Türkiye Cumhuriyeti
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Enerji Verimliliği Projesi
GEF FONU HİBE NUMARASI TF014579 Proje No P132189
Ref. No: MENR-CS-01.a
Enerji Verimliliği ve Enerji Verimliliği Finansmanı Konusunda Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde ve Enerji Verimliliği Hizmeti Sağlayan
İşletmelerde Farkındalığı Arttırma konusunda Danışmanlık Hizmetleri
Nisan 2016
ARAŞTIRMA RAPORU
- i -
Türkiye Cumhuriyeti
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Enerji Verimliliği Projesi
GEF FONU HİBE NUMARASI TF014579 Proje No P132189
Ref. No: MENR-CS-01.a
Enerji Verimliliği ve Enerji Verimliliği Finansmanı Konusunda Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde ve Enerji Verimliliği Hizmeti
Sağlayan İşletmelerde Farkındalığı Arttırma konusunda Danışmanlık Hizmetleri
ARAŞTIRMA RAPORU
Nisan 2016
- ii -
- iii -
İÇİNDEKİLER 1. Arka Plan ... 1
2. Araştırma Hazırlıkları ... 6
3. Araştırma Bulguları ... 7
3.1.Örneklemin Özellikleri ve Genel Bilgiler ... 7
3.2.Yönetim ile İlgili Bilgiler ... 32
3.3.Tüketim ile İlgili Bilgiler ... 85
3.4.Üretim ile İlgili Bilgiler ... 104
3.5.Diğer Konular ile İlgili Bilgiler ... 115
4. Sonuç ... 127
4.1.İleri Analizler ... 127
4.2.Temel Bulgular... 131
4.3.Sorunun Tanımlanması ... 132
4.4.Sonraki Adımlar ... 132
EK: Enerji Verimliliği Değerlendirme Anketi ... 135
- iv -
Tablolar Listesi
Tablo 1- Örneklemde yer alan sektörlerin illere göre dağılımı (%) ... 8Tablo 2- Katılımcıların görevlerine göre dağılımı (%) ... 9
Tablo 3- İşletme ölçeğinin illere ve sektörlere göre dağılımı (%) ... 10
Tablo 4- İşletmenin hizmet verdiği yıl (%) ... 13
Tablo 5- İşletmenin mülkiyet türü (%) ... 15
Tablo 6- İşletmenizin tam kapasite ile üretim yaptığını düşünüyor musunuz? (%) ... 17
Tablo 7- İşletmenizin kapasite kullanımı ne kadardır? (%) ... 19
Tablo 8- İşletmenizin tam kapasite faaliyet göstermemesinin nedenleri ne olabilir? (%) ... 20
Tablo 9- İşletmenizin tam kapasite faaliyet göstermemesinin nedenleri ne olabilir? (%) ... 21
Tablo 10- İşletmeniz aşağıdaki kalite yönetim belgelerinden hangi/lerine sahiptir? (%) ... 22
Tablo 11- İşletmenizin yatırım planları orta ve uzun dönemli midir? (%) ... 24
Tablo 12- “İşletmemiz, yatırımlarında çevreci yaklaşımları (temiz teknoloji, alternatif enerji yatırımları) dikkate alır” ifadesine ne derecede katılıyorsunuz? (%) ... 26
Tablo 13- En fazla hangi paydaşlarınız yatırım kararlarınızı etkilemektedir? (%) ... 27
Tablo 14- Yatırım plan/uygulamalarınızın önündeki en önemli engeller nelerdir? (%) ... 27
Tablo 15- İşletmenizde yapacağınız yatırım kararlarını almadan önce hangi çalışmaları yapıyorsunuz? (%)... 28
Tablo 16- İşletmenizde yapacağınız yatırım kararlarını almadan önce hangi çalışmaları yapıyorsunuz? ... 29
Tablo 17- İşletmenizin yatırım kararlarını uygularken danışmanlık alıyor musunuz? (%) ... 31
Tablo 18- Enerji gideri sizin için önemli mi? (%) ... 33
Tablo 19- Enerji verimliliği finansal desteklerinden haberdar mısınız? (%) (Kredi, fon, hibe vb.) İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım. ... 35
Tablo 20- Enerji fiyatlarının uzun vadeli belirsizliği sizi etkiliyor mu? (%) ... 37
Tablo 21- Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğünü (YEGM) duydunuz mu? (%) ... 39
Tablo 22- Kamu kurumlarıyla işbirliği yapıyor musunuz? (%) ... 41
Tablo 23- Enerji verimliliği mevzuatını biliyor musunuz? (%) ... 43
Tablo 24- İşletmenizde teknik personel istihdam edilmekte midir? (%) ... 45
Tablo 25- İşletmenizde ortalama kaç teknik personel bulunmaktadır? (%) ... 47
Tablo 26- Bu kişiler içerisinde enerji verimliliği konusunda görevlendirdiğiniz personel mevcut mu? (%) ... 49
Tablo 27- Sertifikalı enerji yöneticiniz var mı? (%) ... 51
Tablo 28- İşletmenizdeki teknik personele eğitim imkânı sağlıyor musunuz? (%) ... 53
Tablo 29- İşletmenizdeki teknik personele hangi eğitimleri sağladınız? Lütfen belirtiniz. (%)... 54
Tablo 30- İşletmenizdeki teknik personele hangi eğitimleri sağladınız? Lütfen belirtiniz. (%)... 55
Tablo 31- Enerji danışmanlığı alıyor musunuz? (%) ... 57
Tablo 32- Hiç enerji etüdü yapıldı mı? (%) ... 59
Tablo 33- Enerji etüdü sonunda size verilen tavsiyeleri uyguladınız mı? (%) ... 61
Tablo 34- Enerji verimliliği sizin için önemli mi? (%) ... 63
Tablo 35- Enerji verimliliği sizin için neden önemli? Açıklayınız... 64
Tablo 36- Enerji verimliliği sizin için neden önemsiz? Açıklayınız... 64
Tablo 37- Enerji verimliliği yatırımlarının teknik, mali ve çevresel yararlarının farkında mısınız? (%) ... 66
Tablo 38- İşletmenizde enerji verimliliğine ilişkin herhangi bir yatırım yaptınız mı? (%) ... 68
Tablo 39- Enerji verimliliğine ilişkin yaptığınız yatırımı nasıl finanse ettiniz? ... 69
Tablo 40- İşletmenizde enerji verimliliğine ilişkin (ilave) yatırım yapmayı planlıyor musunuz? (%) ... 71
Tablo 41- Sektör ve rekabet ile ilgili gelişmeleri / bilgileri nereden ve nasıl takip ediyorsunuz? (%) ... 72
Tablo 42- Sektör ve rekabet ile ilgili gelişmeleri / bilgileri nereden ve nasıl takip ediyorsunuz? (%) ... 73
Tablo 43- Herhangi bir sektör birliğine üye misiniz? (%) ... 75
Tablo 44- Hangi birliğe / birliklere üyesiniz? ... 76
Tablo 45- Sektör birliğinizden beklentileriniz nelerdir? (%) ... 76
Tablo 46- Enerji verimliliği konusunda birliklerle beraber çalışır mısınız? (%) ... 78
Tablo 47- Sanayi-ticaret odaları vb. düzenledikleri sektörel seminer ve konferanslara katılıyor musunuz? (%) . 80 Tablo 48- Sektörel seminer ve konferanslara neden katılmıyorsunuz? (%) ... 81
Tablo 49- Sektörel seminer ve konferanslara neden katılmıyorsunuz? (%) ... 82
Tablo 50- Sizce sektör içi gelişmelerin duyurulması için hangi yollar/yöntemler daha doğrudur? Neden? (%) .. 83
Tablo 51- Sizce sektör içi gelişmelerin duyurulması için hangi yollar/yöntemler daha doğrudur? Neden? (%) .. 84
Tablo 52- İşletmenizin ortalama aylık enerji tüketimini belirtiniz. ... 85
Tablo 53- İşletmenizin ortalama aylık enerji tüketimini belirtiniz. (TEP) ... 86
Tablo 54- Enerji tüketiminizi anlık olarak izliyor musunuz? (%) ... 88
Tablo 55- Enerji tüketiminizi uzaktan izliyor musunuz? (%) ... 90
- v -
Tablo 57- Birim üretim başına ne kadar enerji tüketimi yapıyorsunuz? (TL) ... 93
Tablo 58- Enerji tüketimleriniz düzenli olarak raporlanıyor mu? (%) ... 95
Tablo 59- Faturalarda talep gücü ve cezalar kontrol ediliyor mu? (%) ... 97
Tablo 60- Yüksek enerji tüketimine yol açan kritik ekipmanlar biliniyor mu? (%) ... 99
Tablo 61- Yüksek enerji tüketimine yol açan kritik ekipmanların düzenli bakımları yapılıyor mu? (%) ... 101
Tablo 62- Tüketiminizdeki en büyük enerji kaynağı nedir? (%) ... 102
Tablo 63- Enerji tüketiminizin azalmasının size ve çevrenize getireceği faydalar nelerdir? (%) ... 102
Tablo 64- Enerji tüketiminizin azalmasının size ve çevrenize getireceği faydalar nelerdir? (%) ... 103
Tablo 65- Birim üretim başına enerji maliyetinizi biliyor musunuz? (%) ... 105
Tablo 66- Ulusal ve uluslararası piyasalarla nasıl kıyaslama yapıyorsunuz? (%) ... 106
Tablo 67- Üretiminiz artınca enerji tüketiminiz de beklediğiniz oranda değişiyor mu? (%) ... 108
Tablo 68- Kritik ekipman verimi üretim kapasitesi ile uyumlu mu? Açıklayınız. (%) ... 109
Tablo 69- Kritik ekipmanlarınızın mevcut durumu nasıldır? (%) ... 110
Tablo 70- Üretiminizin girdi maliyetlerinin ne kadarını enerji oluşturuyor? (%) ... 111
Tablo 71- Üretiminizin girdi maliyetlerinin ne kadarını enerji oluşturuyor? (%) ... 112
Tablo 72- Enerji verimliliğinizi artırmanın üretime ve dolayısı ile rekabet koşullarına olumlu yansıyacağına inanıyor musunuz? Nasıl, açıklayınız. (%) ... 114
Tablo 73- ISO 50001’i biliyor musunuz? (%)... 116
Tablo 74- Enerji tüketim bilgileriniz, ilgili personel ile paylaşılıyor mu? (%) ... 118
Tablo 75- Ürünlerinizde enerji verimliliği konusunda resmi bir sınıflandırma mevcut mu? (%) ... 120
Tablo 76- Eğer varsa üretiminizde hedeflemenizin zorunlu olduğu bir enerji sınıfı mevcut mu? (%) (A++ gibi) ... 122
Tablo 77- Sektörün ve/veya müşterilerinizin sizden uymanızı istedikleri kalite standartları nelerdir? (%) ... 123
Tablo 78- Sektörün ve/veya müşterilerinizin sizden uymanızı istedikleri kalite standartları nelerdir? (%) ... 124
Tablo 79- Enerji verimliliğini düzenleyici kurum/kuruluşlardan beklentileriniz nelerdir? (%) ... 125
Tablo 80- Organize Sanayi Bölgeleri Yönetimlerinden enerji verimliliğine ilişkin konularda beklentileriniz nelerdir? (%) ... 126
Tablo 81- Enerji gideri sizin için önemli mi? (%) ... 127
Tablo 82- Yüksek enerji tüketimine yol açan kritik ekipmanların düzenli bakımları yapılıyor mu? (%) ... 128
Tablo 83- Birim üretim başına enerji tüketiminizi biliyor musunuz? (%) ... 128
Tablo 84- Enerji danışmanlığı alıyor musunuz? (%) ... 129
Tablo 85- Enerji verimliliği finansal desteklerinden haberdar mısınız? (%)... 129 Tablo 86- Sizce sektör içi gelişmelerin duyurulması için hangi yollar/yöntemler daha doğrudur? Neden? (%) 130
- vi -
Şekiller Listesi
Şekil 1- Örneklemde yer alan iller (%) ... 7Şekil 2- Örneklemde yer alan sektörler (%) ... 8
Şekil 3- İşletme ölçeği (%) ... 10
Şekil 4- İşletmenizde çalışan kişi sayısı nedir? (%) ... 11
Şekil 5- İşletmenin hizmet verdiği yıl (%) ... 12
Şekil 6- İşletmenin mülkiyet türü (%) ... 14
Şekil 7- İşletmenizin tam kapasite ile üretim yaptığını düşünüyor musunuz? (%) ... 16
Şekil 8- İşletmenizin kapasite kullanımı ne kadardır? (%)... 18
Şekil 9- İşletmenizin yatırım planları orta ve uzun dönemli midir? (%) ... 23
Şekil 10- “İşletmemiz, yatırımlarında çevreci yaklaşımları (temiz teknoloji, alternatif enerji yatırımları) dikkate alır” ifadesine ne derecede katılıyorsunuz? (%) ... 25
Şekil 11- İşletmenizin yatırım kararlarını uygularken danışmanlık alıyor musunuz? (%) ... 30
Şekil 12- Enerji gideri sizin için önemli mi? (%) ... 32
Şekil 13- Enerji verimliliği finansal desteklerinden haberdar mısınız? (%) (Kredi, fon, hibe vb.) ... 34
Şekil 14- Enerji fiyatlarının uzun vadeli belirsizliği sizi etkiliyor mu? (%) ... 36
Şekil 15- Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğünü (YEGM) duydunuz mu? (%) ... 38
Şekil 16- Kamu kurumlarıyla işbirliği yapıyor musunuz? (%) ... 40
Şekil 17- Enerji verimliliği mevzuatını biliyor musunuz? (%) ... 42
Şekil 18- İşletmenizde teknik personel istihdam edilmekte midir? (%) ... 44
Şekil 19- İşletmenizde ortalama kaç teknik personel bulunmaktadır? (%) ... 46
Şekil 20- Bu kişiler içerisinde enerji verimliliği konusunda görevlendirdiğiniz personel mevcut mu? (%) ... 48
Şekil 21- Sertifikalı enerji yöneticiniz var mı? (%)... 50
Şekil 22- İşletmenizdeki teknik personele eğitim imkânı sağlıyor musunuz? (%) ... 52
Şekil 23- Enerji danışmanlığı alıyor musunuz? (%)... 56
Şekil 24- Hiç enerji etüdü yapıldı mı? (%)... 58
Şekil 25- Enerji etüdü sonunda size verilen tavsiyeleri uyguladınız mı? (%) ... 60
Şekil 26- Enerji verimliliği sizin için önemli mi? (%) ... 62
Şekil 27- Enerji verimliliği yatırımlarının teknik, mali ve çevresel yararlarının farkında mısınız? (%) ... 65
Şekil 28- İşletmenizde enerji verimliliğine ilişkin herhangi bir yatırım yaptınız mı? (%) ... 67
Şekil 29- İşletmenizde enerji verimliliğine ilişkin (ilave) yatırım yapmayı planlıyor musunuz? Açıklayınız. ... 70
Şekil 30- Herhangi bir sektör birliğine üye misiniz? (%) ... 74
Şekil 31- Enerji verimliliği konusunda birliklerle beraber çalışır mısınız? (%) ... 77
Şekil 32- Sanayi-ticaret odaları vb. düzenledikleri sektörel seminer ve konferanslara katılıyor musunuz? (%) .. 79
Şekil 33- Enerji tüketiminizi anlık olarak izliyor musunuz? (%) ... 87
Şekil 34- Enerji tüketiminizi uzaktan izliyor musunuz? (%) ... 89
Şekil 35- Birim üretim başına enerji tüketiminizi biliyor musunuz? (%) ... 91
Şekil 36- Enerji tüketimleriniz düzenli olarak raporlanıyor mu? (%) ... 94
Şekil 37- Faturalarda talep gücü ve cezalar kontrol ediliyor mu? (%) ... 96
Şekil 38- Yüksek enerji tüketimine yol açan kritik ekipmanlar biliniyor mu? (%) ... 98
Şekil 39- Yüksek enerji tüketimine yol açan kritik ekipmanların düzenli bakımları yapılıyor mu? (%) ... 100
Şekil 40- Birim üretim başına enerji maliyetinizi biliyor musunuz? (%) ... 104
Şekil 41- Üretiminiz artınca enerji tüketiminiz de beklediğiniz oranda değişiyor mu? (%) ... 107
Şekil 42- Üretimde yenilenebilir enerji kullanılıyor mu? (%) ... 113
Şekil 43- ISO 50001’i biliyor musunuz? (%) ... 115
Şekil 44- Enerji tüketim bilgileriniz, ilgili personel ile paylaşılıyor mu? (%) ... 117
Şekil 45- Ürünlerinizde enerji verimliliği konusunda resmi bir sınıflandırma mevcut mu? (%) ... 119
Şekil 46- Eğer varsa üretiminizde hedeflemenizin zorunlu olduğu bir enerji sınıfı mevcut mu? (%) (A++ gibi) ... 121
- 1 -
Projenin Adı Enerji Verimliliği ve Enerji Verimliliği Finansmanı Konusunda Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde ve Enerji Verimliliği Hizmeti Sağlayan İşletmelere Farkındalığı Arttırma konusunda Danışmanlık Hizmetleri
Rapor Tarihi 25 Ocak 2016 (ver. 1) 25 Şubat 2016 (ver.2) 22 Mart 2016 (ver. 3) 5 Nisan 2016 (ver. 4)
Raporu Hazırlayan G&G Yönetim Danışmanlığı ve Tic. Ltd. Şti. (Pilot Ortak) (Türkiye), Motiva Services (Ortak) (Finlandiya), Exergia Energy and Environment Consultants SA (Ortak) (Yunanistan) and Onur Enerji Ltd. Şti. (Ortak) (Türkiye)
İmza
Hasan Turgut – Proje Direktörü
1. Arka Plan
KOBİ’lerde enerji verimliliği çalışmalarının detaylı olarak incelenmesi ve potansiyel paydaşlar ile yapılan toplantıların ardından işletmelerde enerji verimliliğine yönelik mevcut farkındalığın ölçülmesi ve çalışma sonunda enerji kullanımında verimliliği arttırmaya yönelik bir stratejinin geliştirilmesi amacıyla 21.12.2015 – 19.01.2016 tarihleri arasında bir saha çalışması yürütülmüştür.
Saha çalışması kapsamında bölge ve sektör seçiminde kullandığımız kriterler aşağıdakileri içermiştir:
Yüksek Enerji Tüketimi
Enerji yoğun üretim, bu çalışma için kritik öneme sahiptir. İşletme sahipleri veya karar vericiler, çok fazla enerji tükettikleri zaman, enerji maliyetlerini daha fazla önemseyecekler ve enerji ile ilgili işlere daha fazla öncelik tanıyacaklardır.
Mühendislik Hizmetlerine / Mali Kaynaklara Sınırlı Erişim
Pek çok KOBİ’de mühendislik bölümleri günlük operasyonel sorunlar ile fazlaca meşgul olduklarından, enerji verimliliği üzerinde çalışmak için sınırlı bir zamanları kalmaktadır. Bu da yönetime iyi düzenlenmemiş ve genellikle yatırım analizi yapılmamış raporların sunulmasına ve planlanan önlemlerin de reddedilmesine yol açmakta, dolayısıyla işletmede yer alan tüm tarafların hayal kırıklığına uğramasıyla sonuçlanmaktadır.
Makul Sayıda Çalışan
Enerji verimliliği projelerini yürütmek ile işletmenin mali ve idari kapasiteleri arasında bir denge bulmak açısından 10-50 çalışanın bulunduğu işletmelere odaklanmanın fayda sağlayacağı
- 2 -
düşünülmüştür. Küçük-orta boyutlu işletmeler ölçeklerini sonradan büyütmeye veya küçültmeye imkan tanımaktadırlar.
Enerjinin büyük bir çoğunluğu ağır metal, çimento, vb. endüstriler tarafından tüketiliyor olsa da, bu sektörler yüksek kapasiteleri nedeniyle çalışma kapsamı dışında tutulmuşlardır. Her iki sektörde de işletmeler daha büyük boyutlu olup, enerji verimliliği ve enerji verimliliği finansmanı konusunda farkındalığa nispeten sahiptirler. Bu işletmelerde ayrıca sadece enerji verimliliği ile ilgili faaliyetlerde tam zamanlı istihdam edilen personel de bulunabilmektedir.
Araştırma soruları, araştırma çalışmalarının KOBİ’lerin pek çoğuna yaygınlaştırılabilmesini temin etmek üzere sektöre özel olmamıştır. Yer seçimleri de, sektör seçimlerine bağlı olarak kararlaştırılmıştır.
Araştırma çalışmaları, ilgili sektörlerde daha çok sayıda işletmenin bulunduğu İzmir, Manisa ve Denizli’de (İzmir ve Güney Ege Bölgesi) yürütülmüştür.
Araştırma için bu üç ilin seçilmesi güdüsünün arkasında yatan üç temel neden sıralanabilir:
Öncelikle, araştırma için seçilen sanayi alt kollarının hepsi bu üç ilde kümelenmiştir. Projenin zaman ve bütçe kısıtları da göz önünde bulundurularak araştırma bu bölgede yürütülebilir.
İkinci olarak, bu sektörlerde yer alan mesleki kuruluşlarla işbirliği yapılacaktır. Sözü edilen kuruluşların temsilcileriyle yapılan ilk toplantı ve görüşmelerde kendileri, projeye olan ilgilerini belirterek projenin başarılı bir şekilde yürütülmesi için destek vereceklerini ortaya koymuşlardır.
Son olarak, proje kapsamında yürütülecek araştırma Aralık ve Ocak ayları içerisine denk gelmiştir.
Seçilen bu üç il, kış şartları göz önüne alındığında, daha ılıman bir iklimde yer almaları bakımından araştırmanın daha kolay uygulanabilir olmasını sağlamıştır.
1.1. Devam Eden Farkındalık Programlarının Değerlendirilmesi
Enerji verimliliği uygulamasında bir yol haritası oluşturmak için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), 20 Şubat 2012 tarihinde Devlet Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanan bir EV stratejisi hazırlamıştır. Bu stratejide, politikalar, gerekli eylemler ve hedeflere uygun kurumsal çerçeve tanımlanmaktadır. Bunlara ilaveten, sanayi ve hizmet sektöründeki enerji yoğunluğunda ve enerji kaybında azalmalar; binaların enerji talebinde ve karbon emisyonlarında azalmalar; yenilenebilir enerji kaynaklarında artış; kamu sektöründe enerjinin verimli kullanımında iyileştirmeler; kurumsal yapıların, kapasitelerin ve işbirliğinin güçlendirilmesi; ileri teknolojilerin kullanılması; farkındalığı arttırma faaliyetlerinde artış sağlanması; ve kamu fonlarından ziyade alternatif finansman kaynaklarının yaratılması konuları stratejik hedefler olarak vurgulanmıştır.
Sanayide Enerji Verimliliğini Arttırma Projesi
5 yıllık ve 30 milyon Dolar değerindeki proje, KOBİ niteliğinde sanayi işletmelerini kapsamaktadır.
GEF katkısı 6,5 milyon Dolar olup kalan miktar, hükümet tarafından karşılanmaktadır.
Projenin ana hedefi, enerji verimliliği konusunda önlemler alarak ve enerji verimliliği sağlayan teknolojiler kullanarak etkin bir enerji verimliliği yönetimi oluşturan sanayi işletmelerini desteklemek ve Türkiye endüstrisinde enerji verimliliğini geliştirmektir. Farkındalığı arttırmak, projenin en önemli boyutudur. Amaç, Türkiye’de verimli bir enerji yönetim sistemi oluşturarak uluslararası mevzuatın uygulama alanını genişletmektir.
Proje kapsamında Enerji Yönetimi Sisteminin sanayi sektöründe özellikle enerjinin yoğun kullanıldığı sanayilerde ve KOBİ’lerde uygulanması için ulusal tanıma şeması kurulmuştur. Ulusal tanıma şemasına
- 3 -
eğitilmiştir. Ayrıca organize sanayi bölgelerinin enerji yönetiminin desteklenmesi de sağlanmıştır.
Projede ayrıca 9 sanayi işletmesi seçilerek enerji denetimleri öncesi süreçler ve detaylı enerji denetimi aşamalarına odaklanan bir pilot çalışma yürütülmüştür.
AB Mevzuatı Uyumlaştırması ve ETKB Kurumsal Kapasitesi, BOTAŞ’ın Ayrışması Desteği ve Görünürlük ve Kamu Bilincinin Oluşturulması (IPA 2012 - CS01)
Proje Ekibi eylem planı ile enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji konularında farklı hedef gruplara yönelik birtakım kilit mesajlar hazırlamışlardır. Hedef grupları genel anlamda vatandaşlar (özellikle ev hanımları, çocuklar ve nihai tüketiciler), KOBİ’ler ve organize sanayi bölgeleri, girişimciler ve yatırımcılar, çiftçiler, tüketiciler, medya ve üniversite oluşturmaktadır. KOBİ’lere ve yatırımcılara yönelik hazırlanmış olan kilit mesajlar aşağıdadır:
- Enerji verimliliği harcamaları bir masraf değildir.
- Enerji verimliliği yatırımları ekonomiktir Enerji Verimliliği Strateji Belgesi 2010-2023
Enerji Verimliliği Derneği (ENVER) tarafından hazırlanan “Enerji Verimliliği Strateji Belgesi 2010- 2023” ile amaçlanan, kişi başına enerji kullanımı yüksek, aynı zamanda da birim yurtiçi hasıla başına az enerji kullanan ülkeler arasında yer almaktır. Bu bağlamda ortaya konulan stratejik amaçlardan birisi de sanayi ve hizmetler sektöründe enerji yoğunluğunu ve enerji kayıplarını azaltmaktır. Bu amaç doğrultusunda yılda 50.000 TEP üzerinde enerji kullanan işletmelerin özgül enerji tüketimlerinin 2015 yılına kadar en az %5 ve 2023 yılına kadar en az %15, yılda 1.000 – 50.000 TEP aralığında enerji kullanan işletmelerin enerji yoğunluklarının 2023 yılına kadar en az %10 azaltılması hedeflenmektedir.
Stratejik hedefler ve bu doğrultuda geliştirilen eylem planları göz önünde bulundurulduğunda esas önceliğin enerjinin yoğun olarak kullanıldığı büyük işletmelere ve yine enerji kullanımı dendiğinde ilk akla gelen demir-çelik, çimento, cam, kağıt, otomotiv ve tekstil gibi sektörlere verildiği görülmektedir.
Başlangıç noktası olarak düşünüldüğünde büyük işletmelerin ve bu yukarıda sayılan sektörlerin önceliklendirilmesi oldukça önemliyse de KOBİ’lere atıfta bulunulmamış olması dikkat çekicidir.
Benzer şekilde yıllık enerji tüketiminin 5.000 TEP üzerindeki işletmeler için enerji etütlerinin yapılmasına ve bedeli 2,5 milyon TL üzerindeki verimlilik arttırıcı projelere yönelik devlet teşviklerine atıfta bulunulmuştur. Ancak özellikle küçük ölçekli işletmelerin ve orta ölçekli işletmelerin çoğunluğunun bu rakamların seviyelerine çıkması pek olası görünmemektedir. Bu da KOBİ’lerin yine enerji verimliliği konusunda göz ardı edilmeleri anlamına gelmektedir.
Özetle titizlikle hazırlanmış olan bu çarpıcı strateji belgesinin KOBİ’lerde enerji verimliliği konusuna önem atfetmediğini söylemek yanlış olmayacaktır.
- 4 -
1.2. KOBİ’lere yönelik Enerji Verimliliği Bilinçlendirme Çalışmaları Konusunda Ülke Örnekleri İngiltere
İngiltere Enerji ve İklim Değişikliği Bakanlığı “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) için Enerji Verimliliği Rehberi”ni 2015 yılında yayınlamıştır. Bu rehber KOBİ’lerin daha fazla enerji tasarrufu yapmaları için bazı öneri ve fikirler sunmaktadır. Enerji verimliliği ölçüm cihazlarını kurarak enerji kullanımını kontrol altına almanın, kayıpları azaltmanın ve enerji faturalarında azalmanın mümkün olduğunu vurgulamaktadır. Aynı zamanda bir KOBİ’nin ortalama olarak 1,5 yıldan daha az bir geri ödeme ile enerji verimliliği ölçüm cihazlarını tesis ederek enerji faturalarını %18-25 oranına kadar düşürebileceği ve bu tasarrufların %40’ının hiçbir yatırım maliyeti gerektirmeyeceği ifade edilmektedir.
Bu belge, endüstride enerji verimliliği üzerine aşağıda belirtilen bölümleri içermektedir:
Isıtma
Aydınlatma
Ofis ekipmanları
Üretim ekipmanları
Ek olarak, İngiliz enerji şirketi NPower, küçük girişimcilere enerji verimliliği ile nasıl tasarruf edileceğini anlatan bazı dokümanlar hazırlamıştır. Odak noktası, küçük işletmelerin enerji tasarrufunu neden hiçbir zaman uygulamaya koyamadığı konusudur. Aynı zamanda bu belgeler uzun vadeli yatırımlarla ilgili fikirler, iş odaklı öneriler ile birlikte küçük işletmelerin kolayca uygulayabileceği bazı pratik tavsiyeleri içermektedir.
Bu belgeye göre enerji tasarrufuna yönelik yaygın olan alanlar; aydınlatma, ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme, yalıtım, elektrik ekipmanları, soğutma ve diğer ekipmanlardır.
İrlanda
İrlanda Sürdürülebilir Enerji Kurumu, İrlanda’nın ulusal eneji mercii olarak 2002 Sürdürülebilir Enerji Yasası kapsamında kurulmuştur. Bu kurumun amacı İrlanda’nın sürdürülebilir enerji teknolojileri ve uygulamalarına dayalı bir ülke olması yolunda lider rol üstlenmektir.
Sürdürülebilir Enerji Kurumu, KOBİ’ler için enerji verimliliği uygulamalarının önemini vurgulayan ve uzman görüşlerini içeren stratejik bir rehber yayınlamıştır. Bu dokümandaki “Enerji Verimliliği için Önemli İpuçları” başlıklı bölüm, pekçok işletmede bulunan ekipmanlara yönelik enerji tasarrufunu anlatan 35 ipucundan bahsetmektedir.
- 5 -
“Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler için Enerji Verimliliği Kılavuzu” Asya Verimlilik Kurumu tarafından enerji verimliliğini teşvik etmek amacıyla hazırlanmıştır. Bu sayede bölgedeki işletmelerin kapsamlı enerji etütleri yaparak daha rekabetçi olmaları amaçlanmıştır.
Bu belge 12 bölümden oluşmaktadır:
1. Yakıt ve yanma
2. Kazanlarda enerji verimliliği
3. Buhar dağıtımı ve kullanımında enerji verimliliği 4. Fırınlarda enerji verimliliği
5. Elektrik yük yönetimi
6. Elektrik motorlarında enerji verimliliği 7. Pompalarda enerji verimliliği
8. Pervanelerde enerji verimliliği
9. Basınçlı hava devresinde enerji verimliliği 10. Soğutma sistemlerinde enerji verimliliği 11. Çevre dostu ve iyi bina uygulamaları 12. Temiz gelişim mekanizması
Asya Ülkeleri
Birleşmiş Milletler Çevre Programı, Asya endüstrisinin enerji verimliliği konusunda gelişimi için Asya Endüstrisinde Sera Gazı Salınımını Azaltma Projesi (GERIAP) kapsamında “Asya Endüstrisi için Enerji Verimliliği Rehberi” oluşturmuştur. GERIAP dokuz Asya ülkesinde uygulanmıştır: Bangladeş, Çin, Hindistan, Endonezya, Moğolistan, Filipinler, Sri Lanka, Tayland ve Vietnam.
Bu rehber enerji verimliliğini artırmak için bir yöntem, 5 endüstri alanında 40dan fazla Asyalı Şirketi içeren durum çalışmaları, farklı enerji ekipmanları için teknik bilgiler, eğitim materyalleri, irtibat bilgisi, veri tabanı ve diğer pek çok araç ve bilgiyi içermektedir.
- 6 -
2. Araştırma Hazırlıkları
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verileri kullanılarak, İzmir, Manisa ve Denizli illerindeki işletmelerin tamamını listeleyerek, uygun NACE kodlarına ve işletmelerin büyüklüklerine göre seçilen sektörler tespit edilmiştir. Bu üç ilde yer alan ve seçilen sektörlerden büyüklüklerine göre araştırmamızın kapsamına giren işletmelerin sayıları aşağıdadır:
23.20 – Ateşe dayanıklı (Refrakter) ürünlerin imalatı (Tuğla-kiremit) – 47 işletme 13.30 – Tekstil ürünlerinin tamamlanması (Tekstil) – 34 işletme
10.39 – Meyve ve sebzelerin işlenmesi ve uzun süreli saklanması (Gıda) – 188 işletme ---
Toplam 269 işletme.
Araştırmanın popülasyonu 269 işletmedir ve aşağıda açıklandığı üzere bu işletmelerin tamamıyla temas kurulacaktır. Onlar arasında bir örnekleme yapmaktansa, işletmelerin uygunluklarına göre çalışmayı mümkün olduğunca geniş kapsamda gerçekleştirmek hedeflenmiştir.
İlk örnekleme çerçevesinde ziyaret edilecek doğru adresleri belirlemek üzere, ilk aşamada telefon ile bir ön tarama yürütülmüştür ve elde edilen sonuçlara göre, görüşme yapılacak işletmeler ve bu işletmelerde irtibat kurulacak kişiler ile ilgili bir liste hazırlanmıştır. Kısa telefon görüşmelerle kriterlere uyan şirketler saptanarak randevular alınmıştır.
Sonuç itibariyle belirlenen bölge ve sektörlerden 201 işletme ile yüz yüze görüşme gerçekleştirilmiştir.
Araştırma kapsamında seçilen işletmelerle ETKB tarafından imzalanan “Gizlilik Bildirimi” de paylaşılarak saha çalışmasının gizliliği güvence altına alınmıştır.
Araştırma kapsamında hazırlanan soru kağıdı, KOBİ’lerin enerji verimliliği ve enerji verimliliği finansmanına yönelik farkındalıklarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Sorular; yönetim, üretim, enerji tüketimi ve diğer olmak üzere dört bölümde sunulmuştur (Taslak soru formu için bkz. Ek-1):
Yönetim Bölümü; mevcut enerji ile ilgili yönetim faaliyetlerine, yüksek seviyeli sektörel rekabete, düzenleyici çerçeve hakkındaki bilgilerine, resmi enerji verimliliği proje yönetimine ve mevcut mali araçlar konusundaki farkındalığa odaklanmaktadır. Bu bölümde, soruların teknik derinliği daha düşüktür. Daha derinlemesine bir teknik bilgi birikimi gerektiren sorular, araştırmanın tamamıyla işletmenin teknik konularını ilgilendiren bölümlerinde çalışanlara yönlendirilmesine yol açabilir.
Üretim Bölümü; birim üretim başına enerji maliyetinin izlenmesi ve mevcut üretim hakkında temel sorulardan oluşmaktadır. Bu bölümde ayrıca tesisteki olası enerji üretimine dikkat çekilmektedir. Bu bölüm, teknik uzmanlık ve/veya dışarıdan sağlanan enerji yönetimine odaklanmaktadır.
Enerji Tüketimi Bölümü; temel enerji tüketimi eğilimlerini, enerji takip becerilerini, birim üretim başına enerji tüketimini ve bu tüketimin kaynaklarını açığa çıkartmayı amaçlamaktadır.
Diğer Konular Bölümü; üretim ve tüketime ait olmayan çeşitli konuları kapsamak üzere düzenlenmiştir. Sorular, enerji kalitesi yönetimine ve ilgili çalışanın eğitimine odaklanmıştır.
Operasyon, enerji verimliliği projelerinin en kritik bölümünü oluşturur; operasyon verimliliği de doğrudan çalışanların eğitim seviyesi ile ilgilidir.
Araştırma bulguları ilerleyen bölümlerde sunulmaktadır.
- 7 -
3.1.Örneklemin Özellikleri ve Genel Bilgiler
Şekil 1- Örneklemde yer alan iller (%)
Araştırmanın %50,2’sini İzmir (101 adet), %30,8’ini Manisa (62 adet) ve %18,9’unu Denizli (38 adet) oluşturmaktadır.
18,9
50,2 30,8
Denizli İzmir Manisa
- 8 -
Şekil 2- Örneklemde yer alan sektörler (%)
Araştırmanın %43,8’ini tekstil, %36,8’ini gıda ve %19,4’ünü tuğla-kiremit sektörleri oluşturmaktadır.
İllere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,000) Manisa’da tuğla-kiremit, İzmir ve Denizli’de ise tekstil sektörü işletmelerinin yüksek olduğu görülmektedir.
Tablo 1- Örneklemde yer alan sektörlerin illere göre dağılımı (%)
Tekstil (Nace 13.30)
Gıda (Nace 10.39)
Tuğla-Kiremit
(Nace 23.20) TOPLAM
Denizli 65,8 26,3 7,9 100,0
İzmir 54,5 37,6 7,9 100,0
Manisa 12,9 41,9 45,2 100,0
ORTALAMA 43,8 36,8 19,4 100,0
43,8 36,8
19,4
Tekstil (Nace 13.30) Gıda (Nace 10.39) Tuğla-Kiremit (Nace 23.20)
- 9 -
%
Muhasebe 26,9
Genel müdür, müdür, müdür yardımcısı 20,4
İşletme sahibi 18,4
Yönetici 11,9
Satış sevkiyat pazarlama 6,0
Makine enerji sorumlusu - enerji yöneticisi 5,0
Teknik bakım, tekniker, teknisyen 4,0
Mühendis 2,5
Elektrik elektronik bölüm şefi 1,5
Personel sorumlusu ve idari işler 1,5
Diğer 1,9
TOPLAM 100,0
Görüşülen kişilerin görevlerine bakıldığında en çok %26,9 ile muhasebe - finans grubu öne çıkmaktadır.
Ardından sırayla genel müdür, müdür, müdür yardımcıları (%20,4), işletme sahipleri (%18,4) ve yöneticiler (%11,9) yer almaktadır.
- 10 -
Şekil 3- İşletme ölçeği (%)
Küçük ölçekli işletmeler (10-49 kişi) %64,2, Orta ölçekli işletmeler (50-249 kişi) %35,8’dir. Küçük ölçekli işletmelerde en çok gıda sektörü (%78,4) ve tekstil sektörü (%68,2), orta ölçekli işletmelerde ise en çok tuğla-kiremit sektörü (%71,8) dikkat çekmektedir.
İllere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,000)
Sektörlere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,001). Tuğla-kiremit sektörü küçük ölçekli işletmelerde düşük oranda görülürken tekstil sektörü oranı yüksektir.
Tablo 3- İşletme ölçeğinin illere ve sektörlere göre dağılımı (%)
Küçük Orta TOPLAM
İllere Göre Dağılım
Denizli 50,0 50,0 100,0
İzmir 78,2 21,8 100,0
Manisa 50,0 50,0 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 68,2 31,8 100,0
Gıda 78,4 21,6 100,0
Tuğla-Kiremit 28,2 71,8 100,0
ORTALAMA 64,2 35,8 100,0
64,2 35,8
Küçük Orta
- 11 -
Şekil 4- İşletmenizde çalışan kişi sayısı nedir? (%)
İşletmede çalışan kişi sayısı ortalama =90,21 kişi St. Sapma=307,175 n=201 işletme
İşletme ölçeği n Ortalama St. Sapma
Küçük 129 18,98 10,475
Orta 72 217,83 489,756
İşletmelerde en çok %39,8 ile 10 – 19 kişi arası çalışanı olduğunu belirtmişlerdir. Küçük ölçekli işletmelerde çalışan kişi sayısı ortalama 18,98, orta ölçekli işletmelerde çalışan kişi sayısı ortalama 217,83’tür.
39,8
24,4
17,4 18,4
0,0 20,0 40,0 60,0
10 - 19 kişi 20 - 49 kişi 50 - 99 kişi 100 kişi ve üzeri
- 12 -
Şekil 5- İşletmenin hizmet verdiği yıl (%)
İşletmenin hizmet verdiği ortalama yıl=18,92 yıl St. Sapma=13,340
İşletme ölçeği n Ortalama St. Sapma
Küçük 129 16,59 13,388
Orta 72 23,10 12,271
İşletmelerde en çok %34,8 ile 21 yıl ve üzeri hizmet verdiğini belirtmişlerdir. Küçük ölçekli işletmelerde verilen hizmet yılı ortalama 18,98, orta ölçekli işletmelerde verilen hizmet yılı ortalama 23,10’dur.
İllere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,069)
Sektörlere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,000). İşletme yılı 21 yıl ve üzeri olanlarda gıda sektörünün; 1-5 yıl arası olan işletmelerde ise tekstil sektörünün oranının yüksek olduğu görülmektedir.
İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,000). İşletme yılı 21 yıl ve üzeri olanlarda orta ölçekli işletmelerin oranının yüksek olduğu görülmektedir.
15,9 15,4 16,4 17,4
34,8
0,0 20,0 40,0
1-5 yıl 6-10 yıl 11-15 yıl 16-20 yıl 21 yıl ve üzeri
- 13 -
Tablo 4- İşletmenin hizmet verdiği yıl (%) İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
1-5 yıl
6-10 yıl
11-15 yıl
16-20 yıl
21 yıl ve
üzeri TOPLAM İllere Göre Dağılım
Denizli 15,8 7,9 28,9 15,8 31,6 100,0
İzmir 14,9 22,8 16,8 19,8 25,7 100,0
Manisa 17,7 8,1 8,1 14,5 51,6 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 21,6 11,4 23,9 26,1 17,0 100,0
Gıda 14,9 23,0 14,9 10,8 36,5 100,0
Tuğla-Kiremit 5,1 10,3 2,6 10,3 71,8 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 18,6 21,7 17,8 17,8 24,0 100,0
Orta 11,1 4,2 13,9 16,7 54,2 100,0
ORTALAMA 15,9 15,4 16,4 17,4 34,8 100,0
21 yıl ve üzeri hizmet verdiğini belirten işletmeler en çok Manisa’da (%51,6), tuğla-kiremit sektöründe (%71,8) ve orta ölçekli işletmelerde (%54,2) göze çarpmaktadır.
- 14 -
Şekil 6- İşletmenin mülkiyet türü (%)
İşletmelerin tamamına yakını özel (yerli sermaye) mülkiyet türü olduğu (%98,0) olduğu görülmektedir.
İllere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,151) Sektörlere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,085)
İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,009). Orta ölçekli işletmelerde tamamen yabancı ortaklığı mülkiyetindeki oran yüksektir.
98,0
0,5 1,5
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0
Özel (yerli sermaye) Türk yabancı ortaklığı Tamamen yabancı ortaklığı
- 15 -
Tablo 5- İşletmenin mülkiyet türü (%) İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
Özel (yerli sermaye)
Türk yabancı ortaklığı
Tamamen yabancı
ortaklığı TOPLAM İllere Göre Dağılım
Denizli 100,0 0,0 0,0 100,0
İzmir 96,0 1,0 3,0 100,0
Manisa 100,0 0,0 0,0 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 95,5 1,1 3,4 100,0
Gıda 100,0 0,0 0,0 100,0
Tuğla-Kiremit 100,0 0,0 0,0 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 100,0 0,0 0,0 100,0
Orta 94,4 1,4 4,2 100,0
ORTALAMA 98,0 0,5 1,5 100,0
Tamamen yabancı ortaklığında olan sektörler %3,4 ile tekstil grubundadır.
- 16 -
Şekil 7- İşletmenizin tam kapasite ile üretim yaptığını düşünüyor musunuz? (%)
İşletmesinin tam kapasite ile üretim yaptığını düşünenlerin oranı %57,7’dir.
İllere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,269) Sektörlere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,415) İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,103)
57,7
42,3
Evet Hayır
- 17 -
Tablo 6- İşletmenizin tam kapasite ile üretim yaptığını düşünüyor musunuz? (%) İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
Evet Hayır TOPLAM
İllere Göre Dağılım
Denizli 65,8 34,2 100,0
İzmir 59,4 40,6 100,0
Manisa 50,0 50,0 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 61,4 38,6 100,0
Gıda 58,1 41,9 100,0
Tuğla-Kiremit 48,7 51,3 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 62,0 38,0 100,0
Orta 50,0 50,0 100,0
ORTALAMA 57,7 42,3 100,0
İşletmesinin tam kapasite ile üretim yaptığını belirten işletmelerde en çok tekstil sektörü (%61,4) ve küçük ölçekli işletmeler (%62,0) öne çıkmaktadır. Orta ölçekli işletmelerde tam kapasite ile üretim yaptığını belirtenler %50,0’dır.
- 18 -
Şekil 8- İşletmenizin kapasite kullanımı ne kadardır? (%) (İşletmenin tam kapasite ile üretim yapmadığını belirtenlere sorulmuştur)
Ortalama kapasite kullanımı = %59,94 St. Sapma =18,053
İşletme türü n Ortalama St. Sapma
Küçük 48 60,42 19,181
Orta 35 59,29 16,634
Tam kapasite ile üretim yapmadığını belirten işletmelerde kapasite kullanımı en çok %51 - %75 arasında (%50,6), ortalama olarak da %59,94 olduğu görülmektedir.
İllere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,005). İzmir’de %76 ve üzeri işletme kapasite kullanım oranı yüksektir. Manisa’da ise %26-50 arası işletme kapasite kullanım oranı yüksektir.
Sektörlere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,003). %76 ve üzeri kapasite kullanımı tekstil sektöründe yüksek orandadır.
İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,319).
6,0
27,7
50,6
15,7
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0
%5 - %25 %26 - %50 %51 - %75 %76 ve üzeri
- 19 -
Tablo 7- İşletmenizin kapasite kullanımı ne kadardır? (%) (İşletmenin tam kapasite ile üretim yapmadığını belirtenlere sorulmuştur)
İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
%5 - %25 %26-%50 %51-%75 %76 ve
üzeri TOPLAM İllere Göre Dağılım
Denizli 0,0 15,4 69,2 15,4 100,0
İzmir 7,3 17,1 48,8 26,8 100,0
Manisa 6,9 48,3 44,8 0,0 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 2,9 26,5 44,1 26,5 100,0
Gıda 6,9 10,3 69,0 13,8 100,0
Tuğla-Kiremit 10,0 55,0 35,0 0,0 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 6,3 22,9 52,1 18,8 100,0
Orta 5,7 34,3 48,6 11,4 100,0
ORTALAMA 6,0 27,7 50,6 15,7 100,0
Kapasitelerinin yarısı veya daha azını kullandıklarını belirtenlerin en çok tuğla-kiremit sektöründe (%65,0) ve Manisa ilindeki (%55,2) işletmeler olduğu görülmektedir.
- 20 -
Tablo 8- İşletmenizin tam kapasite faaliyet göstermemesinin nedenleri ne olabilir? (%) (İşletmenin tam kapasite ile üretim yapmadığını belirtenlere sorulmuştur)
%
Piyasa şartları 31,7
Hava şartları 25,6
Pazar payının az olması 18,3
Ekonomik ve mali nedenler 17,1
Sektörel sıkıntılar 4,9
Kalifiye eleman eksikliği 2,4
TOPLAM 100,0
İşletmesinin tam kapasite faaliyet göstermemesinin nedenlerine bakıldığında %31,7 piyasa şartları,
%25,6 hava şartları, %18,3 Pazar payının azlığı ve %17,1 ekonomik ve mai nedenler ön plana çıkmaktadır.
İllere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,005). İşletmesinin tam kapasite ile faaliyet gösterememe nedenleri incelendiğinde İzmir’de “piyasa şartları” ve “ekonomik ve mali nedenler”, Manisa’da “hava şartları”, Denizli’de ise diğer şartların oranı yüksektir.
Sektörlere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,003). İşletmesinin tam kapasite ile faaliyet gösterememe nedenleri incelendiğinde gıda sektöründe “piyasa şartları”, tekstil sektöründe “ekonomik ve mali nedenler”, tuğla-kiremit sektöründe ise “hava şartları” oranı yüksektir.
İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,000). İşletmesinin tam kapasite ile faaliyet gösterememe nedenleri incelendiğinde küçük ölçekli işletmelerde “piyasa şartları”, orta ölçekli işletmelerde ise “Pazar payının az olması” ve “hava şartları” oranı yüksektir.
- 21 -
Tablo 9- İşletmenizin tam kapasite faaliyet göstermemesinin nedenleri ne olabilir? (%) (İşletmenin tam kapasite ile üretim yapmadığını belirtenlere sorulmuştur)
İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
Piyasa şartları
Hava şartları
Pazar payının az
olması
Ekonomik ve mali nedenler
Diğer TOPLAM
İllere Göre Dağılım
Denizli 38,5 7,7 23,1 0,0 30,8 100,0
İzmir 42,1 0,0 26,3 26,3 5,3 100,0
Manisa 16,1 64,5 6,5 12,9 0,0 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 34,4 0,0 21,9 28,1 15,6 100,0
Gıda 43,3 13,3 23,3 16,7 3,3 100,0
Tuğla-Kiremit 10,0 85,0 5,0 0,0 0,0 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 41,7 8,3 12,5 27,1 10,4 100,0
Orta 17,6 50,0 26,5 2,9 2,9 100,0
ORTALAMA 31,7 25,6 18,3 17,1 7,3 100,0
İşletmesinin tam kapasite faaliyet göstermemesinin nedenlerine bakıldığında “piyasa şartları” en çok İzmir ilinde (%42,1), gıda sektöründe (%43,3) ve küçük ölçekli işletmelerde (%41,7) göze çarpmaktadır.
Hava şartlarına bakıldığında ise en çok Manisa ilinde (%64,5), tuğla-kiremit sektöründe (%85,0), ve orta ölçekli işletmelerde (%50,0) öne çıkmaktadır. Ekonomik ve mali nedenlerde ise en çok İzmir ilinde (%26,3), tekstil sektöründe (%28,1) ve küçük ölçekli işletmelerde (%27,1) görülmektedir.
- 22 -
Tablo 10- İşletmeniz aşağıdaki kalite yönetim belgelerinden hangi/lerine sahiptir? (%) (Birden fazla cevap alındığından toplam %100’ü geçmektedir.)
%
ISO 14001 51,0
ISO 9001:2000 / Diğer KYS 46,2
TSE 14,4
ISO 22000 6,7
OHSAS 18001 3,8
ISO 50001 2,9
EKOTEKS 2,9
BIC 1,9
CE 1,9
EMAS 1,0
SA 8000 1,0
SGS 1,0
Gıda güvenliği 1,0
Helal Belgesi 1,0
ISO 24000 1,0
Diğer 1,9
İşletmelerde en çok ISO 14001, ISO 9001:2000 / Diğer KYS ve TSE belgelerine sahip oldukları görülmektedir.
- 23 -
Şekil 9- İşletmenizin yatırım planları orta ve uzun dönemli midir? (%) (Bir yıl ve üzeri)
İşletmesinde yatırım planlarının orta ve uzun dönemli olduğunu belirtenler %86,6, kısa dönemli olduğunu belirtenler %5,5, yatırım planı olmadığını belirtenler ise %8,0’dır.
İllere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,001) İşletmesinde yatırım planının olmadığını belirtenlerin oranı Denizli’de yüksektir.
Sektörlere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,026). İşletmesinde uzun dönemli yatırım planı olduğunu belirtenlerin tuğla-kiremit sektörünün tamamında belirtilmiştir. Yatırım planı olmayanlar arasında ise tekstil sektörü oranı yüksektir.
İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,879) 86,6 5,5 8,0
Evet Hayır Yatırım planı yok
- 24 -
Tablo 11- İşletmenizin yatırım planları orta ve uzun dönemli midir? (%) (Bir yıl ve üzeri)
İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
Evet Hayır Yatırım planı
yok TOPLAM
İllere Göre Dağılım
Denizli 73,7 10,5 15,8 100,0
İzmir 84,2 5,9 9,9 100,0
Manisa 98,4 1,6 0,0 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 81,8 6,8 11,4 100,0
Gıda 85,1 6,8 8,1 100,0
Tuğla-Kiremit 100,0 0,0 0,0 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 87,6 3,9 8,5 100,0
Orta 84,7 8,3 6,9 100,0
ORTALAMA 86,6 5,5 8,0 100,0
Yatırım planı olmadığını belirtenler en çok Denizli ilinde (%15,8), tekstil sektöründe (%11,4) ve küçük ölçekli işletmelerde (%8,5) olduğu görülmektedir. Tuğla-kiremit sektörünün tamamında yatırım planlarının orta ve uzun dönemli olduğu göze çarpmaktadır.
- 25 -
Şekil 10- “İşletmemiz, yatırımlarında çevreci yaklaşımları
(temiz teknoloji, alternatif enerji yatırımları) dikkate alır” ifadesine ne derecede katılıyorsunuz?
(%)
İşletmemiz, yatırımlarında çevreci yaklaşımları (temiz teknoloji, alternatif enerji yatırımları) dikkate alır” ifadesine katılım oranı çoktur. Çoğunlukla ve tamamen katılanların toplam oranı % 92,0’dır. Hiç katılmayan ve biraz katılanların toplam oranı ise %4,5 iken orta düzeyde katılanların oranı ise %3,5 olduğu görülmektedir.
İllere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,000) “İşletmemiz, yatırımlarında çevreci yaklaşımları (temiz teknoloji, alternatif enerji yatırımları) dikkate alır” ifadesine katıldığını belirtenlerin tamamının Denizli’de olduğu görülmektedir
Sektörlere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,520) İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,807)
2,0 2,5 3,5
57,2
34,8
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0
Hiç katılmıyorum
Biraz
katılıyorum Orta düzeyde
katılıyorum Çoğunlukla katılıyorum
Tamamen katılıyorum
- 26 -
Tablo 12- “İşletmemiz, yatırımlarında çevreci yaklaşımları
(temiz teknoloji, alternatif enerji yatırımları) dikkate alır” ifadesine ne derecede katılıyorsunuz?
(%)
İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
Hiç katılmıyorum
Biraz katılıyorum
Orta düzeyde
katılıyorum Çoğunlukla katılıyorum
Tamamen
katılıyorum TOPLAM İllere Göre Dağılım
Denizli 0,0 0,0 0,0 34,2 65,8 100,0
İzmir 3,0 5,0 5,9 56,4 29,7 100,0
Manisa 1,6 0,0 1,6 72,6 24,2 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 2,3 3,4 4,5 45,5 44,3 100,0
Gıda 2,7 2,7 2,7 63,5 28,4 100,0
Tuğla-Kiremit 0,0 0,0 2,6 71,8 25,6 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 2,3 3,1 3,1 55,8 35,7 100,0
Orta 1,4 1,4 4,2 59,7 33,3 100,0
ORTALAMA 2,0 2,5 3,5 57,2 34,8 100,0
“İşletmemiz, yatırımlarında çevreci yaklaşımları (temiz teknoloji, alternatif enerji yatırımları) dikkate alır” ifadesine katılım oranı il, sektör ve işletme ölçekleri bazında oldukça çoktur.
- 27 -
Tablo 13- En fazla hangi paydaşlarınız yatırım kararlarınızı etkilemektedir? (%) 1. Öncelik 2. Öncelik 3. Öncelik
Müşteriler 70,9 22,9 6,3
Hissedarlar 65,4 19,2 15,4
Sivil toplum kuruluşları 33,3 22,2 44,4
Şirket yöneticisi 27,8 41,7 30,6
İş ortakları 27,3 18,2 54,5
Tüketiciler 26,0 57,7 16,3
Hükümet ve düzenleyiciler 20,6 17,6 61,8
Yerel halk 3,9 66,7 29,4
Paydaşların işletme yatırım kararlarını etkilemede 1. öncelik olarak %70,9 ile müşteriler ve %65,4 ile hissedarlar öne çıkmaktadır. 2. öncelik olarak %66,7 ile yerel halk ve 3. öncelik olarak %61,8 ile hükümet ve düzenleyiciler olduğu görülmektedir.
Tablo 14- Yatırım plan/uygulamalarınızın önündeki en önemli engeller nelerdir? (%)
1. Öncelik 2. Öncelik 3. Öncelik
İhtiyaç duyulmamış olması 58,1 9,5 32,4
Teşvik olmaması 51,2 32,1 16,7
Maliyet artışı 50,6 20,3 29,1
Bilgi eksikliği 18,1 37,2 44,7
Uygulama zorluğu 3,4 52,1 44,4
Yatırım plan / uygulamaların önündeki en önemli engeller olarak 1. öncelik olarak %58,1 ile “ihtiyaç duyulmamış olması” öne çıkmaktadır. 2. öncelik olarak %52,1 ile “uygulama zorluğu” ve 3. öncelik olarak ta %44,7 ile “bilgi eksikliği” olduğu görülmektedir.
- 28 -
Tablo 15- İşletmenizde yapacağınız yatırım kararlarını almadan önce hangi çalışmaları yapıyorsunuz? (%)
(Yatırım planı olanlara sorulmuştur)
%
Piyasa araştırmaları 37,8
Ar-Ge çalışmaları, ürün çeşitliliği ve teknoloji araştırmaları 24,9
Toplantılar 15,5
Mali durum ve talep araştırmaları 14,5
Araştırma yapmayan ve fikir belirtmeyen 7,3
TOPLAM 100,0
İşletmesinde yapacağı yatırım kararlarını almadan önce yapılan çalışmalara bakıldığında sırasıyla %37,8 ile piyasa araştırmaları, %24,9 ile Ar-Ge çalışmaları, %15,5 ile toplantılar ve %14,5 ile mali durum ve talep araştırmaları olduğu görülmektedir. Araştırma yapmayanlar ve fikir belirtmeyenler ise %7,3’tür.
İllere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,000). İşletmesinde yapacağı yatırım kararlarını almadan önce piyasa çalışmaları yaptığını belirtenlerin oranı İzmir’de, Ar-Ge çalışmaları yaptığını belirtenlerin oranı Denizli’de, toplantı yaptığını belirtenlerin oranı ise Manisa’da yüksektir.
Sektörlere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,138) İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,688)
- 29 -
Tablo 16- İşletmenizde yapacağınız yatırım kararlarını almadan önce hangi çalışmaları yapıyorsunuz?
(Yatırım planı olanlara sorulmuştur) İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
Piyasa araştırmaları Ar-Ge çalışmaları, ürün çeşitliliği ve teknoloji araştırmaları Toplantılar Mali durum ve talep araştırmaları Araştırma yapmayan ve fikir belirtmeyen TOPLAM
İllere Göre Dağılım
Denizli 26,5 52,9 5,9 11,8 2,9 100,0
İzmir 42,3 14,4 13,4 20,6 9,3 100,0
Manisa 37,1 25,8 24,2 6,5 6,5 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 40,2 29,3 7,3 17,1 6,1 100,0
Gıda 31,9 20,8 22,2 16,7 8,3 100,0
Tuğla-Kiremit 43,6 23,1 20,5 5,1 7,7 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 37,9 24,2 17,7 13,7 6,5 100,0
Orta 37,7 26,1 11,6 15,9 8,7 100,0
ORTALAMA 37,8 24,9 15,5 14,5 7,3 100,0
İşletmesinde yapacağı yatırım kararlarını almadan önce yapılan çalışmalara bakıldığında “piyasa araştırmaları” en çok İzmir ilinde (%42,3), tuğla-kiremit sektöründe (%43,6) göze çarpmaktadır. Ar-Ge çalışmalarına bakıldığında ise en çok Denizli ilinde (%52,9), tekstil sektöründe (%29,3) öne çıkmaktadır.
- 30 -
Şekil 11- İşletmenizin yatırım kararlarını uygularken danışmanlık alıyor musunuz? (%) (Yatırım planı olanlara sorulmuştur)
İşletmesinin yatırım planı olup ve yatırım kararlarını uygularken danışmanlık alığını belirtenlerin oranı
%7,9’dur. Danışmanlık almadığını belirtenler ise %92,1’dir.
İllere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,017). İşletmesinde yatırım kararlarını uygularken danışmanlık aldığını belirtenlerin oranı Denizli’de yüksektir.
Sektörlere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,000). İşletmesinde yatırım kararlarını uygularken danışmanlık aldığını belirtenlerin oranı tekstil sektöründe yüksektir.
İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,169) 7,9 92,1
Evet Hayır
- 31 -
Tablo 17- İşletmenizin yatırım kararlarını uygularken danışmanlık alıyor musunuz? (%) (Yatırım planı olanlara sorulmuştur)
İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
Evet Hayır TOPLAM
İllere Göre Dağılım
Denizli 18,2 81,8 100,0
İzmir 8,3 91,7 100,0
Manisa 1,6 98,4 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 17,3 82,7 100,0
Gıda 1,4 98,6 100,0
Tuğla-Kiremit 0,0 100,0 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 5,7 94,3 100,0
Orta 11,9 88,1 100,0
ORTALAMA 7,9 92,1 100,0
İşletmesinin yatırım planı olup ve yatırım kararlarını uygularken danışmanlık alığını belirtenlerin en çok il bazında Denizli’de (%18,2), sektör bazında en çok tekstil grubunda (%17,3) ve orta ölçekli işletmelerde (%11,9) olduğu göze çarpmaktadır.
- 32 -
3.2. Yönetim ile İlgili Bilgiler
Şekil 12- Enerji gideri sizin için önemli mi? (%)
Enerji giderinin oldukça önemli olduğu görülmektedir. “Çok önemli” ve “önemli” olduğunu belirtenlerin toplam oranı %97 iken, önemsiz olduğunu belirtenler %0,5’tir. “Ne önemli ne önemsiz”
diyenlerin oranı ise %2,5’tir.
İllere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,100) Sektörlere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,501) İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,514)
76,6
20,4
2,5 0,5
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0
Çok önemli Önemli Ne önemli ne
önemsiz Önemsiz
- 33 -
Tablo 18- Enerji gideri sizin için önemli mi? (%) İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
Çok
önemli Önemli Ne önemli
ne önemsiz Önemsiz TOPLAM İllere Göre Dağılım
Denizli 92,1 5,3 2,6 0,0 100,0
İzmir 74,3 22,8 2,0 1,0 100,0
Manisa 71,0 25,8 3,2 0,0 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 79,5 18,2 2,3 0,0 100,0
Gıda 73,0 23,0 2,7 1,4 100,0
Tuğla-Kiremit 76,9 20,5 2,6 0,0 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 76,0 20,2 3,1 0,8 100,0
Orta 77,8 20,8 1,4 0,0 100,0
ORTALAMA 76,6 20,4 2,5 0,5 100,0
İller, sektörler ve işletme ölçeklerinin tamamında enerji giderinin önemli olduğu vurgulanmaktadır.
- 34 -
Şekil 13- Enerji verimliliği finansal desteklerinden haberdar mısınız? (%) (Kredi, fon, hibe vb.)
Enerji verimliliği finansal desteklerinden haberdar olmayanların oranı yüksektir. Desteklerden “hiç”
haberi olmayanların oranı %40,3 iken “ara sıra” haberdar olanların oranı ise %39,3’tür. “Her zaman” ve
“sık sık” haberdar olanların toplam oranı ise %13,5’tir.
İllere göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,015). Enerji verimliliği finansal desteklerinden haberdar (her zaman ve sık sık) olanlar en çok Denizli’de olduğu görülmektedir.
Sektörlere göre anlamlı bir farklılık yoktur (p=0,595)
İşletme ölçeğine göre anlamlı bir farklılık vardır (p=0,002). Enerji verimliliği finansal desteklerinden haberdar (her zaman ve sık sık) olanların oranı orta ölçekli işletmelerde yüksektir.
6,0 7,5
39,3
7,0
40,3
0,0 15,0 30,0 45,0
Her zaman Sık sık Ara sıra Nadiren Hiç
- 35 -
Tablo 19- Enerji verimliliği finansal desteklerinden haberdar mısınız? (%) (Kredi, fon, hibe vb.) İllere, sektörlere ve işletme ölçeğine göre dağılım.
Her zaman Sık sık Ara sıra Nadiren Hiç TOPLAM
İllere Göre Dağılım
Denizli 10,5 10,5 31,6 15,8 31,6 100,0
İzmir 5,0 6,9 30,7 5,0 52,5 100,0
Manisa 4,8 6,5 58,1 4,8 25,8 100,0
Sektörlere Göre Dağılım
Tekstil 8,0 3,4 35,2 10,2 43,2 100,0
Gıda 4,1 9,5 43,2 4,1 39,2 100,0
Tuğla-Kiremit 5,1 12,8 41,0 5,1 35,9 100,0
İşletme Ölçeğine Göre Dağılım
Küçük 1,6 3,9 41,9 8,5 44,2 100,0
Orta 13,9 13,9 34,7 4,2 33,3 100,0
ORTALAMA 6,0 7,5 39,3 7,0 40,3 100,0
Enerji verimliliği finansal desteklerinden haberdar (her zaman ve sık sık) olanlar en çok il bazında Denizli (%21,0) olduğu görülmektedir. Sektörel dağılımda ise tuğla-kiremit (%17,9) göze çarpmaktadır.
Orta ölçekli işletmeler, küçük ölçeklilere göre enerji verimliliği desteklerinden daha fazla haberdardırlar.
