26 Ocak 1963
Kitap mühürleri
Yazan : Muzaffer
GÖKMAN
M em leketim izde yazm a ve es ki b asm a k ita p la rı ih tiv a eden k ü tü p h a n e le rin k u ru lu ş la rı, ta r ih î ve ta b iî b ir sonuç o larak b ü y ü k b ir ç o ğ u lu n lu k la v ak fa d a y a n m a k ta d ır. B u n la ra ilâv e te n b u g ü n g erek İs ta n b u l'd a ve gerekse ta ş ra d a b u lu n a n ta r ih i zengin k ü tü p h a n e le rim iz d e ay rıca k ü çü k lü b ü y ü k lü b ir çok m ü lh a k k ü tü p h a n e le r de b u lu n m a k ta d ır. Bu v a k ıfla r ve m ü lh a k la n , çeşitli d ü n y a lite ra tü rle rin d e de y e rle şm iştir. Bu k ü tü p h a n e lerd e, k ü ç ü k lü b ü y ü k lü k o lek siy o n la r a ra s ın d a b u g ü n m illî sın ırlarım ız dışın d a kalm ış, b u ra m b u ra m ecdat kokan, O sm anlı D ev letin in evvelce b i r e r v ilâ y e ti olan m em lek etten :
g etirilm iş, k a ç m lm ış k ü tü p h ane ve k ü tü p h an ec ik p a rç a la rı, te k te k k ita p la r da g örü lü r. V id ln m u h a fız ı İd ris P a ş a n ın k ita p la r ın d a k i m tlh ü rü (B e y a z ıt D e v le t K ü tü p h a n e s in d e ) B u n lar da yabancı ü lk elerd e kalm ış kolek siy o n ların A na v a ta n d a k i tem silcilerid ir.
T a rih î k ü tü p h an elerim izd e b u lu n a n yazm a ve eski basm a k ita p la rd a genel o la ra k k ü tü p hanenin k u ru lu ş ta rih in i de içine alan vakfın y u v a rla k ve ya oval m ü h rü v a rd ır. M ührün d ışın d a el yazısiyle yazılm ış k itab ın v a k ıf ta rih in d e k i sıra n u m arası b u lu n u r.
Bazı m ü h ü rle rin yazısında z a rif sözlere te s a d ü f edildiği gibi, ta rih î m ah iy et alm ış o lan la r da v a rd ır.
P a sb a n z â d e Ö m e r a ğ a n ın k i t a p la r ın d a k i m ü h ttrü (B e y a z ıt
D e v le t K ü tü p h a n e s in d e ) B u n lard an b ir tan esi, ü zeri m izde büyük b ir iz b ıra k a n ııefis bir KTJR’AN oldu. P aris- te B ibliothèque N a tio n a l’de, şim di hatırlıy am ad ığ ım k a d a r çok dem ir p a rm a k lık la r a rd ın da, özel m üsaade ile girilen k ü tü p h an e m üzesindeki K U R- *AN.
: V iyana’nın Osm aıılı o rd u la rı j ta ra fın d a n ku şatılm ası sırasın- ; da, v a ro ş la rd a kiliseden d ön
d ü rü le n b ir cam ie vakfedilm iş. K ocam an vak ıf m ü h rü başın
da, son v a ra k ın d a da dönm e m ek üzere gidilen o belde ve cam ie a it k a y ıtla r v a rd ı. Düş m an elinde kalm ış. Ç eşitli e l lere geçmiş. Hiç örselenm em iş. K ıral saray ve k ü tü p h a n e le rinde y e r alm ış. Şim di P a ris ’te M illî K ü tü p h an ed e.
Bu ve b u n la r gibi T ü rk y az m aların a, san at eserlerine, Elçi dem ek de m üm k ü n . A- ma... te k r a r v a ta n a dönmesi m üm kün olm ıyan tem silciler...
K ita p la ra bugün olduğu gibi dün de m ü h ü r v u ru lm a sı u- su ld en d i. B ugün genel o la ra k m ü h ü rle rd e ; k ü tü p h an en in a- dı, k u ru ld u ğ u ta rih , k itab ın n um arası, bölüm ü, konusu, yer n u m a ra sı... gibi b ilg ile r y e r alıyor. Bu b ilg iler, k ü tü p h a nenin k a ra k te rin e ve işleyişi ne göre azalıp çoğalıyor.
Bundan başka, k ü tü p h an en in adı veya sem bolü olan k ü çü k m ü h ü rle r, k ita b a z a ra r v er- m iyecek şekilde evvelden tes- bit edilm iş sah ifelere h asılab i- liyor. B irb irle riy le an laşm alı ! olan k ü tü p h a n e le r b elli salıi- felerc bu k ü çü k m ü h iirleri ba- j sarak b ir n e v ’i p a te n t s a ğ la m ak su re tiy le k itap çalınm ası- i m da önlem iye çalışıy o rlar. K lâsik b ir u su l olm ak la
be-;
_____________
_ _ __________________________ra b e r, k itap h ırsızlığ ın ın y a y gın o lduğu m em lek etlerd e söz i edilen m ü h ü r şekli, h e r k ü tü p h an en in m ü h ü rled iğ i sahife v ey a seh ifelerin belli oluşu, eski k itap sa tıc ıla rın d a m ü h ü r ile ilg ili b ir listen in bu- : lu n m asiy le b u tü r lü k o n tro l- la r sağ lan ab iliy o r.
Son çey rek yü z y ıld a n b c ri i B atı k ü tü p h a n e le rin d e , m atb u i k ita p la r d a cilt k a p a k la n ara- | sm da k a la n ve (bas. ağız, etck){ denilen y a p ra k b ü tü n ü üzeri- t ne, şa rk y a zm a ların d a k ita p j a d la rın ın el y aztsiyîe yazılm a- İ sı gibi, k ü tü p h a n e n in adı bü- { y ük p u n to lu m ü h ü rle basıl- j m a k ta, ciltsiz k ita p d a okuvu- : cuya v erilm ed iğ in d en k ap ak la- | ra n azaran b iraz geride olan j b u k ısım la r uzun sü re silinm e- | m ek ted ir.
V iyana önünden çekilen TCrk tık ın o ıların ın k ın k lığ ı vard ı içim izde. D em ir p arm ak lık lı kapı ardım ızdan yavaşça k apandı. Şim di O içeride, biz ise d ışarıd a k alm ıştık .
Bu acı h a tıra , b ir okuyucum dan k ita p la rın dam galanm a- siyle ilgili o larak aldığım inek tu p üzerin e gözlerim in ön ü n de bir kere d aha canlandı.
T abancı k ü tü p h a n e le rd e , y a bancı ü lk elerd e, yabancı k o lek siy o n lard a b u lu n an T ü rk dam galı k ita p la r ve p ah a b i çilm ez T ü rk dam galı y azm a
lar.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a To ros Arşivi
