AdapazarÝ-Bolu (BatÝ Karadeniz) yšresi Ge• Paleosen-Eosen sedimanter istifinin kil mineralojisi
Clay mineralogy of the Late Paleocene-Eocene sedimentary sequence at Adapaza- rÝ-Bolu (Western Black Sea) region
Emel BAYHAN, Abdurrahim ÞAHBAZ, Sezai G…RM†Þ, TŸrker YAKUPOÚLU, Sezin HASDÜÚEN, M.Akif SARIKAYA, BŸlent BAÞARA
Hacettepe †niversitesi, MŸhendislik FakŸltesi, Jeoloji MŸhendisliÛi BšlŸmŸ, 06532 Beytepe, ANKARA
…Z
Kuzey Anadolu Fay Zonu i•inde kalan AdapazarÝ-Bolu (BatÝ Karadeniz) yšresinde Ge• Paleosen-Eosen yaßlÝ se- dimanter kaya•lar geniß bir alanda yŸzeylenmektedir. Kusuri formasyonu adÝyla tanÝmlanmÝß olan bu kaya•larÝn li- tolojisini konglomera, kumtaßÝ, kiltaßÝ, tŸf ve tŸf breßi olußturmaktadÝr. Bu •alÝßmada, Kusuri formasyonu i•inde, farklÝ lokasyonlarda stratigrafi kesitleri šl•ŸlmŸß ve kesitler boyunca šrnekleme yapÝlmÝßtÝr. Bu šrnekler Ÿzerinde XRD (tŸm kaya• ve kil fraksiyonu) ile ana element kimyasal analizleri yapÝlmÝß, ayrÝca EDS destekli SEM •alÝßma- sÝ ger•ekleßtirilmißtir. …rneklerin tŸm kaya• mineralojisinde kuvars, kil, feldispat, mika ve kalsit bulunmuß, ayrÝca birka• šrnekte de opal-CT, dolomit ve analsim belirlenmißtir. Kil fraksiyonu i•inde bol oranda simektit ve illit, daha az oranda kaolinit ve klorit, •ok az oranda da 14C-14V, 14S-14C, 10I-14S, vermikŸlit, pirofillit ve hallosit mineralleri saptanmÝßtÝr. Simektitlerin kimyasal analiz sonu•larÝ; bunlarÝn baydelit, Fe-baydelit, ya da saponit karakterinde ol- duÛunu ortaya koymußtur. Belirlenen simektit mineralleri, volkanik veya kÝrÝntÝlÝ malzemelerin bozunmasÝyla oluß- mußtur. DiÛer kil minerallerinden illit ve kloritler detritik kškenli olup, interstratifiye kil mineralleri ise alterasyon ŸrŸ- nŸdŸr.
Anahtar Kelimeler: AdapazarÝ-Bolu , Ge• Paleosen-Eosen sedimanter istifi, kil, jeokimya ABSTRACT
Late Paleocene-Eocene sedimentary rocks crop out in a large area at AdapazarÝ-Bolu (Western Black Sea) regi- on located in the North Anatolian Fault Zone. The lithology of these rocks, named as Kusuri Formation, consists of conglomerate, sandstone, claystone, tuff and tufaceous breccia. In this study, stratigraphic sections were me- asured at different locations in Kusuri formation and the samples were taken through these sections and XRD (whole rock and clay fraction), chemical analyses, SEM and EDS studies were carried out on the samples. In the whole rock samples; quartz, clay minerals, feldspars, mica minerals and calcite were determined as common mi- nerals. Opal-CT, dolomite and analcime were also be found in some samples. In clay fraction , smectite and illite are abundant, kaolinite and chlorite are less abundant; 14C-14V, 14S-14C, 10I-14S, vermiculite, pyrophyllite, hallo- site were also determined in trace amount. The chemical analyses indicated that smectites were beidellite, Fe-be- idellite or saponite. The smectite minerals were formed by the alteration of volcanic and detrital materials. Among other clay minerals, illite and chlorites have detrital origin, while interstratified clay minerals are the products of al- teration.
Key Words: AdapazarÝ-Bolu region, Late Paleocene-Eocene sedimentary sequence, clay, geochemistry
GÜRÜÞ
Bu •alÝßma, AdapazarÝ - Bolu yerleßim merkez- lerini de i•ine alan (Þekil 1), yaklaßÝk 7800 km2Õ lik bir alanda ger•ekleßtirilmißtir. Kuzey Anadolu Fay Zonu i•erisinde yer alan bu bšlgede temel kaya•lara ve gen• birimlere ait •alÝßmalar; Ketin
(1955), Þengšr ve YÝlmaz (1981), GšrmŸß (1982), Kaya ve Dizer (1982), Ercan ve Gedik (1983, 1986), Yazman ve ‚okuÛraß (1983), Er- can vd. (1984), AydÝn vd. (1987), Nurlu (1991, 1993), …zsara• (1997) gibi araßtÝrmacÝlar tara- fÝndan yapÝlmÝßtÝr. Ancak bu alan i•inde yerel olarak ayrÝntÝlÝ sedimantolojik •alÝßmalar Ilgar
(1996) ve Ilgar ve Þahbaz (1995, 1997) tarafÝn- dan ger•ekleßtirilmißtir. Bununla birlikte, •alÝßÝ- lan yšrede kil mineralojisine yšnelik ayrÝntÝlÝ bir
•alÝßma bulunmamaktadÝr. Bu nedenle, Ge• Pa- leosen-Eosen yaßlÝ sedimanter birimlerden stra- tigrafik kesitler boyunca alÝnan šrneklerin tŸm kaya• ve kil fraksiyonu mineralojisinin ve kšken- lerinin araßtÝrÝlmasÝ bu •alÝßmanÝn amacÝnÝ oluß- turmaktadÝr.
STRATÜGRAFÜ
BatÝ Karadeniz BšlgesiÕnde yeralan inceleme alanÝ, Ge• Paleosen-Eosen yaßlÝ Kusuri For- masyonu (Yazman ve ‚okuÛraß, 1983) ile sÝnÝr- lÝdÝr. Bu •alÝßmada stratigrafik kesitlerin alÝndÝÛÝ lokasyonlarda bu formasyon, uyumsuz olarak Ge• Paleosen-Eosen šncesi yaßtaki metamorfik kaya•lar veya kire•taßlarÝ Ÿzerinde yer almakta- dÝr (Þekil 2). Ünceleme alanÝnda Ilgar (1996)ÕÝn
•alÝßtÝÛÝ kesim kŸ•Ÿk bir alanÝ kapsamakta olup, bu alanda Kusuri Formasyonu bu araßtÝrmacÝ tarafÝndan dšrt Ÿyeye ayrÝlarak incelenmißtir.
Ancak •alÝßma alanÝnÝn diÛer kÝsÝmlarÝnda bu dšrt Ÿyenin dŸßey ve yanal yšndeki devamlÝlÝk- larÝnÝn ayrÝlmasÝ mŸmkŸn olamamÝßtÝr.
BatÝ KaradenizÕdeki Ge• Paleosen-Eosen yaßlÝ
•škel istif genel olarak silisiklastiklerle (konglo- mera, kumtaßÝ, kiltaßÝ) baßlamaktadÝr. Bu silisik- lastikler, denizel tŸrbit akÝntÝ •škelleri olup, tŸrbi-
ditlere šzgŸ aßÝnma ve •izilme izleri, havza ke- narÝna šzgŸ oturma yapÝlarÝ ve bazÝ seviyelerde kanal dolgularÝ i•ermektedir. Silisiklastiklerin Ÿzerindeki volkaniklastikler, •aplarÝ 1m.Õye ka- dar ulaßan ve andezit bloklarÝ i•eren tŸf breßi ve yeßil tŸfler halinde gšzlenmektedir. TŸfler; alt seviyelerde litik, orta seviyelerde kristal, Ÿst se- viyelerde ise vitrik tŸf šzelliÛindedir. Üstifin Ÿst seviyeleri ise, fÝrtÝna •škeli silisiklastikler ile fosil- li kalkarenitlerden olußmußtur. Üstifin en ŸstŸnde Kuvaterner yaßlÝ alŸvyon •škelleri yeralmakta- dÝr.
MALZEME VE Y…NTEM
Sahada, Ge• Paleosen-Eosen yaßlÝ birimden 12 adet stratigrafik kesit šl•ŸlmŸß ve bu kesitler bo- yunca 80 šrnek alÝnmÝßtÝr. Þekil 3-14Õte verilen šl•ŸlŸ stratigrafik kesitlerden Þekil 3, genelleßti- rilmiß stratigrafik istifin alt seviyelerine, Þekil 4 orta seviyelerine, Þekil 5-7 orta-Ÿst seviyelerine, Þekil 8, 9, 11, 12 alt, orta, Ÿst seviyelerine, Þe- kil 10, 13, 14 ise, birimin yalnÝzca Ÿst seviyeleri- ne karßÝlÝk gelmektedir.
Sšz konusu istifler boyunca alÝnan šrneklerin ta- mamÝnda tŸm kaya• ve kil fraksiyonunu olußtu- ran mineraller saptanmÝßtÝr. TŸm kaya• minera- lojisi belirlenirken ASTM (1972) kartoteksinden yararlanÝlmÝß, mineral yŸzdelerinin hesaplanma- sÝnda ise GŸndoÛdu (1982) tarafÝndan šnerilen
146 Yerbilimleri
Þekil 1. ‚alÝßma alanÝnÝn yerbulduru ve jeoloji haritasÝ (1/500.000 šl•ekli jeoloji haritasÝndan basitleßtirilmißitir).
Figure . Location and the geological map of the study area (Simplified from 1/500.000 scale geological map of Turkey).
yšntem kullanÝlmÝßtÝr. Kil fraksiyonundaki mine- rallerin saptanmasÝnda, bu minerallerin (001) yansÝmalarÝndan elde edilen d deÛerleri Grim (1968), Brindley (1980) ve Wilson (1987)Õe gšre deÛerlendirilmißtir. Kil fraksiyonunun kimyasal bileßimi ile simektitlerin yapÝsal formŸllerinin saptanmasÝ amacÝyla bazÝ šrneklerde ana ele- ment kimyasal analizleri yapÝlmÝßtÝr. AyrÝca, mi- nerallerin mikromorfolojik šzelliklerinin tanÝmlan- masÝ i•in SEM •alÝßmasÝ, kil minerallerinin yarÝ nicel bileßimlerini belirleyebilmek i•in de EDS analizi yapÝlmÝßtÝr. Bu analizlerden, tŸm kaya•
ve kil fraksiyonu mineralojisi Philips PW-1140 model X-ÝßÝnlarÝ difraktometresi, kimyasal ana- lizler Philips PW-1480 model X-ÝßÝnlarÝ floure- sans spektrometresi ile Hacettepe †niversitesi laboratuvarlarÝnda, SEM ve EDS •alÝßmalarÝ ise, TPAO Genel MŸdŸrlŸÛŸnde JEOL JSM 84- A-EDX model taramalÝ elektron mikroskobu ile ger•ekleßtirilmißtir.
T†M KAYA‚ VE KÜL FRAKSÜYONU MÜNERALOJÜSÜ
AdapazarÝ-Bolu bšlgesinden šl•ŸlŸ stratigrafi kesitleri boyunca alÝnan šrneklerin tŸm kaya• ve
kil fraksiyonu analiz sonu•larÝ Þekil 3-14Õde ve- rilmißtir. ‚alÝßma alanÝna ait šrneklerin tŸm ka- ya• analiz sonu•larÝnda kuvars, kil, feldispat, mi- ka ve kalsit en sÝk rastlanan minerallerdir. BazÝ šrneklerde opal-CT, dolomit ve analsim de belir- lenmißtir. TŸm kaya• mineral parajenezi i•inde kil % 8-84 arasÝndaki bolluk oranÝ gšstermekte- dir. Kuvars % 2-48, feldispat % 3-56 ve mika % 8-29 arasÝndakibolluklardadÝr. Kalsit, •ok sayÝ- daki šrnekte mevcut olup, ancak birka• šrnekte
% 97Õye varan oranlarda bulunmaktadÝr. Bir di- Ûer karbonat minerali olan dolomit de, kalsit gibi karbonatlÝ seviyelerde ve az sayÝdaki šrnekte saptanmÝßtÝr. Analsim ise, tŸflŸ seviyelerle birlik- te piroklastik malzeme i•eren kiltaßlarÝnda az olarak bulunan mineraldir.
Bu yšrelerden alÝnan šrneklerin kil fraksiyonu i•inde simektit egemen mineral olarak saptan- mÝßtÝr. Simektitle birlikte, ancak bu mineralden daha az oranlarda bulunan bir diÛer mineral illit- tir. BunlarÝn dÝßÝnda daha az oranlarda kaolinit ve klorit, •ok az olarak da 14C-14V, 14S-14C, 10I- 14S, vermikŸlit, pirofillit ve hallosit kil fraksiyo- nunda bulunan diÛer minerallerdir.
‚alÝßma alanÝ i•inde simektit grubu kil mineral- leri sadece Ÿ• šrnekte belirlenememiß, ancak bunlarÝn dÝßÝnda kalan tŸm šrneklerde % 25-100 arasÝndaki bolluklarda bulunmußtur. Üllit daima simektitle birlikte, ancak az oranlarda olup, sa- dece bir šrnekte % 100 bolluÛa sahiptir. Mevcut diÛer minerallerin bolluk oranlarÝ ise dŸßŸktŸr.
Bšlgeden alÝnan stratigrafik kesitlerden sadece Bolu-Yedigšller (BY) kesitinde (bknz. Þekil 10), simektit az oranda bulunmaktadÝr. DiÛer tŸm ke- sitlerde ise simektit egemen durumda olup, istif- lerde kil mineral tŸr ve bolluklarÝnda ayÝrdedici bir deÛißim gšzlenmemektedir. Ilgar (1996) bšl- gede yaptÝÛÝ •alÝßmada, Kusuri formasyonunu dšrt Ÿyeye ayÝrarak incelemißtir. AraßtÝrmacÝ, en altta tŸrbiditlerden olußan Ak•akoca Ÿyesinin bulunduÛunu, bunun Ÿzerinde yer alan SŸrmeli ve Raßit AÛa Ÿyelerinin ise volkanoklastiklerden olußtuÛunu belirtmekte, en Ÿstte ise, kumtaßlarÝ, silttaßlarÝ ve fosilli kire•taßlarÝnÝn yer aldÝÛÝnÝ a•ÝklamaktadÝr. AraßtÝrmacÝ, yaptÝÛÝ •alÝßmada kil minerali olarak simektit, illit, klorit, kaolinit ve 14S-14C bulmußtur. Ilgar (1996), tŸrbiditlerin egemen olduÛu en alt Ÿye hari•, diÛer Ÿ• Ÿyede simektit grubunu egemen mineral tŸrŸ olarak belirlemiß, daha az oranlarda illit ve •ok az ola-
148 Yerbilimleri
150 Yerbilimleri
152 Yerbilimleri
rak 14S-14C saptamÝßtÝr. En alt Ÿyede ise, aynÝ mineraller deÛißik oranlarda bulunmußtur.
KÜL MÜNERALLERÜNÜN JEOKÜMYASI
‚alÝßma alanÝnda kil fraksiyonunun kimyasal bi- leßiminin belirlenmesi amacÝyla 12 šrnek Ÿzerin- de ana element analizi yapÝlmÝßtÝr (‚izelge 1).
Analiz sonu•larÝna gšre genel olarak, kil fraksi- yonunun Al2O3yŸzdesi yŸksek olup, Al2O3 Ôden sonra Fe2O3šnemli, MgO ise, bir šrneÛin dÝßÝn- da (Kil G-3), •ok dŸßŸk yŸzdelerde bulunmakta- dÝr. BazÝ šrneklerde Na2O miktarÝ aletsel kayÝt li- mitlerinin altÝnda kalmÝßtÝr. Kil fraksiyonu i•inde illitin bulunduÛu šrneklerde K2O miktarÝnda art- ma gšrŸlmektedir. ‚izelge 2Õde ise 6 adet si- mektit Ÿzerinde 11 oksijen atomu temel alÝnarak Weaver ve Pollard (1973)Õe gšre hesaplanan yapÝsal formŸller verilmißtir.
Simektitlerin yapÝsal formŸlleri deÛerlen-dirildi- Ûinde, bunlarÝn dioktahedrik ve trioktahedrik ka- rakterde olduÛu gšzlenmektedir. Weaver and Pollard (1973) tarafÝndan da belirtildiÛi gibi, di- oktahedrik olan (Kil GR-10, Kil GR-11, Kil A‚-6) bu simektitlerde Al, oktahedrlerin en šnemli kat- yonu olup, oktahedrlerin dÝßÝnda tetrahedral boßluklarda da bulunmaktadÝr. Bu nedenle, ya- pÝsal formŸldeki oktahedrlerde ortaya •Ýkan ek- siklik Fe ve Mg tarafÝndan doldurulmaktadÝr. An- cak AlÕca zengin killerde Fe i•eriÛi MgÕa oranla daha fazladÝr. Þekil 15Õden gšrŸleceÛi gibi, Kil GR-10 ve Kil GR-11 no.lu šrnekler baydelit, Kil A‚-6 no.lu šrnek ise yŸksek Al ve Fe i•erikleri nedeniyle Fe-baydelit olarak adlandÝrÝlmÝßtÝr.
Demirce zengin baydelitler, GŸmŸßer ve Yal•Ýn (1998) tarafÝndan Reßadiye-Niksar yšresinde, Mayayo vd. (2000) tarafÝndan da KuzeydoÛu Üs- panyaÕda saptanmÝßtÝr. Analizi yapÝlan Kil G-3 no.lu šrnek, Þekil 15Õdeki Mg-Al-Fe Ÿ•gen di- yagramÝnda Mg kšßesine yakÝndÝr ve bu neden- le saponit olarak adlandÝrÝlmÝßtÝr. Sadece yapÝ- sal formŸlleri deÛerlendirildiÛinde, diÛer iki šr- nek oktahedrik katyon olarak MgÕun daha fazla olußu nedeniyle ilk bakÝßta Fe-saponit olarak ad- landÝrÝlabilinir. Ancak, Þekil 15Õdeki Mg-Al-Fe Ÿ•genine yerleßtirildiÛinde, saponit kšßesinden uzakta olduÛu i•in ve Al-Fe i•eriklerinin fazlalÝÛÝ nedeniyle bu iki šrnek de Fe-baydelit olarak ta- nÝmlanmÝßtÝr. Mayayo vd. (2000), benzer bile- ßimli simektitleri baydelit ve saponit arasÝnda ara bileßimler olarak nitelendirerek, bunlara bay-
delit-saponit adÝnÝ vermißtir. BunlarÝn dÝßÝnda, Þekil 16Õda SEM gšrŸntŸsŸ ile EDS diyagramla- rÝ verilen simektitin de Al ve FeÕce zengin oldu- Ûu gšzlenmißtir.
TARTIÞMA VE SONU‚
AdapazarÝ - Bolu yšresindeki sedimanter istifler- de en bol bulunan kil minerali simektit grubu mi- nerallerdir. Genellikle dioktaedrik ve baydelit ka- rakterinde olan bu simektitler, •alÝßma alanÝnda- ki sedimanter istif i•inde tŸflerde ve kÝrÝntÝlÝ bi- rimlerde belirlenmißtir. Millot (1970), Grim (1968), Chamley (1989) ve Velde (1985), volka- nik malzemenin bozunmasÝ sonucu simektitlerin olußacaÛÝnÝ belirtmek-tedirler. Þekil 16b-cÕde gšsterildiÛi gibi, tŸflere baÛlÝ simektitler volkanik malzemenin bozunmasÝ sonucu olußmußtur. Ay- rÝca, tŸflŸ birimlerde •ok az olarak bulunan anal- sim de volkan camÝnÝn alterasyonu sonucu oluß- maktadÝr. Yine •ok az bolluk yŸzdesine sahip opal-CT de volkanik camÝn simektit-leßmesi so- nucu artan silisin kristalleßmesidir. ‚alÝßma ala- nÝnda tŸflŸ birimlerin dÝßÝnda, kÝrÝntÝlÝ birimlere baÛlÝ olan dioktaedrik simektitler de mevcuttur.
154 Yerbilimleri
Þekil 15. Simektitlerde ana oktahedral katyonlarÝn Ÿ•- gen diyagramda deÛißimi (TA = Tatatilla, OT = Otay, CH = Cheto, Wy = Wyoming-tip montmorillonitler ve Fe-M = FeÕce zengin tŸrleri, BI = Baydelit ve Fe-BI = FeÕce zen- gin baydelitler; GŸven 1988Õden)
Figure 15. The Ternary variation diagram of the main octahedral cations for smectites (TA=Tata- tilla, OT=Otay, CH = Cheto, Wy=Wyoming- type montmorillonites and Fe-M=Fe-rich varieties, BI=beidellite, Fe-BI= Fe-rich be- idellites; after GŸven 1988)
FeldispatlarÝn simektite dšnŸßmesi bilinen bir mekanizmadÝr (Þekil 16a). Ancak kÝrÝntÝlÝ birim- lerde gšzlenen simektitlerin kškeni tŸmŸyle bu alterasyona baÛlanamaz. Bu sŸre•, olußum me- kaniz-malarÝndan biri olarak gšrŸlmektedir. Ben- zeri bir durum, Bayhan vd. (1998) tarafÝndan da gšzlenmißtir. Simektitlerde Fe ve Ti elementl- erinin yŸksek oranda bulunmasÝ, bu simektitlerin ayrÝca kÝrÝntÝlÝ malzemenin transfor-masyonu veya otijenezi ile olußabileceÛini de dŸßŸndŸr- mektedir.
‚alÝßma alanÝ i•inde kil fraksiyonunda homojen bir mineralojinin saptanmÝß olmasÝ, bu bšlgenin tek bir kaynaktan beslenmesi ßeklinde yorum- lanmaktadÝr. Ancak istifin alt, orta ve Ÿst seviye- lerini i•eren BY kesitinde (bknz. Þekil 10) mine- ral bolluÛu a•ÝsÝndan farklÝ bir mineralojinin gšz- lenmesi, bu yšrede kÝrÝntÝ getiriminin daha fazla
olduÛuna ißaret etmektedir. Simektitlerin dÝßÝn- da illit ve kloritler i•in temel kaya• konumunda olan metamorfikler kaynak olußturmaktadÝr. Me- tamorfik kaya•lar ayrÝca •ok az olarak bulunan pirofillit i•in de kaynak kaya•tÝr. Bu •alÝßmada da •ok az bulunan hallosit minerali, bir•ok araß- tÝrÝcÝ tarafÝndan deÛißik lokalitelerde saptanmÝß- tÝr. Carrol, (1970; Chamley, 1989Õdan) alteras- yon zonlarÝnda, koyu renkli mineraller ile feldis- patlardan tŸreyen simektitlerin transformasyonu sonucu hallosit mineralinin olußtuÛunu belirtmiß- tir. Quantin vd. (1987; Chamley, 1989Õdan) Ütal- yaÕda yaptÝklarÝ •alÝßmada hallositin, trakitik pŸ- mislerin doÛrudan alterasyonu sonucunda oluß- tuÛu yorumunu yapmÝßlardÝr. Lowe (1986;
Chamley,1989Õdan) Yeni Zelanda da piroklastik malzeme i•inde hallosit bulmußtur. Bu •alÝßma- da sadece bir kesitte, tek bir tŸf šrneÛinde %10 civarÝnda bulunan hallositin volkanik camÝn alte-
156 Yerbilimleri
rasyonu ile olußtuÛu dŸßŸnŸlmektedir. Bolluk oranÝ az olan kaolinitler de alterasyon sonucu olußmußtur. Ünterstratifiye kil mineralleri ise, yine koyu renkli minerallerin alterasyon ŸrŸnleridirler.
KATKI BELÜRTME
Bu •alÝßma, Hacettepe †niversitesi AraßtÝrma Fonu tarafÝndan desteklenen 97.02.602.007 no.lu ÒAdapazarÝ-Bolu (BatÝ Karadeniz) Bšlgesi- nin YayšnŸ-YayarasÝ ‚škellerinin Sedimantolo- jik ÜncelenmesiÓ isimli proje kapsamÝnda yapÝl- mÝßtÝr. Yazarlar, bu araßtÝrmanÝn ger•ekleßme- sini saÛlayan Hacettepe †niversitesi AraßtÝrma FonuÕna, SEM gšrŸntŸleri ile EDS diyagramlarÝ- nÝn •ekimlerini saÛlayan TPAO Genel MŸdŸrlŸ- ÛŸ, AraßtÝrma Grubu MŸdŸrŸ Dr. OÛuz ErtŸrk ve
SEM laboratuvarÝ sorumlusu Abdullah …nerÕe, makaleyi deÛerlendiren ve eleßtirileri ile katkÝda bulunan Sivas Cumhuriyet †niversitesi, Jeoloji MŸhendisliÛi BšlŸmŸnden Prof. Dr. HŸseyin Yal•ÝnÕa , XRD-tŸm kaya• ve kil fraksiyonu •e- kimleri ile kimyasal analizlerin yapÝlmasÝnÝ saÛ- layan Hacettepe †niversitesi, Jeoloji MŸhendis- liÛi BšlŸmŸnden Do•.Dr. Abidin Temel ile labo- ratuvar sorumlularÝna teßekkŸr ederler.
KAYNAKLAR
A.S.T.M., 1972. Inorganic index to the powder diffrac- tion file. Joint Committee on Powder Diff- raction Standards, Pennsylvania, 1432 pp.
AydÝn M., Serdar, H.S., ÞahintŸrk, …., Yazman, M.,
‚okuÛraß, R., Demir, O. ve …z•elik, Y., Þekil 16. Simektit mineralinin SEM mikrofotoÛraflarÝ ve EDS diyagramÝ
a) Feldispatlar Ÿzerinde gelißmiß simektitler, šrnek no: AK-15 b) BaÛlayÝcÝ malzemedeki simektitler, šrnek no: Kil GC-7
c) Volkan camÝndan olußmuß simektitler ve simektite ait EDS diyagramÝ šrnek no: KŸl D‚-5 Figure 16. SEM photomicrographs and EDS diagram of the smectite mineral
a) The smectites grown up on the upper surface of feldspars, sample no: AK-15 b) The smectites in the matrix, sample no: Kil GC-7
c) The smectites formed from volcanic glass and EDS diagram of them, sample no: KŸl D‚-5
1987. ‚amdaÛ (Sakarya) SŸnnicedaÛ (Bo- lu) yšresinin jeolojisi. TJK BŸlteni, 30, 1- 14.
Bayhan, E., Temel, A., Þahbaz, A., Varol, B., Kazan- cÝ, N., GšrmŸß, S. ve Ergin, M., 1998. Mu- danya-Uluabat GšlŸ (Bursa Yšresi) Orta-
†st Miyosen-Kuvaterner istifinin mineralo- jik incelenmesi. Yerbilimleri, 20, 55-62.
Brindley, G.W., 1980. Quantitative X-ray mineral analysis of clays. In: Crystal structures of clay minerals and their X-ray identification.
G.W. Brindley and G. Brown (eds), London Mineralogical Society, 125-195.
Chamley, H., 1989. Clay Sedimentology. Springer- Verlag, Berlin, 623 pp.
Ercan, T. ve Gedik, A., 1983. Pontidlerdeki volkaniz- ma. Jeoloji MŸhendisliÛi Dergisi, 18, 3-22.
Ercan,T. ve Gedik,A., 1986. Karadeniz ve TrakyaÕda yapÝlan derin sondajlardan alÝnan karotlar- daki volkanik kaya•larÝn petrolojisi ve vol- kanizmanÝn bšlgesel yayÝlÝmÝ. Jeomorfolo- ji Dergisi, 14, 39-48.
Ercan,T., Yergšk, A.F., Üplik•i, E., Deveciler, E., Kes- kin, Ü. ve Can, B., 1984. Zonguldak •evre- sindeki †st Kretase yaßlÝ yay volkanizma- sÝnÝn šzellikleri. Jeomorfoloji Dergisi, 12, 81-105.
GšrmŸß, S., 1982. YÝÛÝlca (Bolu KB) yšresinin stratig- rafisi. Yerbilimleri, 9, 91-110.
Grim, R.E., 1968. Clay Mineralogy. McGraw Hill, New York, 596 pp.
GŸmŸßer, G. ve Yal•Ýn, H., 1998. Kelkit Vadisi kuze- yindeki (Reßadiye-YazÝcÝk-Bereketli/To- kat) bentonit yataklarÝnÝn mineralojik ve je- okimyasal incelenmesi. Yerbilimleri, 20, 91-110.
GŸndoÛdu, N., 1982. Neojen yaßlÝ sedimanter base- ninin jeolojik-mineralojik ve jeokimyasal in- celenmesi. Doktora tezi, Hacettepe †ni- versitesi, Fen Bilimleri EnstitŸsŸ, Beytepe, Ankara, 386 s. (yayÝmlanmamÝß).
GŸven, N., 1988. Smectites. In : Hydrous Phillosilica- tes (Exclusives of Micas). S.W.Bailey (ed.), Mineralogical Society of America, Washington, Reviews in Mineralogy 19, 497-560.
Ilgar, A. 1996. GŸmŸßova (AdapazarÝ DÕsu) yšresin- deki Paleojen yaßlÝ volkaniklastik ve epik- lastik kaya•larÝn sedimantolojik incelenme- si. Hacettepe †niversitesi, Fen Bilimleri EnstitŸsŸ YŸksek MŸhendislik Tezi, 78 s (yayÝmlanmamÝß).
Ilgar, A. ve Þahbaz, A.,1995. GŸmŸßova (AdapazarÝ doÛusu) yšresindeki Paleojen yaßlÝ volka-
niklastik ve epiklastik kaya•larÝn sediman- tolojik incelenmesi. Karadeniz Teknik †ni- versitesiÕnin 30.YÝl Sempozyumu, Bildiri
…zleri, s 78.
Ilgar, A. ve Þahbaz, A, 1997. Kusuri FormasyonuÕnun fasiyes topluluklarÝ (BatÝ Pontidler; Pale- ojen, TŸrkiye). Yerbilimleri, 19, 1-15.
Kaya, O. ve Dizer, A., 1982. Bolu kuzeyi †st Kretase ve Paleojen kayalarÝnÝn stratigrafisi ve ya- pÝsÝ. M.T.A. Dergisi, 97/98, 57-77.
Ketin, Ü., 1955. Ak•akoca-DŸzce Bšlgesinin jeolojik lšvesi hakkÝnda memuar. M.T.A. Raporu, Derleme No: 2277 (yayÝmlanmamÝß).
Mayayo, M.J., Bauluz, B., and Gonzalez Lopez, J.M., 2000. Variations in the chemistry of smec- tites from the Calatayud Basin (NE Spain).
Clay Minerals, 35 (2), 365-374.
Millot, G., 1970. Geology of Clays. Springer-Verlag, Heidelberg, 429 pp.
Nurlu, M., 1991. Etude de la faille Nord Anatolienne entre Sakarya (AdapazarÝ)-Bolu par Tele- detection, Universite Hacettepe, Institut Des Sciences Fondamentales Section de Geologic, Mastere, 79 s (yayÝmlanmamÝß).
Nurlu, M., 1993. Kuzey Anadolu Fay ZonuÕnda (Bolu- Sapanca GšlŸ arasÝ) etken olan gerilimle- rin fay analizleri ve uydu gšrŸntŸleri yardÝ- mÝyla saptanmasÝ. TJK BŸlteni, 8, 258- 266.
…zsara•, V., 1997. Sapanca GšlŸ kuzeyinin (Adapa- zarÝ-W) tektonik incelenmesi. Hacettepe
†niversitesi , Fen Bilimleri EnstitŸsŸ YŸk- sek MŸhendislik Tezi, 69 s (yayÝmlanma- mÝß).
Þengšr, A.M.C., and YÝlmaz, Y., 1981. Tethyan evo- lution of Turkey: a plate tectonic approach.
Tectonophysics, 78, 181-241.
Velde, B., 1985. Clay Minerals: A Physico-Chemical Explanation of Their Occurrence. Develop- ments in Sedimentology, 40, Elsevier Sci- entific Publication Company, Amsterdam, 425 pp.
Weaver, C.E., and Pollard, L.D., 1973. The Chemistry of Clay Minerals. Elsevier Scientific Publi- cation Company, Amsterdam, 213pp.
Wilson, M.J., 1987. A Handbook of determinative Methods in Clay Mineralogy. Blackie, Lon- don, 308pp.
Yazman, M. ve ‚okuÛraß, R., 1983. AdapazarÝ, Kan- dÝra, DŸzce ve Ak•akoca yerleßme mer- kezleri ile sÝnÝrlÝ alanÝn jeolojisi ve hidrokar- bon olanaklarÝ. TPAO Rapor No: 1747 (yayÝmlanmamÝß).
158 Yerbilimleri
