FASİKÜL ANLATIM REHBERİ
9. SINIF
KİMYA
KİMYA BİLİMİ 1 .
Fasikül
1. FASİKÜL: KİMYA BİLİMİ KonuÖnerilen Ders Saati
Kullanılacak Doküman Fasikül Anlatım
Rehberi Sayfa No
Mikro Paket Test No (AL)
Fasikül Soru Kitabı Sayfa No
ÜDS No Bölüm 1: Simyadan Kimyaya 01
Kimyanın Bilim Olma Süreci ve Simya1 saat3 - 6 014
Simyadan Kimyaya Geçişe Katkı Sağlayan Bilim İnsanları
1 saat7 - 95 - 9 Bölüm 2: Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları Kimya Disiplinleri (Ana ve Alt)1 saat10 - 13 0210 Kimya Alanı ile İlgili Başlıca Meslekler1 saat14 - 1811 - 15 Bölüm 3: Kimyanın Sembolik Dili Elementler ve Element Sembollerinin Adları1 saat19 - 22 0316 Bileşikler ve Bileşik Formüllerinin Adları1 saat23 - 2517 - 21 Bölüm 4: Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği Laboratuvar Kuralları ve Temel Uyarı İşaretleri1 saat26 - 29 0422 Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığı ve Çevreye Etkileri 1 saat30 - 33 23 - 31 Kimya Laboratuvarında Kullanılan Temel Malzemeler34 - 39 Toplam8 saat
1. Fasikül Kimya Bilimi
Çözüm
BÖLÜM
1 a
Simyadan Kimyaya - 1
Kimyanın Bilim Olma Süreci
Kimyanın bilim olarak kabul edilmesi 18. yüzyılın sonunu bulmuştur. Ancak pratik kimyanın geçmişi MÖ 3000 yılla- rına dayanır.
Bu süre içerisinde yapılan çalışmalar, teorik temelleri olma- dığı ve sistematik bilgi birikimi sağlamadığı için bilim olarak kabul edilmez.
Tarihsel Gelişim
Eski çağ insanları korunma, barınma ve beslenme gibi te- mel ihtiyaçlarını karşılamak için sınama - yanılma yoluyla maddelerin yararlarını keşfetmişlerdir.
Eski çağ insanlarının keşifleri:
Yıldırım ve yanardağlardan ateşi keşfederek yiyecek- leri pişirme
Doğadaki metal filizlerinden bakır, demir, altın ve cıvayı elde etme
Savunma ve saldırı silahları yapımında metalleri karış- tırarak daha sert, dayanıklı ve sağlam karışımlar (ala- şımlar) yapma
Bakır Cıva Altın
Topraktan çanak, çömlek yapımı
Bitkisel ve madensel boyalarla yüzlerini ve giysileri bo- yama
Tuzla besinleri saklama, tatlandırma, bazı hastalıkları tedavi etme
Kükürt buharı ile kuru incir, kuru
Damıtma işleminde kullanılan imbik kayısı gibi meyveleri ağartarak
uzun süre bozulmadan kalması- nı sağlama
Damıtma yoluyla esans elde etme
Simya Nedir?
Geçmiş zaman insanlarının sınama ve yanılmayla değer- siz madenleri altına dönüştürme, hastalıkları iyileştirme ve sonsuz yaşama ulaşma uğraşlarına veya alşimi, bu uğraşı veren kişilere veya alşimist denir.
Simyacılar dokunduğu her nesneyi altına dönüştüreceğine inandıkları " "nı bulmak ve ölüm- süzlük iksiri elde etmek için uğraş vermişlerdir.
Simya,
Bir bilim dalı değildir.
Teorik temelleri yoktur;
yöntemine dayanır.
Sistematik bilgi birikimi sağlamaz.
Simyacılar uğraşları sonunda,
Kimyada kullanılan damıtma düzenekleri, kroze, fırın, imbik gibi laboratuvar malzemelerini,
Damıtma, süzme, çözme, kristallendirme, mayalama, özütleme, boyama gibi laboratuvar tekniklerini,
Cam, barut, mürekkep, seramik, boyar madde, alaşım ve esans üretimini,
Cıva, altın, gümüş, zaç
Simya döneminde kullanılan fırın zaç yağı (sülfürik asit),
kezzap (nitrik asit), tuz ruhu (hidroklorik asit) gibi kimyasalları keş- fetmişlerdir.
Kimya Nedir?
Maddenin yapısını, bileşimini, özelliklerini ve maddede meydana gelen tüm değişimleri inceleyen bilim dalıdır.
Kimya bilimiyle ilgilenen kimyacılar ise bilim insanıdır. Kim- yacılar sistematik ve bilimsel çalışmalar yaparlar.
Kimya bilimi; fizik, biyoloji, ekoloji gibi birçok bilim dalının merkezindedir.
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Simya ve Kimya Bilimi Arasındaki Farklar
Simya Kimya
Bir bilim değildir. Bilimdir.
Sınama - yanılmaya dayalıdır. Bilimsel yöntemlere daya- lıdır.
Teorik temelleri yoktur. Teorik temelleri vardır.
Sistematik bilgi birikimi sağlamaz.
Bilgi birikimi vardır.
Kükürt
Kıbrıs taşı Şap
Göz taşı
Fen Liseleri için
Simyacıların uğraşları sonucunda keşfettiği bazı maddeler
ADI FORMÜLÜ
Kıbrıs taşı (vitriol) (Demir (II) sülfat) FeSO4 Kostik (Sodyum hidroksit) NaOH Zaç yağı (Sülfürik asit) H2 SO4 Göz taşı (Bakır (II) sülfat) CuSO4 Kireç taşı (Kalsiyum karbonat) CaCO3 Kezzap (Nitrik asit) HNO3 Tuz ruhu (Hidroklorik asit) HCI Yemek tuzu (Sodyum klorür) NaCI Sirke ruhu (Asetik asit) CH3 COOH Güherçile (Potasyum nitrat) KNO3 Şap (Potasyum alüminyum sülfat
dodekahidrat) KAI(SO4 )2 .12H2 O
Bunu da Bilelim
Kimya biliminin gelişim sürecine Mezopotamya, Çin, Hint, Mısır, Yunan, Orta Asya ve İslam uygarlıklarının önemli katkıları olmuştur.
Mezopotamyalılar tıp alanında çalışmalar yapmış, günü- müzde kullanılan laboratuvar tekniklerini kullanarak ilaç- lar hazırlamış, bitkisel ve hayvansal boyalar hazırlayarak deri boyamışlardır.
Dünyanın yedi harikasından biri olan Mısır piramitleri ve mumyalama teknikleri, Mısır uygarlığının kimya bilimiyle ilgili yaptıkları önemli çalışmalardandır.
Hint uygarlığı erimiş demirle büyük sütunlar yapmış, sü- tunların dışını manyetik demir oksitle kaplayarak paslan- masını engellemişlerdir.
İslam uygarlığında kezzap, zaç yağı, sirke asidi gibi kimyasal maddeler sentezlenmiş, bilimsel çalışmalar ve etkinlikler halifeler tarafından desteklenmiştir. Türk İslâm alimlerinden biri olan İbn-i Sina'nın tıp alanında yazdığı en ünlü eseri olan El-Kanun fi'-Tıb, 12. yüzyılda Latince'ye çevrilerek Avrupa üniversitelerinde 19. yüzyıla kadar temel ders kitabı olarak okutulmuş, "Tıbbın İncil"i olarak ün yapmıştır.
Fen Liseleri için
Simyacıların sınama-yanılma yöntemiyle keşfettiği bazı maddeler ve kullanım alanları
Madde Kullanım Alanı
Kıbrıs taşı
(Vitriol) İpek ve yün boyamada
Şap Tekstil, deri, kâğıt endüstrisi ve tıp alanında
Zaç yağı Gübre üretimi, boyacılık, metal işleme ve saflaştırmada
Göz taşı Tıp alanında
Kükürt Kurutulmuş meyvelerin sarartılması ve uzun süre saklanmasında, gübre üretiminde Tuz Gıda, dericilik ve hayvan besiciliğinde
Pekiştirme Soruları
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Örnek 1
Aşağıdaki yöntemlerden hangisi simyacılar tarafından kullanılmamıştır?
A) Damıtma B) Kristallendirme C) Diyaliz
D) Özütleme E) Mayalama
Çözüm
Örnek 2
Eski çağ insanlarının;
I. kuru kayısı ve kuru üzüm gibi kurutulmuş meyveleri sarartarak bozulmasını önlemek,
II. deri ve yünü renklendirmek, III. mumyaların bozulmasını önlemek
işlemlerinde kullandıkları maddeler aşağıdakilerin han- gisinde doğru olarak verilmiştir?
I II III A) Kükürt Safran Soda B) Safran Soda Kükürt C) Soda Safran Kükürt D) Soda Kükürt Safran E) Kükürt Soda Safran
Çözüm
1. Simya ve simyacılarla ilgili,
I. Simya, maddelerin dönüşümünü inceleyen bir bilim dalıdır.
II. Simyacılar, günümüzde hâlâ kullanılmaya devam eden yöntemlerden kullanmışlardır.
III. Simyacılar çeşitli kimyasal maddeleri keşfetmişlerdir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
2. Aşağıdaki maddelerden hangisi simyacılar tarafın- dan keşfedilmemiştir?
A) Kezzap B) Tuz ruhu C) Zaç yağı D) Boyar maddeler E) Amino asitler
3. Kimyayı simyadan ayıran en önemli özellik aşağıda- kilerden hangisidir?
A) Kristallendirme yönteminin kullanılması
B) Ortaya atılan teorilerin deneylerle doğrulanması C) Sağlık alanında çalışmalar yapılması
D) Laboratuvar malzemelerinin kullanılması
E) Cıva, altın, gümüş gibi bazı metallerin keşfedilmesi
Sınıfta ➥ Uygulama
Evde ➥ Ödev
Kazanım Testi - 1
1. Aşağıdakilerden hangisi simyanın bilim sayılmama- sının nedenlerinden biri değildir?
A) Teorik temellerinin olmaması
B) Sınama ve yanılmaya dayanan çalışmaları içermesi C) Sistematik bilgi birikimi sağlayamaması
D) Maddeyi incelerken her maddenin diğer maddeler- le etkileşiminin araştırılması
E) Maddenin yapısı ile özellikleri arasında ilişki kurup bu ilişkiler çerçevesinde araştırma yapılmaması
2. Simyanın günümüzdeki;
I. tıp, II. kimya, III. metalürji
bilim dallarından hangilerine katkısı olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
3. Simyacılar, günümüzde hâlâ kullanılmaya devam edilen;
I. fırın, II. balon joje, III. kroze
laboratuvar malzemelerinden hangilerini kullanmış- lardır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
4. Simyacılar ölümsüzlük iksiri ve felsefe taşını bulmak için çeşitli maddelerle çalışarak günümüzde hâlâ kul- lanılan yöntem ve teknikleri keşfetmişlerdir.
Aşağıdakilerden hangisi, simya döneminden kim- yaya aktarılan yöntemlerden biri değildir?
A) Damıtma B) Asitte çözme
C) Özütleme D) Kristallendirme
E) Elektroliz
5. Aşağıdakilerden hangisi eski çağ insanları tarafın- dan keşfedilmemiştir?
A) Yiyecekleri pişirmede ateşin kullanılması B) Av aletleri yapımında metal kullanılması C) Monomerlerden polimer eldesi
D) Etlerin isle kurutulup saklanması
E) Nane-limon karışımının mide üşütmesine iyi gelmesi
6. Leyla, simya ve kimyayla ilgili aşağıdaki etkinlikte ve- rilen ifadeleri doğru (D) / yanlış (Y) olarak belirleyerek ilerleyecek ve çıkışa ulaşacaktır.
Kimya, teorik temelleri olan bir bilim dalıdır.
Simyacılar doğadaki maddeleri karıştırarak
yeni malzemeler elde etmişlerdir.
Simyacılar deneylerini sistematik bilgi birikimiyle yapar.
Kimya bilimi; fizik, biyoloji, ekoloji gibi birçok bilim dalıyla etkileşim hâlindedir.
D D
Y Y
IV
I II III V
D
D Y
Y
Bu etkinliği doğru olarak tamamlayan Leyla hangi çıkışa ulaşır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Kimya Bilimine Katkı Sağlayan Bilim İnsanları Empedokles: Ateş, hava, su, top-
Empedokles rak ögelerini bir arada kullanan ilk
düşünürdür. Işık ve görme olaylarını açıklamaya çalışmıştır.
Maddeyi oluşturan su, ateş, hava ve toprak ögelerinin sevgi ve nefret gücü ile birleşip ayrıldığını savunmuştur.
Democritus: Maddenin tanecik-
Democritus lerden meydana geldiğini
savunmuş ve bölünmeyen taneciklere atom adını vermiştir.
Maddelerin farklılığını atom şekillerinin ve düzenlerinin farklı olmasıyla açıklamıştır.
Aristo (Aristoteles): Platon'un
Aristo öğrencisi olan Aristo, tüm
maddelerin dört temel element- ten oluştuğunu söylemiş ve bu elementleri birbirinin zıttı olan ikişer özellikle ilişkilendirmiştir.
Aristo'nun döngüsünde her şey topraktan doğar ve tekrar toprağa döner.
(gaz) (katı)
(sıvı)
(plazma o zamanlar bilinmiyordu)
Aristo'nun Dört Öge Kuramı Sıcak
Islak Soğuk
Kuru
Câbir Bin Hayyan: İslam simyası- nın babası olan Câbir Bin Hayyan imbik kullanarak
tekniğini geliştirmiştir. Bilinen ilk pratik simyacıdır. Yaptığı deneyler- le sülfürik asit (zaç yağı), nitrik asit (kezzap), hidrojen klorür (tuz ruhu), kral suyunu keşfetmiştir.
Atomun parçalanabileceği görüşünü savunmuştur.
Kral suyu: ve
karışımıdır.
ve metallerine etki eder.
Ebûbekir er-Râzi: Maddelerin atomlar ve boşluktan oluştuğunu iddia etmiştir. "Uzayda atomlar ne kadar sıkışık kümelenirse oluştur- dukları madde o kadar yoğun olur." görüşünü ileri sürmüştür.
Kroze, fırın gibi laboratuvar gereç- lerini geliştirmiştir. Kostik soda, for- mik asit ve gliserini elde etmiştir.
Maddeleri bedenler (metaller), ruhlar, taşlar, vitrioller, bo- rakslar ve tuzlar olarak sınıflandırmıştır.
Kızamık ve çiçek hastalıklarını tedavi eden ilk simyacı ve hekimdir.
Robert Boyle: Elementi,“bilinen hiç- bir yöntemle kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamayan saf madde” olarak tanımlamıştır.
Bir gazın basınç ve hacmi arasındaki ilişkiyi belirleyerek
Yasası'nı bulmuştur.
O günün şartlarında ayrıştırılamayan sodyum hidroksit (NaOH), kireç (CaO) ve suyu (H2O) element olarak kabul etmiştir.
Kuşkucu Kimyager isimli eseri en ünlü kitabıdır.
BÖLÜM
1 b
Simyadan Kimyaya - 2
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Bunu da Bilelim
Johann Joachim Becher: Filojiston Kuramı'nı ortaya koyan Alman simyacıdır. Bu kurama göre ateş elementi (ateş ruhu) yanma sırasında maddeden çıkarak havaya karışır. Hava Filojiston açısından doyduğunda yanma bi- ter ve geriye yanıcı olmayan kül kalır. Carl Scheele ve Joseph Priestley yaptıkları deneysel çalışmalarla oksijen gazını keşfetmiş ve Filojiston Kuramı'nı çürütmüşlerdir.
Antoine Lavoisier:
Terazi ile maddelerin kütlesini öl- çerek "
"nu ortaya koymuş ve kimyanın bir bilim dalı olmasına önemli katkılarda bulun- muştur.
Yanmayı sağlayan maddenin,
havada bulunan oksijen gazı olduğunu ve yanma so- nunda madde ile birleşerek oksitlerini oluşturduğunu bulmuştur.
Yanma ve oksitlenme olayları ile ilgili bugün bile geçerli olan açıklamaları yapan Lavoisier, modern kimyanın ba- bası sayılır.
Etkinlik
Aşağıdaki ifadaleri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak belirtiniz.
a. Simyacılar esans eldesinde damıtma tekniğini kullanmışlardır.
b. Plastik, simya döneminde keşfedilmiştir.
c. Simya, maddenin bileşimi ve özelliklerini inceler.
d. Simyanın kimya biliminin gelişmesine katkısı olmuştur.
e. Aristo felsefesine göre her şey topraktan doğar ve toprağa döner.
f. Robert Boyle gazların basınç ve hacimleri arasındaki ilişkiyi bulmuştur.
Örnek 3
Simya ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Simyacılar damıtma için imbik kullanmışlardır.
B) Robert Boyle ve Lavoisier modern kimyanın oluşumuna katkı sağlamışlardır.
C) Eski dönem insanları kilden seramik ve porselen yap- mışlardır.
D) Simya, kimya biliminin alt disiplinidir.
E) Şap ve kıbrıs taşı simya döneminde toprak elementi ola- rak kabul edilmiştir.
Çözüm
Örnek 4
Aşağıdakilerden hangisi maddenin taneciklerden mey- dana geldiğini savunmuş ve bu taneciklere ilk defa
“atom” adını vermiştir?
A) Aristo B) Robert Boyle
C) Antoine Lavoisier D) Ebûbekir er-Râzi E) Democritus
Çözüm
Sınıfta ➥ Uygulama
Evde ➥ Ödev
Kazanım Testi - 2
1. Aristo’ya göre, elementlerde bulunan dört özelliğin farklı şekillerde ikili birleşmeleri ile hava, su, toprak ve ateş elementleri oluşur.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu dört özellik- ten biri değildir?
A) Buhar B) Kuru C) Islak
D) Soğuk E) Sıcak
2. Aşağıdaki kavramları ilk defa kullanan bilim insanları karşılarında verilmiştir.
Kavram Bilim insanı I. Kral suyu Câbir bin Hayyan II. Element Antoine Lavoisier III. Kroze Ebubekir er-Râzi
Bu bilim insanı-kavram eşleştirmelerinden hangile- ri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
3. ----, Kütlenin Korunumu Kanunu'nu ortaya koyarak modern kimyanın öncüsü olmuştur.
Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden han- gisi getirilmelidir?
A) Democritus B) Antoine Lavoisier
C) Robert Boyle D) Câbir bin Hayyan E) Aristo
4. Kimya bilimine katkı sağlayan bilim insanlarıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Empedokles ışık ve görme olaylarını açıklamaya çalışmıştır.
B) Democritus, maddelerin atomlar ve boşluklardan oluştuğunu iddia etmiştir.
C) Damıtma tekniğini geliştiren pratik ilk simyacı Câbin Bin Hayyan'dır.
D) Lavoisier yanma ve oksitlenme olaylarını açıkla- mıştır.
E) Çiçek hastalığını ilk kez tedavi eden hekim Ebûbekir er-Râzi'dir.
5. Aristo'ya göre bütün maddeler dört temel elementten oluşur.
Bu elementleri niteleyen özellikler aşağıdaki ör- neklerin hangisinde yanlış eşleştirilmiştir?
Örnek Nitelik A) Oksijen gazı Islak - sıcak
B) Tahta Soğuk - kuru
C) Yanan mum Kuru - sıcak D) Çelik Soğuk - ıslak E) Şerbet Soğuk - ıslak
6. Robert Boyle elementi, "bilinen hiçbir yöntemle kendin- den daha basit maddelere ayrıştırılamayan saf madde"
şeklinde tanımlamıştır.
Bu element tanımı ile ilgili,
I. Radyoaktifliğin keşfi ile çürütülmüştür.
II. Elementlerin saf olduğunu belirtmektedir.
III. Zor ayrışan kireç, sodyum hidroksit gibi bileşikler element sayılmıştır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
1. Fasikül
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Başlıca Kimya Disiplinleri 1. Organik Kimya Diğer ismi
kimyasıdır. Karbon temelli bile- şiklerin yapılarını, özelliklerini, tepkimelerini ve sentez yolları- nı inceleyen kimya dalıdır.
Petrol ve petrol ürünleri (boyalar, plastikler, patlayıcılar), gıda ve ilaçlar organik kimyanın ilgi alanıdır.
2. Anorganik Kimya Organik olmayan, yani
bağı içermeyen bileşiklerin özel- liklerini ve kimyasal davranışlarını inceleyen kimya dalıdır.
Metaller, ametaller, yarı metaller, mineraller, asitler, bazlar anorganik kimyanın ilgi alanıdır.
3. Analitik Kimya Bir maddenin bileşenlerinin ayrılması, tanınması ve mik- tarının bulunmasını incele- yen kimya dalıdır.
Yiyeceklerin besin değerlerinin bulunması, idrar ve kan tah- lilleri, su analizleri, maden cevherlerindeki mineral analizle- ri, nicel ve nitel analiz, kalite kontrolü analitik kimyanın ilgi alanıdır.
Madde örneğinin bileşenlerinin türünü inceleyen yöntemle-
re analiz denir.
Maddelerin bileşenlerinin miktarını belirlemeye yarayan
yöntemlere analiz denir.
4. Biyokimya Bitki, hayvan ve mikroorganiz- ma biçimindeki bütün canlı- ların yapısında yer alan kim- yasal maddeleri ve canlıların
yaşamı boyunca sürüp giden kimyasal süreçleri inceleyen bilim dalıdır.
Fermantasyon, DNA, ilaçların canlı vücudundaki etki me- kanizmasının incelenmesi gibi konular biyokimyanın ilgi alanıdır.
5. Fizikokimya
Kimyasal maddelerin ölçü- lebilen bütün özelliklerini inceleyen, ölçüm yapmak için gerekli olan deneylerin metotlarını ve cihazlarını tasarlayıp geliştiren, yapı- lan ölçümleri yorumlayıp
matematiksel ifadelerle verilebilecek bağıntı veya teoriler geliştiren bilim dalıdır. Örneğin; reaksiyon hızı, reaksiyon mekanizması
6. Polimer Kimyası Kauçuk, selüloz ya da nişasta gibi doğal maddelerin; plas- tiklerde, boyalarda, tutkallar- da kullanılan yapay madde- lerin karmaşık yapılarını ve oluşum biçimlerini araştıran
kimya alt dalıdır. Polimerler küçük tekrarlanan birimlerden oluşan kompleks moleküllerdir. Organik kimyanın çalışma alanının büyük bir kısmını polimer kimyası oluşturur.
, ve
doğal polimer;
, ve
yapay polimer örnekleridir.
BÖLÜM
2 Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları
Pekiştirme Soruları
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
7. Endüstriyel Kimya
Endüstrinin ihtiyaç duyduğu kimyasal ham maddelerin üre- tilmesiyle ilgilenen bilim dalıdır.
Organik ve anorganik maddelerin üretimi endüstriyel kim- yanın ilgi alanıdır.
Kimyanın Alt Disiplinleri Çevre kimyası Tekstil kimyası
Gıda kimyası Metaller kimyası Petrokimya Agro (tarım) kimyası
Kuantum kimyası Termokimya
Nükleer kimya Tıbbi kimya
Jeokimya Farmasötik (ilaç) kimya Elektrokimya
Örnek 5
I. Kimya labarotuvarlarından kullanılan cihazların tasar- lanması
II. İlaç sentez çalışması
III. Maden cevherlerindeki minerallerin analiz edilmesi Yukarıdakilerden hangileri fizikokimyanın çalışma alan- larından biridir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I ve III E) I, II ve III
Çözüm
1. Aşağıdakilerden hangisi bir kimya ana bilim dalı değildir?
A) Anorganik Kimya B) Petrokimya
C) Biyokimya D) Analitik Kimya
E) Organik Kimya
2. Aşağıda bazı kimya disiplinleriyle ilgili bilgiler verilmiştir.
I. Karbon kimyası olarak da bilinir.
II. Karbon-hidrojen bağı içermeyen bileşikleri inceler.
Numaralandırılmış bu kimya disiplinleri aşağıdaki- lerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
I II A) Biyokimya Analitik kimya B) Analitik kimya Biyokimya C) Anorganik kimya Organik kimya D) Organik kimya Anorganik kimya E) Organik kimya Analitik kimya
3. Su analiz laboratuvarındaki bir numunenin bileşen- lerinin türünün ve miktarının bulunmasını incele- yen kimya disiplini aşağıdakilerden hangisidir?
A) Anorganik Kimya B) Biyokimya C) Analitik Kimya D) Fizikokimya E) Polimer kimyası
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Başlıca Kimya Endüstrileri İlaç Endüstrisi
Hastalıkların tedavisinde kullanılan ve sağlığı iyileştiren
maddelere denir.
İlaç araştırması ve geliştirmesi ile uğraşan ilaç endüstrisi kuruluşlarında yeni ilaçlar bulmak için devamlı çalışmalar yapılır. İlacın araştırma, geliştirme çalışmaları ve ilaçların vücutta oluşturduğu tepkimelerin incelenmesi kimya bilimi- nin alanına girer.
Arıtım Hava, su ve toprak içerisindeki yabancı maddeleri (kirleti- cileri) uzaklaştırma işlemine arıtım de- nir. Bu zararlı kirle- ticilerin belirlenmesi
ve uzaklaştırılması kimya biliminin alanına girer. Kimyasal maddelerin yol açtığı çevre kirlenmesini önleme çalışma- ları kimyasının oluşmasını sağlamıştır.
Boya Endüstrisi İnşaat, ahşap, metal ve tekstil malzemesinin ka- lıcı olarak renklendiril-
mesine ;
cisimleri renkli hâle ge- tirmede uygulanan mad-
delere ise denir. Boyanın üretimi ve
uygulaması süreçlerinde kimya biliminden yararlanılır.
Tekstil Endüstrisi
Giyilebilen her şey ve bazı dekorasyon ürünlerini de içeren üretim sektörüdür. Kullanılacak malzemenin (doğal veya sentetik) elde edilmesi, boyanması, dokunması kimyanın uygulama alanına girer.
Tekstil endüstrisinin atık sularının içerdiği boyayı uzaklaştır- mak (tekstil atık suyu arıtımı) kimyasal yöntem ve tekniklerle mümkündür.
Petrokimya
Petrokimya sanayisi 1960’lı yıllarda Türkiye’de hızla geliş- miştir ve 1965 yılında petrokimyanın geliştirilmesi amacı ile
“Petkim” kurulmuştur.
Petkim; petrol rafineri ürünleri ve doğal gazdan başlayarak plastik, ilaç, boya, kozmetik, deterjan, elyaf ham maddeleri üreten bir sanayi tesisidir.
Petkim fabrikası
Petrol rafinelerinde, petrol ve petrol ürünleri fiziksel ve kim- yasal yöntemlerle başka ürünlere dönüştürülür.
Sıvı ve gaz yakıtlar, mazot, gaz yağı, benzin, asfalt-zift, çeşitli organik çözücüler, hidrokarbonlar petrolün ayrıştırılması so- nucu oluşan ürünler arasındadır.
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Gübre Endüstrisi
Bitkilerin sağlıklı büyümeleri ve yaşamları için gerekli olan N, P ve K elementleri toprağa çoğu zaman dışarıdan verilir.
Bu yönteme denir.
Kimyagerlerin ya da kimya mühendislerinin gübre sanayi- sinde çalışmasına olanak sağlanmaktadır. Toprak analizi, yapay gübre imalatı ve toprağın gübre ihtiyacının belirlen- mesi kimyanın ilgi alanına girer.
Örnek 6
Türkiye’de petrokimyanın geliştirilmesi amacı ile “Petkim”
fabrikası kurulmuştur.
Buna göre Petkim;
I. petrol rafineri ürünleri, II. plastik ham maddesi, III. elyaf ham maddesi
maddelerinden hangilerini üreten bir sanayidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm
Fen Liseleri için
Gıda Kimyası: Besin maddelerinin kimyasal yapılarını ve organizmadaki işlevlerini inceleyen kimya alt dalıdır.
Adli Kimya: Suç ve suçluların ortaya çıkartılmasında yapılan analizler, olay yeri incelemeleri, parmak izi tespiti, sporcuların doping testleri adli kimyanın uygulama ala- nıdır.
Madencilik: Madencilik; yer altındaki madenlerin araş- tırılması, çıkarılması ve işletilmesiyle ilgili teknik ve yön- temlerin bütünüdür. Yer kabuğunda bulunan cevherler- den ekonomik değeri olan mineralleri elde etme, maden yataklarını arama, projelendirme, işletme, çıkarılan ma- denleri saflaştırma işlemlerinde kimya biliminden yarar- lanılır.
Temizlik: Günlük yaşamda en çok gereksinim duyulan maddelerin başında temizlik ürünleri gelmektedir. Ana maddesi bitkisel ve/veya hayvansal yağlar olan sabu- nun, petrol kökenli deterjanların, hijyenik temizlik ürünle- rinin, yüzey aktif ham maddelerin üretimi kimya biliminin alanına girer.
Sabun: Bitkisel ve hayvansal yağların sud kostik (NaOH) veya potas kostik (KOH) ile tepkimesi sonucu oluşan te- mizlik maddesidir.
NaOH kullanıldığında sabun veya
sabun, KOH kullanıldığında sabun veya sabunu elde edilir.
Deterjan: Petrolden elde edilen temizlik maddesidir.
Temizleme gücü, sabununkinden daha yüksektir. Ancak deterjan atıkları suyu ve toprağı kirletir.
Bunlar dışında çamaşır suyu (NaCIO), amonyak (NH3), tuz ruhu (HCI), çamaşır sodası (Na2 CO3) temizlik amaçlı kullanılır.
Enerji: Dünyamızda enerji ihtiyacı her geçen gün art- maktadır. Petrol, kömür, nükleer enerji ve yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üretimi süreçlerinde kimya biliminden yararlanılır. Bitki ve hayvan atıklarından ya- rarlanarak biyokütle enerjisi ve biyoyakıt üretim işlemleri kimya biliminin alanına girer.
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Kimya Alanı ile İlgili Başlıca Meslekler Eczacı
İlaçların üretiminden hastaya ulaştırılmasına kadar her aşa- mada yetkinlik sahibi olan kişilere eczacı denir.
Bir eczacıda olması gereken özellikler şunlardır:
Kimyaya ve biyolojiye
maddelere karşı alerjik olmamalı Tertipli, düzenli ve dikkatli olmalı
Sorumluluk duygusu olmalı
Eczacıların başlıca görevleri şunlardır:
Doktorlarca düzenlenen reçetelerde yer alan hazır ilaçları müşteriye satmakla birlikte, hazırlanması ge- rekli ilaçları hazırlar.
Laboratuvarda ilaçların geliştirilmesi ve analiziyle ilgili araştırma yapar.
Tıbbi veya diğer amaçlar için kullanılan toksin ve zehirli maddeleri hazırlar.
Zehirli madde içeren reçetelerin kaydını tutar.
Eczacılar akademik kariyer yapabilir ve yüksek lisanslarını tamamladıklarında uzman eczacı olurlar.
Örnek 7 Bir eczacı için,
I. Kimya ve biyolojiye meraklı olmalıdır.
II. Sorumluluk duygusu yüksek olmalıdır.
III. Tertipli, düzenli ve dikkatli olmalıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm
Kimyager Maddeleri atom ve mole- kül düzeyinde inceleyen, tanımlayan, üretebilen ve değiştirebilen, yeni mad- delerin sentezini yaparak kullanım alanlarının bu-
lunmasını sağlayan kişidir. Kimyagerler (kimya bilimcileri), organik kimya, anorganik kimya, analitik kimya, biyokimya, fizikokimya gibi kimya disiplinlerinde ileri düzey eğitim alır- lar.
Kimya Mühendisi Temel olarak kimya bilimi ile matematik, fizik, biyoloji ve eko- nomi bilimlerini kulla-
narak ,
ve
problemleri çözümlemeye çalışan mü- hendislik dalıdır.
Kimya mühendisi, kimyasal madde üretimi yapan tesislerin tasarlanması, kurulması ve işletilmesi alanlarında çalışır.
İlaç, tekstil, gıda, cam sanayi, petrol, metal, gübre gibi bir- çok endüstriyel alan kimya mühendisinin çalışma alanıdır.
Kimya Öğretmeni Çalıştığı eğitim ku- rumlarında, öğrenci- lere, MEB tarafından onaylanmış kimya müfredatıyla ilgili bilgi, beceri ve davra-
nışları kazandıran, kimya ile ilgili eğitim veren kişidir.
Pekiştirme Soruları
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Metalurji Mühendisi Metalurji mühendisliği, günümüzde kimya, ma- kine, inşaat, uzay-uçak, elektrik-elektronik, çev- re ve tıp alanlarına ya- yılmış bir bilim ve tekno- loji dalıdır.
Metallerin saflaştırılması, alaşım oluşturulması, şekillendi- rilmesi ve korunması metalurji alanının konusudur.
İnşaat Mühendisliği
Endüstri Mühendisliği
Makine Mühendisliği Metalurji ve
Malzeme Mühendisliği Biyomedikal
Biyoteknoloji
Havacılık ve Uzay Mühendisliği
Elektrik Elektronik Mühendisliği
Fizik Kimya Biyoloji
Örnek 8
I. Maden cevherlerinin saflaştırılması II. Hafif alaşımların üretimi
III. Sudaki fosfat tayini
Yukarıdakilerden hangileri metalurji mühendisliğinin çalışma alanlarındandır?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm
1. Aşağıdaki alan ve kimya disiplini eşleştirmelerin- den hangisi yanlıştır?
Alan Kimya Disiplini
A) Plastik üretimi Polimer kimyası
B) Kan tahlili Biyokimya
C) Maddenin nicel ve nitel analizleri
Analitik kimya
D) Karbon temelli bileşiklerin etkileşimi
Anorganik kimya
E) Sistemlerdeki ısı ve iş dönüşümleri
Fizikokimya
2. I. Sentetik gübre II. Hafif alaşımlar III. Yenilenebilir enerji
Yukarıdakilerden hangilerinin üretim sürecine kim- ya biliminin katkısı vardır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
3. Kimya lisans programından mezun olan bir öğren- ciye aşağıdaki unvanlardan hangisi verilir?
A) Kimya öğretmeni B) Kimya mühendisi C) Kimyager D) Laborant E) Kimya teknikeri
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Fen Liseleri için
Nanoteknoloji
Nanoteknoloji, maddenin ve
seviyede (1-100 nm) kontrolüdür. Atom üzerine atom koyarak yeni maddeler sentezleme ve mevcut maddelerin moleküler yapısını değiştirerek yeni maddeler oluşturma ça- lışmalarını içermektedir.
Nanoteknoloji, malzeme üre- timinden başlayarak elektro- nik, manyetik, optik, mekanik ve biyomedikal amaçlı iş- lemler gibi birçok disiplini kapsayan uygulama alanın- da kullanılabilir.
Maddelerin mekanik, elektrik, optik, ısı ve kimyasal özel- likleri nanometre boyutunda değişir. Nanometre ölçeğinde sentezlenen maddenin özellikleri, aynı maddenin büyük hacminin gösterdiği özelliklerden farklıdır.
Günümüzde fizik, kimya, biyoloji, bilgisayar, malzeme bilimi elektronik gibi alanlarda kullanımının yanında, tıp alanında da gelişmelere imkân sağlamaya başlamıştır.
Nanoteknoloji ürünleri günlük yaşamımıza girmiş bulun- maktadır. Bu ürünler içinde kir tutmayan duvar boyaları, kirlenmeyen, ıslanmayan, ütü gerektirmeyen kumaşlar, bakteri ve mikropları öldüren filtreler, el ve yüz kremleri yer almaktadır.
Nanoteknoloji uygulamalarındaki kimyasal tepkimelerin kontrolü, enzimatik olayların yönlendirilmesi, kristal düzeni, yüzey kimyası ve yüzeyin araştırılması özellikle analitik kim- yacıların alanına girer.
Karbon nanotüpler, yüzey alanları çok geniş (1 gramı 500 m2 yer kaplar) malzemelerdir.
Yarı İletken Teknolojiler
Yarı iletkenler normalde yalıtkan olup ısı, ışık ve manye- tik etki altında veya gerilim uygulandığında iletkenlik özelliği kazanırlar. Dış etki ortadan kalktığında yalıtkan hâle geri dönerler.
Sıcaklık artışı metallerde elektrik iletkenliğinin azalmasına neden olurken, yarı iletkenlerin iletkenliği sıcaklık arttıkça artar.
Yarı iletkenlere bazı özel maddeler katılarak da (doping) iletkenlikleri arttırılabilmektedir. Örneğin yarı iletken silisyu- ma bir miktar bor ilavesiyle iletkenliği çok fazla arttırılabilir.
Germanyum (Ge), silisyum (Si), selenyum (Se), bakır (II) ok- sit (CuO) maddeleri elektronikte kullanılan bazı yarı iletken maddelerdir. Diyot transistör, entegre, devre, güneş pili kul- lanım alanları arasındadır.
Dedektör, lazer, gaz analiz sensörleri, termal kameralar, gece görüş kameraları gibi hassas cihazların yapımında kullanılan malzemelerin üretim süreçleri kimya biliminin ilgi alanına girer.
Bilişim Teknolojilerinden Yararlanma
Bilişim teknolojilerinden yararlanarak kimya disiplinlerinin tanıtımını yapınız. İlgili görsellere Millî Eğitim Bakanlığı Eği- tim Bilişim Ağı (eba.gov.tr) adresinden ulaşılabilir.
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Fen Liseleri için
Kimya Projelerinin Bilim, Toplum, Teknoloji, Çevre ve Ekonomiye Katkıları
Bilim alanında ulusal ve uluslararası düzeyde düzenlenen birçok proje yarışması bulunmaktadır. Yapılan çalışmalar hem proje çalışmasını yapan kişilere hem de ülkemizin ge- leceğine katkı sağlamaktadır.
Proje çalışmasında bulunmak olaylara daha farklı bakma- mızı, problemleri daha pratik çözebilmemizi ve belki de kim- senin fark edemediği ayrıntıları görebilmemizi sağlar.
Proje çalışmalarının temel amacı, yaşamımızdaki olumsuz ve istenmeyen durumları ortadan kaldıracak ve mevcut du- rumu iyileştirerek insanların ve tüm canlıların yaşam kalite- sini artıracak projeler üretmektir.
TÜBİTAK Enerji Verimliliği Proje Yarışması
Her yıl TÜBİTAK ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Ye- nilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü işbirliği ile düzenlenmek- tedir.
Bu yarışmanın amacı, gençlerimizi özellikle, konut, sanayi, ulaşım ve tarım sektörlerinde, enerjinin verimli kullanılması konusunda bilinçlendirmektir.
Bu amaca uygun olarak sunulan projelerin, yukarıda anılan sektörlerde, enerjinin verimli kullanılmasına, enerji tasarru- funa, enerji tasarrufunun çevreyle ilişkisi ve etkilerine yö- nelik olması ve Türkiye ekonomisine ülke çapında katkıda bulunabilecek, uygulanabilir önerilerden oluşması gerek- mektedir.
TÜBİTAK - Lise Öğrencileri Araştırma Projeleri Yarışması
TÜBİTAK-Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığınca lise öğrenimine devam etmekte olan öğrencileri temel, sosyal ve uygulamalı bilim alanlarında çalışmalar yapmaya teşvik etmek, çalışmalarını yönlendirmek ve mevcut bilimsel çalış- malarının gelişimine katkı sağlamak amacıyla Bilgisayar, Bi- yoloji, Coğrafya, Değerler Eğitimi, Fizik, Kimya, Matematik, Psikoloji, Sosyoloji, Türk Dili ve Edebiyatı, Teknolojik Tasa- rım ve Tarih alanlarında proje yarışmaları düzenlemektedir.
Ödül Almış Kimya Proje Örnekleri
Yasadışı madde tayin eden biyodedektifler:
Aptalipozomlar
Farklı bitki ekstrelerinin kolon kanseri üzerine etkisinin incelenmesi
Millî kalkan nanopartiküler baryum borat kullanılarak üretilen nükleer koruyucu kıyafet, uzay mekiği ve uçak radyasyon zırhlama materyali ve radyasyon önleyici portatif sığınakla radyasyona karşı tam koruma Millî imkânlarla sentezlenen nanopartiküler sodyum
pentaborat kullanılarak üretilen materyallerin radyas- yon önleyici performanslarının nötron gama ve x-ışını tekniğiyle araştırılması
Atık kızartma yağlarından poliüretan kaplama malze- mesi üretimi
Alzheimer hastalığının tedavisinde yeni bir yaklaşım:
Patlıcan yaprakları
Kimya Alanında Yapılabilecek Proje Çalışmalarına Örnekler
Eser elementlerin sağlıklı yaşamla ilişkilerinin öğrenil- mesinin ardından bu elementlerin topraklara, yemlere ve gübrelere eklenmesi sonucu ürün verimlerinin artırılabil- mesi konusundaki çalışmalar
İçme sularındaki metallerin varlığına ilişkin yapılan ça- lışmalar
Betonların dayanıklılığını arttırmaya yönelik çalışmalar Korozyon probleminin önlenmesine yönelik çalışmalar Atık suların arıtılması
Reaksiyon kinetiği çalışmaları
Sınıfta ➥ Uygulama Evde ➥ Ödev 1.
Görselleri verilen bu malzemelerin yapısındaki mad- delerin içeriğini ve oluşum biçimlerini inceleyen kimya alt dalı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Polimer kimyası B) Anorganik kimya C) Analitik kimya D) Fizikokimya E) Biyokimya
2. Aşağıdaki kimya endüstrisi-uğraş alanı eşleştirme- lerinden hangisi yanlıştır?
Kimya endüstrisi Uğraş alanı A) Arıtım Hava, su, toprak kirliliği B) Gübre Toprak verimliliği
C) Tekstil İp, kumaş üretimi ve boyama
D) İlaç Doping testi
E) Petrokimya Temizlik ve hijyen ürünleri
3. Aşağıdaki sanayi dallarından hangisi metalurji ve malzeme mühendisliğinin çalışma alanı değildir?
A) Savunma B) Otomotiv
C) Demir-çelik D) Tarım
E) Hava ve uzay
4. I. Arıtım II. Tekstil III. Madencilik IV. Temizlik
Yukarıdakilerden hangileri kimyanın uğraş alanla- rındandır?
A) Yalnız IV B) I ve II C) II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
5. Aşağıda, bir kimya dalıyla ilgili bilgiler verilmiştir.
• Sıcaklık, basınç, derişim gibi fiziksel faktörlerin kim- yasal tepkimelere etkilerini inceler.
• Termodinamik, elektrokimya, nükleer kimya gibi alt disiplinlere ayrılmıştır.
Bu kimya alt dalı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Biyokimya B) Analitik kimya
C) Fizikokimya D) Organik kimya
E) Anorganik kimya
6. Bir sporcunun doping alıp almadığını tespit etmek için yapılan kan ve idrar testleri aşağıdaki kimya alt disiplinlerinden hangisinin uğraş alanıdır?
A) Farmasötik kimya B) Adli kimya
C) Elektrokimya D) Agro kimya
E) Nükleer kimya
Kazanım Testi - 3
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Maddelerin ve maddelerde meydana gelen değişimlerin sembollerle gösterilmesi, kimyacıların gözlemlerini kay- detmesi ve bilgilerini aktarmasında kolaylık sağlamaktadır.
Kimyasal semboller sayesinde bu değişimler kısa ve öz şe- kilde ifade edilebilmektedir.
Bilinen en eski kimyasal semboller; Çin, Mısır ve Yunan uy- garlıkları tarafından geliştirilmiştir.
Simya döneminde metaller farklı kültürlerde, gök cisimleri, hayvanlar ve tanrılarla bağdaştırılmıştır.
Cıva
Bakır Altın Kurşun Antimon
Demir Kalay Gümüş
Aristo'ya göre 4 element ve 4 özellik de sembolle ifade edil- miştir:
Sıcak-Kuru:
Sıcak-Islak :
Soğuk-Islak:
Soğuk-Kuru:
Tarihsel Gelişim
R. Boyle, Aristo'nun dört element kavramını kabul etmemiş, element için "Kendinden daha basit maddelere ayrıştırıla- mayan her saf madde elementtir." tanımını geliştirmiştir. Bu objektif tanımla simya çağı sona ermiştir.
Lavoisier, 1787 yılında kimyanın ilerlemesi ve kimyacılar arasındaki iletişimi kolaylaştırmak için kimyasal bir adlan- dırma ve sembol sistemi geliştirmiştir.
Dalton, 1808 yılında atomları dairelerle göstermiş, farklı element atomlarını birbirinden ayırmak için daire içine sem- boller yerleştirmiştir.
Berzelius
İsveçli Kimyacı, Jöns Jacob Berzeli- us, 1814 yılında elementleri sembo- lize ederken Latin alfabesindeki harfleri kullanmıştır.
Elementlerin sembolleri İngilizce veya Latince isminin ilk harfi ile gös- terilmiştir. Bu sembollerin bazıları günümüzde hâlen kullanılmaktadır.
Örnek 9
Günümüzde kullanılan element sembolleri aşağıda ve- rilen bilim adamlarından hangisinin keşfettiği sembole en yakındır?
A) Dalton B) Lavoisier C) Berzelius
D) Morveau E) Fourcroy
Çözüm
Elementler ve Element Sembolleri
Aynı cins atomlardan oluşan, kendine özgü fiziksel ve kimyasal özellikleri olan saf maddelere
denir.
Elementlerin özelliklerini taşıyan en küçük yapı birimi-
ne denir.
Elementler yapılarına göre 3 gruba ayrılır:
• Monoatomik (tek atomlu) elementler: Sadece 1 tane atom içeren elementlerdir.
Örneğin; (Fe), (Au), (He)
• Diatomik (iki atomlu) elementler: İki atomdan meydana gelen moleküllerden oluşan elementlerdir.
Örneğin; (H2), (F2), (N2)
• Poliatomik (çok atomlu) elementler: Üç veya daha faz- la sayıda aynı cins atomun oluşturduğu molekül yapı- sındaki elementlerdir.
Örneğin; (S8), (O3)
BÖLÜM
3 a
Kimyanın Sembolik Dili / Elementler
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Elementlerin Özellikleri
Aynı cins atomlardan oluşan saf maddelerdir.
Sembollerle gösterilirler.
Kendilerini oluşturan atomların özelliğini gösterirler.
Kimyasal ve fiziksel yollarla daha basit maddelere ay- rıştırılamazlar.
Homojendirler.
Belirli ayırt edici özellikleri (erime noktası, kaynama noktası, yoğunluk, genleşme ...) vardır.
Bunu da Bilelim
Günümüzde kullanılan 118 farklı elementin 92 tanesi doğada bulunurken geri kalanı laboratuvar ortamında elde edilmektedir.
Örnek 10
Aşağıdaki verilen elementlerden hangisi doğada atomik hâlde bulunur?
A) Neon B) Hidrojen C) Ozon
D) Brom E) İyot
Çözüm
Element Sembolleri
Elementlerin sembollerle gösterilmesi hem yazım kolaylı- ğı hem de bütün dünyada ortak bir bilim dilinin oluşmasını sağlar.
Element sembolleri genellikle isimlerinin ilk harfinden olu- şur ve büyük harfle yazılır.
Elementlerin isimlerindeki ilk harfleri aynı olduğunda ele- mentin sembolü, Latince adının ilk ve başka bir elementle ortak olmayan ikinci ya da sonraki harfinden oluşur ve sem- boldeki ikinci harf küçük yazılır.
Bazı elementlerin sembolü Latince, Yunanca veya İngilizce orjinal adları esas alınarak oluşturulmuştur.
Bunu da Bilelim Elementin
Türkçe adı Orijinal adı Sembolü
Altın Aurum Au
Bakır Cuprum Cu
Gümüş Argentum Ag
Potasyum Kalium K
Demir Ferrum Fe
Kalay Stannum Sn
Sodyum Natrium Na
Kurşun Plumbum Pb
Antimon Stibium Sb
Periyodik Tablodaki İlk 20 Elementin Ad ve Sembolleri
Element Adı Sembolü Element Adı Sembolü
Hidrojen H Sodyum Na
Helyum He Magnezyum Mg
Lityum Li Alüminyum Al
Berilyum Be Silisyum Si
Bor B Fosfor P
Karbon C Kükürt S
Azot N Klor CI
Oksijen O Argon Ar
Flor F Potasyum K
Neon Ne Kalsiyum Ca
Pekiştirme Soruları
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Günlük Hayatta Sıkça Kullanılan Bazı Elementlerin Ad ve Sembolleri
Element Adı Sembolü Element Adı Sembolü
Krom Gümüş
Mangan Kalay
Demir İyot
Kobalt Baryum
Nikel Platin
Bakır Altın
Çinko Cıva
Brom Kurşun
Altın Cıva İyot
Örnek 11
Elementin Adı Sembolü I. Kurşun Pb II. Kalay Sn III. Potasyum P
Yukarıda verilen element adı-sembol eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
Çözüm
1. Aşağıda adları verilen elementlerden hangisinin sembolü iki harften oluşmaz?
A) Demir B) Bakır
C) Kalsiyum D) Silisyum
E) Fosfor
2.
Lityum Mangan
Flor Karbon
Bu görseldeki elementlerin sembolleri aşağıdakile- rin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Li Mn
P Ca A)
Si Mn
F C C)
Li Mg
P C E)
Li Mn
F C B)
Si Mn
F Ca D)
Sınıfta ➥ Uygulama
Evde ➥ Ödev
Kazanım Testi - 4
1. Aristo’nun dört element kuramının yıkılmasına neden olan, elementi “basit maddelere ayrılamayan madde” olarak tanımlayan bilim insanı aşağıdakile- rin hangisidir?
A) Democritus B) J. Dalton
C) Berzelius D) R. Boyle
E) Lavoisier
2. Aşağıdaki elementlerden hangisinin sembolü kar- şısında yanlış verilmiştir?
Element Sembolü
A) Helyum He
B) Flor F
C) Azot N
D) Kükürt K
E) Kalsiyum Ca
3. Aşağıdaki element adı-sembol eşleştirmelerinden hangisi doğrudur?
Element adı Element sembolü
A) Bakır Ba
B) Altın Al
C) Cıva C
D) Kalsiyum K
E) Silisyum Si
4. Kimya öğretmeni Yalçın Bey tahtaya aşağıdaki ifadele- ri yazıp öğrencilerinden bu ifadelerin doğru (D) / yanlış (Y) olduğunu belirtmelerini istemiştir.
• (....) Fosfor elementinin sembolü F'dir.
• (....) Ag, gümüş elementinin sembolüdür.
• (....) Kalay ve kurşun elementlerinin sembolleri aynı harfle başlar.
• (....) Bor ve neonun sembolleri iki harften oluşur.
Bu etkinliği doğru bir şekilde tamamlayan öğren- cinin sorulara sırasıyla verdiği cevaplar aşağıdaki- lerden hangisidir?
A) Y – Y – Y – Y B) Y – D – Y – Y C) D – D – D – D D) D – Y – D – D E) Y – D – D – Y
5. Au Mg I Hg Zn
Aşağıdaki isimlerden hangisi bu element sembol- lerinden herhangi birine ait değildir?
A) Mangan B) Çinko C) İyot
D) Cıva E) Altın
6. Klor, kalsiyum ve karbon elementleri için;
I. sembollerinin aynı harfle başlaması, II. atom numalarının 1 - 20 arasında olması, III. sembollerinin tek harfli olması
özelliklerinden hangileri ortaktır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Bileşikler ve Bileşik Formüllerinin Adları
cins en az iki element atomunun birbirine bağlarla bağlanması sonucu oluşan saf maddelere bileşik denir.
Bileşiklerin Özellikleri
Farklı cins atomların kimyasal bağ ile bağlanması so- nucu oluşan saf maddelerdir.
Homojendirler (hâl değişimi hariç).
Formüllerle gösterilirler.
Sistematik isimlendirmeleri ve bazı bileşiklerin yaygın adlandırmaları vardır.
Kendilerini oluşturan elementlerin özelliğini göster- mezler.
Kimyasal yollarla kendini oluşturan elementlere ayrıştı- rılabilirler.
Belirli erime ve kaynama noktaları vardır.
Sabit sıcaklıkta yoğunlukları sabittir.
Bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit bir oran vardır.
Örnek 12
Elementler ve bileşiklerler için,
I. Kendilerini oluşturan atomların özelliğini gösterirler.
II. Saf maddelerdir.
III. Sembollerle gösterilirler.
özelliklerinden hangileri ortaktır?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm
Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Bileşiklerin Sistematik ve Yaygın Adları
Bileşik
Formülü Yaygın
Adı Sistematik
Adı Su Dihidrojen monoksit Tuz ruhu Hidrojen klorür Zaç yağı Sülfürik asit
Kezzap Nitrik asit
Asetik asit
(Sirke asidi) Etanoik asit Kireç taşı Kalsiyum karbonat Yemek sodası Sodyum bikarbonat Amonyak Trihidrojen mononitrür
Ca(OH)2 Kalsiyum hidroksit
NaOH Sodyum hidroksit
KOH Potasyum hidroksit
CaO Kalsiyum oksit
NaCI Sodyum klorür
Na2CO3 Sodyum karbonat
HCOOH Metanoik asit
C2H5OH Etanol
Sud Kostik (NaOH)
Kireç Taşı (CaCO3)
Yemek Tuzu (NaCl)
BÖLÜM
3 b
Kimyanın Sembolik Dili / Bileşikler
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Örnek 13
Aşağıda isimleri verilen maddelerden hangisi formülle gösterilir?
A) Kalay B) Kurşun C) Platin
D) Sud kostik E) Demir
Çözüm
Örnek 14
Aşağıdaki bileşiklere ait formül-yaygın ad eşleştirmele- rinden hangisi yanlıştır?
Formül Yaygın adı
A) HCI Tuz ruhu
B) CH3COOH Karınca asidi
C) NaHCO3 Yemek sodası
D) HNO3 Kezzap
E) KOH Potas kostik
Çözüm
Örnek 15
İki farklı cins atomdan ve aynı cins moleküllerden oluşan madde aşağıdakilerden hangisi olamaz?
A) CO2 B) NH3 C) H2O
D) Co E) HCI
Çözüm
Örnek 16
Ca(OH)2 bileşiğinin yaygın ve sistematik adı aşağıdaki- lerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Yaygın adı Sistematik adı A) Kalsiyum hidroksit Sönmüş kireç B) Sönmüş kireç Kalsiyum oksit C) Sönmüş kireç Kalsiyum hidroksit D) Sönmemiş kireç Kalsiyum hidroksit E) Kireç taşı Kalsiyum hidroksit
Çözüm
Sınıfta ➥ Uygulama
Evde ➥ Ödev
Kazanım Testi - 5
1. Bileşiklere ait aşağıdaki formül-sistematik ad eş- leştirmelerinden hangisi yanlıştır?
Formülü Sistematik adı A) H2SO4 Sülfürik asit
B) KOH Potasyum hidroksit
C) NH3 Amonyak
D) HCI Hidrojen klorür
E) CaCO3 Kalsiyum karbonat
2. X ve Y maddelerinin bazı özellikleri aşağıda verilmiştir.
X : Saf maddedir.
Y : Yalnız kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılabilir.
Buna göre,
I. Y, saf maddedir.
II. X, aynı tür atomlardan oluşur.
III. X ve Y'nin sabit sıcaklıkta yoğunlukları sabittir.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III
3. Cl2 Cu CaCO3
O3 CaO C2H2
a c
e b
d f
Tabloda harflerle belirtilen maddelerin element ve bileşik olarak sınıflandırılması aşağıdakilerin han- gisinde doğru olarak verilmiştir?
Element Bileşik A) a, b, d c, e, f B) a, b, f c, d, e C) a, b c, d, e, f D) a, d, f b, c, e E) a, b, d, f c, e
4. Element ve bileşiklerin özellikleriyle ilgili konuşan üç arkadaş arasında aşağıdaki konuşma geçmiştir.
Ahmet : Bileşikler farklı cins atomların kimyasal bağ- larla bağlanması sonucu oluşur.
Beril : O zaman bileşikler kendilerini oluşturan ele- mentlere ayrışabilirler.
Ceyda : Bileşikler kendilerini oluşturan elementlerin özelliklerini gösterirler.
Bu öğrencilerin konuşmasını duyan kimya öğ- retmeni hangi öğrencilerin ifadelerini düzelterek doğru hâle getirmiştir?
A) Yalnız Ahmet B) Yalnız Beril
C) Yalnız Ceyda D) Ahmet ve Beril
E) Beril ve Ceyda
5. Aşağıda isimleri verilen maddelerden hangisinin içerdiği atom türü sayısı diğerlerinden fazladır?
A) Su B) Yemek sodası
C) Sirke asidi D) Kireç taşı
E) Zaç yağı
6. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin element türü sayısı diğerlerininkinden daha fazladır?
A) CO B) CH4 C) KCN
D) CH3COOH E) (NH4)3PO4
7. Su ve hidrojen gazıyla ilgili aşağıdakilerden hangi- si yanlıştır?
A) Saf maddelerdir.
B) Hidrojen element, su bileşiktir.
C) Her ikisi de moleküllerden oluşur.
D) Birer moleküllerinde eşit sayıda atom içerirler.
E) Her ikisi de formülle gösterilir.
1. Fasikül
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
BÖLÜM
4 a Laboratuvar Kuralları ve Temel Uyarı İşaretleri
Laboratuvar Kuralları
Laboratuvarlar deneysel çalışmaların yapıldığı ortamlardır.
Birçok kimyasal maddenin bulunduğu laboratuvarlarda, kurallara uymak oldukça önemlidir ve kurallara uyulmazsa sağlık açısından çok ciddi sorunlar ortaya çıkabilir.
Deneyi uygulamadan önce deneyin tehlikeleri öğreni- nilmelidir.
Kimya laboratuvarlarında özel koruma gözlüğü ve la- boratuvar önlüğü kullanılmalıdır.
Kimyasal çözücü buharlarının etkisinden dolayı lens takılmamalıdır.
Laboratuvardan çıkınca eller yıkanmalıdır.
Laboratuvarda cep telefonu kullanılmamalıdır.
Laboratuvarlara hiçbir şekilde yiyecek, içecek getiril- memeli ve tüketilmemelidir.
Laboratuvarda bulunan hiçbir malzeme deney dışı amaçlar için kullanılmamalıdır.
Laboratuvarda, başkalarının dikkatini dağıtıcı hareket- ler yapılmamalıdır.
Kimyasal maddeler asla koklanmamalı ve tadına bakıl- mamalıdır.
Sıvılar pipetle aktarılırken mutlaka puar kullanılmalı, kesinlikle ağızla çekilmemelidir.
Kimyasalın/çözeltinin alındığı şişenin kapağı derhal kapatılmalıdır.
Aynı spatula, kaşık veya pipet temizlenmeden başka bir madde için kullanılmamalıdır.
Derişik asitlerle çalışırken son derece dikkatli olunma- lıdır. Asit üzerine asla su eklenmemelidir.
Çok büyük tehlike yaratabileceği göz önünde bulundu- rularak kimyasal maddeler gelişigüzel birbirine karıştı- rılmamalıdır.
Cıva ile deney yapmayınız. Deneylerde cıva kullanımı yasaklanmıştır.
Kimyasalların deri ile teması hâlinde deriyi su ile yıka- yınız.
Farkına vardığınız aksaklığı mutlaka öğretmeninize bil- diriniz.
Laboratuvar Güvenliği Temel Uyarı İşaretleri Elbise güvenliği: Bu sembol, kullanılan
malzemeler nedeniyle elbiselerin lekelen- mesini, yanmasını ve aşınmasını önlemek için önlük kullanılmasının uygun olacağını gösterir.
Kırılabilir cam güvenliği: Bu sembolden, cam malzemelerin kırılabileceğini ve ani ısı- nıp soğumaması konusunda dikkatli olun- ması gerektiği anlaşılır.
Sıcak cisim güvenliği: Bu sembolden, yapılacak olan işlemde ısıtıcı veya sıcak bir yüzeyin söz konusu olduğunu ve bundan dolayı el, ayak ya da diğer organların yanmaması için dikkatli olunması gerektiği anlaşılır.
Toksik (zehirli) madde güvenliği: Bu sembol, yapılacak olan işlemde kimyasal madde kullanıl- dığını ve o madde kullanılırken ambalajın üze- rinde yer alan sembollerin gerektirdiği önlemle- rin alınması gerektiğini ifade eder.
Kesici/delici cisim güvenliği: Bu sembol, yapılacak olan işlemde kesici, delici aletlerin kullanıldığını ve bu aletler kullanılırken dikkat- li olunması gerektiğini ifade eder.
Elektrik güvenliği: Bu sembol, çalışma ortamında şehir hattından elektrik enerjisi kullanmak gerektiğini, devre kurarken ve bağlantı sağlarken iletken kısımlara dokun- manın tehlikeli olacağını ifade eder.
Yangın güvenliği: Bu sembol, yapılacak olan işlemler esnasında yangın çıkmaması için gerekli önlemlerin alınması gerektiğini ifade eder.
Göz güvenliği: Bu sembol, yapılacak olan işe başlamadan önce gözlük takılması ge- rektiğini vurgular.
Çözüm
1. Fasikül Kimya Bilimi
Kimyasal Maddelerin Tehlike Piktogramları Patlayıcı
Tehlikenin anlamı: Patlayıcıdır. Bu mad- deler alev ve ısıya (güneş ışığı dâhil) ya da düşme, devrilme ve sürtünmeye ma- ruz kaldığında patlayabilir. Örnek: TNT- trinitrotoluen, nitrogliserin.
Tehlikenin önlemi: Maddeyi sıkıştırmak, vurmak ve sürt- mekten kaçınınız. Her türlü tutuşturucudan uzak tutunuz.
Yanıcı
Tehlikenin anlamı: Yanıcı maddedir.
Alev ve ısıya (güneş ışığı dâhil) maruz bı- rakıldığında yangına neden olabilir. Örnek:
Aseton.
Tehlikenin önlemi: Sadece orijinal kabında muhafaza edi- niz. Alev, kıvılcım ve ısı kaynaklarından uzak tutunuz.
Oksitleyici (Yakıcı)
Tehlikenin anlamı: Oksitleyici, yakıcı mad- dedir. Yapısında oksijen bulundurduğundan yanabilen maddelerle temas edince tepki- me verir. Örnek: Sodyum klorat, oksijen, hidrojen peroksit, nitrik asit.
Tehlikenin önlemi: Tutuşturucularla temasından kaçını- nız. Yangını şiddetlendirir, söndürmeyi zorlaştırır.
Çevreye Zararlı (Ekotoksik)
Tehlikenin anlamı: Çevreye zararlıdır.
Sudaki canlılar için zehirli (toksik) ve uzun süreli etkisi vardır. Örnek: Sodyum nitrat.
Tehlikenin önlemi: Çevreye boşaltmayınız.
Korozif (Aşındırıcı)
Tehlikenin anlamı: Tahriş edicidir. Ciddi göz hasarına yol açar. Metal, cam ve ku- maş üzerinde aşındırıcı etkiye sahiptir. Ör- nek: Sülfürik asit, sodyum hidroksit.
Tehlikenin önlemi: Koruyucu gözlük, eldiven, önlük kul- lanınız.
Toksik (Zehirli)
Tehlikenin anlamı: Solunduğunda veya ağız yoluyla alındığında zehirleyici (tok- sik) etkiye sahiptir. Zehirli maddeler kan- ser riski taşırlar. Örnek: Brom, etilen amin, H2S.
Tehlikenin önlemi: Kullanım sırasında herhangi bir şey yemeyiniz ve içmeyiniz. Vücuda temas ettirmekten kaçını- nız. Kendinizi kötü hissettiğinizde tıbbi yardım alınız.
Tahriş Edici (Sağlık Tehlikesi)
Tehlikenin anlamı: Zehirli ve tahriş edi- cidir. Alerjik deri reaksiyonuna neden olabilir. Örnek: Böcek ilaçları, sodyum hipoklonit, etil alkol.
Tehlikenin önlemi: Vücuda temas ettirmekten kaçınınız.
Kirlenmiş kıyafetlerle iş yeri dışına çıkmayınız.
Kanserojen
Tehlikenin anlamı: Kanserojendir. Aler- ji, astım belirtileri ve solunum zorluğuna yol açabilir. Örnek: Kloroform.
Tehlikenin önlemi: Vücuda temas ettirmekten kaçınınız.
Yetersiz havalandırma şartlarında uygun solunum cihazı takınız.
Radyoaktif
Tehlikenin anlamı: Radyoaktif madde- lerin yaydığı ışınlar canlıların büyümele- rinde birçok kimyasal, fiziksel ve biyolojik değişimlere neden olur. Örnek: Uran- yum.
Tehlikenin önlemi: Radyoaktif maddelerden uzak duru- nuz. Radyoaktif maddeyle temas etmeyiniz.
Sınıfta ➥ Uygulama
Evde ➥ Ödev
Kazanım Testi - 7
1. İnsan sağlığı ve çevre için önemli olan bazı element- lerle ilgili aşağıdaki bilgiler verilmiştir.
Element Bilgi
I. Fe Dokulara oksijenin taşınmasını sağ- layan kırmızı kan hücrelerinin üretimi için gereklidir.
II. Ca İskelet sistemi ve dişlerin korunması için gereklidir.
III. Na Vücut su dengesinin korunmasını sağlar.
IV. Mg Vücuttaki sıvı ve elektrolik dengesini sağlar.
Numaralanmış bu elementlerden hangileriyle ilgili verilen bilgiler doğrudur?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV
2. Laboratuvarlarda, çok hassas ve az miktardaki sıvı hacimlerinin ölçümlerinde, sıvı transferinde kulla- nılan cam malzeme aşağıdakilerden hangisidir?
A) Deney tüpü B) Cam balon C) Spatül
D) Mezür E) Pipet
3. Kış aylarında yaşanan soba zehirlenmelerine;
I. karbon monoksit gazının hemoglobinle birleşerek oksijen taşınmasını engellemesi,
II. karbondioksit gazının üst solunum yollarına zarar vermesi,
III. sobadan yayılan gazın cilt yanıklarına neden olması durumlarından hangileri neden olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
4. Canlılar için önemli olan bazı maddelerle ilgili aşa- ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Mg, kemik ve dişlerin yapısında bulunur.
B) Pb, bitkilerin fotosentez yapabilmesi için gereklidir.
C) H2O, vücut ısısını dengede tutar.
D) Hg, merkezî sinir sistemine ve beyin fonksiyonları- na zarar verir.
E) Atmosferde CO2 gazının miktarının artması küre- sel ısınmaya neden olur.
5. Kimya öğretmeni İsmail Bey laboratuvar dersinde yapa- cağı deney için aşağıdaki malzeme listesini hazırlamıştır.
✓ HCl çözeltisi ✓ Balon joje
✓ NaOH katısı ✓ Erlenmayer
✓ Spatül ✓ Büret
✓ Saat camı
Bu listedeki laboratuvar malzemelerinin görseli aşa- ğıdakilerin hangisinde yanlış verilmiştir?
A)
C)
E)
B)
D) Spatül
Erlenmeyer
Büret
Saat camı
Balon joje
Fasikül Bitirme Testi
1. Duru, kimya dersi için kimyanın alt disiplinlerinin ça- lışma alanlarıyla ilgili birer örnekle aşağıdaki tabloyu hazırlamıştır.
Kimya disiplini Çalışma alanı
I Polimer kimyası
Araba lastiği
II Organik kimya
İlaç
III Analitik kimya
Pil
IV Anorganik kimya
Tuz
V Biyokimya
Canlıların yapısındaki maddeler
Duru'nun numaralandırarak verdiği bu örneklerden hangisi yanlıştır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
2. X: CaCO3
Y: Ca
Z: CO2
X, Y ve Z maddeleriyle ilgili, I. Her üçü de saf maddedir.
II. X ve Z bileşiktir.
III. Y, elementtir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
3. Aşağıdaki işlemlerden hangisi bir simyacı tarafın- dan yapılmış olamaz?
A) Ölümsüzlük iksirini bulmaya çalışmak B) Damıtma işlemini yapmak
C) Metalleri karıştırarak alaşım elde etmek
D) Boyar maddenin yapısındaki taneciklerin miktarını belirlemek
E) Yiyecekleri tuzlayarak saklamak
4. Aşağıda bazı bileşiklerin yaygın adları verilmiştir.
Bu bileşiklerden azot atomu içerenlerin bulunduğu kutucuklar pembe renge boyanırsa aşağıdaki gö- rüntülerden hangisi elde edilir?
A) B)
C) D)
E)
5. Aşağıdaki element adı-sembol eşleştirmelerinden hangisi doğrudur?
Element adı Sembol
A) Sodyum Na
B) Bor Br
C) Kalsiyum C
D) Fosfor F
E) Berilyum B
Kezzap Potas kostik Yemek tuzu Amonyak
