Giriş
• Bitkiler toprağa ile bağlıdır bu yüzden bulundukları bölgenin iklim etkilerinden kurtulamazlar. Meterolojik parametreler tarımsal üretimi olumlu yada olumsuz mutlak etkilemektedir. Tarım ürünlerinin verimliliğini ve tarımsal yatırımların başarı derecesini hava koşulları belirlemektedir.
kökleri
Hava olaylarının bitkiler üzerindeki etkisini en aza indirmek, bitkisel ve
hayvansal ürünlerin nitelik ve niceliklerini arttırmak, hava olaylarının
önceden tahmin edilmesine ve buna bağlı olarak gerekli önlemlerin
alınmasına bağlı olarak değişmektedir.
Ekoloji Tanımı
Canlıların kendi aralarındaki ve bu canlıların çevre koşulları ile olan ilişkilerini araştıran bir bilim dalıdır.
Ekoloji kelimesi ilk olarak Alman biyolog E. Haeckel tarafından 1866 yılında kullanılmıştır.
Ekoloji, Yunanca ’da yurt, yuva, ev ve yaşanılan yer anlamına gelen «Oikos» ve Bilim an- lamına gelen «Logos» terimlerimden oluşmuştur.
Çevre koşulları üç ana grupta toplanmaktadır:
1. İklim faktörleri (sıcaklık, ışık, nem, hava ve hava hareketleri)
2. Toprak faktörleri (toprak fiziği, toprak kimyası, toprak suyu, toprak havası ve toprak sı- caklığı)
3. Canlı faktörleri (toprak içinde ve toprak üstünde yaşayan tüm canlılar)
Çevre koşullarını oluşturan bu faktörler, canlıları her zaman ve her yerde aynı önem ve yoğunlukta etkilemezler.
Bunların en düşük (minimum), en uygun (optimum) ve en yüksek (maksimum) etki sınır- ları; canlıların cins, tür, çeşit ve gelişme devreleri ile yetiştiği yerlerinin özelliklerine göre büyük değişim gösterir.
Yine, en düşük ve en yüksek sınırları arasındaki fark ile yoğunluğa göre, canlıların morfoloji ve biyolojilerinde büyük değişiklikler ortaya çıkar.
Canlılarda ortaya çıkan bu değişimler, içinde yaşadıkları çevre koşullarına etki yapar.
Kısacası hem canlı ve hem de içinde bulunduğu çevre koşulları, karşılıklı ve sürekli olarak birbirlerini etkilerler ki, işte bu durumu yani, karşılıklı etkileşimleri ekoloji bilimi inceler.
1. Canlıların iklim ve toprakla olan ilişkilerini açıklayabilmek için;
iklim bilimi (klimatoloji) toprak bilimi (pedoloji)
yeryüzü bilimi (jeoloji)‘nden;
2. İklim, toprak vb. nin diğer canlılardaki etkileri anlayabilmek içinde
• Biyoloji,
• Fizyoloji
• Genetik
• Morfoloji
• Anatomi
• Histoloji
• Sitoloji ve
• Sitogenetik… bilimlerinden yararlanılır.
Ekolojinin Kapsamı
R. Dajoz’un sınıflandırmasına göre Ekoloji 3 bölüme ayrılmaktadır.
Otoekoloji (Bireysel ekoloji)
Sinekoloji (Toplumsal ekoloji veya ekosistem ekolojisi) Popülasyon ekolojisi
1. Otoekoloji (Bireysel ekoloji)
Tek bir tür ile çevre faktörleri arasındaki ilişkiler araştırılır. Otoekoloji çeşitli ekolojik faktörler karşısında türlerin tercihlerini, tölerans sınırlarını ve türün bulunduğu yeri, fizyolojik ve morfolojik olarak çevrenin etkilerini araştırır. Fakat bu türlerin diğer türlerle olan ilişkilerini araştırmaz. Ancak bir tür hakkında tam ve detaylı bilgi vermektedir.
Ekolojik Faktör Kavramı
İklimsel, kimyasal veya biyotik gibi çok çeşitli faktörler yaşamı aynı anda etkilerler. Canlıları doğrudan etkileyen bu çevre elemanlarının tümü «Ekolojik Faktör» olarak adlandırılır.
Ekolojik Faktörlerin canlılar üzerindeki etkileri
1. Karalar üzerinde yaşayan türlerin iklimsel koşullar sonucu kaybolması.
2. Üreme ve ölüm oranını değiştirir ve gelişme devrelerine ya da göçlerine neden olarak etki eder.
3. Kantitatif karakterler üzerine etki eder.
Bitki Ekolojisi
Dünyada yaşayan ortalama bitki türü bulunmaktadır. Bu kadar çok bitkinin dünya üzerinde yayılma alanlarını bir takım çevre koşulları belirlemektedir. Yani bu tür- lerin dağılışı rasgele değil, belirli bir çevre faktörüne bağlı olarak değişiklik göster- mektedir.
Tarımsal üretimde açıkta yapılan yetiştiricilikte sıcaklık, ışık yoğunluğu, nem, gün uzunluğu, rüzgar, yağışlar gibi faktörler insan kontrolünde olmadığından, yetiştirdiğimiz bitkinin çevrenin koşullarına uyması beklenmektedir.
260.000
Bazı bitkiler istedikleri tüm koşullar sağlandığında istenilen yüksek verimi vermektedir. Çevre fak- törlerinin birinin olumsuz olması durumda bile bitki verimi azalmakta, zarar görmekte hatta yaşamını yitirmektedir. Ancak bazı bitkiler değişen çevre koşullarına uyum sağlayarak yaşamlarına devam edebilmektedir. Bu bitkilere adaptasyonu yüksek bitkiler denmektedir. Bu bitkilerin ku- rağa, sıcağa, soğuğa, hastalık ve zararlılara, toprak koşullarına dayanabilmesi yüksek bir adaptasy- ona ihtiyacı vardır.
• Kurak ve sıcak bölgelerde yaşayan bitkilerin su kaybını azaltmak için yapraklarının diken şeklini alması, kıvrık ve tüylü olması, gövdelerinin kalınlaşıp su depo etmesi, kök sistemlerinin derine ve suya ulaşabileceği şekilde gelişmesi.
• Nemli bölgelerde yaşayan bitkilerin geniş yapraklı olmaları
• Su bitkilerinin terleme ile su kaybını arttırmak için yapraklarının geniş yüzeyli olması ve yapraklarında hava boşluklarının bulunması
• Su ile dolu olan topraklarda özellikle bataklık alanlarda hava köklerinin bulunması.
• Bitki yapraklarının dallara birbirlerinin güneşlenmesini engellemeyecek şekilde dizilmesi birer adaptasyondur.
Bir bitkinin adaptasyon özelliğine başlıca iki ana faktör etkili olmaktadır.
a: Bitkinin genetik yapısı b: Çevre koşulları
Örneğin: Bir tohumun çimlenmesi, yaprak yapısı, çiçeklenmesi, meyve vermesi ve tohum vermesi onun genetik yapısından ileri gelmektedir.
Elmaların Kırmızı, yeşil ve sarı renklerde olması genetik yapı ile ilgilidir. Ancak Genetik olarak koyu kırmızı kabuk rengine sahip Starking delicious elma çeşidi yeterli olmayan sıcaklık ve ışık şiddetinde bu özelliğini göstermemektedir. Dolayısı ile genetik yapıdan ileri gelen özelliklerin, çevre faktörlerinden etkilenmesi söz konusudur.
Bu gibi çevrenin etkisi ile meydana gelen ancak kalıtsal olmayan özellikler «modifikasyon»
olarak tanımlanmaktadır. Ortam koşulları eski haline dönünce bitkide eski haline döner veya oluşan karakter döllere aktarılmaz.
KAYNAK
Ağaoğlu, S. ve ark. 1995. Genel Bahçe Bitkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve geliştirme Vakfı Yayınları No:4.
Dokuzoğuz, M. 1974. Meyve Ağaçları ve Çevre İlişkileri. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi yayınları, İzmir.
Top, N. ve Zincirlioğlu, Ö. 1987. Bitkilerin Ekolojik Girdi İstekleri.
Eser, D. 1997. Tarımsal Ekoloji. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayın No.1473, 176 s., Ankara.
Akman, Y., Güney, K. 2006. Bitki Ekolojisi Botanik, Palme Yayınları No: 345.
Akman, Y., Ketenoğlu, O., Kurt, L., Güney, K., Tuğ, M., Bitki Ekolojisi, Palme Yayınları No: 300.
