes en prose : " . Un pauvre saltimbanque, voûtĞ, caduc, decrĞpit . Il ne pleurait pas, il ne dansait pas, il ne gesticulait pas, il ne criait pas, il ne chantait aucune chanson, ni gaie, ni lameatable, il n'implorait pas. Il Ğtait muet et immobile. Il avait renoncĞ, il avait abdiquĞ. Sa destinĞe Ğtait faite. Mais quel regard profond, inoubliable, il promenait sur la foule et les lumiĞres...„ Le voilâ enfin, titan foudroyd de la poĞsie, qui a senti le fröler l'aile du destin et qui demeure hagard, muet, demante1Ğ, dĞmâtĞ comme dans son poĞme:
"Vainement ma raison voulait prendre la barre, La tempĞte en jouant dĞroutait ses efforts, Et mon âme dansait, dansait, vieille gabarre
Sans mâts, sur une mer monstrueuse et sans bords...,, Tel est Charles Baudelaire, le p0Ğte des Fleurs du Mal.
