13. Hafta: Liberal düşüncenin eleştirisi Sosyalist düşünürler

13. Hafta: Liberal düşüncenin eleştirisi

Sosyalist düşünürler

Hatırlayalım: Klasiklerin (liberal öğretinin) genel özellikleri:

• 1. bireycilik

• 2. özgürlük

• 3. piyasa ekonomisi

• 4. doğal düzen (görünmez el)

• 5. rasyonel birey (homo economicus)

Rönesans ve Aydınlanma düşüncesi etkilidir.

Geçim (üretim) ve düşünce biçimleri

• Geçim ve düşünce biçimleri örtüşür.

• Ekonomik/toplumsal alandaki değişim düşünsel alanda da değişimi getirir.

• Avcı toplayıcı ekonomi sihirsel düşünüş

• Tarımsal üretim ekonomisi dinsel düşünüş

• Sanayi üretimi ekonomisi bilimsel düşünüş [akılcılık (rasyonalizm): neden sonuç ilişkisi] (Şenel, 1997)

• Kapitalist üretim biçimine TEPKİLER:

(18. ve 19. yy)

• Bu dönemde makinelerin bir kısım işçinin yerini alması, işsizliğe neden olmuştur. (Makine kırıcılığı- ludizm görülüyor.)

• (İşçiler açısından) Ücretler düşük, kötü koşullarda, sefalet için bir yaşam sürülüyor.

• Çalışma süreleri uzun ve çalışma koşulları kötü.

• Oysa bu dönemde zengin girişimci, daha da zenginleşiyor  Gelir dağılımında adaletsizlik görülüyor ve sosyalist düşünce bir tepki olarak gelişmeye başlıyor.

•İnsan refah ve mutluluğunu sağlayacak en iyi ekonomik sistem nedir?

•İki farklı sistem: kapitalizm vs sosyalizm

•Kapitalizm, tarihsel süreç sonunda ortaya çıkan bir ekonomik ve politik sistemdir.

•Kapitalist sistemde ekonomik karar alıcılar bireylerdir ve çoğu ekonomik kaynak özel mülkiyet altındadır.

•Devlet müdahalesi ise sınırlıdır.

• Sosyalizm ise kapitalizme alternatif bir ekonomik model önermektedir.

• Toplumsal adaletsizliğe, insanın sömürülmesine ve eşitsizliğe tepki söz konusudur.

• «Üretimden alınan pay adil değildir»

• Yeni ideolojik mücadeleler başlıyor:

soylu(aristokrat) X burjuva karşıtlığı yerine proletarya X burjuva

• 19.yyda iktisadi, sınıfsal temeline oturuyor sosyalizm ancak öncüleri var:

• Öncü Sosyalist Düşünürler

• Ütopist Sosyalist Düşünürler (ve anarşistler: Proudhon)

• Bilimsel Sosyalist Düşünürler

• Öncü Sosyalist Düşünürler

• Platon (M.Ö. 427-347): yönetici sınıf için ortak mülkiyet

• Thomas More (1478-1535): (eseri: Ütopya)

• Özel mülkiyetin olmadığı daha adil bir toplum düşü

• Toplumsal sorunların kaynağı olarak: özel mülkiyet

• Ütopya adlı eserde, din ve cinsiyet ayrımının olmadığı ada devletinde mülkiyet ortaktır.

• Üretime herkes katılacaktır ve lüks mallar üretilmeyecektir.

• Üretim ve bölüşümün düzenlenmesinde merkezî irade

ÜTOPİK SOSYALİSTLER, (19. Yüzyıl)

• Vahşi kapitalizmin eleştirisi yapılmıştır.

• Fransız Devrimi istenen sonucu vermemiştir.

• Babeuf, «devrim emekçi halk kitlesine bir şey getirmemiştir: Yalnızca sömüren sınıf

değişmiştir» diyor. (1795’te halkı kışkırttığı gerekçesi ile idam edilir.)

• Bu gruba, alternatif sistemi analitik olarak ele almadıkları yönünde eleştiriler getirilmiştir.

• Olması gereken (ideal) -- gerçekte var olan

(reel)

SAINT SIMON (1760-1825)

• Aristokrat bir aileden gelir.

• İlk Fransız sosyalistlerden (Marx’ı etkiliyor)

• Dini dogmalar yerine, bilimsel sentezcilik.

• August Comte’un hocası.

• Fransız sosyalizminin ve pozitif

toplumsal bilimciliğin babası sayılmış.

•Gelecekteki toplum sanayi esasına göre olacaktır.

•Yeni düzen: sanayicilik.

•Soylu-burjuva-din sınıfına gerek yoktur.

•Feodal yapı tümüyle saf dışı olmalıdır.

•Ulus, bir çalışma atölyesi, fabrikası olmalıdır.

•Rekabet yıkıcıdır.

•Bu düşüncelerine karşın bir sistem

geliştirememiştir Saint Simon.

Mülkiyet:

• Sermayeye değil toprak sahiplerine karşı.

• Özel mülkiyete karşı değildir: «toplumsal üretim için gereklidir.»

• Onu izleyenler ise «özel mülkiyete karşıdır» diyorlar.

• Mülkiyet bir sosyal olgudur, evrim geçirir kölelik gibi...

Devlet:

• Hükümet reformu

• Planlı kamu ekonomisi

• Devlet tüm servetlerin mirasçısı olmalıdır. Bunu genel menfaate göre kullanmalı.

Eşitlik:

• Bireylerin yeteneklerine göre farklılık olabilir.

•

• Fırsat eşitliği verilmeli

• Kim çok çalışıyorsa o kazanmalı.

• Toplumda soylular ve aylaklar olmamalı.

• Başarı ilkesi!

Charles Fourier (1772-1837)

• Fransız sosyalist

• Feminizm kelimesini ilk kullanan düşünür.

• ESER: Tarımsal Aile Ortaklığı Üzerine Bir İnceleme (1822)

• Geleceğin Aşk Dünyasından

• Yalan ve ticaret üzerine düşünür:

Reklamcılık ile insana sonsuz fenalık yapılır.

• Ticarete karşı: üreticiye ve tüketiciye zararlı (fiyatı pahalılaştırıyor)

• Endüstri, üretilen malın satışıyla yaşar.

• İnsanın günlük ihtiyacı nedir, fazlası nedir?

• İhtiyaç ve isteklerin yapay yoldan artırılması

• Rousseau: «insan, uygarlık yoluyla yapay ihtiyaçları oluşmuş, mutsuz bir yaratıktır.»

• (DOĞAYA DÖNÜŞ) Fourier de benzer görüşlere sahip.

• İnsanlar tutkulu varlıklardır. Bu tutkular kötü

bir düzende insanları birbirlerine düşürür.

• Kapitalizm, tutkuların olumlu açılımına engeldir. Kapitalizm, içerdiği rekabetçilik ile savurganlığa, bunalımlara ve ahlaksızlığa yol açmaktadır.

• İyi bir düzende, toplumsal mutluluğu artıracak yolda, işbirlikçi ve yaratıcı yönde gelişecektir.

• İnsanların tutkularını olumlu yönlere

yöneltecek yeni bir düzen tasarlamaya

koyulur:

• «Devrimle ve zor kullanılarak değil, zengin ama iyi insanların sağduyularına seslenilerek, gönüllü olarak kurulacaktır yeni düzen.»

• Falanj –phalanstére: üretim-tüketim topluluğu

• Falanjda çalışmak zahmetli ama zevklidir.

Monotonluğa çözüm olarak birden fazla işte uzmanlık olabilir (dönüşümlü çalışma)

• Sanayi yerine tarıma geri dönüş!

• «Akıl» çözüm için yeterlidir.

• Abd’de çiftlikte denenmiş falanjlar. 1840larda 10 yıl sonra tasfiye edilmiştir.

• Elde edilen gelir: 4/12 sermayeyi koyan, 5/12

çalışan, 3/12 yetenekli olana geliştirsin diye verilir.

• Üretimin 3 öğesi: sermaye, emek, yetenek.

• Çalışma hakkı öngörmüş işçiler için ve devletin görevi bunu sağlamak.

• Merkezi bir sistem yerine yerelleşmiş sistemden yana. (lokal birimler) 1600 kişilik

•Feminizm kelimesini ilk kullanan düşünür olduğu belirtilir.

•Kadın-erkek eşit olsunlar demiyor ancak kadınların statüleri artsın, uygar toplum anca böyle olur diyor.

•Kreş sistemi öneriyor.

•Herkese yeteneğine göre iş verilmeli.

•Eşit ücret yok, beceriye göre ücret. (minimum ücret yaşam için yeterli olmalı)

•Sınıfsal çelişkiyi hesaba katmamıştır.

ROBERT OWEN 1771-1858

• Ütopistlerin İngiltere’deki temsilcisi.

• Siyasal eylemci:

toplum reformcusu ve kooperatifçiliğin önemli

isimlerindendir.

• Sanayici

• İşçilerin yaşadığı yoksulluktan etkilenmiş ve ömrünü işçilerin yaşam koşullarının düzeltilmesi amacına

adamıştır.

• “İnsanlığı utandıracak çalışma koşulları var.”

• New Lanark’a örnek bir topluluk: ücretlerin ve

çalışma koşullarının iyileştirilmesinin, işçiler kadar işverenlerin de çıkarına olacağını kanıtlamaya

çalışmıştır.

• Çalışanların çocuklarına eğitim imkânı  fabrikanın yanında çağdaş bir köy yaşamı oluşturmuştur.

• Adil düzen arayışı

• İnsan, aklı ile sorunları çözer.

• Yatakhane-aşevi, sağlık hizmeti, işçi sorunları için çalışma danışmanları gibi yenilikler getirir.

• Genel piyasa seviyesinden yüksek ücretler veriyor çalışanlarına.

• Çalışma süresi 1712’ye indiriyor.

• 10 yaşından küçük çocukları çalıştırmıyor.

• İşçi para cezasını kaldırmıştır.

• İşçi çocuklarının okuma yazması (eğitim reformu önerir)

• Toplumsal ortam: İnsan ne olmuşsa yaşadığı,

bulunduğu ortam ile olmuştur! Konforlu ev, iç açıcı hava, daha mutlu ve iyi yapar insanı.

• Kârın kaldırılması: İşçiyi emeğin yarattığı malın tamamını satın almaktan yoksun kılmaktadır.

• Ürettiğinin tamamını tüketemiyor işçi, arada kâr var.

Parazit gibi fiyata yapışır, kâr!

• Para yerine emek bonoları önerir: Değerin esası

emektir. Mal için harcanan emek, fiyatı da belirlesin.

• Mülkiyeti kaldırmayı düşünmez.

• Kooperatif ile işçi de sermaye edinecektir.

• Kooperatif ile kârsız satış değil aracı kalkıyor.

• Kâr Kooperatifte

• Sosyalizm sözcüğünü ilk kullanan kişidir (Talas, 1997)

• İngiliz sosyalizminin babası.

• Kooperatifçilik düşüncesi çok tutulmuştur.

• Yönetici sınıftan diğer burjuvalardan destek bekler.

Bulamayınca kooperatifçiliğe yönelir.

• Çabaları ile 1819 çocukların mensucat sanayinde korunmasını sağladı.

• Sonuç: İşe başlama yaşı 9 olarak belirlendi.

• Hükümet müdahalelerini düşünür: Devletin rolü minimize edilmemeli.

• Kaynak:

• Barber, W. (1991) İktisadi Düşünceler Tarihi, İstanbul:

Çıdam Yayınları

• Erdem, B. Ve İslatince, H (ed.) (2012) ) İktisadi

Düşünceler Tarihi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları

• Hunt, E. K. (2005). İktisadi Düşünceler Tarihi. Ankara:

Dost Kitabevi

• Kazgan, G. (2014) İktisadi Düşünce, İstanbul: Remzi Kitabevi

• Talas, C. (1997) Toplumsal Politika, Ankara: İmge Yayınları