Tarihî anıtlar serisi:
Osmaıılı Devletinin en zengin sadrazamı, devşirmelikten padişah damadlığına nasıl yükseldi
Tarihe geçen bit — «Şehrin mücevheri mimarisi» — Görenleri hayran kılan çiniler..
E m inönü M eydanından U n k a p a n ın a doğ ru g id e rk e n b ir k aç m e tre y ü r ü d ü k te n sonra, başınızı sol tarafa çevirirseniz biblo gibi b ir a n ıt’m ta r ih î Süleym aniye e tek lerin e secde e d e r gibi o ld u ğ u n u gö rü rsü n ü z...
R ü stem P aşa C am ii’d ir b u an ıt. 1561 M ilâdi y ılın d a M im ar S in an ta ra fın d a n y apılm ıştır. 15 sene gibi u zu n b ir zam an
_________ Yazan : _________ v
İbrahim ERSEYREK
K anluni’y e sa d ra z a m lık y ap an R üstem P aşa, v akfiyesinde «B enim n am ım a m ü nasip b ir cam i yapılsın» dem iş ve b u is teği ö lü m ü ü z erin e d erh al y e rin e g e tiri lerek , g erçek ten en u y g u n y e r seçilm iş... R üstem P aşa ay n i zam anda P a d işa h d a m adı idi de... O sm anlı E d eb iy atı’nda, R üstem P aşa’n m K a n u n i’ye d am ad oluşu ile ilgili çeşitli m ısra la r düzülm üştüv.
«Olıcak bir kişinin bahtı kavi, talihi yar Kehlesi dahi mahallinde anın işe ya rar!»
b ey ti de b u n la rd a n b irid ir.
D evşirm e gençleri arasın d a İstan b u la getirilen R üstem P aşa, öğrenim ve e ğ i tim ini sara y d a y a p a rk e n kısa b ir z a m anda k e n d in i g ö sterdiğinden d ev let iş lerin d e k u llan ılm ay a b aşlan ır. D iy a rb a k ır V alisi olduğu sırad a, K an u n i S ü ley m an k en d isin e H ü rre m S u lta n ’d a n olan kızı M ihrim ah’ı v e rm e k ister. S aray çevresinde R üstem P a şa ’y ı çek em iy en - ler, b u evlenm eye engel olm ak için b ir y alan düzüp, cüzzam h astalığ ın a tu tk u n o ld u ğ u n u söy liy erek o nu H ü n k â rın gö zünden d ü şü rm ey e çalışırlar... F ak at, R ü stem ’i ç ek em iy en ler o lduğu gibi se v e n le r de v a rd ır sa ra y d a ... O n lar ise b u n u n R ü stem ’e k a ra sü rm e k için u y d u ru ld u ğ u n u , z ira cüzzam lılarda b it b u - lunm ıyacağını, D iy a rb a k ır’a gizlice biı- m em u r gönderildiği ta k d ird e b u işin k o lay lık la ay dınlanacağını P a d işa h ’a hiç sak ın m ad an sö y lerler... T eklif K an u n î ta ra fın d a n u y g u n g ö rü lü r. D iy a rb a k ır’a giden d o k to r R ü stem P a şa ’yı m uay en e etm ek b ah an esile so y ar ve b u a ra d a ç a m a şırla rın ı d a gözden geçirir. N eye u ğ rad ığ ın ı şaşıran P aşa, şaşkın şaşkın e t ra fın a b a k a rk e n çam aşırın d a k ıp ırd ay an b ir b it, o n u n istik b âlin i tay in e y e te n b ir y a ra tık olur... O lay K a n u n i’y e m u ş tu la nınca, R ü stem ’i sev en ler ara sın d a d a b ir b a y ra m h av ası y a ra tır. B u kişiler, H ü n k â rla rın a k a rş ı y alan cı çıkm am ış o ld u k
-Rüstem Paşa Camii’nin içi ve dışı görenleri hayran kılan İznik çinilerile süslüdür
l a n gibi ayni zam anda R üstem P aşa nın saray a girm esile d u ru m la rın ın k u v v e t lenm esini de sağlam ış o lu rla r...
A sk eri ala n d a v e d ev let işlerinde gös term iş o lduğu b ü y ü k b a şa rıla ra rağ m en k ay n an ası R us kızı R öksolan, « H ürrem S ultan» ın sara y d a çevirdiği tü r lü e n t rik a la ra a le t old u ğ u n d an , yazık k i h alk ta ra fın d a n sevilm em iştir. Şehzade C am ii av lu su n d a k e n d i ad ın a y ap ılan tü rb e d e iki çocuğu ile b irlik te g öm ülüdür.
P lâ m d ik d ö rtg en o lan R ü stem Paşa Camii, d u v a rla rın d a k i çini süslem elerde san kazanm ıştır. Ç eşitli çiçek lerle b ezen m iş k a re şek lin d ek i b u çin iler d e v rin en
güzel ö rn e k le rin d e n olu p İznik fa b rik a la rın d a n g etirilm iştir. İzn ik Ç ini fa b ri k a la rı B irin ci Selim ta ra fm d a n y a p tırıl m ış olu p İsta n b u l’da cam ilerin ve t ü r b elerin çoğu b u ç in ile r ile süslenm iştir. E d irn e ’deki S u lta n Selim C am ii de yine İznik çinilerile sü s lü d ü r... V ak ’an ü v is K ü çü k Ç elebizade Asım , İznik çinisi h a k k ın d a şöyle d e m e k te d ir :
« S ah ip k ıran ı sa lâ tin i R u m S u ltan S e lim H an m e rh u m Ş ah İsm aili p ü rtad lili te d m ir v e te n k il k a stile azm i d iy a rı İra n ve sadem ei k a h rı k a h ra m a a n î ile ol sofi peçei E rd eb ilîn in k ü rs ii h ü k ü m e ti olan
(Lütfen sahifeyi çeviriniz)
şeh ri T ebrizi paym al ve v ira n id ü b h e r san ’a tn e rb a b ı m e h a re tin d e n b ir k a ç bin m ik ta rı e rb ab ı san ’a tı istishap itm elerd e d iy arı R u m u b e h ç e t rü s u m d a sanayii b ed ian ın z u h u r ve şu y u u n a b ais ve v e sile o ld u k la rın d a elsinei cu m h u rd a m ez k û r ve m e şh u r o ld u ğ u ü zre b irk aç n efer k aşig eran ı İznik şe h rin d e isk ân ve te m k in itm eğin ol d iy a rı m e z b u rla ra k a r a r gâh ta y in itm e le rd e Ç inii İzn ik î dim ekle şö h ret k a rin olm uştu»
Evliya Ç elebi ise, S ey ah atn am esi’nin 3. cildinde İznik çini k ârh a n e sin e tem asla:
«D okuz y e rd e ü s ta t k âşi k ârh an eleri v a rd ır. A srı A h m et H am evvelde ü ç yüz k â rh a n e im iş. V iran o lm u ştu r... K â şi- den k âseleri, ta b a k la rı, ib rik le ri d e ğ e r lidir. D iyarı O sm anîde n e k a d a r m ü n a k - k aş kâşili ay n a v a r ise, k â şile ri h ep bu İznik şeh rin d e işlendiğinden şeh rin b ir ad ı da Çini M açini R u m d u r. İcaznüm a b u k alem u n n ak ışlı öyle k â şile r k i v a s fın d an lisan h a k k ile k asırd ır.» der.
M erkezi k u b b ey i ta şıy a n kem erler, m ih ra p ile k a p ın m ik i y ö n ü n d ek i ik işer p aye ile y a n la rd a k i d ö rt fil ayağı ü z e rin e o tu rtu lm u ştu r. Son cem a at rev ak ı ise beş k u b b elid ir. Y erd en b ir k aç m etre y ü k sek te olan cam d n k ap ısın ın önünde k e m e rle r ile 12 sü tu n a d ay a n a n genişçe b ir saçak v a rd ır. K em erlerin dış y ü z ü n de u sta b ir k alem d en çıkm ış A llah, M u - ham m ed. E b u b ek ir, Ö m er, O sm an, Ali, H asan, H üseyin y azıtları görülm eğe d e ğer b ir k ıy m etted ir. Cam i şeh rin tic a re t m erk ezin d e o ld u ğ u için, M im ar Sinan v ap m ın altın a ay rıca a n b a rla r ve d ü k k â n la r y ap m ıştır. A n ıt’a üç y ö n d en m e r diven ile çık ılm ak tad ır. B u güzel cam iin çinilerine h a y ra n k a la n Mr. M am boury «İstanbul S eyyahin R ehberi» adlı ese rin d e R üstem P a şa C am ii’n d en b a h se d e r k en ; «F evkani o lan b u güzel cam i d a h ilen b ü tü n cid aran m ı s e tr eylem ekte b u lu n a n m u h te şe m çin ilerin ten v ii cih e- tile şeh rin b ir m ü c e v h e r-i m im arisidir. D ışarda ve ö n ü n d e iki sıra sü tu n u havi b ir av lu b u lu n d u ğ u gibi dış y ü z ü de çi n ile rle m üzeyyendir.» der.
R üstem P a şa ’nın ayrıca, Cağaloğlu Ç ifte sa ra y la r m ev k iin d e Y eni Sabah G azetesi b in asın ın ark asın d a b fr de m edresesi v a rd ır. K apısındaki yazıttan
(Devamı 31. sahifcde)
8
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
