BĐR PSĐKĐYATRĐ KLĐNĐĞĐNDE HEMŞĐRELĐK UYGULAMALARI ve BU
UYGULAMALARA YÖNELĐK HASTA GÖRÜŞLERĐ
Songül KAMIŞLI*, Leyla DAŞTAN**
ÖZ
Amaç: Bu çalışmada bir Üniversite Hastanesi’nin psikiyatri servisinde tedavi ortamı ilkelerine göre yapılandırılmış hemşirelik uygulamalarının tanıtımı ve bu uygulamalara yönelik bir grup hastanın görüşlerinin paylaşılması amaçlanmıştır.
Yöntem: Makalede, Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi Psikiyatri Servisi’nde tedavi ortamı ilkeleri doğrultusunda ve servisin yazılı protokollerine uygun olarak yürütülen hemşirelik uygulamaları tanıtılmaktadır. Hemşirelik uygulamalarına yönelik olarak hastaların görüşleri de literatürden yararlanarak hazırlanan bir formla Nisan 2007 tarihinde serviste yatan 27 hastayla birebir yapılan görüşme yoluyla elde edilmiştir.
Bulgular: Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi Psikiyatri Servisi’nde hemşirelik ekibi tarafından yürütülen etkinlikler; günaydın toplantısı, işe yönlendirme toplantısı, sinema saati, kitap okuma saati, sosyal etkinlik saati, eğitim toplantıları, ev ziyaretleri, grup terapileri, iş ve uğraş terapileri gibi faaliyetlerdir. Hastalar hemşireler tarafından yürütülen bu etkinliklerin kendi günlük yaşamlarında olumlu etkisi olduğu görüşünü dile getirmişlerdir. Servise ilk kabul edildiklerinde hemşirenin yaptığı uygulamalarla, fizik ortamı tanıma ve daha çabuk alışma yabancılık duygusunda azalma, servis kurallarını tanıma ve kliniğe uyum sağlama gibi faydalar sağladıklarını belirtmişlerdir. Hastalar; hemşirelerin bakım etkinlikleri sayesinde, kendilerini ev ortamında hissettiklerini, başkalarına yardım etme çabalarının arttığını, elişi becerileri geliştirdiklerini, tedavileri hakkında bilgi aldıklarını, grup içinde daha rahat konuşabildiklerini, sorumluluk aldıklarını ve bunları yerine getirebildiklerini ifade etmişlerdir.
Anahtar Sözcükler: Psikiyatri hemşireliği, hemşirelik etkinlikleri, hasta görüşleri, psikiyatri kliniği
ABSTRACT
The Practices of Nursing in a Psychiatric Unit and the Patients' Opinions about the Nursing Practices.
Aim: This study is conducted with the purpose of defining the nursing practices and the opinion of the patients towards it in the psychiatric ward of the Hacettepe University Adult Hospital
Method: The nursing practices in the psychiatric unit were defined by taking into the standard operation procedures (SOP) of the ward consideration. The patients' opinions towards the nursing practices were obtained by survey form based on literature review. The data was obtained from all the patients ( 27 ) hospitalized in the ward by using the interview technique in April 2007.
Results: Patients had the opinion that the activities performed by the nurses had a positive impact on their daily life. The intervention of nurses when the patients were first admitted to the hospital was defined by the patients as being helpful in fitting in early, decreasing the feeling of unknown, learning the ward's rules and adapting to the clinic. The patients stated that nursing activities were helpful in making them feel at home, helping the others, developing handwork abilities, taking information, talking inside the group, taking responsibility and fulfilling their duties.
Key Words: Mental health nursing, nursing practices, interventions, patient perspectives, psychiatric unite
GĐRĐŞ
Ülkemizde ruhsal sorunların tedavisinde psikiyatri servislerinin oldukça önemli bir yeri vardır. Psikiyatri servislerinde sağaltım yaklaşımları olarak ilaç tedavileri ve çeşitli psikoterapötik müdahaleler kullanılmaktadır. Grup terapileri, etkileşim grupları, psikososyal etkinlikler, bireysel ve aile görüşmeleri gibi psikoterapötik yöntemler tedavi edici bir ortamda sunulabileceğinden
ruh hastalıklarının tedavisinde ortamın “tedavi edici” nitelikte olması önemlidir.
Tedavi edici ortam; hastayı iyileştirmeyi, sağlığını yükseltmeyi, özsaygısını ve benliğini desteklemeyi ve hastanın en kısa zamanda sosyal yaşama yeniden dönmesini amaçlayan ideal ve dinamik ortamdır.
* Uzman Hemşire, Hacettepe Üniversitesi. Onkoloji Hastanesi Prevantif Onkoloji AD, Ankara ** Uzman Hemşire, Hacettepe Üniversitesi. Erişkin Hastanesi Psikiyatri Servisi, Ankara
Tedavi edici ortam, hastanın kendisini ifade edebilme, temel ihtiyaçlarını giderme, personel ile arasındaki iletişimden en üst düzeyde yarar görme, kişiler arası ilişkilerini geliştirme, sorunlu davranışlarını kontrol edebilme, sosyal becerileri kullanabilme, sorumluluk alabilme ve tedavi planına katılabilme olanaklarını artırmaktadır (Videbeck 2001). Ruhsal sorunu olan hastalar için tedavi edici ortam hazırlanmasında psikiyatri servislerinde çalışan hemşirelere önemli görevler düşmektedir.
Bütüncül tıp anlayışının gelişmesinden dolayı psikiyatri hemşireliğinin rolleri ve uygulama alanları da bireysel gereksinimler doğrultusunda sürekli gelişmektedir. Hemşireler gerek bilgi ve eğitimleriyle, gerekse beceri ve deneyimleriyle gelişmeleri izlemek durumundadırlar. Ruh sağlığı hizmetlerinde psikiyatri hemşireleri; psikofarmakoloji, psikoterapi ve bilişsel davranışçı tedavilerde rol alabilmelerine rağmen psikiyatri hemşireliğinin rolleri ve sorumluluklarına yönelik açık ve kesin tanımlamalar yapılamamıştır (Elsom ve ark. 2005; Kum ve ark. 1996).
Psikiyatri hemşireliğinin klinik uygulama standartlarına göre hemşire; hasta ve ailesinden bilgi toplama, hastanın tepkilerine dayanarak problemi saptama, müdahale ve beklenen sonuçları tanımlama, bunlara yönelik planlama yapma, uygulama ve sonuçlarını değerlendirme, hasta ve ailesine danışmanlık yapma, hastanın kendi kendine bakım aktivitelerini yürütme, sağlık eğitimi verme ve ortam tedavisi sağlamakla görevlidir (Videbeck 2001). Psikiyatri hemşirelerinin tedavi edici bir ortam oluşturmaları ve serviste yürüttükleri bu etkinlikleri; hastanın kapsamlı bir fiziksel ve psikolojik bakım almasını, iyilik halinin yükselmesini, iyileşmenin hızlanmasını ve sağlık ekibinde de iş doyumunun artmasıyla tükenmişliğin ortadan kalkmasını sağlar (Cukr ve ark. 1998).
Ülkemizde ruh sağlığı hizmetleri psikiyatri servislerinde daha çok farmakolojik tedavilerle yürütülmektedir. Psikiyatri servislerinin genelinde tedavi edici ortam ve çeşitli psikoterapötik müdahalelerin uygulanması oldukça sınırlıdır. Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi Psikiyatri Servisi, tedavi edici ortam ve psikoterapötik müdahalelerin uygulandığı birimlerden birisidir. Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi 2007 yılında uluslararası kalite belgesini alan Ülkemizdeki ilk üniversite hastanelerindendir. Hastanede hasta güvenliği ve bakımın standartlarını geliştirmeye yönelik yapılan kalite çalışmalarının, diğer birimlerde olduğu gibi
psikiyatri servisindeki hemşirelik bakım kalitesinin gelişmesine ve bakım etkinliklerinin kayıt altına alınmasına olumlu katkıları olmuştur. Bu nedenle Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi Psikiyatri Servisi ve burada yapılan tedavi edici hemşirelik uygulamalarının ilgili alanlara tanıtılarak paylaşılmasının yanı sıra hastaların bu uygulamalardan yararlanıp yararlanmadıkları, hemşirelik uygulamalarının tedavi sürecine olan katkısının hastaların bakış açısıyla anlaşılmasının önemli olacağı düşünülmüştür.
Psikiyatri Servisinde Yürütülen Hemşirelik Uygulamaları
Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi Psikiyatri Servisi 5’i yoğun bakım odası olmak üzere 33 yatak kapasitesine sahiptir. Bunun yanı sıra serviste “gündüz hastası” adı altında sabah gelip akşam ayrılan hastalara da hizmet verilmektedir. Gündüz hasta kapasitesi en fazla 10 kişi ile sınırlıdır. Serviste vardiya yöntemiyle çalışan 10 hemşire görev yapmaktadır. Her hastanın tedavisinden sorumlu bir hemşiresi vardır. Serviste temel hemşirelik görev yetki ve sorumluluklarına ek olarak, hemşire grubunun yürüttüğü uygulamalar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Hastalara Yönelik Yürütülen Hemşirelik Uygulamaları Sinema saati
Sosyal aktivite toplantısı Gezi (hastane dışında) Günaydın toplantısı Đşbölümü toplantısı Eğitim toplantıları Ev Ziyaretleri Etkileşim Grupları Đş ve Uğraş terapileri
Psikiyatri servis hemşirelerinin görev, yetki ve sorumlulukları 2006 yılında hastanede yapılan akreditasyon çalışmaları süreci içerisinde yazılı hale getirilmiş ve serviste hemşire grubunun yürüttüğü etkinlik standartlarının belirlenmesi amacıyla protokol ve talimatlar oluşturulmuştur. Hemşirelik etkinliklerinin bu yazılı protokol ve talimatlarından bazıları şunlardır:
• Psikiyatri servisi hasta teslim talimatı, • Günaydın toplantısı protokolü, • Hasta tespit protokolü,
• Hastalara ilaç verme protokolü, • Servise ziyaretçi kabul talimatı, • Hemşire gözlemi yazma talimatı,
• Đntihar riski olan hastayı izleme protokolü, • Hasta kabul protokolü,
• Yeme bozukluğu tanısı ile izlenen hastanın takip protokolü,
• Maddeden arındırma programında hasta izlem protokolü,
• Đşe yönlendirme toplantısı protokolü, • Ortam güvenliğinin sağlanması talimatı • EKT izlem protokolüdür.
Yukarıda yazılı protokollere göre yürütülen hemşirelik uygulamalarından önce hemşireler hastalarıyla konuşup ilgili etkinliklere katılmalarını desteklemektedirler. Sosyal geziler, sinema saati, sosyal etkinlik saati dışındaki diğer etkinlikler hastaların grupça katıldığı toplantılar şeklinde yürütülmektedir. Toplantılara yeni katılan hastaların tanıştırılmasıyla başlanmaktadır. Toplantı süresince toplantının akışının bozulmaması ve hastaların dikkatinin dağılmaması için toplantıya katılamayacak durumda olan hastalar daha önceden belirlenerek bu hastaların toplantı odasına giriş çıkışları engellenmekte ve amaçla görevli personelden yardım alınmaktadır. Toplantı sırasında dikkati dağınık olan hastalar toplantıyı izleyen diğer hemşirelerin yanında oturarak dikkatlerini toplama konusunda bu hemşirelerden destek almaktadırlar. Toplantının sonunda hastaların toplantıyla ilgili görüşleri alınmakta duygu ve düşüncelerini paylaşmaları teşvik edilmektedir. Toplantıya, o toplantıyı yöneten hemşire dışında diğer hemşireler de dinleyici olarak katılmaktadırlar. Bu hemşireler toplantının etkinliğiyle ilgili not alıp toplantı sonrası toplantıyı yapan hemşireye geri bildirimde bulunmakta ve hastaların katılımı konusunda yapılan gözlemler, doktor ve hemşirelerin birlikte katıldıkları toplantılarda paylaşılmaktadır. Psikiyatri servisinde yürütülen hemşirelik etkinliklerinden bazıları aşağıda verilmiştir.
Günaydın Toplantısı: Bu toplantının temelde
amacı hastaların kendilerini ifade edebilmesi, sosyal etkileşimlerinin artması, soru sorabilme, aktif dinleme, benzer yaşantıların paylaşılmasıdır. Pazartesi ve Cuma
günleri haftada iki gün serviste yatan tüm hastaların katılabildiği toplantıda hasta grubunun konuşmak, tartışmak istediği konulardan bir tanesi seçilerek bu konu üzerine hastaların görüşleri alınmaktadır. Toplantı sonrası toplantıya katılan hemşireler ayrı bir odada toplantıyla ilgili gözlemlerini paylaşıp toplantıyı yapan hemşireye geri bildirimde bulunmaktadırlar.
Đşe Yönlendirme Toplantısı: Toplantının
amacı hastaların günlük yaşamın sorumluluklarını sürdürebilmesi, izolasyonlarının azaltılması,
organizasyon becerilerinin artırılması, başarma duygusunun vereceği güveni hissetmeleri ve toplumsal yaşama katılabilmeleri şeklinde özetlenebilir. Salı günleri haftada bir gün tüm hastaların katılımıyla yürütülen ve 45 dakika süren bir toplantıdır. Toplantı öncesi her hemşire kendi hastasıyla görüşüp hastanın seçtiği ya da hemşiresinin amaçlı alarak belirlediği görevler verilmektedir. Her görevden sorumlu bir hemşire vardır ve bu hemşireler toplantı sonrası görev alan hastalarla ayrı bir toplantı (alt grup toplantısı) yaparak, görevle ilgili bilgi verip görevde sorumluluk alan hastaları tanıştırmaktadır.
Hastaların aldıkları görevler arasında; çay yapımı ve mutfak temizliği, çay paralarının toplanması, servis genel düzeni, alış-veriş, uğraşı sosyal etkinlikler, kitap kulübü, tost yapımı, çiçek bakımı, deneticilik gibi görevler vardır. Toplantı sonunda hastalar tarafından hafta boyunca görevini en iyi yapan hastalar seçilerek ödüllendirilmektedir. Toplantı sonunda görev listesi hastaların görebileceği bir panoya asılarak işlerin takibi için bir nüshası da deneticilik görevi alan hastaya verilmektedir.
Sinema Saati: Haftada bir gün toplantı
odasında yeni gösterime giren filmler izlettirilmekte ve bu uygulamaya tüm hastalar katılabilmektedir. Toplantının temel amacı izolasyonu azaltma, zamanı etkin kullanma, belirli bir süre dikkat toplayıp bir etkinliğe katılmayı sürdürme ve grup içinde uygun olmayan davranışların kontrol edilmesiyle sosyal kurallara uyum becerisi kazandırmaktır.
Kitap Okuma Saati: Bu uygulama demansı
olan ve bilişsel yönü zayıf hastalarda uzak belleği ve zihni güçlendirme, hastanın bilişsel durumunu değerlendirme ve tanı koyma sürecinde gözlem yapma, zamanı etkin kullanma ve sorun çözme becerisi geliştirme amacıyla yapılmaktadır. Uygulama haftada üç gün akşam saatlerinde yapılmaktadır. Hastaların dikkatini verebileceği kısa öyküler seçilmektedir. Đstekli
olan ya da seçilen hasta öyküyü okuduktan sonra günlük yaşamıyla da ilişkisini kurarak öyküyle ilgili görüşlerini paylaşmaktadırlar.
Sosyal Etkinlik Saati: Bu etkinliğin amacı, hastanın bilişsel durumunu değerlendirme ve tanı koyma sürecinde gözlem yapma, organizasyon becerilerini artırma, günü planlama ve bireye potansiyelini fark ettirip kullanması için teşvik edilmesi, el becerisinin geliştirilmesi, bireyin kendi temel gereksinimlerini karşılayabilmesi özsaygısının ve benliğinin desteklenmesidir.Haftada bir gün yapılan işe yönlendirme toplantısında hastaların yapmak istediği sosyal etkinlikler belirlenmektedir. Yapılması belirlenen yiyecekler, görev alan hastalar tarafından aralarında iş bölümü yapıldıktan sonra uğraşı öğretmeni, hemşire ve personel gözetiminde yapılmaktadır (kek, börek, kısır, pizza, pasta vb). Ayrıca sosyal etkinlik amacına yönelik, müzik dinletisi, bilgi yarışması vb. organizasyon yapılacaksa bunun için de görev alacak hastalar belirlenmektedir.
Sosyal Geziler: Bu etkinlik, sosyal izolasyonun önlenmesi, toplumsal yaşama katılabilme, grup içinde sorunlu davranışların kontrol edilmesini sağlama ve sorumluluk alma becerisinin geliştirilmesi amacıyla yapılmaktadır. Uzun süreli yatışlarda servis dışına çıkma izni olmayan ya da ailesi şehir dışından gelen hastalar görevli personel ve hemşire gözetiminde izinli olarak hastane bahçesinde ya da hastane dışarısında çeşitli müze ve parklara geziye çıkartılmaktadır.
Eğitim Saati: Eğitim toplantılarının amacı,
bireyin özsaygısını ve benliğini destekleme, başa çıkma becerilerini geliştirme, sorunlu davranışlarını kontrol etmesini sağlama, sorumluluk alma ve tedavi planına katılmasını sağlamaktır. Haftada bir gün tüm hasta grubunun katılımıyla yürütülmektedir. Hemşireler tarafından, hastaların belirlenen gereksinimlerine yönelik çeşitli konularda bilgilendirici eğitim planları hazırlanmaktadır. Bilgilendirme amaçlı yapılan bu toplantılar, hastaların da aktif katılmalarıyla sürdürülmektedir. Toplantı sonrası, katılan hemşireler toplantıyı yöneten hemşireye toplantının etkinliğiyle ilgili geribildirimde bulunmaktadırlar. Eğitim saati için seçilen bazı konu başlıkları: düzenli ilaç kullanımı ve önemi, uyku düzeni, stresle baş etme, gevşeme egzersizleri, sigara bırakma, atılganlık ve hayır diyebilme, hastalık belirtilerini tanıma, madde kullanımı ve etkili problem çözme yollarıdır.
Psikiyatri Servisinde Hemşirelik
Uygulamalarına Đlişkin Hastaların Görüşleri Yukarıda bahsedilen tüm hemşirelik uygulamalarına yönelik “hastalar ne düşünüyor?” sorusunun yanıtını almak için bir çalışma planlanmış ve bir görüşme formu aracılığıyla hastalarla görüşülmüştür. Çalışmada hemşirelik uygulamalarına yönelik hazırlanan Hasta Görüşlerini Belirleme Formu; psikiyatri servisinin protokolleri, hemşirelik etkinlikleri ve literatürden yararlanarak hazırlanmıştır. Bu form, servis sorumlu hemşiresi tarafından hastalarla, servis ortamında yüz yüze görüşme yoluyla doldurulmuştur. Servis sorumlu hemşiresi hastalarla 15 dakikalık görüşmeler yaparak hastaların yanıtlarını kaydetmiştir.
Bu çalışmanın yapıldığı 1–30 Nisan 2007 tarihinde serviste yatan tüm (27) hastalar görüşmeye katılmışlardır. Görüşmeye katılan hastaların 11’i Psikotik Bozukluk, 10’u Duygu Durum Bozukluğu, 2’si Kişilik Bozukluğu, 2’si Madde Kullanım Bozukluğu ve diğer ikisi de Dissosiyatif Bozukluk ve Yeme Bozukluğu tanısı almışlardır. Hastaların serviste bulunma süreleri en az iki haftadır. Bu süre, hastaların servise uyum sağlayıp, etkinliklere katılmış olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Hastaların büyük bir kısmının psikotik bozukluğu olması, gerçeği değerlendirme ve görüşlerini ifade edebilmeyle ilgili sorun yaşıyor olabilecekleri düşüncesini akla getirmekle birlikte hastalardan gelen yanıtlar bu düşünceyi doğrulamamıştır. Hastaların kullandıkları ilaçlara rağmen, kendileriyle görüşme yapılmasına alışık olmaları nedeniyle kendilerini ifade edebildikleri gözlenmiştir. Bu bölümde hastalarla yapılan görüşmelerden elde edilen bulgular ve hastaları tanıtıcı özellikler verilmiştir.
Tablo 1’de hastaların tanıtıcı özellikleri verilmiştir. Tabloda görüldüğü gibi hastaların % 26’sı 15–25 yaş, % 22,2’si 26–35 ve 46–55 yaş grubundadır. Eğitim durumlarına bakıldığında yarsısından fazlasının (% 51,9) lise mezunu ve % 29,6’sının üniversite mezunu olduğu görülmektedir. Hastaların % 74,1’i bekâr, büyük çoğunluğu (% 33,3) psikotik bozukluk ve %18,5’ i depresyon tanısı almıştır. Hastaların % 37’si kendisinin ve ailesinin isteğiyle hastaneye gelirken, % 33,3’ünün ailesinin ısrarı üzerine hastaneye geldiği, % 29,7’sinin ise hastaneye kendi isteğiyle geldiği görülmektedir.
Tablo 1. Hastaların Bazı Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı
Yaş Sayı Yüzde
15-25 7 26.0 26-35 6 22.2 36-45 4 14.8 46-55 6 22.2 56 ve üzeri 4 14.8 Eğitim Okuryazar değil 1 3.7 Okuryazar 1 3.7 Đlköğretim 3 11.1 Lise 14 51.9 Üniversite 8 29.6 Medeni Durum Evli 7 25.9 Bekar 20 74.1 Tıbbi Tanı Disosiyatif Bozukluk 1 3.7 Şizoaffektiv Bozukluk 1 3.7 Yeme Bozukluğu 1 3.7 Borderline Kişilik B. 2 7.4 Madde Bağımlılığı 2 7.4 Psikotik Depresyon 2 7.4 Bipolar Duygudurum B. 4 14.9 Depresyon 5 18.5 Psikotik Bozukluk 9 33.3
Hastaneye geliş şekli
Kendi isteğiyle 8 29.7
Ailenin isteğiyle 9 33.3
Kendisi ve ailesinin isteğiyle 10 37.0 Hastaneye yatış sayısı
1 12 44.4
2 12 44.4
3 ve üzeri 3 11.2
Hastanedeki yatış süresi
14 gün ve altı 12 45.0
15-30 gün 8 30.0
30 günden fazla 7 25.0
Toplam 27 100
Hemşirelik aktiviteleriyle ilgili hastalara ilk olarak “Kliniğe ilk geldiğinizde hemşirenin kliniğe kabulünde yaptığı uygulamaların (tanışma, fizik ortamın tanıtılması,
serviste yatan diğer hastalarla tanışma, servis kurallının anlatılması vs.) kliniğe alışmanızda nasıl bir etkisi oldu?” sorusu sorulmuştur. Bu soruya hastaların verdiği yanıtlar Tablo 2 de gruplandırılmıştır.
Tablo 2. Hemşire tarafından gerçekleştirilen kabul uygulamasının hastaların kliniğe uyumuna etkisine yönelik hasta görüşleri (n=27)
*Hastalar bir’den fazla aktiviteye katıldığından yüzdelik hesaplaması toplam hasta sayısı (n=27) üzerinden yapılmıştır.
Tablo 2’de hemşire tarafından gerçekleştirilen kabul uygulamasının hastaların kliniğe uyumuna etkisine yönelik hasta görüşleri yer almaktadır. Bu görüşleri öğrenmek için hastalara “Kliniğe ilk geldiğinizde hemşirenin kliniğe sizi kabul ederken yaptığı tanışma, kliniği tanıtma, servis kurallarını anlatma gibi uygulamaların nasıl bir etkisi oldu? “ sorusu yöneltilmiştir. Hastalardan gelen yanıtlara bakıldığında hemşirenin ilk kabul uygulamaları aracılığıyla; hastaların serviste yatan diğer hasta grubuyla kaynaşma (%14.8), güven duyma (% 40.7), gereksinim duydukları fiziksel mekanı tanıma (% 55.6), yabancılık duygusunda azalma (% 59.3), servis kurallarını tanıma (59.3) ve kliniğe uyum sağlama (% 63) gibi faydalar sağladığı görüşünde oldukları belirlenmiştir
Hemşirelerin hastayı servise ilk kabulü, hastanın tedaviye uyumu yönünden oldukça önemlidir. Bu uyum sayesinde hastalar psikiyatri servisi gibi sosyal açıdan etiketi olan bir birime yatma anksiyetesini ve korkusunu atabilmektedirler. Bu konuda yapılan benzer bir çalışmada da (Wortans, Happell ve Johnstone 2006), hastaların psikiyatri kliniğine ilk kabulde hemşirelerin uygulamalarından memnun kaldıklarını, ilgili bir anlayışla karşılaştıklarını, saygı gördüklerini ve kliniğe daha kolay uyum sağladıklarını belirttikleri ifade edilmiştir.
Görüşler* Sayı Yüzde
Grupla kaynaşma 4 14.8
Güven duyma 11 40.7
Gereksinim duyulan fizik mekanı tanıma
15 55.6
Yabancılık duygusunda azalma 16 59.3 Servis kurallarını tanıma ve
uyum gösterme
16 59.3
Hemşirelik aktivitelerine yönelik olarak hastalara yöneltilen “Serviste hemşirelerin yaptığı grup uygulamalarının günlük yaşamanıza bir etkisi oldu mu? Eğer varsa bunlardan en yararlı olanını açıklayınız?” sorusuna verilen yanıtlar tablo 3’de gruplanarak verilmiştir.
Tablo 3. Psikiyatri Servisinde Hemşirelerin Yürüttüğü Grup Uygulamalarının Hastaların Günlük Yaşamlarına Etkisine Yönelik Hasta Görüşleri
*Hastalar bir’den fazla aktiviteye katıldığından yüzdelik hesaplaması toplam hasta sayısı (n=27) üzerinden yapılmıştır.
Psikiyatri servisinde hemşireler tarafından yürütülen grup uygulamalarının hastaların günlük yaşamlarına etkisine yönelik hastalar; bu aktiviteler sayesinde boş vakitlerini değerlendirdiklerini (% 77.8), sorumluluk almaya başladıklarını (% 70.4), bilgi edindiklerini (% 55.6), elişi becerileri geliştirdiklerini (48.1), başkalarına yardım ettiklerini (% 37), kendilerini ev ortamında hissettiklerini (% 33.3) dile getirmişlerdir. Bazı hastalar serviste yürütülen aktiviteler konusunda şu ifadeleri kullanmışlardır:
“Đçime kapanıktım ama toplantılarda kalabalık içinde konuştum.”, “Sorumluluk aldım”, “Örgü yapmayı öğrendim”, “Kapıdan dışarı çıkamıyordum. Alış veriş görevini alınca kendime güvenim geldi. Hastanenin giriş çıkışlarını kendim öğrendim”, “Eğitim toplantılarında uyku konusunda öğrendiğim bilgiler daha düzenli uyumama yardım etti”, “Ahşap boyama ve kolye yapmayı öğrendim”, “Sorumluluk almak zorunda kaldım”, “Stresle baş etme bilgileri korkularımı azalttı”, “Sürekli bir şeylerle meşgul olduğum için daha az sigara içtim”, “ Tedavim ve ilaçlarla ilgili bilgi edindim”,
“Dışarıdaki hayattan kendimizi soyutlamamış oluyoruz.”, “ Đlaçlarımı düzenli kullanmaya başladım”, “Bir işi alınca onu sonuna kadar yapmayı öğrendim”, “Yataktan çıkmamı sağladı”
Hastaların büyük bir kısmı, işbölümü, eğitim ve günaydın toplantısına katılmıştır. Buna karşın sinema saati ve sosyal etkinlik saatine katılanların sayısı daha azdır. Sinema saati ve sosyal etkinliklerin uzun sürmesi, çoğu Psikotik Bozukluk tanısı konmuş bu hastaların dikkatlerinin dağılması ve bulundukları yerde uzun süre duramamaları nedeniyle bu etkinliklere katılmalarının sınırlı kaldığı düşünülmüştür. Hastaların ifadelerinde de görüldüğü gibi işbölümü ve eğitim toplantılarına katılımın yüksek olması bu toplantılardan elde ettikleri bilgileri günlük yaşamlarında daha çok kullandıklarını akla getirmektedir.
Hastaların tamamına yakını hemşireler tarafından yürütülen etkinliklerin günlük yaşamları üzerinde olumlu etkisi olduğunu belirmişlerdir. Örneğin manik bir hasta sabırsız biri olmasına rağmen bu toplantılarda sabırlı olmayı ve başkalarını dinlemeyi öğrendiğini belirtirken bir başka hasta “kafamı sık sık geriye atma tikim var. Grupta tiklerimi kontrol etmeyi öğrendim” ifadesini kullanmıştır.
Hasta eğitimi, hemşirelik bakım planının önemli bir parçasıdır. Özellikle psikiyatri hemşireleri tedavinin temel parçası olan konuşma ve iletişim becerilerini teknik becerilerden daha fazla kullandıkları için iyi birer hasta eğitimcisidirler. Ayrıca tedavi edici amaçla yapılan hemşirelik uygulamaları; hastaların kendini tanıma, istenmeyen davranışını değiştirme ve sosyal yaşama uyum sağlamalarını desteklemektedir (Pektekin 1996, Howard 2003). Psikiyatri kliniğinde yapılan bir çalışmada (Wortans, Happell ve Johnstone 2006) hastalar kendi hemşirelerinden hastalıklarıyla ilgili daha fazla bilgi almak istediklerini ve bununla birlikte hemşirelerinden kısa süreli bile olsa bilgi almanın ve onlar tarafından ilgi görmelerinin kendilerini memnun ettiğini dile getirmişlerdir.
Hastaların, “Kendi hemşirenizle yaptığınız planlı görüşmelerden ne öğrendiniz?” sorusuna verdikleri yanıtlar tablo 4 ‘de gruplanmıştır.
Hasta Görüşleri* Sayı Yüzde
Kendisini ev ortamında hissetme 9 33.3 Başkalarına yardım etme 10 37.0 Elişi becerisi geliştirme 13 48.1
Bilgi alma 15 55.6
Grup içinde konuşabilme 19 70.4 Sorumluluk alma ve yerine getirme 19 70.4 Boş vakitleri değerlendirme 21 77.8
Tablo 4. Hastaların Kendi Hemşirelerinden Aldıkları Bakıma Yönelik Görüşleri
*Hastalar bir’den fazla aktiviteye katılmıştır bu nedenle yüzdelik hesaplaması toplam hasta sayısı (n=27) üzerinden yapılmıştır.
Bazı hastalar kendi hemşirelerinden aldıkları bakıma yönelik şu ifadeleri kullanmıştır:
“Hastalığımın belirtilerini öğrendim.” “Đlaçları nasıl kullanacağımı öğrendim”, “ Şok tedavisiyle ilgili korkularım vardı, hemşirem açıklama yaptı rahatladım”, “Yataktan kalkıp kendim için bir şeyler yapmaya başladım”, “Đlaçların yan etkilerini ve bunlarla nasıl başa çıkacağımı öğrendim”, “Madde bırakmada nasıl destek alabileceğimi öğrendim, “Tedavimle ilgilenmeye başladım”, “Kullandığım ilaçların adlarını ve miktarlarını öğrendim”, “Hafta sonu eve çıktığımda, yani tek kaldığımda ilaçlarımı nasıl kullanacağımı öğrendim”, “Kendimi daha rahat anlatabildim” gibi ifadeler kullanmışlardır. Buna karşın birkaç hasta “Henüz hemşiremle hiç görüşmedim” “Bir defa görüştüm bana bir yararı olmadı”
Psikiyatride hemşire-hasta ilişkisi, dürüstlük, empati, hastanın bilgi ve kaynaklarını geliştirmek için ona yardım etme sorumluluğuna dayanmaktadır. Hemşirelik bakımının amacı da bireyin sosyal yaşamda üretici, yapıcı ve yaratıcı bir kişilik gelişimini desteklemektir (Rask ve Brunt 2006). Hastaların yarısından fazlası kendi hemşirelerinden aldıkları bakımla ilgili olarak; düzenli ilaç kullanımı, yan etkilerin kontrolü gibi ilaç yönetimi bilgisi elde etme, kendi gücünü ve yapabileceklerinin farkına varma, kendisini ifade edebilme ve kendi tedavi planına katılma konularında yardım aldıklarını ifade etmişlerdir. Bu konuda yapılmış bir çalışmada, hemşirelerin yürüttüğü eğitim toplantılarında, hastaların stresle baş etme, düzenli ilaç kullanımı ve yan etkilerin yönetimi, uyku düzenini sağlama konularında gereksinimlerine uygun
bilgi aldıklarını ve bu bilgileri günlük yaşantılarında kullandıklarını belirtmişlerdir (Dodd ve Wellman 2000). Psikiyatri servislerinde hastaların hemşirelerden neler beklediğine bakıldığında; sorulan soruların yanıtlanması, gereksinim duyulan zamanda ulaşılabilir olma, tedavilerin yan etkilerini açıklama, bilgi verme gibi beklentilerin olduğu görülmektedir (Howard 2003). Bu çalışmada da hemşirelerin bu tür beklentileri karşılamaya yönelik müdahalelerde bulundukları ve hastaların da bunu dile getirdikleri görülmektedir.
Bu çalışmada, özellikle Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi Psikiyatri Servisi’nde terapötik ortam ilkelerine uygun olarak yürütülen hemşirelik uygulamaları tanıtılmış olup psikiyatri hemşireliği klinik bakımına yönelik hasta görüşleri tümüyle ve geniş bir örneklem grubunda değerlendirilmemiştir. Bu nedenle veriler sınırlı sayıda hasta grubundan alındığından genelleme yapılamaz. Bununla birlikte çalışma, hastaların bu servisteki psikiyatri hemşirelerinin sunduğu bakım hizmetinden yararlanma konusunda görüşlerini öğrenme yönünden de fikir vermektedir. Bu nedenle hastaların gereksinimlerine ve hemşirelerin bakım hizmetlerini geliştirmeye yönelik, daha geniş örneklem gruplarında sistematik benzer çalışmaların yapılmasına gereksinim olduğu düşünülmektedir.
KAYNAKLAR
Cukr Pl, Jones Sl, Wilberger M, Smith R, Stopper C (1998) The Psychiatric Clinical Nurse Specialist/Nurse Practitioner: An Example Of A Combined Role, Archives Of Psychiatric Nursing, 12 (6), Pp 311-318.
Dodd H, Wellman N (2000) Staff Development, Anxiety and Relaxation Techniques: A Pilot Study In Acute Psychiatric Inpatient Setting International Journal of Mental Health Nursing, 7:443-448.
Elsom S, Happell B, Manias E (2005) Mental Health Nurse Practitioner: Expanded or Advanced? International Journal of Mental Health Nursing, 14:181-186.
Fisher JE (2005) Mental health nurse practitioners in Australia: Improving access to quality mental health care, International Journal of Mental Health Nursing 14, 222–229. Howard PB (2003) Consumer Perspectives On Quality of Inpatient Mental Health Services. Archives of Psychiatric Nursing, 17(5): 205-217.
Kum N, Pektekin Ç, Özcan A, Terakye G, Özaltın G, Yurt V, Öz F, Doğan S., Buldukoğlu K (1996) Psikiyatri Hemşireliği El Kitabı, Editör N. Kum, Vehbi Koç Yayınları No: 13, 9-17
Hasta Görüşleri* Sayı Yüzde
Đlaç yönetimi (düzenli kullanım, yan etkileri kontrol edebilme vs.)
16 59.3
Kendi gücünü ve yapabileceklerini fark etmeyi sağlama
18 66.7
Kendini ifade etmesine yardım 19 70.4 Kendi tedavi planına katılmaya
yardım
Rask M, Brunt D (2007) Verbal and social interactions in the nurse–patient relationship in forensic psychiatric nursing care, Nursing Inquiry 14: 169–176
Takahashi M, Tanaka K, Miyaoka H (2006) Reliability And Validity Of Communication Skills Questionnaire (CSQ), Psychiatry And Clinical Neurosciences, 60: 211–218.
Videbeck SL (2001) Psychiatric Mental Health Nursing, Lippincott, pp:8-11.
Wortans J, Happell B, Johnstone H (2006) The role of the nurse practitioner in psychiatric/mental health nursing: exploring consumer satisfaction Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 13: 78–84.
