EM İL ZOLA
30 uncu ölüm yıl dönümü münasebet i b-
• Ç İ N D E K İ L E R Emil Z ola
A m e r ik a n ın sırrı ş e v k e ti K ıt‘a
Ona [ Şi‘ir ]
O ond d ’H e u r [Sonnet]
S o l m a y a n g ü z e llik le r Ra zı h a r p le r h a k k ın d a
O sm an Galip A lî. I)J.
A. D.
İ. S a fa
R a fa le de P a r fu m s İran ş a ‘irleri
Ih‘. G. L e R on
İsmail Hakkı Matbaası
YENİ NEŞRİYYAT
MEMLEKET MES’ELESl ILIM CEPHESİNDE Mu'allim Mehmet Ali Şevki B. braderimizin bu çok özlü tedkik eseri mu‘allimler ve alim
ler için çok faydalıdır . Şu bahslar bilhassa çok mühim ve eazibdir : ilim mi felsefe mi , Tarihin dinileşm esi. S. 24 f i : 20 k.
POSTA KUTUSU
Reca’i Beye : O zatin şu satırlarını da okuyun :
Pek az zaferler bu kadar Pcazenğiz netayiç vermişdir . Müslümanlar nazarında Yunanistan değil, hakikati halde , Ingiltere de ve bir az da Avrupa mağlub oluyorlardı .
Türkiye ye karşı hiç bir memleketin, asker göndermiyeceğini bildiklerinden, sulhu imza etmek için Lausanne a gelmiş olan Ankara murahhasları, galibler edasile tekellüm etdiler ve İstanbul un îngilizlerden tamamen tahli - yesi,«Capitülation»lârın terki, v.s.; gibi ihtimal verilmez mutalebelerine serfuru etmek lâzım g e ld i. Mutalebelerinin cümlesi kabul olundu .
Lausanne münakaşaları âlemi islâmda m u
azzam bir te’sir yapdı . İngiliz hükümetinin sabık re’isi, haklı olarak, şu satırları yazıyordu:
« Bu sulh şimdiye kadar İngilterenin imza etmiş olduğu sulhnanıelerin en ziyade ba'isi zül olanıdır. Uzun dört harp senesi esnasında Britania İdarin kendilerinden almış oldukları şeylerin hemen hemen cümlesini Türkler tekrar elde etdiler . Hükümetin haricî siyaseti üzerinde bu keyfîyyet, silinmez bir lekedir. »
K İ R A L I K A V R U P A ! M E S K E N L E R îçtihad Evi nin 2 inci ve 3 üncü katlarında 2 da’ire kiralıkdır. 3 iincü katdakinde sıcak su teşkilâtı da vardır. Her g ü n , her sa ‘at göriile bilir. Her ikisi de altışar odalıdır .
Dr. Yorği Fotaki Mavromatis
E m r a z ı d a h i l i y e
Beyoğlu Venedik Sokağı M 5
Cuma ve cumartesinden başka hergün 2,5 dan 7 ye kadar.
Çarşanba günleri parasızdır.
Telefon : B. 4707
GLlSERO FOSFATLI ŞARK
M ALT HULÂSASI
Eczacı Ekrem Beyin nezareti altında sureti hususiyede i‘mal edilmekdedir.
Deposu Ekrem Necip Ecza Deposu Telefon: İstanbul: 78
Rafale de Parfum s
S O N N E T S
PAR LE Dr. A B. DJEVDET
Edition de luxe, pages 131, Prix : i00 piastresA p r a h a m E k ş i y a n Kerestecilerde No. 412
Dépôt de bois de construction en tous genres Téléfon : Stamboul : 2827
İ e t lh a d ın b u l u n d u ğ u b a ‘z ı y e r le r İçtihad „ ın İstanbulda satıldığı ba‘zı yerler : K a d ı k ö y ü n d e Mııvekkithane caddesinde Tütüncü D ik r a n E f e n d i, K ö p r ü ü z e r in d e .M. K e m a l E f e n d i, R iiy ü k A d a d a İske
le başında Tütüncü N ik o E f e n d i, Ü s k ü d a r d « İskele başında Tütüncü İ lh a m ! E fe n d i
Dükkânları
İSTANBUL
ÇÎNKOGRAFHANESt
Ankara caddesinde İlhami matbbaası üstünde, her nevi' çitıkograf işleri dikkat ve sür'atle
ve ehven fiatla yapılır
Pays étrangers
Pour un an : 2 Dolars Edition spéciale : 3 Dolars
A D R E S S E
«Idjtihad» Constantinople Téléph : 20865 xxvmème ANNÉE 1 O ctobre 1 9 3 2
İ Ç T İ H A T
Türkçe ve Fransızca
İLMİ, E D E B İ, İK T İS A D İ
No : 354
Seneliği ( 24 Nüsha ) Türkiye için: 2 1 ,2 , ‘lâ kâğıdlısı
5 liradır A D R E S
Cığaloğlunda tçtilıad Evi
Tarihi Te’sisi :1904 — Genève Yirmi sekizinci sene 1 T e ş r i n i e v v e l 1 9 3 2
EMİL ZOLA Z o la y a ln ız F r a n s a n m d e ğ il b ü tü n
in s a n lığ ın büyük a d a m la r ın d a ııd ır . İ ç t i h a d ı n bu n ü s h a s ın ın in tişa r taı*i- b in d e n sek iz y ü n e v v e l ö l ü m ü n ü n 3 0 u n cu yıl d ö n ü m ü i d i . B ü y ü k a d a m ların h a y a tla r ın ın tarihini o k u m a k bü y ü k adam o l m a y a d o ğ r u sev k ed e n lıir te'sir v e fe y z e ıııalikdir . Z olayi ç o k ta ‘ziın ed erim . Çüııki o y a ln ız bir fo to ğ ra f yibi c e m ‘iy y e tin s e f a l e tini ve c e m 'iy y e t iıı n iz a m ı h a z ır ın ın b o z u k lu k la r ın ı v e h a k s ız lık la r ı n ı y ö s - te r m e k le iktifa e tm e ın iş d ir . O nun v ic danı k o ll a r ın a e m r e td iğ i v a k it, a slan bir a s k e r yibi m ü c a d e le m e y d a n ın a da koşmuşduı*. D reifııss ın es'elesi e n .h a d d e v r in d e ik e n b en P a r is d e id im . Onun A u r o r e y a z e le s iııe y a z d ığ ı y a zıları y e ııç liğ iıı a teşi v e h e y e c a n ı ile titre - y e re k o k u y o r d u m . Oıııın kafası k ır ıl
m ak iste n ild i; bunu da y ü z ü m le y o r . düııı. F a k a t nurdan k afayı kim kıra bilirdi. C h a iıviııism e o n u n «.I’accusenT a ltın d a sefil ve s er y e rd a ıı y e r e düşdii.
Ila k ik l edil» b ö y le o lu r . F r a n sa h ü k ü m e tin e v e Fra nsa m a h k e m e s in e İni - en in eldi , fakat F ra n sa h ü k ü m e tin i v«v F r a n s a m a h k e m e s in i ve lıer ik isi
nin n a m u s u n u bu h ü c u m i l e ku rtard ı, bir d a h a ish a l e ld i Ki h ü k ü m e t le r e , d a lk a ıık la r d a n z iy a d e sert h a k p e r v e r
1er lıid ın et ed er. Z o la F r a n s a İnikü - m e tin e v e F r a n s a A d liy e s in e h ü c u m e t m e s e y d i, s u s sa y d ı, ın a ‘s u m D reifııss k u r ş u n a d i z i l e c e k d i , o n a c a s u s d eni- le e e k d i, o n u y ö ın e c e k le r d i, F a k a t h a k ik a tin y ö m ü l m e s i iç in bü tün k iir e ’i arzın taşı to k ra ğ ı kâfi d e ğ ild ir . l i a - k ik a l ç o k g e ç m e d e n m e z a r taşlarını b asile k ıra ra k d ışarı fır la y a c a k d ı . O z a m a n F r a ııs a y a bu ın ü d h iş H ak ik a t
« G afil! m uy fil ! k a til F r a n s a ! « diye b a ğ ır a c a k d ı . Z ola nu C azzaın bir sahil feneri yibi F r a ııs a y ı aydııılatdı . O d e v r in F r a n s a h ü k ü m e t in i v e m a h k e m esin i a lk ı ş la y a n d a ik a ıık v e sa tılm ış v ic d a n la r ın d a n o n bin yüz bin ve ııâ m ü te n â b i bin kerre: d a h a biiyük lıid - m e t eldi. H u g o ıııın ka n a 'a tıııd n y ım : en sö n ü k iş en p a r la k s ö z e m ü r e e c a h ılır , ınuta a ssıb v e e k s e r iy a ın ııra ’i n a lio ııa - lisllik b a y r a ğ ı ç e k e n le r in y u m r u k la r ı v e
basto n la rı a ltın a m u h te r e m v e mu - kad des kafasını arz e tm iş o l m a s ı , G er
m inal d a n d a F écondité d en v e . d iğ e r bütün kita bla rıııd a n da b ü y ü k bir e se r o lm ıışd ıır. Bu s e b e p le d ir ki G alih bey o ğ lu m u z u n Z o la y a a'id yazdığı uzun y a zıy ı İçtilıad ın b a şın a s e v in e r e k v e s e v e r e k k o y u y o r u m ve k a r iT e rim e bunu d ik k a tle o k u m a y ı ta v s iy e e d i
y o r u m . AB. D.L
5816
İ Ç T İ H A T Emil Zola 2 Nisan 1840 tarihinde Pariste d oğdu. Çocukluğundan beri edebiyata karşı kendinde fevkalâde bir inzicap hissetmiş olan bu meşhur romancı hayata gayet fena ahval dahilinde atıldı . Henüz yedi yaşında iken babasını kaybetti . Ve o günden beri ailenin yı'dızı sönmüş gibi , felâketler birbirini takip etmeye başladı. Babanın bıraktığı büyük ser
vet ötede beride ilişiip k ald ı. Kısa bir zaman içinde yoksulluk baş gösterdi . Evin fantazi eşyaları birer birer satıldı. Ve nihayet ana ile oğul gayet nıiitevazi bir mahalle de , eski bir apartmanın en iist katına taşınmağa mecbur oldular. Seneler geçtikçe sefalet artıyor , Zola ve annesi en büyük , en acı mahrumiyetlere katlanıyordu .
Z ola. 9 Şubat 1860 tarihinde bir samimî arkadaşına yazdığı mektupta bütün meraretini
döküyor:
« Birkaç günden beri çok , pek çok ırıahzu-
« num ... bitabım, iki kelime yazm ağa, hattâ 4
« yürümeğe bile mecalim yok . istikbali düşü -
« nüyorum . Ve onu o kadar karanlık, o kadar
« karanlık görüyorum ki , korku ve dehşetle
« gerileyorum . Para yok , sanat yok , yeisten
« başka bir şey yok . Yanımda ne bir kadın ,
« ne bir arkadaş , dayanacak hiç bir kuvvet
« yok . Her tarafta bigânelik ve istihfaf . . .
« Her şeyden şüphe ediyorum, ve evvelâ ken -
«diniden. Bazı günler kendimi zekâsız zan -
« ediyorum . Vaktile o kadar büyük hayaller
« kurmak için neyime güvendiğimi diişiitıüyo-
« ram . Mektepte gördüğüm tahsil bir şeye
« yaramaz, çünki amelî bilğim hiç yok . O
« halde ne yapmalı ? Hakikat muttasıl beni
« sıkıştırıyor. Fakat ben yine hayalle uğraşı -
«yorum .... Şimdiye kadar bir dakika bile
« mesut olamadım. Kimse ile görüşmiyorum .
« Odamda, ateş başında düşüncelerim, ve bazan
« da hayallerimle yalnız yaşıyorum. »
Zola bu bedbinliğini bir daha meydana ko - rııadı. Bir ay sonra yine ayni arkadaşa yazdığı bir mektupta maişetini temin için ufak bir memuriyete ihtiyacı olduğunu bildiriyor:
« Aradığım memuriyetin nevi ne isterse
«olsu n; ben herhangi bir m üessestye yüksel-
« uıelc iimidiie g rmiyeceğim için o müessese -
« nin bana istikbal verıip vermiyeceğini dii -
« şümnem bile . Benim bütün gayem açlıktan
« ölmemek için ayda yiiz frank kazanmaktır.
« Yalnız kalemimle geçinmek istesem taıımma-
« dan öleceğim muhakkak olduğundan şimdilik
« ekmeğimi dışarda kazanmağa mecburum
« Bilâhare belki kendime yazılarımla bir mevki
« hazırlarım . »
Nihayet bir Dok şirketinde , ayda altmış frank maaşla Zolaya bir vazife verildi . Genç adanı kalbinin isyanına galebe ederek bu işi kabul etti .
« işte bir aydan beri bu menfur dükkânda
«çalışıyorum . Fakat Allah ta bilir ki artık
« usandım . Bana dağ başında bir mağara ver-
« sinler, başka bir şey istemem . Orada mün -
« zeviaııe yaşamak ve ne insanlarla ne de on -
« ların muhakemelerde katiyyen uıeşğul olına-
« uıak isterim . Bunu boş bir şair arzusundan
« ibaret sanma. Ciddî söyliyoruuı, ve annem
« olmasaydı bu fikrimi çoktan beri icra mev -
« kiine koyacaktım ... Bu şeyleri düşündükçe
« nekadar muztarip olduğumu tasavvur ede -
« mezsin ... Çok defalar zihnim dağılır, dağılır,
« ve yine ayni noktada durur. Sevdası bende
« bir türlü öimek istemeyen ve daima çirkin
« hakikatle çarpışan hayallerimi , hürriyetimi
« ve sarrafın bütün o semavî güzelliklerini dii-
« şünüp ağlarım . »
Filhakika ay nihayetinde işini terketti , ve ondan sonra iki sene korkunç bir yoksulluk içinde yaşadı . Haftalarca, aylarca ekmeğini zeytin yağına batırup yedi . Kışın en souk bir gününde birkaç para bulabilmek için biricik paltosunu ikrazat sandığına rehin verdi.
Pariste arkadaşı yok gibidi . Bilhassa kızlarla hiç konuşmazdı. Yalnızlığı seven çe - kiııgen tabiatı yeni rabıtalar tesisine mani idi.
Fakat kadın, idéal kadın , daima zihnini meş
gul ederdi. Günün birinde evleneceğini düşün
dükçe, taliin ona nasıl bir şey nasip edeceğini kendi kendinden sorardı :
« Acaba güzel m i, çirkin mi , eyi mi yoksa
« fena mı olacak ? Maalesef eyilikle güzellik
* herzaman bir arada bulunmaz . Fakat belki
* inşallah bizim bu iki cihetten taliimiz yaver
« olur. Her şeyi eyice nazarı itibara alınca
« saadetin izdivaçta olduğunu düşünüyorum .
" Her kadında eyi bir zevce olmak istidadı
« vardır ; bu istidadı eyi kullanmak kocaya M racidir. Böyle zevcin böyle olur zevcesi ...
« Kocanın büyük bir vazifesi vardır: Karısına
« yepyeni bir terbiye vermek. Evli olmak için
■* b*r yatakta yatmak kâfi değil, fikirler de bir
« olmalı . Aksi taktirde er geç aile hayatı tat-
« sızlaşır . »
Yirmi yaşında şair henüz hayalle uğraşıyor.
Tam bir fikir ve ruh ahenği içinde iki kişilik bir saadet arıyor. Fakat souk bir tavanara - sında kimsesiz yaşıyor.
Nihayet fena taliiıı sonu geldi. Karanlıklar içinden hafif bir ışık belirdi: 1 Şubat 1862 de Zola yüz frank maaşla Haşet kütüphanesine girdi .
İLK ADIMLAR
Haşet kütüphanesinde günü gününe tam dört sene çalıştı . Bu seneler Zolanın kat’î mesleğini tayine medar oldu . Maamafih fikir sahasında henüz ııe yol tutacağını bilemiyordu.
Bidayette Realizme muhalefet ediyordu.
* Ru Realist efendileri hiç anlayamayorum.
* Dünyanın en realistçe mevzuunu alıyorum :
« Bir çiftlik a v lısı, fışkılar , bir ırmağın iize -
■ rinde yüzen ördekler , sağda bir incir ağacı
« v . s... İşte şiirden büsbütün ârî bir levha .
« Bunların üstüne güneşin ziyası gelüp altuıı
* renkli samanları, su birikintilerini ışıldatsa , ağaç dalları arasından geçiip demet demet
* etrafa serpilse ve bunların ortasında tavuk-
« larına yem veren şirin ve çevik bir köylü
* kız bulunsa levhanın kendine mahsus bir
« şiiri olmaz mı ? İnsan bu manzaraya hayran
« k a lm azın ı?.:. Şu halde bu Realizm keliıne-
« sile ne demek istiyorsunuz ?»(25 mart 1860), Bilâhara muhalefetini daha kat’î surette ifade ediyor :
« Hakikat hazindir, hakikat çirkindir ; onu
« çiçeklerle örtelim , onunla münasebetimiz
« ancak bedbaht insanlığımızın ihtiyacı kadar
« olsun. Ruhun payı ayrı kalsın , ve boş va -
« kıtlarımızı hayal güzelleştirsin ... Gözlerimi
«fışkıdan kaldırır, güllere çeviririm. Güzel
« çiçekleri yetiştiren fışkının faydasını inkâr
« etmiyorum, fakat ben , pek az faydalı olduğu
« halde gülleri tercih ederim . Hakikat ile
« idéale karşı olan duyğularım bundan ibarettir. ;
« Birini lüzumuna mebni kabul eder ve ona
« tabi olurum ... Fakat bu bayağı yoldan kur-
« tulur kurtulmaz sevgili çayırlarıma koşarım
« ( temmuz 1860 ) . »
Bu ateşli mefkûreci san’atı bir mezhep ad
dediyor:
« Evet saıı’at bir mezheptir. Eyiliğin mez -
« hebi , güzelliğin mezhebi ve binnefs Allahın
« mezhebidir . Maskenin altında yüz olduğu
«gibi yazının altında ruh vardır. Mısralar,
« kafiyeler ve cümleler ... Bunlar malzemedir.
« Bunların fevkinde , kalbin beslediği fikir
« vardır. Fikir, o semavî ihsan, o İlâhî parmak
« iz i! ... Bir eserin müellifine temin edebileceği
« istifadeye gelince, bir kitabın para kazanmak
« gayesile yazılmasına taraftar değilim. Fakat
« yazıldıktan sonra satılmasını isterim . Şair ,
« papas gibi cemiyet tarafından himaye edil -
« ınediği için, onun kalemde ekmeğini kazaıı-
« masını gayet şerefli bulurum . »
Ayni zamanda büyük büyük projeler kur
mağa da başlıyor :
« Prensipiuıi takip edeceğim : Hep veya hiç!
« Binaenaleyh kimsenin izleri üstünde yürü -
« memeğe çalışacağım . istediğim bir mesleğin
« başına geçmek değildir. yalnız, şöyle, henüz
« keşfolunmamış bir yol bulup devrimizin ya-
« zıcdar zümresinden ayrılmaktır. Destancılık
« henüz pek umumileşmemiş bir yola benziyor,
« İstikbale ait tahassürler, her taraftan yük -
«selen hürriyet nefhası, dinin safiyet kes-
« petmesi: Şüphe yok ki bunlar kuvvetli ilham
« menbalarıdır . Asıl iş yeni bir şekil bulup
« istikbali bihakkin tasvir etmek, beşerin adım
« adım terakki ettiğini bütün büyüklüğile gös-
5818 İ Ç T İ H A T
« termektir • Bunun için ulvî bir şey bulmak
« lâzmı olduğu inkâr edilem ez. Bu şekli şim -
« dideıı tayin edemem . Karanlıkta büyük bir
« hayalin haraket ettiğini görür gibi oluyorum.
« Fakat âzaları henüz m eçhul! Her ne hal ise,
« günün birinde aydınlığa kavuşacağımı kuv -
« vetle ümit ediyorum . İşte o zaman, müphem
« bir surette sezmekte olduğum bir destanın
« yeni şekli işime yarayabilecek . »
Yirmi iki yaşında Zolanın edebî ve felsefî fikirleri hemen hemen bunlardı. Haşet kütüp
hanesinde zamanın en meşhur ediplerini tanıdı.
Büyük fikirlerin faaliyete geldiği bu muhitte genç muharrir nefsine olan bütün itimadının yeniden canlandığını hissetti . Var kuvvetile çalışmağa koyuldu. Her gece saat on ikiye kadar yazup okudu. Bir çok makaleler, bir çok hikâ
yeler neşrettirdi . »
31 Kânunı sani 1860 tarihinde Haşet kütüp
hanesinden çıktı . Mesleği taayyün etmişti . Edip olacaktı, ve sayısız büyük projeleri vardı.
Romanlar, piyesler, şuuıılar yazacaktı.
« Bütün P arisi, en muhteşem yerlerinden
« en süfli köşelerine kadar haricî ve dahilî
« görünüşlerde tasvir edeceğim . Bu geniş so-
« kaklar yolcuların iki tarafına yüksek tiyatro
« perdeleri indirmişler. Ben o perdeleri dele -
« ceğim ve arkalarında neler gizlendiğini gös -
« tereceğim .
« Alüfteyi , ameleyi göstereceğim .
« Yalandan şeref taşıyanları ve siyaset
« oyuncaklarını göstereceğim. Bankeri, köylüyü,
« askeri, sahnenin önünde ayağa kaldıracağım.
« Her yere gireceğim . Tiyatro artistlerinin
« geyindikleri localara gideceğim , sefaletin
« menbaına ineceğim . En mutantan , en mü -
« debdep muhitlere çıkacağım. Ve gözümü aça-
« cağım . Şehrin kapakları arkasından , kapalı
« çarşıların , kulübelerin , sarayların damları
« üstünden bakacağım. Ve gördüklerimi şadı -
« kane zaptedeceğim .
« Tarihî şeyden ziyade İnsanî ş e y i, kap -
« lamadan ziyade derinin altında olanı, elbise-
« den ziyade hayvanı tasvir edeceğim. Sekiz,
* on veyahut oıı iki kitap . Beş senelik
« planım .
»NATÜRAEÎSME DOĞRU 1869
Zola yalnız odasında düşünüyor : Ben bu devrin meşhur adamı olmak için ne yapm alı
yım? Evvelâ bu devre ait muhtelif meselelere temas eden bir eser silsilesi bulmalıyım. Bu esere hayat, ışık ve renk vermeliyim . Fakat hiçbir vakit sadelik ve ıııevsukiyetten ay rıl
mamalıyım . Bütün gençliğim adi ve çirkin hakikatle id e a l, vücut ile ru h , fen ile şiir arasında çırpınmakla geçti . Halbuki bunlar hakikatin ii i veçhinden başka nedir? Benim eserim, fenne, tecrübeye, tetkik ve müşahedeye dayanmamalıdır. İçtimaî ve siyasî iddialardan çekinmeliyim. Eserime öyle bir nefha verm e
liyim k i , okuyucuyu birinci sahifeden sonuncu sahifeye kadar çarçabuk uçursun.Haddi makul, aile, vatan, sulh ve intizam.
Fakat dikkat ! Müellifler cumhuru içinde kaybolmamak için bir parça orijinal olmalı . Tasvire kuvvet. Hayat , baştan başa hayat 1 Tasvirlerde kelime oyunundan korkmalı, kah
ramanlarımın yaşadıkları , teneffüs ettikleri duyulmalı •
Şunuda unutmamalıyım . Eserlerimde sinirli ve mariz olmayacağım. Her yaradıcının az çok deli olduğu sabittir . Ben de belki deliyim ; fakat katiyyeıı mariz değilim.
. . . işte kendi kendimi tahlil ettim. Gençlik Lin türlü temayülün karma karışık istif olun - duğu bir anbardır. Artık bu anbarı düzeltelim, içinden lüzumsuz şeyleri çıkarup atalım ve sadeleşelim .
Binaeııaley işte planım :
1 — Ailede kan ve muhit meselesini teteb- bü etmek .
2 — ikinci Imperatorluk devrini baştan aşağı tetebbii etmek . Bu iki esasa ( uzvî ve İçtimaî tetebbülere ) dayanacak olan her eser insanı temamen tetkik edecek :
A. ) — Gizli âmiller ve sebepler.
B ) — Hâdiseler ve hareketler.
Şimdi bu benim mesleğime bir isim bulmak
lâzım . Bu isim kendine hürmet ettirmek için
cüsseli, vücutlu, bir parça ağır olm alı. N atü- ralizın kelimesi hoşuma gidiyor , onu kabul edelim ; Realizm den daha canlı ve daha kuvvetlidir .
ROUGON - MA€QIJART LAR
Zola edebî hayata atılalıdaıı beri daima muhayyilesinde, birbirlerine zincirlenen büyük bir eser silsilesi gezdirm işti. Maziyi , hali ve istikbali ceuıeden bir destan yapmak istiyordu.
Tam bir sene çalışup Rugon Makarlarm planını hazırladı . Yirmi büyük ciltten ibaret olan bu muazzam eser, ikinci Imperatorluk zamanında yaşayan bir ailenin her uzvunu muhtelif mu - hitlere koyup onları ayrı ayrı tetebbu etm ek, ve irsiyetin hayatta ne ıniihim bir mevkii oldu
ğunu ispat etmek gayesine müstenittir. Zola, bu kitaplarında
bilhassa ilim ve fen
ne ehemmiyet ver miştir.Onun kana- atınca insanları islâh etmek için evvelâ onların dert
lerini bulup ortaya koymak lâzımdır,
« Mesleğimizin maksadı eyilikle fenalığın
«sebeplerini aramak, onları izah etmek, onlara
« hâkim olmak, eyiliği payidar etmek ve ferıa-
« lığın ortadan kalkmasına çalışmaktır. Bu bir-
« kaç satırla, Natüralizme müstenit eserleri -
« ıııizin sıkı ve yüksek felsefesi mükemmelen
« hülâsa edilmiştir.İçtimaî dertlerin sebeplerini
■ arar ve sınıflarla fertleri yakından tetkik
« edüp onlarda hasıl olan ıııarazî halleri izah
< ederiz . Bu keyfiyet bizi insanın sefaletleri
« ve çılgınlıkları arasına girmeğe mecbur eder.
« Eyilikle fenalığa hâkim olunabilmesi için lâzımgeleıı vesikaları hazırlarız. İşte görüp
« tetkik ettiklerimiz ve halisâne anlattıklarımız
« tunlardır . Hiçbir iş bundan elzem olamaz .
« B iz , b iıu ıy ı i s t i k ş a f e d e n , ç ii r ii k
« d i r e k l e r i , d a h i l i ç u k u r l a r ı , y e r in d e n
* o y n a y i __ t**' *' i v e l h a s ı l d ı ş a r d a n
« g ö r ü n m e m e k l e b eraber b ü tü n b in ayı
« y ık ılm a k te h li k e s in e m a r u z b ırakan b o z u k lu k la r ı g ö ste rim faal a m e le le r iz .
Rugon Makarlarm son cildinin neşri müna- sebetile , 21 haziran 1893 tarihinde Fransız Maarif Vekâletince Bulony ormanında Zolanın şerefine muhteşem bir ziyafet verildi. Büyük Fransız ve ecnebi edipler Zolaya senalarda bulundular . Birkaç gün sonra Rugon Makarlar müellifine Lejyon Donör madalyası verildi .
Rugon Makarlarm şöhreti az zaman içinde bütün medenî memleketlere yayıldı . Rusya , İngiltere , Almanya , İtalya ve Espanyada harıl harıl tercümeler y a p ıld ı.
Bizde de Zolanın eserlerini tercüme huşu - sunda, ciiz’î olmakla beraber memnuniyetbahş bir faaliyet gösterildi.
Bey tarafından : Nana ( R. M ) 1923 de İsmail Müştak Bey tara
fından Asomuar ( R. M )
1927 de Mehmet Gayyur Bey tara
fından Nefsieın - mare ( R . M ) taralından Hakikat
DREİFIJSS MESELESİ 1898
Rugon Makarları bitirdikten sonra Zola bir gün bile istirahat etm edi. Derhal « Uç Şehir » isimli yeni bir roman silsilesine başladı : Lurd, Roma, Paris. Üçüncü cildin son sahife- lerini jbitirmek üzre iken Drayfiis meselesi ortaya çıktı ve kısa bir müddet zarfında bir ihtilâl kadar vehamet k espetti. Fransız ordu
suna ait bazı mahrem vesikaların Alman sefa rethanesine satıldığı anlaşılmıştı. Bunu yapan Esterlıazi namında bir kumandan olduğu halde kabahat Drayfiis isminde bir Musevî yüzbaşıya atılm ıştı. Zola hakikati biliyordu . Hayatı
1911 de Ahmet Sahip
Y O L U M
Karıl a şlığ a , sa b a h a g ö tü r e n y o ld u r y o lu m ;
*Kinler, g ic e l e r b e n i y o lu m d a n döııdürem ez;
Her la ra fd a n ne k a d a r h ü c u m e d e r s e etsin B ü tü n z u lm e tle r y in e hu kalbi sö n d iir e m e z .
3 Temmuz 1931 A. D.
1930 da Reşat-Nuri Bey
tercüme edilmiştir.
5820 İÇ T I H A T müddetinee daima hak ve doğruluk uğurunda
çalışmış olan o büyük vicdan böyle bir hak - sizlik karşısında susamazdı . Biribiri ardı sıra iiç uzun makale yazup memleketini adalete da
vet etti . Fakat Yahudi aleydarlığı bütün Fransayı sarmıştı . Kimse Drayfüsiiıı masum olduğunu anlamak istemiyordu . Nihayet Zo'a,
« itham ediyorum » başlığı altında Jorj Kle - manşonun gazetesinde Reisicumhur Feliks For’a bir açık mektup yazarak yapılan hak - sizliği bütün çıpîaklığile an lattı. Bu mektubun akisleri pek müthiş oldu. Hükümet tarafından Zolanın aleyhine dava açıldı . Bütün Paris ahalisi, başta büyük gazeler olmak üzre Dray- füstin mtidafiine ateş püskiirüyordu . Muhakeme on beş gün sürdü . Mutaassıp vo küfürbaz ke
sif bir halk kitlesi her sabah celse açılm a
dan evvel mahkeme salonunu dolduruyordu . Bir gün Zola , Adliye binasından çıkarken , kendisini alkışlamak isteyen bir genç, ahalinin tokat ve tekmelerine maruz kaldı . Dehşetli bir patırtı koptu. Zola bir Vestiyere saklan - mağa mecbur oldu . Her defa celse dağılırken ihtiyar romancı havaya kalkmış bastonlar, yu
halar ve tehditler arasından geçiyordu, sokakta arabası taşa tutuluyordu Nihayet Zola bir sene hapis ve üçbin frank para cezasına mahkûm oldu. Fakat mahkûmiyet kararının tefhimin - den bir gün evvel , yani 18 temmuz 1898 gecesi, arkadaşlarının ibramı üzerine Ingiltereye kaçtı .
On ay soııra, temyiz mahkemesi Drayfüsiiıı mahkûmiyetini nakzetti ve Zola tekrar memle
ketine avdet edebildi.
TENASÜL (F écon dité)
Zolanın muntazam ve sakin hayatına giren bu hâdise onun edebî meslekinde bir dönüm noktası oldu. Nazarında mükemmel bir hey’eti içtimaiyenin müstenit olması lâzımgelen pren
sipler mucibince dört romandan ibaret yeni bir seri tertibine karar verdi : Tenasül, Hakikat , Çalışma , Adalet .
Tenasül , 1899 senesinin teşrinievvelinde
neşredildi . Müellif bu kitabın umûmî planını şu cümle ile hulâsa ediyor : « Bütün bir asrın inkişafı, büyiik bir çinarın dalları gibi ailenin bir adam etrafında teferruu . » Bidayette Zola kitabına ( Le Déchet = Fira, Zayiat ) ismini ver
mek isteyordu . Çıinki o zaman bazı sınıflara mensup insanların bililtizam kısır kalmalarını muahaza etmek tasavvurunda idi • Fakat eserin kadrosu dar ve mevzuu sıkıntılı olacaktı .Bilâ - hara bu mevzuu genişletüp daha şen ve İnsanî bir şekle çevirmeğe karar verdi • Gurbet gün - lerini analığı takdis etmeğe ve memleketine
« en eyi» en hakimane nasihatlam verm ege has
retti . Kitabı bitirdiği gün «Bütün namuslu ka
dınların, biitün valde ve zevcelerin benimle bir
lik olacaklarını ümit ediyorum » demişti .
« Hakikat Drayfüs, meselesini başka bir mevzu altında tar'f eden bir romandır. Bu kitap şu güzel sözlerle biter: « Mark çok yaşamış ,
« başında senelerden ve şereflerden örülmüş bir
« taç ile kendi eserini seyretmek suretile hiz -
« metinin mükâfatını almıştı ... Adalet ancak
« hakikattan, saadet ancak adaletten doğabilir.»
« Çalışma » sevgi ve iz’aıı sayesinde husule gelmiş mükemmel ve mesut bir İçtimaî hey etin menkibesidir.
« Adalet » henüz plan halinde iken Zola ansızın vefat etti . Bu kitap, bütün kavmların kardaş gibi birleşmesi, ırk meselesinin bihak- kin tetebbüii ve umumî ahenğin teıııinile insan
ların nihayet sulh ve selâmete erişmesini tebcil eden bir eser olacaktı.
ZOLANIN VEFATI 1902
Zola her sene son baharın büyük bir kısmını Medan denilen sayfiyesinde geçirirdi. Fakat o sene eylül ayının ortalarında öyle şiddetli so - uklar başlamıştı ki , karı koca bir an evvel şehre inmeğe karar vermişlerdi . Ve 28 eylül tarihinde, neş’e ve silikatları yerinde olduğu halde, Pariste Brüksel sokağındaki evlerinde akşam yemeklerini yeyorlardı . Hava gayet
souktu . Bir hizmetçi yaf" odp' n a rutube-
tini izale etmek için şömineyi yakmıştı. Fakat ateş eyi yanmadı . Bazı tuğlaların yerinden oynamasile boru tıkanmıştı . Hizmetçi şömine
nin perdesini indirdi ve bir daha bu işle meş
gul olmadı. Ocak kendi kendine alevsiz yandı ve gece basıncaya kadar odanın üç pençeresi açık durdu,
Gece yarısına doğru , madam Zola müthiş başağrılarile uyandı , biraz sonra Zola dahi ayni ağrılarla gözlerini açtı , ve « belki hava bizi eyi eder » diyerek pencereye doğru git - ineğe çalıştı . Madam Zola onun yataktan çıkup karanlıkta kaybolduğunu gördü ve o
esnada kendinden geçti.
Ertesi sabah yatak odasının geç vakta ka dar açılmamasından merak eden hizmetçiler kapıyı zorlayarak açtıkları zaman madam Zolayı yatakta ve Üstadı gecelik gömleğile yere se - rilmiş buldular. Madam b'r parça nefes alıyor du . Fakat Zola ölmüştü.
Zoianın cenazesi pazar gününe müsadif 5
SINA‘1 VE İÇTİMA‘Î TETEBBLPLER
A M ER İ K A Ş i : V K ET İNİN Amerika denildiği vakit hatıra Şimalî Ame
rika Miittehid Cümhuriyyet Hükümetleri gelir.
Bizim de maksudumuz bunlardır. Cenubî Ame
rika Hükümetleri mevzu‘umuz haricindedir . Bu gün Amerika kiire’i arzın en kuvvetli ve en zengin» en müreffeh, en şevketli memleke
tidir . Bir memleketin büyüklüğünü vücude getiren âmilleri tetebbii1 etmek en fa’ideli ve en hayırlı bir işdir ve. böyle bir tetebbü'ü okuyucularımızın dikkatle ve zevkle ta kib edeceklerine kaniim • Bu tedkikler biı milletin hakikî şevketi ne nüfusunun kesa - fetine , ne arazisinin vüs‘atine, ne yer altı servetinin ya‘ni madenlerinin çokluğuna ve hattâ ne de devletinin kudreti askeriyyesitıe bağlı değil, bilhassa vatandaşlarının içtim ai kıymetlerine bağlıdır. Bu göriiş b,r rubu asır- daııberi neşriyyatıuıızın programını teşkil eden miidir fikirlerindendir . Kuvvetli ve kıymetli
teşrinievvel 1902 tarihinde kaldırıldı . Mu - harrirler , şairler , artistler , münevverler ve amelelerden mürekkep b ş bin kişilik bir c e maat cenazeyi Monrnarter kabristanına kadar götürdü . Büyük edipler tesirli nutuklar söy - lediler. Maarif vekili hükümet namına hür - metlerini beyan e t t i.
Beş sene sonra temyiz mahkemesi Drayfii- sün masumiyetini ilân edince Parlamento Zola- ııın kemiklerini Pantheon’a naklettirmeye karar verdi . Ve bu şanlı ihtifal , Reisicumhur Armaııd Falli&res dahil olmak üzre bilumum hükümet ricali , askerî ve mülkî makamların âmirleri, yüksek edip ve sanatkârlar huzurunda 4 haziran 1908 tarihinde yapıldı .
Paris şehri en büyük sokaklarından birine Emil Zola caddesi ismini verdi .
Ve nihayet 15 haziran 1924 tarihindi, Zoianın heybetli bir heykeli Pariste büyük merasimle rekzedildi.
O sm an G alip
S I R R I : Ç A LIŞM A K ZEVKİ
cem iyyetleıi ancak kuvvetli ve kıymetli ferd- ler teşkil eder. Amerika Müttehid Cümhuriy- yetleri vatandaşlarının nasıl yetişdikleriııi araş- dırmak, mu'azzam ve mühim bir mes’eledir ve bizim için en büyük bir ibret ve intibah sahası açmakdır. Bundan altı sene evvel Ma‘arif Ve
kâleti hisabına basılan ve üç büyük cild iize -
rine müretteb T e k n ik v e u m u m i A m e -
l i k a terbiye u s u lle r i adlı ve muljibbimiz
Dr. Ömer Buyse nin şah eseri olan kitabı ter-
ceıne etdiğim vakit bu büyük vatanî hizmeti
ifa etmek fırsatı elime geçmişdi . Bu gün bu
büyük kitabın hulâsatülhulâsasım okuyucula -
rımıza kendi mülâhazalarımızla beraber bir çok
makalede arz etmek emelindeyim . Bu gün
ancak mevzu4 hakkında bir fikir vermekle
iktifa edeceğim : Anglo - Saxon un en halis
enmuzecini teşkil eden şimalî Amerikalılar ,
büyük anaları olan İngiltere dahi dahil
5822
i ç t i h a tolduğu halde bütün medenî dünyaya imtisal nümuııesi olmakdadırlar . Bunların ateşli ve yaratıcı hayatlarını niimune ittihaz etnıiyen milletlerin varlık mübarezesinde muvaffak ve galib olmaları pek şüphelidir . Bunun böyle olduğunu teslim etmek için Collège de France profeseurlerinden J . İzoulet niıı , (R oosevelt) in ateşin e seri olan ve « La vie intense »
« Hayatı ateşin » ismile fransızcaya terceme etdiği kitabın mukaddemesinde yazdığı satır - lan okumak kâfidir .
« C’est Vraiment la moelle des lions qui nous arrive d’outre mère dans ce livre •>
Bunun meali şudur : bu kitabla bize Bahri Mühitin öte tarafından hakikaten aslanlar iliği geliyor. Ben, ilâve edeceğim bu kitab bizim damarlarımıza erimiş çelikden bir kan getriyor.
Türk milletine, ateşli bir tiirk şa‘iri zaten :
Tanımam kudreti kılmışsa mukadder zillet;Milletim! milletimi ey uykuya kanmış millet!
Açarak suri hurafata
bu
müdhiş deliği Sana kan yapmak içindir ki eritdim çeliği [*]demişdi .
H a y a tı a te ş in in mütercimi Profeseur İzoulet daha ileride : « hiç bir kimse, baş
kasının sırtında götürülmek hakkına malik de
ğildir. Ey Fransa kendi kendine yardım et ve belki ... Amerika sana yardım eder » diyor Evet kendi kendine yardım etmeyenin hariçden yardım beklemeye hakkı yokdur.
( Anglo-Saxon ) terbiye usulünün üç temeli şunlardır: istihsal» Final, i‘mar. Bu üç temeli almak ve zamandan tasarruf principini i'tiya - rımıza sokman meeburiyyetindeyiz . A n g l o . S a k s o n terbiye sisteminin ruhunu Ömer Buyse şu cümle He ifade etmişdir :
« P o u r s e d é v e lo p p e r il f a u l atjir» -
« İ n k iş a f e t ı n e k i ç i n fi 'il v e a m e l d e l u ıl ı ı n m a l ı d ı r . » Burada derin bir sır v a r dır: Çalışmanın terbiyetkâr te’siri. Çalışına bir yaratma sa‘yidir; yaratma, dünyanın en y ü k sek haz ve nFınetini mutazammindir. A n g l o s a k s o n un en yüksek , Slıakspeare den
sonra en yüksek evlâdı olan Thomas Cariyle ı dinleyelim ve göreceğiz ki yaşamak ve çalış - mak bir pergelin iki koludur bunlar birleşmiş olmadıkça hiç bir işe yaramaz ve İliç bir ma‘na ifade etmezler. Amerikanın ve bütün Anglo - Saxon âleminin kuvveti, nuru, serveti, hiirriy- yeti, adaleti, emniyyeti, şevketi şu sözleri söy
leten şa’ikadan gelir :
I — Yaşamaya azın et, evet yaşamaya azm et, arzın evlâdlarınııı en fakiri ve en âcizi bile olsan , hayatın, boş bir rii’ya d e ğ il, biFakis, mu az zam bir hakikatdir. O senin mamelekindir.
Ebediyyete karşı varlığını isbat etmeye medar olcak yegâne mamelekin hayatındır. Bunun için bir yıldız gibi telâşsız fakat JâyenkatF iş le .
II - En âciz insanın bile başladığı her işin ebediyyetle ve asırlarca paydar olması key - fiyyeti bir insan için ne kadar yüksek, ne kadar lâhutî , hattâ ne kadar nııidhiş bir fikirdir Yapılan vapılmışdır ve derhal nihayetsiz ve lâyeınut olan kâ iııata meze olub kalınışdır ve bu vaki olan fi'ıl kâ’iııatda hayra ve şerre hafi veya celi bir suretde te’sir icra eder. Her ferdin hayatı bir nehrin menbahna benzetile bilir ki bu nehrin başlangıcının nasıl olduğu herkesçe ma‘lûm ve aşikârdır fakat nihayetsiz selleri alıp geçtikden sonra onun mecrasını ancak Allah bilebilir. Bu nehir mücavir nehir
lere karışarak bunları mı büyütecek yoksa kendisi mi bu mıitecavir nehirleri alıp büyüye
cek? Adsız bir dere kalarak belirsiz dalgala - rile milyonlarca dere ve nehirlerle beraber bir kâ’inat nehrinin dalgalarını mı kabartacak ? Yoksa dalgaları kiire’i arzda ebedî hudutlar ve bir çok kişverlerin, hıttaların kaFa ve şeh- rahlarını teşkil eden bir Tuna yahud Reeııe mi olacak? Bunu bilmeyiz yalnız şunu biliriz ki miintehası biiyiik umman olacakdır . Suları bir avuç dolusu olsa bile ne mahv edilebilir , ne durdurulabilir.
III Senin için bir imtihan müddeti veril ınişdir ve sana ikinci bir mühlet verilmek ih
timali yokdur ebediyyetler gelip geçecek sana bir ikinci imtihan müddeti verilmivecek.
İN - Sakin yıldızlar ve ebedî güneşler ,
[*] Kahriyyat.bunları görebilen gözlere malik olanlar için parlamakdadır. Bu gün dahi, da’ima olduğu gibi, ilâhların sesleri, insanlarda ve insanların etra
fında ■ dinlesinler , dinlemesinler - açık bir lisanla onlara emr ediyor: kalk ey âdem oğlu!
çalış , uyuma ! çünki kimsenin çalışamıyacağı gece gelecekdir !
V — Çalışmakda ebedî bir ııecabet ve hattâ bir kudsiyyet vardır. İnsan vazifesinin ehem- miyyetinden ne kadar az haberdar olursa olsun hakikî ve ciddî çalışırsa hakkında bir ümid beslenmeye müstahakdır. Çünki ümidsizlik yalnız
boş zaman geçirmekdedir . İş ne kadar dun paraya bağlı olsa yine da’ima Tabi‘atı külliy - yeye nıerbutdur . Zaten iş çıkarmak arzusu da’ima hakikate ve bir hakikat olan T a b i‘at ııı kanunlarına ve nizamlarına sevk ve miinkad eder. Bu dünyanın son kanunu şudur : İşini bil, işle ve işinde bir H e r c u l e gibi çalış!
Mukaddes kitablarda yazılıdır: sa‘yde namüte
nahi bir ehemmiyyet vardır. İnsan sa‘yile kendi kendisini tekemmül etdirir; çalı çırpı veyahud otlarla dolu akîm ve sıhhate muzır bir beyaban olmakdan kurtulur, insan en aşağı bir işle de meşğul olsa o işe başladığı dakikadan i‘tibaren ciddî bir ahenge ınazhar olur . Düşünülsün : tereddüt , hırs , keder , ye’s , zavallı amelenin hattâ zenginlerin ruhlarını cehennem zebani - leri gibi nasıl tazyik eder ve muhasara altına alır. Fakat o amele serbaz bir cesaret ile işine nefsini hasr eder etmez o zebaniler çekilirler ve mırıldanarak inlerine dönerler . İnsan işte o zaman insan olur . İş in mukaddes gözü her zehri yakar, mahv eder bir ateşdir . En kesif dumanlar içinde bile parlak ve mukaddes bir alev halinde yükselir.
Tabi‘at, haddi zatında bizi ikmal ve ıslah için sa‘yden başka hiç bir vasıtaya malik de
ğildir . Şekilsiz bir heyula devr ü harekete getirilince yuvarlak olur ve gitğide sade mer
kezi sıkletin te’sirile kiirrevî tabakalar teşek - kiil eder. Bu heyulâ artık heyulâlıkdaıı çıkmış, miitekâsif bir cihan olmuşdur. Küre’i arz deve
ranından kalsa acaba hali ne olur ? Zavallı ihtiyar diinya, döndükçe bütün müsavatsızlıklar,
intizamsızlıklar yavaş yavaş kalkıyor , hail ü tanzim olunuyor ; bütün intizamsızlıklar ilâ nihaye intizama dahil oluyor .
Çömlek yaparken, çömlekçinin o Nuh nebi
den kalma çarkına dikkat etdiniz mi ? O alet, pek muhterem bir şeydir yalnız sür'atle dön - inek sayesinde biçimsiz, şekilsiz balçık parça
ları ne güzel evani halini alır ! Fakat en mahir ve gayur bir çömlekçi , çarkı olmasa , sade yuğurmak ve pişirmekle balçığına ne şekil vere bilir ? Hiç ; yapdığı şeyler bir taslakdan ibaret kalır. Böyle bir çömlekçi fâtıraya ra ğ men devr ü hareketde bulunmak istemiyen bir adama benzer ; tenperver ve devr ü ha
rekete gelmekden müteııeffir bir adamı en mü- sa'id tali4 bile o çarksız işleyen çömlekçi gibi bir taslakdan , kaba bir taklidden başka bir şey yapamaz. En babalı boyalar ve altın yaldız - larla bile tezyin edilse o yine kaba bir taklid kalır ve hiç bir vakit zarif bir vazo olmaz ; olacağı çarpık bir takliddir . İşte şerefsizliğin boyalı ve yaldızlı bir nümunesi.Tenbeller bundan ibret alsınlar.
Bir iş bulan kimse , berhurdardır ; başka bir berhurdarlık aramasın , bulduğu işi ta'kib etsin. Çalışkan adam, beşer hayatının kokmuş bataklıkları arasında ııecib bir kuvvetle ser - best akıp giden ve da’ima derin izler bırakan [*] seller gibi en uzaklardaki sazların bile köklerindeki İrinleri sikp sökerek ta'unlu ba - taklıkları , içinde berrak sular akan ziimrüdin ve mahsuldar çimenzarlara tahvil eder.
Bir ırmak , büyük veya küçük olsun bir kıymeti mahsusası bulunsun bulunnıasun , o çemenzara da’ima ııafi'dir.
Çalışmak yaşamakdır ! çalışmanın yüreğinin ka‘rında fâtıraııın nefh etdıği ve sam edan î bir hayat eksiri olan kuvvet işti‘al eder. Çalışanın ruhunda biit.ün ulvî ma‘nalar uyanır . Bütün ıttıla' ve bahusus M a ‘l 'i |e t l ıie f s [ kendi nefsini anlama ve öğrenme ] ve diğer bir çok yüksek melekeler işlemeye başlar . Ma‘rifete sıkı bağlan ; ma‘rifet, iş ile işleme ile tekem -
[•] İşte Anglo-Saxon terbiyesinin ruhu budur. D ikkat!
5824 İ ÇTİ H A T mül eder. E s a s e n s e n in ilm ü m a ‘rifetiıı iş le r k e n k a z a n d ığ ın ilm ti m a ‘rifetdeıı
ib a retd ir. M ü te b a k isi ilm ü m a r i f e t i n iarziyyeleridiı* ki m e k te b le r d e m ü n a - k a şa o lu n u r , B u lu tla r d a u ç a r v e z a b t e d in c e y e k a d a r n ih a y e t m a n tık g ir - d a b la rı iç in d e d o la s ı d u r u r .
Biz tereddüdü, hanği nevi‘deıı olursa olsun, yalnız fa‘aliyyet ile, çalışma ile izale edebiliriz.
Sonra , sabrın , cesaretin , devamın ve hatanı i‘tirafa hazır bulunup ileride daha eyi
NAZM TECRÜBELERİ
ONA
Afetler ilhamımı dağıtdı diyar diyar Yolcusuz serablara aldantıb gönül çekdim , Hasretin ne yamamış ey sevğili sitemkâr !.
Adıuı anmasaydım kahrımdan ölecekdim.
Açık duygularımda yanarken mahzun hisler:
Netsen ihya olunmaz bu fani içli ömrüm ? Ah eder inler şimdi kalbimde gizli izler , Hasretinle yanmamak bana ölümdür ölüm . Hak nazardan korusun, asırlar durdukça dur, Aşka düş sevda oku vuslat hançerde vur, Naz ile solacaksın yanacak tahammülüm !.
9 - 932 İ sm a il S a f a G ond d’H e u r
Connais-tu les chemins où s’égarent les cœurs ? Les cœurs vont vers la mort, les chemins vers la vie.
Es-tu frappée ainsi qu’un esclave vainqueur , As-tu su de mourir la redoutable envie ? Azur ivre de mort, mort ivre de candeur, Remords invétérés , déchirance ravie , Innocence profonde , insigne profondeur , Descentes im prévues, montagne non gravie ? Ne désire sentir ce bouquet reflété
Que de très loin, ma sœur, ô reine de mon frère, C’est l’hommage craintif d’un rêve téméraire .
yapmanın kıymetini bilirmisin ? « Bu faziletle
rin kâffesini ancak hakikatlerin haşin kuvvet
lerde çarpışarak kazanırsın. »
Bu satırlar Amerikalıları ve bütün (Anglo- Saxon ) cihanını dünyanın diğer milletleri önün de serfiraz tutan ruhun ne ruh olduğunu sez
dirmiş olsa gerekdir.
Anglo - Saxon âleminde mektebin , a’denin , dinin, v.s.nin nasıl hayat ve cem'iyyet âmili ol
duğunu gelecek nüshalarda göstermeye çalışacağız Dr. AB. D J .
Qu’importe la beauté qui blesse et qui s’efface ! Avec ton âme pure où vibre la bonté
Tu prendras en pitié l’impardonnable grâce . Ab. Dj.
SOLMAYAN OÜZELLİKLtR :
¿ U f f ~ i f -V — >- l ' j l
[ .ss i-lj/ï ¿jLii j ' J? J**
irfan, nişan üstüne bir hükm oku atmış ise de bu ok , yaydan fırlamadan hayret gözüne yerleşınişdir .
f j f ¿r~*~
Senin güzelliğine hayranlıkla iftihar ede - rim , ki visal bezminde abi hayat bardağını canin elinden atdırmışdır.
•îjJkı j \ sjL* U
. Jy i S Iy İ - y - J - Â Z Ajs- - j t - T
Sofumuz şerab içmekle riyadan sıyrılmaz ; zirâ mizrab ile teşbih ipliği güzel ses çıkarır olmaz .
Rechercher une distribution équitable après avoir assuré la puissance de production , c’est la Démocratie.
Vouloir distribuer sans avoir souci de prodoction , c’est de la démogogie,
H erriot, Créer, p . 3 2 istihsal kudretini te’min etdikden sonra adilâne bir tevzi’e çalışmak «Démocratie» dir.
istihsale kulak asmaksızııı tevzi* etmek istemek
« Démagogie » dir, avam friplikdir .
C İ H A N I N Ş İ M D İ K İ İ N K İ Ş A F I
NİÇİN B A Z I H A R B L E R NÀ KARİLİ İ Ç T İN A B D IR Ceıu‘iyyeti Akvam henüz mahrum görün
düğü «Autorité» ye ve şükûha malik oluncaya kadar ta‘arruza uğradıkları takdirde bu büyük Cem iyyetiiı edebileceği himaye hakkında kavmlerin kuruntularını izale etmek faydalıdır.
Hakem, terki teslihat, emniyyet formülleri pek tehlikelidir. Tabi‘atı beşer henüz değiş - memiş olduğundan , Tarihin dersleri da’ima tatbik olunabilir kalmakdadır. Silâhsız yahud ııâ kâfi bir suretde silâhlı bir kavinin ne oldu
ğunu bu dersler göstermekdedir.
* *
*Devamlı bir sulha , iki kat‘î sebep , uzun müddet, mani' olacakdır :
Birincisi şudur, ki, ba'zı harpler rıâ kabili ictinabdır ; İkincisi şudur ki , harplerin ekseri, mağlub taraf için olduğu kadar galib taraf için yıkım ise de yine ba'zı harpler vardır ki galib cihet, harpden, sulhun te’miıı edecek ol
duğu feva’ide fa’ik feva’id elde eder.
Evvelâ ictinab edilmesi kabil olmayan harb- leri nazarı i'tibara alalım:
Bir kavm diğer bir kavuı tarafından hücu
ma ına‘ruz olduğu zaman ister istemez , bir harp na kabili ictinabdır. Fransız - Alman mu
harebesi, Fraıısanın Süriyede» Merakişde devam etdiği harp, vaktile Rusya ile Japonya arasın
daki harp, zemanımızda Türkiyenin Yunaııistana karşı harbi ictinab olunması kabil olmayan harplerdendir . [11
[1] üstadın bu makalesinin intişarından bir kaç sene evvel ya'ni mütecaviz ve müte'arriz yunanilerle Anado - lııda çarpışmakda ve hürriyyet ve istiklâlimizi ve topra - rağımızı mudafa‘a etmekde iken « sen ki pacifistsin Ana
dolu harbi hakkında ne düşünüyor sun » sualini soran bir kari’in mektubuna ( İçtihad ) ın açık muhabere sütu
nunda ( İçtihad No 148 ] şu cevabı vermişdim :
« Biz sulhîler muharebenin aleyhindeyiz, mudafa‘a-
« nın değil ; hiç bir zaman mndafa‘anın aleyhinde bulun-
« madik . Harpden hiç bir taraf için eyi bir netice çık -
« mayacağına kana'atımızla , hak ve vazife’i mudafalayı
« tanımamız ve mukaddes görmemiz arasında asla teııa-
« kuz yokdur . »» (29 Haziran 1922 ) Ab. Dj.
Yunan - Türk mücadelesinin misali güste - rir, ki bir harp hem nâ kabili ictinab, hem de galib için pek fa’ideli olabilir:
Bu harbin menşe’i ma‘lûmdur Cihan harbi Britanya fınperatorluğunu div endam bir suret
de büyütmüşdü . Mezapotamya, Filistin, Alman afrikası, v.s. eline geçm işdi. Şarkda kalemrevi hükümeti,Avrupada olduğu gibi, her gün teves
sü' ediyordu .
Bu fütuhatı itmam için
>Asyanııı anahtarı olan ( İstanbul ) u fütuhatına ilâve etmek lâ - zırndı . İşte o zamanlarda Loyd George un
* cihanın bir kısmını temdin etmek vazifesini,
« lutfi subhanî İngiliz ırkına verdi » Sözü tevsik edilmiş görıinecekdi .
Lutfi Sübhaninin bu takdirini hayyizi fi‘le çıkarmak için Türkleri Avrupadan sürmek ve İstanbul u zayıflığı kendisini, kolayca İngil- tererıin eli altında tutacak olan bir kavme işgal etdirmekden başka bir şey kalmıyordu . Yunanistan bu vazife ile tavzif olundu.
Bu akibetden kurtulmak için türkler ( Lon - dra)ya bir seri murahhaslar gönderdiler. Bilâha- ra Lausanneda üç ay aleddevam istihzakâr söz
lerine katlanacak olan nazır , bu mürahhasları huzuruna kabul etmeye bile razı olmadı .
Hiç bir kavm kendisini, son nefesine,bu kada"
yakın görmemişdir. Britanya topları ve altunu ile uıu'avenete nıazhar olan Yunaııîler ( İstan
bul) üzerine yürümek sa'atına intizaren (Izmir)i ve türkiyenin bir kısmını işgal ediyordu . ( Ankara ) ya mücavir dağlık eraziye tahassun eden müslümanlar nâ ümid bir vaz'iyyetde görünüyorlardı.
Bununla beraber vaz'iyyet nâ üınid değildi.
Bir Generalin ınehareti vazMyyeti tamamen de- ğişdirdi . Gerek mühimmat ve gerek mevcud mıkdarı noktasından hasının dununda bulunan bir ordu ile İzmir üzerine yörüdü, Yunanîleri kahkari bir hezimete uğratdı ve son neferine kadar yunam toprağından def‘ etti.
[Bitmedi]( Müessis sahibi : Dr. AB. Djevdet ) Mes’ul imtiyaz Sahibi avukat İrfan Emin
[ İsmail Hakkı matbaası ]
