KÜLTÜR BAKANLlGI
HALK KÜLTÜRLERiNiARAŞTIRMA ve GELişTiRME
GENEL MÜDÜRLÜGÜ YAYıNLARı: 164 SEMiNER, KONGRE BiLDiRiLERi Dizisi:34
•
ıv. MILLETLERARASı
•• " •• t. •
TURK HALK KULTURU KONGRESI
•
• •
•
BILDIRILERI
•
I.
cn.r
Genel Konular
PROBLEMLER
RüştüAKAR
(Türkiye)
İnsanın ılerleyebılmesı,yeni uygarlıklaryaratabilmesi; yarattığını ve bulduğunu toplamasıve gelecek kuşaklara aktarabılmesı, tanıta bilmesi ile mümkündür. Eğerbildiklerimiz ve yarattıklarımız b1,ıimle
birlikte gömülseydı, ınsanlığınher kuşağınınyeniden işe başlaması
gerekecektı.Bunun içindir ki bilirnde ve sanattaki ilerlemeler. müze-lerdebırıktırılmışkudretler sayesinde daima ileride olabilmektedir.
Müze Sözcük veTan.ımı
Müze Sözcüğü:Yunanca ve Latince. Muzton. Müzlertapınağı de-mektir. Sanat ve bilimyapıtlarınınya da sanat ve bilime yararşeyle
rinsaklandığıve halka gösterilmek içinsergılerıdığıyer yadayapı.! Müz, Yunan ve Romalılardailahe derecesineçıkarılanesatirişah siyet. Müze, Müzlerle (Periler mabeti), dokuzMüzlerın,herbiriayrıbir güzel sanat kolu olan müzlerle ilgilidir.2
. i
MüzeninTanımı: Doğa olaylarınıve insanemeğınıen iyi bir şekil-detemsil eden örnekleri koruyan ve bu örnekleri insanbılgısının
ge-lişmesiyolunda kullanan bir kurumdur. .
Başlangıçta. Ata'ya - Ecdat'a saygıve dinsel inançlar gibi neden-lerle birkısımeserlerbırıktırılmıştır.Budüşünceve görüşlerle de ilk müzeler genelolarak güzel sanatlaraayrılmıştır.3
•
Müze ve Folk1or Müzesi:
Kuşkuyok ki müzelerın ilk asli görevi. bütün ınsanlığaait olan eserlerikorumaktır.Bugünkü insanlarınzekasını..zevkini işletenbir soluk alma yeri gibi anılan müzelerın, kapısınıhalka daha çokgeniş
çe açması gittikçe artan birihtiyaçtır.çünkü müzeler şimdibüyük bir egitim faktörüdür.v
Görülüyor ki müzeler, bir egitim aracıve egitim yuvalarıdırve kendine özgü okullardır. Dünyanınen zengin arkeolojik eserlerine sahip olan bizim yurdumuzda müzelerıniki biiyük görevi ve önemi
vardır.
1 - ÖZellikle yurdumuzda bulunan. fakat birçokgeçmiş uygarlık lare;t ait olan eserlerinbılgınlere, araştırmayapmak isteyenlere ve
ög-1 Renkli- Resimli, - Ansiklopedik Büyük Sözlük 2 Sanat Ansiklopedisi - Celal Esat ARSEVEN - 1966
3 ŞerifBAYKURT:TürkiyeAnıtlan ve Türk Kültürü Tarihi Dersleri - 1984 Teksir Not-lan
2 RÜŞTÜAKAR
renmek isteyenlere fayda sağlamaküzere onlan korumak ve düzenle-yerek halka açmak.
2 - Tarih, sanat, arkeolojı,etnografya ve folklor eserlerini özellikle
halkımızasevdirmek ve onların zevkine varabilecekleri bir biçimde sergileyerek milli bilincicanlıve diri tutmak.
Çokyakınzamanlara kadar müzelerdeki arkeolojik ya da
etnogra-Iıkeserler birbakımaölü olaraksergılenıyordu.Eserbulunduğu yer-den koparılaraksalonlara getiriliyor, kendiyaratılıp yaşatıldığıyerle hiçbir ilgisikalmıyordu. İlgilieserin üzerine bir etikettakılmaklayetı niliyordu. Halbuki bugünkü müzecilikte söz konusu eserlere bir
can-lılık kazandınlmayoluna gıdılmektedtr.
Gerçeğisöylemek gerekirse Türkiye'deki müzecilik henüz istenilen düzeyde degildir. Nesi istenilen düzeyde degildir? diye sormak gere-kirse en önemlisi eserlerin ve tarihinin, gezen ziyaretçilere canlı ola-rak iyi tanıtımının yapılamaması. Anadolu'nun zengin topraklarında
ve insanında bulunan her türlü eserler ölü biçimdesergılenmektedır.
Bununla birlikte ilk tohumları 1846-1848 yıllarında atılanTürk
Mü-zectlığtnınCumhuriyet döneminde büyük hamleleryaptığıve büyük birhızla gelişmekteoldugu daaltıçizilerek belirtilmelidir.
Türkiye'deki tarih, kültür, tabiat varlıklarıile ilgili taşınır taşın
maz bütün belge, eşya, anıtve kalıntıları tespit ve tescil etmek,
ko-runmalarını sağlamak, cami, mescıt.medrese gibi vakıfeserleri dı şındakalan tarihi atiıtların onanmınıyapmak, taşınırmüzelik eserle-ri ve taeserle-rihi belgeleeserle-ri derlemekESKİESERLER VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜGÜ'nün görevidir. Bu genel müdürlük 1971 yılına kadar Milli EgitimBakanlığı'nabağlıolarak hizmet görmektedir.5
Bugün yalnızEski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü'ne bağlı
150'yeyakın müzernız bulunmaktadır.BunlardanbaşkaMilli Savun-ma Bakanlığı'na. Vakıflar İdarest'ne.Belediyelere ve diger kamu ku-ruluşlarıyla çeşitliÜniversitelerimize bağlıdaha birçok müzemiz
bu-lunmaktadır.Bu sayıdakimüze içerisinde sergilenen eserler ve çeşit
leri itibariyle dünyanınmüzecilik yönünde en önemli ülkesiyiz. Bir de buna ören yerlerımızıve açıkhavada bulunan anıtsal yapıları ekler-sek gögsümüz daha dakabarmaktadır.
Neden Folklor Müzesi:
Anadolu topraklarında600 yıllıkbirgeçmişesahip Türk milleti-nin yarattığıhalk kültürü (maddi-manevi) değerlertmlzneden acaba yurdumuzun çeşitlibölgelerine dağılmışbölük pörçük birşeyi ifade etmeyen etnografya müzeleri içerisinde yer almış, neden bağımsız
folklormüzelerı kurulamamışbu beni hep düşündürmüştür.Bu bil-diriyihazırlarkende Amerika'yı ikinci kez keşfetmernekiçin bu hu-susta birçalışma yapılıp yapılmadığınıkütüphanelerımızderıaraştır dım. Neyazık ki hiçbirçalışmaya rastlayamadım. Eğersizler
biliyor-sanızlütfen bana kaynak verin biryanlışlık yapmayayım.
~Dünyada ilk Iolklor müzesinin kuruluşundantam 100yıl geçtlgi halde ülkemizde henüz bir folklor müzesi kurulmamıştır.Gerçi, aka-demik bilimlerle ilgili arkeoloji, tarih, sanat tarihi, hatıra,plastik sa-1) Dr. Mehmet ÖNDER: Türkiye Müzeleri. Türkiyeış BankasıKültürYayınları,1985.
natlar ve müze evleri gibi yukarıda arz ettığımgibisayısı azımsarıma- J~
yacakmüzelerımızmevcuttur.
Ancak unutulmamalıdırki bütün akademik bilimlerin temelleri halk biliminin konusu olan ve ınsanlığın başlangıcından beri getirilen halk bilgileri üzerine oturmaktadır.Burada bir örnek vermek gerekir-se modern eczacılığırıtemelini halk ilaçları,bugünkü tekstil sanayi-nin temelini el dokuma tezgahları. sabanınyerini bugün traktörler
almıştır.O halde halk kültürü değerlerırnızındaha iyitanıtılması
geç-mişten geleceğedaha anlaşılırbir şekildeköprü kurulabilmesi için yurdumuzda birden çok folklor müzestnın kurulması sorunu ön planda kendini kabul ettirmektedir hatta bu konuda çok geç kalın
mıştır. Halk Kültürünü AraştırmaDairesi Başkanlığı'nın değerli ele-manlarınca ve Orta DoğuTeknik Üniversitesi ile Işbırlığı yapılarak çok şükürki folklor açıkhava müzesinin Ankara'da kurulması çalış
malan devam etmektedir.
Mensubu bulunduğumAnadolu FolklorVakfı'nınbugün ortaya
koyduğubir tezvardır.Bu da Türk folklormüzelertnınne şekilde
ku-rulmasıdır.Anadolu'daki insanlıkve Türklük yaşamındangelen ve bugün deyaşayanveyaşanan kültürlerin canlıolarak sergilenmesini yine Anadolu insanınıngeleneksel yaşambiçimini, giyimini kuşamı
nı,yemesini içmesini sunmaktır. "YaşayanTürk folklor müzesiçatısı
altındagünümüzInsanlarına sunmaktır." Geçmişzamanlar içerisin-de yaşayan insanların kullandıklan tüm etnografıkve sanat eserleri-ni tamamıolmasa bile bir kısmını geçmişteki fonksiyonlarını
kazan-dırarak onları yaşadıklanhalleri ile ve canlı olarak sergılemektır.Bu suretle sözünü ettığımrnüze ölü cısımlerın sergılendığtbütünün par-çalara bölünerek tarihi eserlerin ve etnografık eserlerin hazine ve de-posu değilgelenek vegörerıeklertmızın değerlerıdırtlmesınden meyda-na gelen canlıve fonksiyonel (işlevsel) eşyave eserlerin sergileneceği
birrnüze olmalıdır. Örneğinçok eski zamanlardan kalmışbir giysinin
nasıl gıyılıp çıkarıldığıbeline sarılan kuşaktanelerbulunduğuve
ku-şağınıngörevinin ne oldugu gıyılıp soyunurken gösterilmelidir. Bir mutfak eşyası (geleneksel bir mutfak eşyası)içerisinde yemek pışırt
lirken tanıtılmalıdır. Ateşyakma biçimiyle ele alınmalıdır. Sözü edi-len tarihi tencere bugünkü havagaziya da elektrikfırınlanylayemek
pışırılerek sergılenmelıdır.Bir sünnet odası teşhirve tanzımı yapılır
ken bugün modern mağazalardabulunan plastik mankenler yerine balmumundanheykeltraşlar tarafındantüm yüz ifadeleriyle araç ve gereçleriyle adeta o çağ yaşatılmalıdır. İzleyenkendisini bir an bile ol-sa o mekanda ve atmosferde hissetmelidir. Burada bir hususu dikka-tinize sunmak istiyorum. Yeni zamanlarda çokkullanılanbir nostal-jik özlem değildir (geçmişiyenidenyaşamak).Bu örnekleri folkloru-muzun birçok alanındavermek mümkündür. Zaman yeterli
olmaya-cağıiçin bu kadar değinmekistiyorum. Yine birgörüşolarak kurula-cak bu müzede aslına uygun senaryolarla çekilen filmler izleyleiye (müze ızleyıcıstne]gösterilerek hafızalardauzun süreler kalmasını
sağlamakda mümkündür. İnsanlara birşeyler öğretebılmek hedefle-niyorsa kültürümüzün daha iyi tanıtılması çok ciddi anlamda
amaç-lanıyorsa düşünulüpele alınmak istenen folklor müzelerinde folklo-rik eserler ve bu eserlerin işlevlerigünümüz insanına aktarılırkende
4 RÜŞTÜAKAR
mutlaka öğretrnekve eğıtmek konusu göz önünde bulundurulmalı
dır.
Şu hususu ısrarlatekrarlamak istiyorum. Etnografya Müzeleri ile Folklor Müzeleri birbirine karıştırılmamalıdır,Bir para kesesi, bir çift çorap, birtakı,bir halkçalgısının bağımsızolarak ve bağlantısız ola-rak etnografya müzesinde sergılenmesıdoğrubirolaydır.Ancak folk-lor müzesinde ise yanlış bir olaydır. Mutlaka ve mutlaka o takının
tüm giysilerle birlikte sunulmasıhalinde bir bütünü anlatmak sanı
nm kolay ve ilginç olur. Şunuda söylemek istiyorum. Türk folklor
müzelerının kurulmasıkonusunda ilgili resmi kurumlar, Planlama
Teşkilatıdaha da geç kalacak olursa hızla gelişenTürkiye Cumhuri-yeti bir sanayi toplumu olma yolunda olduğunagöre hem nitelikli malzemelerin toplanmasıhem de malıyetlerın artmasıyönünden iş
dahadagüçleşecektır.
Yukarıdaki görüşlertmızınışığı altındaAnadolu FolklorVakfı ola-rak maddi ımkanlarımız oranmda önce Ankara'da kurulmasını planladığımızTürk folklor müzesi teknik ayrıntı1annıincelemek için
1990'nınEkim ayında altıülkeyi kapsayan DoğuAvrupa ülkelerinin
bazı müzelerını(tabii ki folklor) gezip inceledim. Bu müzelerm de isimlerini size vermek istiyorum. Macartstan'ın başkenti Budapeş
te'ye 30 km yakınlıktakiSzentenedreAçıkHava Köy Müzesi,
Buda-peşteEtnografya Müzesi, Romanya'nmbaşkenti Bükreş'tekiKöy Mü-zesi, Romanya'nınPiteşti şehrindekiBag Evleri Müzesi, Romanya'nın
Sibu kentindeki Ziraat Aletleri ve Teknoloji Müzesi, Çekoslovakya'nın
Kosice ŞehrininMüzesi, Yugoslavya BelgradEtnoğrafyaMüzesi,
Hol-landa'nınKempen Köy ~üzesi.
Bu ülkelerdeki müzelerde gördüm ki halk kültürü değerlerınıçok önceden derleme, değerlendırme,teşhirve tanzim, dışa açılmave
ta-nıtma konularındabizlerden çok önde gitmektedirler. Ulkemızde ma-. alesef üzülerek söylemekgerekırsefolklorunyani halk kültürümü-zün hala halk dansları karşıhğıolarak algılandığıdaha da kötüsü çokdeğerlidevlet büyüklerinin bile bir folklor ekibi izledik ve çok be-gendik sözlerikulağımızdaçınlıyor.
Türk folklorunun ülkemizin milli birlik ve beraberliginde bizleri birbirimize sıkı sıkı bağlamasındaçok fonksiyonel olduğuna inanıyo
rum. Bu hususlara Türk gencinin çokilgiduyduğunuözellikle söyle-mek isterim. Özellikle Anadolu topraklarınınsahibi olan milletirniz için, milli duygularımızındiri tutulup pekiştirilmesindeTürk folklor
müzelerınınçok büyük önemi bulunduğuna inamnaktayız.Türk folklor müzelerınınbir an önce ele almarak yurdumuzun en ücra
yerleşim merkezleriİıeulaştırılmasınıda önemle belirtiyoruz. Söz ko-nusu müzelerınTürk halk kültürümüze büyük kaynaklık edeceğını
gençnesılımıze geçmiştenmesajlarverebıleceğınıtahmin ediyoruz. Devletimizin ilgili makamlarını, vakit geçirilmeden ve bir an önce bu konuyaeğtlmelerınıhem önemle ve içtenduygularımızladiliyoruz Ifem dedıleğımızınsonucaulaştırılmasınısabırsızlıklabekliyor bizim
yapmışoldugumuz çalışmalarada tüm bilimadamlarımızmve
