BİLGİNİN
ORGANİZASYONU I
METADATA
METADATA NEDİR?
Dijital kütüphaneler, birbiriyle ilişkili bilgilerin bir arada sınıflandırıldığı dosya topluluklarından oluşmaktadır.
Geleneksel formdan dijital forma dönüştürülen veya doğrudan dijital formda oluşturulan dijital bilgiler farklı dil, tür ve dosya yapılarında depolanmaktadırlar.
Aranan bilgi ses, görüntü, video, fotoğraf, çoklu ortam veya metin yapılarından birinde veya birkaçında bir arada bulunabilir.
Dijital kütüphanelerde yer alan bilgi kaynakları bir veri tabanında veya klasörde okunabilir halde depolanır ve bir arabirimle kullanıma sunulur.
Böylelikle oluşan veri yapılarının tanımlanması (identify), yönetilmesi ve erişimlerinin sağlanması için dijital ortamda oluşturulmuş veya geleneksel katalogdan aktarılmış bir başka veri topluluğuna daha ihtiyaç vardır.
İşte bu “veri hakkındaki yapılandırılmış veri topluluğu” metadata, diğer bir deyişle üstveri olarak tanımlanmaktadır.
Üst verinin nasıl oluşturulacağı, standartları ve erişim protokollerinin bilinmesi depolanan bilginin organizasyonu için gereklidir.
METADATA NEDİR?
Başka bir tanım ise;
Bir kaynağın ya da verinin öğelerini tanımlayan bilgilerdir.
Bilgiye yönlendiren, bilginin yerini gösteren, bilgiyi açıklayan ve erişim sağlayan bilgilerdir.
Farklı alanlarca farklı tanımlamaların yapıldığı bir kavramdır.
Makinece anlaşılabilir bilgi
Elektronik bilginin kayıtları
Kütüphanecilik ve bilgi yönetimi alanında ise metadata her tür bilgi kaynağının tanımlanmasında kullanılan tanımlama unsurları olarak yer almaktadır.
Geleneksel kütüphane katalogları, AACR2 ve MARC 21 gibi unsurlar metadata olarak yer almaktadır.
METADATA
Metadata kayıtları aranan bilginin var olan tüm dijital formlarına erişimi sağlamalıdır.
Metadata standartlarına bağlı olarak bir dijital kütüphanede bulunabilecek bilgi kaynağı türleri şunlar olabilir:
HTML dosyaları
Web siteleri
Dijital görüntüler
Veritabanları
Kitaplar ve diğer basılı kaynaklar
Müze koleksiyonları
Arşiv belgeleri
Üst veri formları, kütüphane katalogları
Öz ve Atıf indeksleri, diğer indeksler
….
NEREDE KULLANILIR?
Bibliyografik kayıtlar
Veritabanı şeması
Veri ögelerinin tanımlamaları
Erişim noktaları/kavramları
AMAÇ
Bilgiye erişim,
Bilgiyi yönetme,
Bilgiyi kontrol etme
Bilgiyi anlama,
Bilgiyi korumak için
Yapılandırılmış bilgi
Metadata Kullanımına Yönelik Gereksinimler
«Çevrimiçi» ortamda üretilen bilginin artışı
Veri tabanları, kurumsal arşivler, web…
«Çevrimiçi» ortamda yer alan bilginin çeşitlenmesi
Metin, Ses, Görüntü, 3D, kültürel miras ürünleri
Bilimsel Yayıncılık ve ortamların artışı (açık erişim ve diğer ortamlar)
Dijital kütüphane yaklaşımları
Kurumsal arşivlerin ortaya çıkışı
Bulut tabanlı platformların ortaya çıkışı
Google scholar citations, Academia.edu, Researchgate, slideshare
Neden Metadataya ihtiyaç var?
İçerik;
Kaynağın arşivlenmesi, dağıtımı ve gelecekte var olmasını sağlamak için dokümantasyonu oluşturmak
Kaynağın kültürel, teknik, yönetsel ve yapısal altyapısını sağlamak
Uzun süreli koruma ve kaynağın bütünlüğünü değişen araçlarda sağlamak
Kaynaklara ilişkin tarih ve saklama süreçlerini yönetmek
Veri madenciliği ve profil oluşturmaya olanak sağlamak Kaynak;
Bulma,
Tanımlama,
Elde etme/sağlama,
Seçme
META DATA KAVRAMI 9
Üstveri bilgilerinin ağ ortamında
etkili paylaşımı ve değişimi için veri
toplulukları arasındaki anlam ve
kullanım birliğinin (Semantik
sözdizimi) sağlanması yanında
verilerin bilgisayarca anlaşılır
biçimde anlamlandırılması,
düzenlenmesi (Syntax) ve bu
amaçla geliştirilen XML(Extensible
Markup Language), DTD (Document
Type Definition) RDF (Resource
Description Framework) gibi
kodlama dil ve standartlarının
kullanımına gereksinim
duyulmaktadır.
Metadata Yapıları
İlişkisel ve çevreye bağlı
Metadata : Belgeye ilişkin kim, ne, niçin, nerede, nasıl, hangi tarihte üretildiği sorgulamalarına karşılık bulmayı sağlayan alanları içerir.
Tanımlayıcı Metadata : Bilgi
kaynaklarını/nesnelerini tanımlamaya yönelik alanlar tanımlayıcı metadata olarak adlandırılır. İş, olay, süreç vb eylem, mal varlıklarına ilişkin
belgelerin özgün içeriği hakkında bilgi verir.
10
Metadata Yapıları
Yapısal Metadata : Bilgi kaynaklarının/nesnelerinin nasıl bir araya geldiğini yansıtan alanlardır. Bilgi nesnelerinin kendi içindeki
bölümler ile ve/veya benzerleri arasında ya da birbirleri ile biçimsel ilişki kurmayla başlar ve anlam açısından da içerik ilişkisini kurmayı hedefler.
Teknik Metadata : Bilgi kaynaklarının/nesnelerinin
oluşturulmasında kullanılan donanım/yazılımlarla ilgili bilgilerin tutulduğu alanlar
Yönetimsel Metadata : Bilgi kaynaklarının/nesnelerinin yönetimine yönelik alanlar
Haklarla ilgili alanlar
Koruma ile ilgili alanlar
DUBLIN CORE
Bir Metadata Standardı olarak Dublin Core (DC)
Dublin Core adını, yapısının oluşturulduğu ABD’nin Dublin, Ohio şehrinden almıştır.
Dublin Core, uluslararası metadata öğelerinin belirlendiği bir şemadır. Alanlar, elektronik dokümanların yaratıcıları (creator) tarafından doldurulmak üzere geliştirilmiştir.
En önemli standart 1990’larda geliştirilen Dublin Core Standardı.
Web kaynaklarını 15 meta etiketi ile tanımlama
Dublin Core Standardı
Elektronik ortamda kamu bilgilerinin keşfini, desteklemek için 7yi aşkın ülke tarafından desteklenmekte ve Dünya Sağlık Teşkilatı (World Health Organization-WHO) gibi bir takım uluslar arası kuruluşlar tarafından
uyarlanarak gelişim alanı bulmuştur.
Kütüphanelerde, arşivlerde, eğitim ve kamusal uygulamalarda tercih edilmektedir.
13
DC İçerik
Tanımlayıcı kayıtların, hem yalın hem de karmaşık olan çeşitli meta veri standartlarında yer alan öğelerin kullanılmasını sağlar.
Barındırdığı öğe sayısı 15tir. Tümü zorunlu değildir. Bu nedenle esnektir.
14
Dublin Core Tanımlama Alanları
Title (Başlık): Kaynağı yaratanın verdiği ad.
Creator (Yaratıcı): Kaynağın içeriğini oluşturmaktan öncelikle sorumlu varlık.
Subject (Konu): Kaynağın içeriğinin konusu.
Description ( Tanımlama): Kaynağın içeriğinin bir açıklaması.
Publisher (Yayımcı): Kaynağı erişilebilir kılmaktan sorumlu varlık.
Contributer (Katkı yapan) : Kaynağın içeriğine katkı sağlamaktan sorumlu bir varlık.
Date (Tarih): Kaynağın yaşam döngüsündeki bir olayın bir tarihi.
Type (Tür): Kaynağın içeriğinin doğası veya türü; Metin, görüntü, v.b.
Format (Biçim) : Kaynağın fiziksel veya sayısal görünümü.
Format=”text/html” gibi
Identifier (Belirteç): Verilen bir içerikteki kaynağa çelişkili olmayan, net bir başvuru ; URL (Uniform Resource Locator), ISBN, vb.
Source (Orijinal kaynak) : Elde edilen mevcut kaynaktan bir kaynağa referans.
Language (Dil) : Kaynağın entellektüel içeriğinin bir dili.
Relation (İlişki): İlgili bir kaynağa bir başvuru; Parça-bütünlük ilişkileri
Coverage (Kapsam) Kaynağın içeriğinin uzantısı ya da kapsamı. Tipik olarak Kapsama, uzaysal yeri (bir yer ismi veya coğrafik koordinatları), zaman periyodu (bir aralık etiketi, tarih veya tarih aralığı) veya yetki (isimlendirilmiş yönetici varlık gibi) içerir.
Rights (Haklar): Kaynak üzerinden elde edilen haklar hakkında bilgi ; telif hakları, her hakkı saklıdır.
METADATA ÖRNEĞİ
<META NAME="description" CONTENT="Jakob Nielsen –web usability page">
<META NAME="keywords" CONTENT="Jakob Nielsen, usability test, web design, computer science, Web usability, usability engineering, and Jakob's minimalist approach to Web design; Jakob's biography.">
<META NAME="author" CONTENT="Jakob Nielsen">
<META NAME="date" CONTENT="2008">
<META NAME="DC.Title" CONTENT="useit.com: Jakob Nielsen on Usability and Web Design">
<META NAME="DC.Description" CONTENT="Jakob Nielsen’s web page on usability and web">
<META NAME="DC.Subject" CONTENT=" Education,Usability articles, Computer science, Jakob Nielsen">
<META NAME="DC.Creator" CONTENT="Jakob Nielsen">
<META NAME="DC.Source" CONTENT="Usability Engineering">
<META NAME="DC.Language" CONTENT="English">
<META NAME="DC.Publisher" CONTENT="Jakob Nielsen">
<META NAME="DC.Coverage" CONTENT="usability">
Başlık
TITLE
