KAVRAM NEDİR?
Kavram;
Çevremizdeki olay ve objeleri benzerlik ve farklılıklarına göre
gruplandırdığımızda o gruba verdiğimiz isimdir. Kavramlar, soyuttur ve gerçek dünyada yoktur.
Olaylar, varlıklar, nesnelerle ilgili geçirilen yaşantılar ne kadar çok ise insan zihninde o kavramla ilgili pek çok fikir ve düşünce canlanacaktır.
Tersi bir durumda ise fikir ve düşünceler sınırlı olacaktır.
KAVRAM YANILGISI
Bir kişinin bir kavramı anladığı şeklin, ortaklaşa kabul edilen bilimsel anlamından önemli derecede farklılık göstermesidir.
Kavram yanılgıları için; yanlış algılamalar, alternatif kavramlar, ön
kavramlar, alternatif çerçeveler, kişisel model ve anlık bilgiler gibi isimler de kullanılmaktadır.
Hiç fen dersi almamış bir kişi, etrafında gelişen doğa olaylarını
anlamaya, yorumlamaya ve açıklamaya çalışır. Bu süreçte ailesi, çevresi,
yazılı ve görsel basın, mitolojik ve özellikle de bilimsellikten uzak diğer
kaynaklar önemli rol oynar.
Ancak bu kavram ve bilgiler çoğunlukla bilimsel olmayan kaynaklardan edinildiğinden tamamına yakını yüzeyseldir ve bilimsel temelden yoksundur. Bu ön kavram ve bilgilerle fen dersine gelen öğrencinin kendi geçmişindeki deneyimleri sonucu sahip olduğu bilgilere kavram yanılgıları denir.
Öğrencilere bir bakır çubuğun ısıtılınca neden genleştiği
sorulduğunda çok ilginç cevaplar ortaya çıkmıştır. Öğrenciler bu
olayda bakıra ait zerrelerin genleştiğini savunmuş ve bakır
zerrelerinin ısınınca genleşerek birbirine değdiğini ve bununda bakır
çubuğun genleşmesine neden olduğunu belirtmişlerdir.
Bir konuda hiç bir kavrama ve bilgiye sahip olmamak, o konuda kavram yanılgısına sahip olmaktan çok daha iyidir.
Kavram yanılgılarının en önemli özelliği öğrenciler
için bir bilgi niteliği taşımaları ve öğrencilerin bunları
diğer bilgilerden farklı görmemesidir.
Kavram Yanılgılarının Nedenleri
1. Öğrenci faktörleri : Ön bilgilerin eksikliği, önyargılar, motivasyon ve ilgi eksikliği, bilimsel konularda günlük konuşma dilinin kullanılması…
2. Öğretmen faktörleri: Yetersiz konu bilgisi, detaylara fazla önem verme…
3. Ders kitapları faktörleri : Öğretme sıralaması, hata ve yanlış bilgi içermesi, şekil ve örneklerin eksikliği, konular arasında bağlantı eksikliği…
Birçok kavram yanılgısı benzetmelerin gerçek açıklama gibi algılanmasından kaynaklanır. Örneğin, atom gözle görülemeyecek kadar küçük olduğundan atomun yapısı ilk kez anlatılırken güneş sistemine benzetilir veya somut bir model ile anlatılır. Aksi belirtilmez ise öğrenci atom ile güneş sistemi arasında bire bir ilişki kurabilir ve atomu güneş sisteminin küçültülmüş hali gibi düşünebilir, bu da onlarca kavram yanılgısına çanak tutar.
Birçok kavram yanılgısı ise derinliğine inmeyen yüzeysel
açıklamalardan kaynaklanmaktadır. Örneğin periyodik cetveldeki IA grubu elementleri öğretilirken “Haydarpaşa Lisesinin Nankör
Kimyacısı Rabianın Cesedini Fırlattı” ibaresi kullanılarak ezberletilmesi.
Öğretmenlere kavram yanılgılarının giderilmesinde önemli görevler düşmektedir. Öğretmenler, öğrencilerdeki bu kavram yanılgılarını düzeltmeye kalkışmadan önce onların zihnindeki yanlış kavramlarla yüzleşmelerini sağlamalıdır. Bu bir anda olmaz, bir süreci gerektirir, bu süreçte öğretmenler tarafından yapılması gerekenler:
Öğrencilerin kavram yanılgıları tespit edilmelidir.
Öğrenciler arasında bir tartışma ortamı yaratılarak sahip oldukları kavram yanılgıları ile yüzleşmeleri sağlanmalıdır.
Bilimsel yaklaşım ve modellerle öğrencilere bilgilerin yeniden yapılandırılması ve özümsenmesi için yardımcı olunmalıdır.
