Sinir Sisteminin Gelişimi

Sinir Sisteminin Gelişimi

Dr.F.Özgün ÖRMECİ

Beyin ve Sinir Sistemi Gelişimi

• Bebeğin beyin hücreleri, hamileliğin ilk 3 haftasından

itibaren gelişmeye başlar ve diğer tüm hücrelerden daha hızlı çoğalırlar.

• Beynin fiziksel yapısı ve bağlantı yerlerinin gelişmesi bu dönemde başlar ve karmaşık bir genetik düzen içinde yol alır.

• Her bebek duyma, düşünme, görme, konuşma, hareket etme gibi yaşamsal beyin fonksiyonlarından sorumlu yaklaşık 100 milyar sinir hücresi(nöron) ile doğar.

• Hayatın ilerleyen dönemlerinde ise bu doğuştan gelen 100

milyar sinir hücresinin yerine yenileri üretilememektedir.

• Sinir sisteminde özelleşmiş sinir hücreleri vardır.

• Sinir hücrelerine nöron adı verilir.

Sinir hücresi 3 kısımdan oluşur.

1-Hücre gövdesi

• Çekirdek, sitoplazma ve organeller bulunur. Hücre gövdesinden çıkan uzantılar vardır.

2- Dentritler

• Sinir hücresindeki kısa uzantılardır.

Tek veya çok sayıda olabilirler.

3- Akson

• Sinir hücresinin tek ve uzun olan kısmıdır. Dentritlerden

• Dentrit, dışarıdan gelen uyarıları sinir hücresine alırken, akson uyarıları ileri götürür.

*Sinir hücresinde uyarıların akış yönü

dentritten --->aksona doğrudur.

Sinir sisteminde milyonlarca nöron vardır. İki nöron arasındaki boşluklu yapıya "SİNAPS"

denir.

• Myelinkılıf : Aksonu çevredeki dokulardan izole eder ve sinirdeki uyarı iletimini hızlandırır, çünkü myelinli sinirlerde uyarı bir boğumdan diğerine sıçrayıcı tarzda iletilir.

• Myelinsiz sinirlerde ileti hızı 0,25 m/sn iken, myelinli sinirlerde 100 m/sn olabilir.

Sinaps

• Bir nöron ile diğer efektör arasındaki fizyolojik

bağlantılardır.

• İletim sadece bir yönde gerçekleşir.

• 1. nöron aksonu presinaptik uç, 2. nöronun dendritik ucu ise postsinaptik uç olarak

adlandırılır.

• Sinaptik iletim kimyasal kapılı kanallar ile gerçekleşir.

• Presinaptik nöron ucundan

nörotransmitter maddeler (NT)

Sinaps oluşumu



Doğumda– 50 trilyon



1. yaş– 1000 trilyon



20. yaş– 500 trilyon

Grafton ve Mazziotta

• Sinir hücreleri (nöronlar) sinaps adı verilen küçük boşluklarla birbirine bağlanırlar ve beynin çeşitli fonksiyonlarını yerine getiren kümeler oluştururlar.

• Bu bağlantı yerleri beynin fonksiyon görmesi için gerekli olan elektriksel iletilerin yayıldığı ünitelerdir.

• Hamileliğin başlangıcından sadece 4 hafta sonra ilk beyin hücreleri dakikada 250.000 adet gibi bir hızla oluşmaya başlar, milyarlarca beyin hücresi, milyarlarca başka hücre ile bağlantı kurar, aralarında trilyonlarca bağlantı oluşur, her bir bağlantı titizlikle organize edilir,

tesadüfi veya rastgele hiçbir şey olmaz.

• Bebeğin minik kafası içinde dünya nüfusunun 166 kat fazlası beyin hücresi vardır.

Doğumdan sonraki 8 ay boyunca da sinir hücreleri arasında yaklaşık 1000 trilyon sinaps oluşmuştur.

• Hamileliğin 30. haftası civarında hafızasında bazı anıları kaydetmeye başlar ve doğumdan sonra annesinin sesini tanıyabilir.

• Doğumda beyin, bebeğin toplam ağırlığının dörtte birini oluşturur.

• Beyin hücreleri arasındaki bağlantı sayısı, bebeğin içinde bulunduğu ortam koşulları ve çevreden aldığı uyarılara bağlı olarak % 25 oranında artabilir veya azalabilir, bağlantı sayısı ne kadar fazla olursa o kadar

fazla şansa sahip olur.

• Yaşamın ilk aylarında oluşan bu bağlantılar, bebeğe dışardan gelen uyarılarla güçlendirilmekte ve kalıcı hale gelmektedir.

Bu Uyarılar nelerdir?

Beyin hücreleri arasındaki bağların oluşumunu ve beyin gelişimini sağlayan iki tip uyarı vardır:

1. Işık ve ses gibi mutlaka gerekli olan uyarılar

2. Bebeklerin ailelerinden bireysel olarak aldıkları uyarılar Bunlar:

 İyi uyarılar: sevgi, ilgi, anlayış

 Kötü uyarılar: azarlama, öfke, zarar verme

Bu uyaranları verenler:

- Bebeğin anne-babası, - Yakın çevresi,

- Bakımında yardımcı olan kişilerdir.

• Çocuklar ilişkilerinde duygusaldır, bebeğe ve çocuğa, sevgi ile yaklaştığınız takdirde sevgiyi öğrenecektir.

• İhmal edilen bebeklerin beyinleri tüm bölgelerdeki gelişimini tamamlayamaz.

Bebeğin beyin ve sinir sistemi gelişimini etkileyen faktörler

• Kalıtsal-genetik faktörler,

• Çevresel faktörler,

• Beslenme

• Zararlı kimyasal maddelerle karşılaşma ( sigara,alkol,uyuşturucu vs)

• Bebeğe verilen uyarılar ve onun yaşadığı deneyimler ( Dokunma gibi)

• Uygun çevre koşullarında büyümesidir.

Beyin ve sinir sistemi gelişimini etkileyen dönemler

1- Anne karnındaki dönemdir. ( en hızlı gelişim dönemi)

• Gebelikte doğru beslenme

• Annenin gebelikte geçirdiği hastalıklar, kullandığı ilaçlar-maddeler,

• Kimyasal toksinler- ağır metaller e(civa- kurşun gibi) maruz kalma

• Erken doğumlar,

• Doğumun sağlıksız koşullarda gerçekleştirilmesi,

• Zor doğumlar,

• Doğum sırasında ve sonrasında beyin kanamaları,

• Beynin oksijensiz kalmasına neden olan durumlar,

2. dönem : Doğumdan sonraki ilk 18 aydır.

• Özellikle ilk 6 ay anne sütü ile beslenmek, beyin ve sinir sistemi gelişimi ve anne-bebek ilişkisinin sağlıklı olması açısından

önemlidir.

• Beyinde işletilen, kullanılan bağlantılar kuvvetlenirken, kullanılmayanlar küçülür, bu nedenle bebek ve küçük

çocuklarla ilgilenen her kişi onların beyin gelişiminde kalıcı etki

bırakır.

3. Dönem- 1,5-3 yaş arası dönem

• Bebeklerin konuşma ve yürüme gibi kendilerini özgür kılan yetilere kavuştukları dönemdir.

• Bu dönemde çocuk sosyal kişiliğini kazanır, özerk ve otonomdur, hep kendi dilediği olsun ister, her şeyi taklit eder, ancak bu süreç

kişiliğinin geliştiği, ileriki yaşamını etkileyecek sosyal terbiyeyi

edineceği, yaşamdaki doğru ve yanlışların öğretilmeye başlandığı

dönemdir.

• Öğrenme yetisi, 3-10 yaşlarda en üst düzeye çıkar. Bu süreçte:

- çevresi,

- sosyo-ekonomik yaşam koşulları, - beslenmesi önemlidir.

İyi beslenememe, proteinden fakir beslenme, kimyasal içerikli ürün tüketme, zeka gelişimi üzerine olumsuz etki yapar.

Fabrikasyon besinler ile çok şeker ve yağ içeren besinlerin de zeka gelişimine

zararlı etkileri olduğu biliniyor.

Beyin gelişimi

• Duyu sistemleri doğum öncesinde ve doğumdan sonraki ilk aylarda hızla gelişir

 İşitme doğumdan önce başlar

 Görme duyusu ilk yıl yetişkin düzeyine ulaşır

Görme

• Yeni doğan hareketi farkeder ancak nesne ayırımı yapamaz

• Nesneye dikkatini yöneltmek üzere gözlerini ve başını hareket ettirebilir

• İlk ayın sonunda karşıdakinin gözüne bakabilir. (bazal gangliyondan superior kollikulusa bağlantı)

• Parietal lobun maturasyonu ile (2-4 ay) periferik bakış gelişir

Bakış- Dikkat

• Çocuğa bakan kişinin davranışları bebeğin dikkatini nasıl kullanacağına rehber olur.

• Aşırı uyarandan rahatsız olur

• 3-4. aylarda beklediği bir görsel uyarana gözlerini

çevirmeye başlar.

1 month 2 months 3 months

• Vision very poor at birth

– Acuity about 1/30^th adult level, 20/600

Görme

Beyin gelişimi

• 1-2 yaş: Hemisferler arası bağlantıların artışı, görsel-uzaysal ve görsel duyusal-motor

becerilerin gelişmesi

• 2-12 yaş: Konuşma alanlarında belirgin

dentritik dallanma

• Motor beceri, belirli bir işi gerçekleştirmek için uyumlu

motor hareketi sağlayan davranışları öğrenme durumudur.

Motor becerilerinin gelişimi, serebral korteksin istemli kas gruplarını kontrol eden motor korteks bölgesinde

meydana gelir.

Örnekler:

• 6 aylık - düz oturabilir

• 12 aylık - ilk adımları atar

• 24 aylık - zıplayabilir

• 36 aylık - makas ile kesebilir, ayak parmak uçlarında yürüyebilir

Yaşlara Göre Beyin Gelişimi

• Beyin sapı: - Prenatal dönem- erken bebeklik

• Dil, işitme korteksi- 1 yaş

• Mantıklı düşünme- 4 yaş

• Hipokampus: 1 yaşta gelişmeye başlar,

• Otobiyografik bellek 4. yaşta gelişir

• 6. yaşa kadar Prefrontal korteksin gelişimi ile yönetici işlevler gerçekleştirilir

• Duyusal ve motor sistemler 7. yaşa kadar gelişmeye

devam eder

• Örneğin, amigdala erken dönemde (birinci yılın sonunda) myelogenetik gelişimini tamamlar.

• Korku ve endişeden sorumlu olan amigdalanın gelişiminin bir göstergesi 6-8. aylarda başlayan yabancı korkusudur.

Bebek yabancı bir ortamla ya da bireyle karşılaştığında daha iyi tanıdığı kişi ya da ortamın yakınlığını arar.

Amigdalanın uygun bir yapılanma geliştirememesi yabancı

korkusunun gelişimini ve dolayısıyla da yakınlık arayışının

gelişimini engelleyecektir.

Beyin gelişimi

• 6. yaşta sensorimotor bölge gelişiminin pik yapması ile mantıksal çıkarım gelişir

• 10. yaşta görsel ve işitsel merkezler olgunlaştığı için

hesaplama, bildik nesnelerden yeni anlamlar çıkarma

yetisi gelişir

Beyin gelişimi

• 11-13 yaşlarda görsel-uzaysal ve görsel-işitsel alanlar olgunlaşmaya devam eder

• 14-17. yaşlarda bu alanlarla birlikte somatik sistemler de olgunlaşmada pik yapar

• 14. yaşta yargılama yetisi gelişir

• 18-21 yaşlar arasında frontal yönetici işlevler olgunluk

kazanır

Beyin gelişimi

• Temel bilgiler üzerine yeni bilgiler eklenerek beyin her an yeniden yapılandırılır

• Giderek daha karmaşık yapılar ve işlevler geliştirilir

• Beceriler kullanıldıkça yeni beceriler kazanılır

• Bir görevin gereksinimleri davranışın sıralı organizasyonu olarak tanımlanabilir ve bu organizasyon frontal lobun işlevidir. Frontal lob içsel ve dışsal işaretlere verilen davranışsal yanıtları yöneten kontrol sistemlerini içerir. Bu sıralı

sistemlere son yıllarda yürütücü işlevler denmektedir.

Örnek:

• İleriye yönelik plan yapmak ve birçok seçenek arasından seçmek

• Konu ile ilgisi olmayan uyaranları dışlamak ve eldeki görevde sebat etmek

• Gittikleri dükkanların ve satın aldıkları eşyaların sırasını bilebilmek