T.C.
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ MERAM TIP FAKÜLTESİ
TIBBİ GENETİK ANABİLİM DALI DOKU TİPLENDİRME LABORATUVARI
LABORATUVAR GÜVENLİĞİ REHBERİ
GN.FR.591 REV.00
1
İÇİNDEKİLER:
1. AMAÇ ……….………2
2. KAPSAM……….………2
3. SORUMLULAR……….……….2
4. TANIMLAR……….……....2
5. UYGULAMA……….…. 2
5.1.Laboratuvar çalışanlarının uyması gereken kurallar……….2
5.2.Giriş ve çıkışlara ilişkin kurallar………...3-4 5.3.Kullanılan kimyasal maddelere karşı alınması gereken tedbirler………..….4-5-6-7 5.4.Kimyasal madde dökülmesi halinde……….7
5.5.Yangına karşı alınması gereken tedbirler………7-8 5.6.Elektrik güvenliğini sağlamaya yönelik tedbirler………8 5.7.Temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon kuralları………..8-9
2
1. AMAÇ: Laboratuvar çalışanlarının, biyolojik tehlikelerden, kimyasal maddelerden, yangın olasılığından, elektrik arızaları vb. oluşabilecek riskleri en aza indirmek, çalışılan kan, vücut sıvıları ve diğer enfektif hasta örneklerinden kendilerine bulaşabilecek hastalıklardan hem kendilerini hem de çevrelerini korumak için alınması gereken önlemleri, uyulması gereken kuralları belirlemektir.
2. KAPSAM: Laboratuarı kapsar.
3. SORUMLULAR:
Hekimler Biyolog
Laboratuvar Teknisyenleri
4. TANIMLAR:
Laboratuar Güvenliği: Laboratuvar çalışanlarının sağlığının korunması için, laboratuarda yapılan işlemler sırasında, başta laboratuar çalışanının kendisine ve çalışma arkadaşlarına olmak üzere, araç- gereçlere, makine donanımlara ve çevreye yönelik tehlikelere karşı önlemler alma, aksayan durumları belirleme ve giderme amacını taşıyan, süreklilik arzeden, bilimsel yöntemlerin kullanıldığı bir süreçtir.
5. UYGULAMA:
5.1.Laboratuvar çalışanlarının uyması gereken kurallar:
5.1.1. Palto, ceket gibi giyim eşyaları, çanta ve kitaplar laboratuvar çalışması yapılan tezgâhların üzerine bırakılamaz, bu eşyalar için özel olarak ayrılmış yerler kullanılır.
5.1.2. Çalışma ortamında koruyucu giysi olarak laboratuvar forması giyilir. Üniforma üzerine hırka, ceket gibi başka giysiler giyilmez. Saçlar kısa ya da uzun ise toplanmış ve tırnaklar kısa olmalıdır.
Elde yara, kesi vb. varsa su geçirmez bant ile kapatılmalıdır. Çalışma ortamından ayrılırken forma çıkarılmalıdır. Enfektif materyal ile çalışılırken gerekirse maske takılmalıdır. Laboratuvar forması ile laboratuvar dışına çıkılmaz; laboratuvar içindeki ortak kullanım alanlarına (çay, dinlenme odaları, çalışma ofisleri) girilmez.
5.1.3. Hastadan kan alırken, hasta örnekleri çalışılırken ve enfekte materyal ile temas edilen çalışmalarda eldiven, önlük gibi koruyucular kullanılmalıdır. Eldiven takılı iken temiz yüzeylere dokunulmaz. Eldiven delinir ve yırtılırsa hemen değiştirilmelidir.
5.1.4. Tıbbi ve evsel atıklar ilgili talimatlar doğrultusunda çöpler, ayrı çöp kovalarına ve çöp poşetlerine atılmalıdır.
3
5.1.5. Kullanılan enjektör, pipet ucu, lam-lamel gibi kesici-delici aletler, bunlar için özel hazırlanmış olan atık kutularına atılmalıdır. Enjektör uçları asla kapatılmaya çalışılmamalıdır.
5.1.6. Laboratuvar çalışma alanları içinde kesinlikle bir şey yenilip içilmez. Bu alanlar içindeki buzdolabı ve diğer depolara yiyecek ve içecek konulmaz. Yiyecek ve içecekler sadece personel dinlenme odasındaki ve ofislerdeki dolaplara konulabilir.
5.1.7. Buzdolapları, dondurucular içlerinde bulunan termometreler ile sabah ve akşam olmak üzere günde iki defa sıcaklık ölçümü yapılır ve değerler buzdolabı sıcaklık izlem formlarına kayıt edilir.
5.1.8. Laboratuvar içinde sigara içilmesi kesinlikle yasaktır.
5.1.9. Laboratuvardaki çalışma alanlarında kozmetik madde kullanılmaz ve kontakt lens manüplasyonu yapılması yasaktır.
5.1.10. Çalışma alanlarındaki laboratuvar tezgâhları temiz, düzenli, dezenfektan maddeyle silinmiş ve tozsuz olmalıdır. Çalışılan tüm yüzeyler sabah çalışmaya başlanmadan önce ve gün sonunda çalışma bittikten sonra 1/10’luk hypoklorit (çamaşır suyu) veya %70’lik alkolle silinerek temizlenmelidir.
5.1.11. Çalışma bitiminde her bölümde çalışan teknisyen, nöbetçi ekibe görevi teslim etmeden önce de kan ve vücut sıvıları ile kontamine olabilecek alanları antiseptik solüsyon ile temizlemelidir (1/10 hypoklorit veya %70’lik alkol).
5.1.12. Çalışılan potansiyel enfeksiyöz materyalin yere dökülmesi durumunda önce gazlı bez veya kağıt havlu ile organik kirler temizlenip ardından 1/10’luk çamaşır suyu dökülerek üzeri gazlı bezle örtülüp 20 dk beklenmeli, son olarak yer yine 1/10’luk çamaşır suyu ile silinmelidir.
5.1.13. Tüm enfekte madde ve hasta örneği transferlerinde otomatik pipet kullanılır. Sıçrama olasılığına karşı maske takılmalı, koruyucu önlük giyilmelidir. Cam pipetler puarla kullanılmalı, ağız ile pipetleme yapılmamalıdır.
5.1.14. Kullanılan otomatik pipetler mesai bitiminde antiseptik solüsyonla silinip, pipet askısına veya çekmeceye yerleştirilmelidir.
5.1.15. İğne batması vb. personel yaralanma durumlarında çalışma güvenliği talimatına göre hareket edilmelidir. Cilde ve göze kimyasal madde sıçraması halinde bol su ile yıkanmalıdır.
5.2.Giriş ve çıkışlara ilişkin kurallar:
5.2.1. Laboratuvar çalışma alanları kontamine alan olarak kabul edilmektedir. Çalışma alanlarındaki cihazlar, telefonlar, bilgisayarlar kirli olarak kabul edilmektedir. Bu alanlardan çıkışta mutlaka önlükler çıkarılmalı ve eller yıkanmalıdır.
5.2.2. Laboratuvar yöneticilerinin izni olmadan hiçbir madde ve malzeme laboratuardan dışarı çıkarılmamalıdır.
4
5.2.3. Laboratuvar çalışanları çalışma sonunda laboratuvarı terk ederken ellerini yıkamalı ve önlüklerini çıkarmalıdır.
5.2.4. Laboratuar güvenlik seviyemiz 2 (BSL 2) olup laboratuvar personeli dışındaki kişilerin giriş çıkışına kontrollü olarak izin verilir, laboratuvar girişleri kilitli olarak tutulur.
5.2.5. Çalışanlar dışında laboratuvara rasgele girişler engellenir.
5.3.Kullanılan kimyasal maddelere karşı alınması gereken tedbirler:
5.3.1. Laboratuvardaki kimyasal madde kapları ve reaktif şişeleri etiketlenmelidir. Etiketin üzerinde reaktifin adı, konsantrasyonu, hazırlayanın adı, ve hazırladığı tarih not edilmelidir.
5.3.2. Kimyasal maddeler zeminde olmayacak şekilde güvenli bir ortamda saklanmalıdır.
5.3.3. Kimyasal maddelerin bulunduğu yer kilitli olmalı, anahtarı laboratuar sorumlusunda olmalıdır.
5.3.4. Zararlı kimyasallar asla lavabolara dökülmemelidir. Bu kimyasallar önce nötralizasyona tabi tutulmalıdır, daha sonra atık şebekesine dökülmelidir.
5.3.5. Kimyasalları en az miktarda bulundurulmalı, gereksiz malzemeyi stoklamaktan kaçınılmalıdır.
5.3.6. Zehirli- Patlayıcı, I yanıcı, toksik, koroziv... Her türlü tehlike işaretlemelerinin anlamını öğrenilmelidir.
5.3.7. Bilinmesi Gereken Bazı Güvenlik Sembolleri:
BİYOTEHLİKE!
Bir Güvenlik Vakası
5 E: Patlayıcı
Özelliği: Ekzotermik olarak reaksiyona giren kimyasallardır. Ateşe yaklaştırıldıklarında patlayabilirler.
Önlem: Ateşten, ısıdan, darbeden, sürtünmeden uzak tutulmalıdır.
Xi: Tahriş Edici
Özelliği: Aşındırıcı olmamasına rağmen deriyle ani, uzun süreli veya tekrarlı teması iltihaplara yol açabilir.
Önlem: Göz ve deriyle temasından kaçınılmalıdır.
F: Şiddetli Alev Alıcı
Özelliği: Parlama noktası 21 ºC nin altında olan “kolay alev alan sıvılar ile kolay tutuşan katıları”
belirtir.
Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdırlar.
Xn: Zararlı
Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir.
Önlem: İnsan vücuduyla teması engellenmelidir.
F+: Çok Şiddetli Alev Alıcı
Özelliği: Alevlenme noktası 0 ºC nin altında, kaynama noktası maksimum 35 ºC olan sıvılardır. Normal basınç ve oda sıcaklığında havada yanıcı olan gaz ve gaz karışımlarıdır.
Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdırlar.
6 O: Yükseltgen
Özelliği: Organik peroksitler, herhangi bir yanıcı madde ile temas etmeseler bile patlayıcı özelliği olan yükseltgen maddelerdir. Diğer yükseltgenler ise, kendileri yanıcı olmasalar bile, oksijen varlığında alev alabilirler.
Önlem: Yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdırlar. Bu tür maddeler alev aldıktan sonra müdahale etmek zordur.
T: Zehirli
Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir hatta öldürücü olabilir.
Önlem: İnsan vücuduyla teması engellenmeli, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır
C: Aşındırıcı
Özelliği: Canlı dokulara zarar verir.
Önlem: Gözleri, deriyi ve kıyafetleri korumak için özel önlem alınmalıdır. Buharları solunmamalı, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır.
T+: Çok Zehirli
Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir hatta öldürücü olabilir.
Önlem: İnsan vücuduyla temasından kaçınılmalıdır. Temas edilmesi halinde derhal tıbbi yardım alınmalıdır.
7 N: Çevre için zararlı
Özelliği:: Bu tur maddelerin ortamda bulunması, doğal dengenin değişmesi acısından ekolojik sisteme hemen veya ileride zarar verebilir.
Önlem: Risk göz önüne alınarak bu tur maddelerin toprakla ve çevreyle teması engellenmelidir.
5.4.Kimyasal madde dökülmesi halinde:
5.4.1. Laboratuvar sorumlusuna ve diğer laboratuvar çalışanlarına haber verin.
5.4.2. Diğer çalışanları çevreden uzaklaştırın.
5.4.3. Dökülen kimyasal maddeye temas etmeyin ve maddeyi solumayın.
5.4.4. Dökülen kimyasal maddenin özelliklerini öğrenin.
5.4.5. Bol su ile yıkayın veya vakumlu süpürge ile temizleyin.
5.4.6. Temizlik sırasında koruyucu eldiven ve gözlük kullanın.
5.5.Yangına karşı alınması gereken tedbirler:
5.5.1. Her laboratuvar çalışanı olası yangın durumları için yangın söndürücünün yerini, tiplerini ve nasıl kullanılacağını bilmelidir.
5.5.2. Yangın söndürücülerin tipleri:
A tipi yangın söndürücüler basınçlı su içerir ve kağıt, tahta ve giysileri söndürmek amacıyla kullanılırlar.
B tipi yangın söndürücüler CO2 içerir ve benzin, yağ, boya, yanar sıvılar, pişirme yağlarından kaynaklanan ateşleri söndürmek için kullanılırlar. Su bu tür ateşleri arttırır.
C tipi yangın söndürücüler, kuru kimyasallardır, potasyum bikarbonat ve potasyum klorür içerirler. Bu kimyasallar elektriği iletmezler. Bu nedenle elektrik yangınlarında kullanılırlar.
ABC tipi ya da bileşke yangın söndürücüler grafit tipte yangın söndürücü içerirler. Çok amaçlı söndürücülerdir ve bütün yangın tiplerinde kullanılırlar.
5.5.3. Yangın söndürücülerin periyodik kontrolleri takip edilmelidir.
5.5.4. Yangın durumunda yapılacak acil işler için personel eğitimi olmalıdır. Acil yangın çıkışları, yangın söndürme tüplerinin kullanımı, alarmların nerede bulunduğu, tahliyede birincil ve ikincil öncelikli olanların neler olduğu vb. yangın eğitiminde öncelikli konulardır.
5.5.5. Yangın güvenliğini sağlamaya yönelik koridor ve merdiven boşlukları güvenli bölgeler olarak düzenlenmelidir. Bu bölgeler herhangi bir depolama için kullanılmamalıdır.
8
5.5.6. Yangın anında patlayıcı madde, cihaz ve kimyasallar uzaklaştırılmalıdır. Yangın bölgesindeki kapılar kapatılmalıdır.
5.5.7. Yangın durumunda asansörler asla kullanılmamalıdır.
5.5.8. Olası yangın durumu söz konusu ise Acil Durum ve Afet planına uygun hareket edilir.
5.6.Elektrik güvenliğini sağlamaya yönelik tedbirler:
5.6.1. Elektrikli cihazlara ıslak elle dokunulmamalı, herhangi bir yerde elektrik kaçağı varsa rapor edilmeli ve bozuk cihaz varsa kullanımdan çıkarılmalıdır.
5.6.2. Elektrikli aletlerin çıplak kabloları derhal değiştirilmelidir.
5.6.3. Elektrikli cihazların tümü topraklanmalıdır.
5.6.4. Üç kutuplu fiş yerine iki kutbu birleştirilmiş cihazlara izin verilmemelidir.
5.6.5. Kısa devreye yol açacağı için elektrik hatlarının üzerine sıvı sıçratılmalıdır.
5.6.6. Üzerine sıvı dökülmüş cihazlar kullanılmamalıdır.
5.6.7. Su muslukları, çalışılmadığı zamanlarda kapatılmalıdır su baskınlarına karşı önlem için laboratuvarda zarar görecek malzeme ve cihazlar belli yüksekliklerde yerleştirilir.
5.6.8. Elektrik pirizleri en az 50 -75-100 cm yükseklikte olmalıdır.
5.6.9. Cihazları kullanmadan önce kontrol edin
5.6.10. Uzatma kablolarını kullanmaktan kaçınınız. Eğer kullanmanız mutlaka gerekiyorsa, topraklı ve sigortalı olanlarını kullanınız. Uzatma kabloları, kapıların altından, pencerelerden geçirilmemeli, tavana asılmalı veya diğer uzatma kablolarına takılmalıdır.
5.6.11. Rasgele elektrikli ısıtıcılar kullanılmamalıdır.
5.6.12. Kabloların yeterli uzunlukta olmasına dikkat edin.
5.6.13. Elektrik çarpmasında yaralıya dokunmadan önce elektrik devresini kesiniz, yaralıyı süpürge sapı gibi bir araçla devreden uzaklaştırınız, eğer dokunulacaksa asbest eldivenler kullanınız, Mavi kod ekibine haber veriniz.
5.7.Temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon kuralları:
5.7.1. Laboratuvarda hijyen şartlarına uyulmalıdır. Özellikle kan ve kan ürünleri ile yapılan çalışmalarda enfeksiyon riskinin yüksek olduğu unutulmamalıdır.
5.7.2. Laboratuar temizlik ve dezenfeksiyonu, Hastane risk sınıflamasına göre hazırlanan temizlik talimatına uygun yapılır.
5.7.3. Çalışma alanlarındaki laboratuvar tezgâhları temiz, düzenli, dezenfektan maddeyle silinmiş ve tozsuz olmalıdır. Çalışılan tüm yüzeyler sabah çalışmaya başlanmadan önce ve gün sonunda çalışma bittikten sonra 1/10’luk hypoklorit (çamaşır suyu) veya %70’lik alkolle silinerek temizlenmelidir.
9
5.7.4. Çalışma bitiminde her bölümde çalışan teknisyen, nöbetçi ekibe görevi teslim etmeden önce de kan ve vücut sıvıları ile kontamine olabilecek alanları antiseptik solüsyon ile temizlemelidir (1/10 hypoklorit veya %70’lik alkol).
5.7.5. Çalışılan potansiyel enfeksiyöz materyalin yere dökülmesi durumunda önce gazlı bez veya kağıt havlu ile organik kirler temizlenip ardından 1/10’luk çamaşır suyu dökülerek üzeri gazlı bezle örtülüp 20 dk beklenmeli, son olarak yer yine 1/10’luk çamaşır suyu ile silinmelidir.
5.7.6. Temizlik uygulama formuna temizleyen personel tarafından imza atılır.
5.7.7. Temizlik sonrası laboratuar çalışanı temizliği kontrol eder ve laboratuar temizlik uygulama formunu imzalar.
5.7.8. Atıklar atık talimatınauygun olarak ayrıştırılarak, geçici atık deposuna taşınır.
5.7.9.Tüm personel, ne kadar önemsiz veya küçük olursa olsun laboratuvar ve personel güvenliğini ilgilendirebilecek her durumu laboratuvar sorumlu hekimine bildirmekle yükümlüdür.
