At yarışları, futbol maçları, şans oyunları derken bahis sürekli yaşamı- mızın içinde. Oynansa da oynamasa da sonuçları merak edilen karşılaşmalar, yarışmalar ve oyunlardan para kazanıp köşeyi dönme düşüncesi hep var. Tüm bu alışılagelmiş bahis oynama biçimle- rinin dışında birçok bilim insanının,
araştırmacının ya da teknoloji alanında söz sahibi kimsenin de birbiriyle gele- cekte olabilecek bilimsel yenilik ve ol- gular için bahse tutuştuğunu düşün- müş müydünüz? Hatta bunun için bir vakıf kurulduğunu ve İnternet üzerin- den bir öngörüde bulunabileceği ya da var olan öngörüler üzerine bahse gire-
bileceğinizi? Ancak bir konuda sizi uya- ralım. Bu siteler üzerinden oynayacağı- nız bahislerden para kazanmayı um- mayın. Daha çok gelecekte olacak bir olay ya da olguyu bilmeniz, öngörme yetiniz ve haklı çıkmanız size yetmeli;
çünkü bir bahsi kazandığınızda üzeri- ne bahse girilen para sizin seçeceğiniz
BiLiMveTEKNiK 76 Aralık 2008
Bilimsel Bahisler
2020’ye kadar “Her Şeyin Kuramı”nın Nobel Ödülü kazanacağına dair, 2000 dolarına bahse var mısınız? 1600’de Kepler’in, Mars’ın yörünge formülünü sekiz gün içinde tamamlayabileceği üzerine iddiaya girip kaybettiğini biliyor muydunuz? Gerçekte o formülü yazması tam beş yılını aldı. Peki, çağımızın önde gelen fizikçisi Stephen Hawking’in karadelikler ve parçacıklara ilişkin
girdiği iddialarda bugüne değin yüzlerce dolar, bir tişört ve Penthouse dergisi aboneliği kaybettiğini tahmin edebilir miydiniz? CERN’de yapılan deneylerle ilgili olarak Hawking’in adı
geçtiğimiz günlerde bir kez daha medyada duyuldu. Hawking bu kez Higgs bozonunun bulunamayacağına ilişkin iddiaya girdi. Ancak bilimsel bahisler bunlarla bitmiyor.
bilimselbahisler:Layout 1 30.11.2008 18:27 Page 76
BiLiMveTEKNiK Aralık 2008 77
bir vakfa ya da derneğe bağışlanıyor. Si- zin anlayacağınız bilim insanları para kazanınn değil, giriştikleri bu bahisle- rin gelirlerini toplumsal amaçlar için kullanmanın bir yolunu bulmuşlar. Tek dertleriyse birbirlerinden daha akıllı ol- duklarını bir de bu yolla göstermek!
Uzun Şimdi Vakfı’nın (Long Now Foundation) İnternet sitesinde öngörü- lerde bulunup, bahis oynayabilirsiniz.
Üzerine tahmin yapacağınız ve iddiaya koyacağınız durumun oluşması için en az iki yıllık bir süre belirlenmiş, iki yıl- dan önce gerçekleşecek öngörüler say- fada yer almıyor. Ancak öngörünüzün olacağı zaman konusunda bir sınırlama getirilmemiş: Yüzyıl ya da bin yıl ötesi için öngörüde bulunabilir ya da var olan öngörüler üzerine bahse girebilir- siniz. Öngörünün ve bahsin konusu toplumsal ya da bilimsel açıdan önemli olmalıdır. Toplumun yapısını, yaşayış biçimini etkileyecek, değiştirecek ya da bilimsel açıdan bir yeniliğin ya da bir keşfin bulunması gibi örnekler olabilir.
Konu ciddi olabileceği gibi saçma ve il- ginç de olabilir.
Öngörüde bulunanlar ya da bir ön- görünün yanında ya da karşısında yer alanlar, öngörülerinin konusunun ne açıdan önemli olduğu ve neden kendi- lerinin haklı çıkacağı üzerine bir açık- lama yapmak zorundalar. Bunun ama- cı burada yer alan öngörülerin kuru bi- rer tahmin olmasını önlemek ve öngö- rüde bulunan kişilerin dünyanın nasıl ilerleyeceği üzerine bir kuram ortaya atmasını sağlamak olarak düşünülebi- lir. Bahse girilen öngörüler sonuçlan- dığında da ortaya konan savın gerçek- likle ne kadar ve nasıl örtüştüğü üzeri- ne bir inceleme yapılıyor. Amaç bir ön- görünün nasıl oluştuğunu ve o zaman- ki toplumsal düşünce biçimini incele- mek olarak görülebilir.
Bir öngörünüzü yayınlatmak iste- diğinizde bunun için 50 dolar veriyor- sunuz. Öngörünüz gerçekleşeceği za- mana kadar sayfada kalıyor ve bunun üzerine yapılan tartışma ve düşünceler de sayfada yer alıyor. Bahis oynamak istiyorsanız, sayfaya üye olmanız gere- kiyor. Üyelik bedava ancak tek bir ba- his oynama hakkınız var. Adınız ve se- çiminiz o öngörünün ayrılmaz bir par- çası haline geleceği için gerçek adınız- la üye olmanız bekleniyor. İleride dü- şüncenizi ve oyunuzu değiştiremeye- ceğiniz için hangi tarafı seçeceğiniz ko-
nusunda iyice düşünmelisiniz. Sahte adla kullanılan oylar kayıtlardan çıka- rılıyor ve o kişinin sayfayı kullanması- nın önüne geçilmeye çalışılacağı bildi- riliyor. Üye olduktan sonra istediğiniz öngörüyle ilgili düşüncelerinizi payla- şabilir ve öteki kullanıcılarla konu üze- rinde tartışabilirsiniz. Bu tartışma lis- teleri siteyi ziyaret eden herkese açık.
Bu tartışmaların, gelecekte olacak ol- gu ve olaylar üzerine günümüzdeki dü- şünce biçimi ve yapısı hakkında, ileride tarihsel bir kayıt oluşturacağı açık. As- lında tüm bunlar büyük çocukların ça- lıştıkları ya da ilgilendikleri konular üzerine iddiaya girmeleri olarak ta- nımlanabilir.
Herhangi bir öngörü bir bahis ola- bilir. Bunun için bir öngörünün karşı- sına başka bir öngörüyle çıkmalı ve ge- rekçeler sunulmalıdır. Ancak bu karşı öngörü, ilk öngörüde bulunan tarafın- dan kabul edilmedikçe bir bahis oluş-
muyor. Bahsin oluşması için her iki ta- rafın da bahse konu olan para üzerinde anlaşması gerekiyor. Vakfın İnternet sayfasında bir bahse yatırılabilecek en düşük para 200 dolar olarak belirlen- miş. Ancak üst sınır konusunda bir sı- nırlama yok. Söz konusu para Vakfa ya- pılan bir bağış olarak kabul ediliyor ve bahis oluştuğunda para vergileriyle bir- likte Vakfa ödeniyor. Para uzun vadeli bir yatırım olarak değerlendiriliyor ve buradan elde edilen faizlerin yarısıyla vakfın harcamaları karşılanırken bah- sin son bulmasıyla birlikte geri kalan faiz bahis parasıyla birlikte bahsi kaza- nan kişinin seçtiği bir vakıf ya da der- neğe ödeniyor.
Burada girilen bahisler, kazanmak ya da kaybetmek üzerine kurulu. Bera- berlik diye bir seçenek yok. Bahsi son- landıracak olgu ya da olayın oluşma- sıyla (veya sürenin birmesiyle) birlikte kimin kazandığı konusundaki karar;
bahse tutuşan tarafların -eğer hayatta- larsa- anlaşmasıyla veriliyor. Anlaşma sağlanamazsa, kararı Vakıf veriyor. So- nuç herkese açıklanıyor ve tartışmaya açılıyor.
Parayı alacak olan vakıf ya da der- nek, Uzun Şimdi Vakfı’nın ABD’de ol- masından dolayı ABD Gelirler Dairesi tarafından onaylanmış olmalı. Ancak yabancı vakıf ya da dernekler de seçi- lebiliyor. Kazanan kişinin seçtiği der- nek ya da vakıf ortadan kalkmışsa ya da etkinlikleri belirgin bir şekilde de- ğişmişse, kazanan kişi başka bir derne- ği seçebiliyor. Eğer kazanan taraf artık yaşamıyorsa, Uzun Şimdi Vakfı o kişi- nin amaçları doğrultusunda bir başka vakfı ya da derneği seçerek paranın on-
bilimselbahisler:Layout 1 30.11.2008 18:27 Page 77
BiLiMveTEKNiK 78 Aralık 2008
lara devredilmesini sağlıyor. Tüm bu anlatılanlardan bu İnternet sayfasında tutuşulan bahislerin kumar amacı güt- mediği, toplumsal bir yarar sağlamak için yapıldığı izlenimine varılıyor.
İnternet sitesindeki tartışmalardan birini yakından incelemek için 2003’te yapılmış bir öngörüyü seçtik. Öngörü şöyle: “2060 yılında dünya nüfusu gü- nümüzdekinden (2003) daha az ola- caktır.”
Uzun Şimdi Vakfı kurucularından Kevin Kelly’nin ortaya attığı bu öngö- rü henüz bir bahse dönüşmemiş. Site- deki listede bu konu üzerine 447 kişi görüş bildirmiş. Bunların 202’si Kelly’nin görüşüne katılıyor; 245 kişi de karşıt görüşte. Bir de bu bahsin çok ortada olduğunu ve her iki tarafın da kazanabileceğini düşünenler bulunu- yor.
Kelly öngörüsünün arkasındaki ne- denleri şu şekilde sıralıyor:
“Büyük ailelerden küçük ailelere geçilmesinin en önemli nedenleri ileti- şim teknolojisi ve eğitimdir. Bunlar yer- lerine oturdukça doğum oranlarının düşüşü demografi uzmanlarının bek- lentilerinden daha erken gerçekleşir; ve bunlar daha kalıcıdır.
Dünyanın nüfus tahmini üzerine ya- pılan hesaplar küreselleşmenin temel rolünü işin içine katmıyor.
Dünya nüfusu en üst düzeyine res- mi öngörülerden çok daha önce ulaşa- cak ve sonra hızlı bir düşüşe geçecek- tir.”
Bu öngörü üzerine yapılan tartış- malar nüfus artışı ve azalışı üzerine yo- ğunlaşıyor. Ama toplumsal olaylar ve olguların yanında teknolojik gelişmele- rin, doğa olaylarının ve dünyayı etkisi altına alan ya da alması beklenen bir- takım hareketlerin de bu öngörüde et- kili olacağı konusunda da hararetli tar- tışmalar var.
Kelly’nin düşüncelerini paylaşanla- rın ileri sürdüğü nedenler arasında kü- resel ısınma nedeniyle ortaya çıkacak uluslararası bir salgın, bu salgının 96 saat içinde birçok yere yayılabileceği, nükleer ya da biyolojik savaşlar, doğal afetler, gıda, enerji ve su gibi kaynak- ların azalması nedeniyle oluşacak kriz- ler de var. Öte yandan karşı çıkanlar da
eğitim ve refahın artması nedeniyle nü- fusun artma eğilimine girdiğini, tekno- lojik gelişmelerin daha çok insana ya- şam olanağı sağladığını ve yaşam kali- tesinin artması nedeniyle insan ömrü- nün uzadığını, doğurganlığın düşmeye- ceğini, Çin’de nüfus artışına karşı alı- nan önlemlerinin bir işe yaramadığını ve Çin’de nüfusun hâlâ artmayı sür- dürdüğünü ve uzun vadeli planlama ya- pabilen bir tür olmadığımız gibi kimi karşı düşünceler ileri sürüyor.
Tüm bu tartışmaların ortasında Kelly, Birleşmiş Milletler’in (BM) 2300 yılındaki dünya nüfusu üzerine hazırla- nan raporuna gönderme yapıyor.
BM’nin raporunda dört senaryo oluştu- rulmuş. Bunlardan ilkinde küresel do-
bilimselbahisler:Layout 1 30.11.2008 18:27 Page 78
BiLiMveTEKNiK Aralık 2008 79
ğum oranı ölüm oranının biraz üstün- de. Öteki iki senaryo artış olmayan bir öngörüde bulunurken son senaryo nü- fusun azalması üzerine kurulu. BM’nin raporundaki bu son senaryoya göre 2075’te nüfus şimdikinden (2003) daha az olacak. Raporda doğum oranı 1,85’e indikten sonra yeniden bir yükselişin başlayacağı ileri sürülüyor. Kelly bu ar- tışı ortaya çıkarabilecek toplumsal her- hangi bir değişimin olmayacağını ileri sürerek öngörüsünde hâlâ haklı oldu- ğunu söylüyor. Kelly’nin bu iddialarına, başarılı demograf Joel Cohen’in Science dergisinde yayımlanan makalesiyle kar- şılık verilmiş. Makalede 2050’de dünya nüfusunun 2-4 milyar artacağı ve bu ar- tışta uluslararası göç ve değişen aile ya- pısının etkili olacağı belirtiliyor. Her iki tarafın da güvendiği ve öne sürdüğü güçlü dayanakları bulunuyor.
Bu öngörüye ilişkin farklı düşünen- ler da var. Onlar bu öngörünün iyi ni- yetli bir görüş olduğunu, nüfusun azal- masının tüm insanlık için yararlı olaca- ğını ancak öngörüde kimin kaybedip ki- min kazanacağı konusunda işin ucunun açık olduğunu hatta çok küçük bir fark- la sonuçlanacağını söylüyorlar.
Bu bilimsel öngörüleri ileri süren- ler ve bahse tutuşan kişiler kendi ko- nularında başarılı bilim insanları ya da şirket yöneticileri. Bu aslında çok da şa- şırtıcı değil, çünkü her bilim insanının ve özellikle de teknolojiyle uğraşan ki- şilerin dünyanın gidişatı konusunda bir öngörüsü olması beklenir. Vakfın İn- ternet sayfasında da çeşitli konularda bahislere tutuşmuş, değişik öngörüler- de bulunmuş birçok bilim insanı ve şir- ket yöneticisi görülüyor. İnternet tara- yıcısı Firefox’u geliştiren Mozilla Vakfı kurucularından Mitchell Kapor, optik karakter tanımlama ve konuşma tek- nolojileri üzerine olan çalışmalarıyla bi- linen Ray Kurzweil, dünyanın en zen-
gin insanlarından biri olan borsacı War- ren Buffett, modern klasik müzik ve elektronik müziğin öncülerinden olan yapımcı, müzisyen Brian Eno gibi adla- rın bu İnternet sitesinde bahse girişti- ğini ve hatta bazıların kazandığını söy- leyebiliriz.
Sitede öngörüde bulunmuş iki Türk girişimci de görülüyor. Bilgisayar sek- töründe çalışan ve ABD’de yaşayan bu girişimcilerden biri Emre Sokullu. So- kullu “2050’ye kadar dünya üzerinde en azından bir ototrofik kişinin yaşaya- cağını” öne sürüyor. Onun öngörüsü- nün dayanağı şöyle: “Beslenme alış- kanlıkları değişiyor. Birçok vejetaryen bunu inançları doğrultusunda seçmiş- tir: Yaşamın ne kadar değerli olduğunu biliyorlar ve hayvanları öldürmek iste- miyorlar. Teknolojimiz hayvanları öl- dürmeden yaşamamıza olanak sağlıyor.
Tadı neredeyse et gibi olan ve besin de- ğerleri etle aynı vejetaryen yiyecekler üretebiliyoruz. Zaman içinde yemek için hayvan öldürmenin kölelik ve sö- mürgecilikten bir farkı olmadığını gö- receğiz ve geçmişimizden utanç duya- cağız. Bundan sonraki adım ototrofik olmak olacak. Bitkileri öldürmenin de günah olduğunu anlayacağız! Teknolo- ji buna elverdikçe bitkiler gibi bedenle- rimize klorofil enjekte etmeye başlaya- cağız ve tıpkı bitkiler gibi güneş enerji- sini kullanarak enerji üreteceğiz. Bu, bize hiçbir şeyi öldürmeden yaşama ola-
nağı sağlayacak; bu da harika olacak”
diyor. Üstüne üstlük bu öngörüsünü başka bir iddiayla da tamamlıyor, So- kullu: “Eğer hiç kimse olmazsa, benim böyle olacağımı bilin.”
Henüz bir bahse girilmemiş olsa da 75 kişinin tartıştığı bu ilginç öngörü üzerine Emre Sokullu’nun tarafını tu- tan yalnızca beş kişi var. Geri kalan 70 kişi bunun olanaksız olduğunu düşü- nüyor.
İkinci Türk Barış Karadoğan’ın ön- görüsüyse daha farklı. O, 2036’ya ka- dar ABD’de en az bir kişinin 150 kişi- nin babası olacağını” ileri sürüyor.
Sitedeki bahisler aslında çok da bü- yük paralar üzerinden oynanmıyor.
200-400 dolar üzerinden oynanan bir- çok bahis var. 1000-2000 dolarlık ba- hisler de görülüyor. En büyük bahsi 1.000.000 dolarla dünyanın en zengin adamlarından Warren Buffett oynamış durumda.
Gelecek konusunda aslında tüm devletlerin, şirketlerin hatta bireyler olarak bizlerin birtakım öngörülerde bulunmamız ve onlara göre bir konum almamız yaşamın gereklerinden biri.
Devletler ya da kurumlar birçok analiz yaparak politika geliştiriyor ve plan ya- pıyorsa da gelecek belirsizliğini hâlâ ko- ruyor. Aslında tüm bu öngörüde bu- lunma ve bahis oynamanın temelinde de bu belirsizlik var. Bilimsel konular- daki bu tartışma ve bahislerin büyük bi- lim insanları ve şirket yöneticileri ara- sında bile olması da insanın kendisini haklı çıkarma isteğinin bir yansıması olarak değerlendirilmeli. Sonuç itiba- riyle “ben kazandım, daha iyi tahmin et- tim” demenin mutluluğu bir başka.
Yoksa, değil mi?
Özgür Tek
Kaynak: http://www.longbets.org
