ELEKTRONiK TiCARETiN DüZENLENMESi KANUNUNUN TüKETiCiYE VE
iŞLETMELERE GETiRDiKLERi
ÖZET: Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte şirketlerin satış ve pazarlama yöntemlerinde değişiklikler meydana gelmiştir. Gerçek dünyadan sanal dünyaya bir geçiş yapılmış ve gerçek dünyanın sınırlılıkları ortadan kaldırılmıştır. Şirketler için sadece mağazanın bulunduğu çevre pazar olmaktan çıkıp dünyaya satış yapılabilen küresel bir pazara dönüşmüştür. Bu yeni oluşan ticari yönteme Elektronik ticaret adı verilmiştir. Her geçen gün büyüyerek devam eden bu sektörde üreticilerin, tüketicilerin ve satıcıların haklarının korunması için belirli yasal düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Makale bu yasal düzenlemelerin sonuncusu olan Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Kanunu üzerinde şirketlere ve yaşantımıza getirdiği değişiklikleri ele almaktadır.
ABSTRACT: Asst. Prof. Hakan Çetin, academician at Akdeniz University Faculty of Economics, Administrative and Social Sciences, Econometrics Department, reports ‘Wıth the development of Information Communication Technologies, the sales and marketing methods of the companies also changed. The transformation from the real world to the virtual world has occurred and the restrictions of the real world have been wiped out. For the companies the vicinity where the shop is located, is no longer the market, there is a global market which sales to the whole world. This new trade method is called e – commerce. In this sector which grows day by day, specific legal regulations was enacted for the protection of producers, consumers and sellers.’ (Translated by BURDİL)
1. Giriş
Alıcı ve satıcıları dijital ortam- da bir araya getiren Elektronik ticaret 1995 yılında internetin yaygınlaşması ile ortaya çıkmış 2000’li yıllarla birlikte hızlı bir gelişim göstermiştir. Elektronik Ticaretin gelişmesi internet kullanıcı sayısının artışına, dağıtım kanallarının ve ödeme sistemlerinin çeşitlenme- sine, en önemlisi kullanıcıların veri güvenliği algısının pozitif yönde ar- tırılmasına bağlıdır. Bu etkenlerin iyi yönetilmesi ülkede ve dünyada Elekt- ronik ticaret hacmini artıracaktır. 2001 yılında dünyada yapılan E-ticaret hac- mi 65 Milyar dolar iken 2014 yılı itibari ile bu rakam 1 trilyon 700 milyar dolar seviyesindedir.
BKM’nin(Bankalararası Kart Merkezi) 2014 yılı Kart Mönitör araştır- masında Türkiye’de internet kullanan kişi sayısı 45 milyona ulaşırken bu sayı internet kullanımında Türkiye’yi dün- yada 12. Avrupa’da 4. Sıraya yerleştir- miştir. Şirketten müşteriye ticaretinde (B2C- Business to Customers) 2005 yılında Türkiye’nin e-ticaret hacmi yal- nızca 1,38 milyar lira iken 2013 yılı iti- bari ile 14 Milyar lira civarındadır (Tübi- sad, 2014). 2015 yılı itibari ile 20 Milyar Türk Lirasını aşması beklenmektedir.
İnternetten yapılan kartlı ödemeler- de ise BKM’nin verilerine göre 2014 yılında ödeme miktarı 41,8 Milyar TL olarak gerçekleşmiştir (BKM, 2015). Bu rakamlar gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelerin verileri ile karşılaştırıldığında Türkiye’nin elektronik ticaret hacmin- de ulaşması gereken potansiyeline he- nüz ulaşamadığını göstermektedir.
Elektronik ticaret potansiyelini aktif olarak kullanabilmesi ve şirket- lerin yurtdışı gibi farklı açılımları ger- çekleştirebilmesi için dünya standart- larında gerekli yasal düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Bu kapsam- da ayrı bir kanun olarak 23-10-2014 tarihinde kabul edilen ve 1 Mayıs 2015 tarihinde yürürlüğe giren Elektronik ticaretin düzenlemesi hakkındaki ka- nun (Resmi Gazete, 2014) önemli bir adımdır.
2. Elektronik ticaret (E-Tica- ret) ve Modelleri
Literatür taraması yapıldığında E-Ticaret kavramının farklı şekillerde tanımlandığı görülmektedir. Zwass (1996) E-ticareti, telekomünikasyon ağları vasıtasıyla iş bilgi paylaşımının
yapıldığı ve iş ilişkile- ri ile ticari işlemlerin sürdürüldüğü süre- ce verilen ad şeklin- de tanımlamaktadır.
Başka bir tanımda ise birey ve organizas- yonların metin, ses ve görsel imajlarını kapsayan dijital veri- lerin aktarımına da- yalı olarak ticari faali-
yetlerin yerine getirilme süreci olarak ifade edilmektedir (Ekin, 1999:76).
Yapılan tanımlamaları ortak bir noktada birleştirdiğimizde “Elektronik Ticaret; tüketicilerin, işletmelerin ve kamu kurumlarının elektronik ortam- da (internet ya da intranet) yazı, ses ve görüntü şeklindeki sayısal bilgile- rin işlenmesi, iletilmesi ve saklanma- sı yoluyla, bilgilenmesi ve araştırma yapması, taahhüde girmesi, mal ve hizmetlerin müşteriye teslim edilme- si, bedelinin ödenmesi, satış sonrası bakım ve destek hizmetlerinin yerine getirilmesi eylemleri süreci olarak ta- nımlanabilir.” (Canpolat, 2001:14).
Elektronik ticaret, ürün dağı- tımından, hammadde teminine, eği- timden, eğlenceye kadar çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu geniş alan kapsamında elektronik ticaret tele- fondan, bilgisayara, televizyondan, elektronik veri değişim (EDI) aracına kadar onlarca farklı araçlarla gerçek- leştirilmektedir. Bu araçlardan biri olan internetin yaygınlaşması ile e-ticaret farklı bir boyut kazanmış ve kullanıcı- lara etkin, hızlı ve ucuz ticaret imkanı sunmuştur (Doğaner, 2007: 10).
Elektronik ticaret yukarıda ifa- de edilen farklı araçlarla farklı kate- goriler altında gerçekleştirilmektedir.
E-ticaret kategorileri çok kanal, pazar- yeri, sadece online, çok kategorili, di- key ve özel alış veriş olmak üzere çe- şitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Bu kategorileri kısaca açıklayacak olursak (Acar, 2015);
Çok Kanallı Kategori: İşletmenin hem fiziksel mağazasından hem de inter- net üzerinden satış gerçekleştirme iş- lemidir.
Pazaryeri Kategorisi: Hem satıcıların hem de alıcıların Web sayfası üzerin- den gerçekleştirdiği ticari işlemdir.
Sadece Online Kategorisi: Satış işle- minin sadece sanal ortamda gerçek- leştirildiği ticari işlemlerdir.
Özel alışveriş Kategorisi: Üyelik siste- mine göre çalışan ve sadece üyelerine özel kampanyalarla ticari işlem ger- çekleştirilmesidir.
Dikey Kategorisi: Sadece belirli ürün ve hizmet sunarak yapılan ticari işlem- lerdir.
Çok Kategorili: Çeşitli ürün ve hiz- metler sunarak gerçekleştirilen ticari işlemlerdir.
İşletmeler arasında ticareti ifa- de eden (B2B – Business to Business) ve işletmeden tüketiciye ticareti ifa- de eden (B2C) modelleri E-Ticarette kullanılan iki temel modeldir. Bunun dışında elektronik ticareti gerçekleş- tiren tarafların durumuna göre ise B2B, B2C, Müşteriden müşteriye (C2C) ve devletten işletmeye (G2B) olmak üzere dört modelin ortaya çıktığı gö- rülmektedir. Türkiye’de en gelişmiş e-Ticaret modelleri ise B2C ve C2C’dir.
B2B E-ticareti B2C’ye göre daha az ge- lişmiştir (Afra, 2014:39-40).
B2B (Business to Business): İşletme- lerin birbirleri arasında yapmış oldu- ğu ticareti ifade eder.
E-ticaret iş hacminde en yüksek mik- tarları kapsamaktadır (Küçükgörkey, 2002).
B2C (Business to Customer): Bir taraf- ta ürünü sunan işletme diğer tarafta
ise bu ürünü satın alan müşterinin bu- lunduğu ticaret türüdür.
C2C (Customer to Customer): Tüketi- cilerin birbirlerine sanal ortamda mal alış verişi yaptıkları ticaret türüdür.
G2C (Govertment to Customer): Eh- liyet, veri ödemeleri, sosyal güvenlik primleri gibi E-devlet kapsamında ki- şilerin devletle ilgili işlemlerini elekt-
ronik ortamda gerçekleştirdiği ticaret türüdür.
Bunların dışında hükümetten işletmeye (G2B - Goverment to Busi- ness) ve uçtan uca (P2P – Peer to Peer) olmak üzere elektronik ticaretin farklı türleri de bulunmaktadır.
3. E-Ticaret Kanunun getirdikleri Tüketicileri Koruma Kanunu içerisinde yer alan E-ticaret yasaları ayrı bir kanun olarak ilk kez Elektro- nik Ticaretin düzenlenmesi Hakkında Kanun teklifinin kabulü ile 1 Mayıs 2015’de yürürlüğe girdi. Kanun, tü- keticinin elektronik ticaret yaparken korunmasını, iletişimin gizliliğinin sağlanmasını ve elektronik ticarette yükümlülükler ile yaptırımların kapsa- mının belirlenmesini amaçlamaktadır.
Kanun temel olarak işletmelere ve tü- keticilere belirli yaptırımlar ve haklar sunmaktadır. 5 Kasım 2014 yılı 29166 sayılı resmi gazetesinde yayınlanan Elektronik ticareti düzenleme kanunu şu ana başlıklardan oluşmaktadır.
• Bilgi verme yükümlülüğü
• Sipariş
• Ticari iletişime ilişkin esaslar
• Ticari elektronik ileti gönderme şartı
• Ticari elektroniğin içeriği
• Alıcının Ticari elektronik iletiyi red- detme hakkı
• Aracı hizmet sağlayıcıların yüküm- lülükleri
• Kişisel verilerin korunması
• Cezai hükümler
Kanunu işletmeler ve tüketiciler olarak iki bakış açısına göre değerlendirecek olursak;
İşletmelere getirilen yaptırımlar;
• İşletme ticaret yaptığı tarafla bir sözleşme gerçekleştirecekse bunu alıcıların kolay görebileceği ve ula- şabileceği bir konuma yerleştirme- li, teknik adımlar detaylı bir şekilde ifade edilmeli, sözleşmenin ne ka- dar süre ile saklanacağı daha son- ra sözleşmeye erişimin mümkün olup olmadığı bilgisinin yer alması gerekmektedir.
• Alıcılara gönderilecek elektronik iletinin (e-posta, kısa mesaj, faks, telefon aramaları, çağrı merkezi aramaları,…) gönderilmeden önce mutlaka alıcıdan onay almak zo- runluğu bulunmaktadır. Alıcıların onayı alınmadan gönderilen elekt- ronik iletilerin şikâyeti sonucunda işletmeye 1.000 TL ile 5.000 TL ara- sında para cezası uygulanacaktır.
Ticaretin devamını sağlamak için esnaf ve tacirlere gönderilecek ile- tiler onaya tabi değildir.
• Onayı alınan elektronik iletinin içeriği onayda belirtilen içeriğe uy- gun olmalı ve ileti içeriğinde satı- cının ayrıntılı bilgileri (adı, soyadı, tel, adres vb.) yer almalıdır.
• Alıcıya gönderilen iletinin içeri- ğinin pazarlama, cinsel içerik ve siyasi propaganda içermesi yasak- lanmıştır.
• İşletme ödeme gerçekleşmeden alınan malın ücretini ve sözleşme
şartlarını açıkça sunmalıdır. Sipariş tamamlanmadan evvel alıcını sipa- riş ile ilgili girdiği bilgileri görebil- mesi ve değiştirebilme imkânının sağlanması gerekmektedir.
• Elektronik iletilerde indirim, pro- mosyon amaçlı yarışma veya oyun- ların bilgileri açıkça belirtilmelidir.
Katılım ve faydalanma şartları açık ve şüpheye yer bırakmadan ifade edilmelidir. Bu şarta uymayanlar hakkında 2.000 TL den 15.000 TL’ye kadar para cezası uygulanacaktır.
• Hizmet sağlayıcı ve aracılar alıcıla- rın kişisel verilerini güvenli bir şe- kilde saklamak zorundadırlar. Bu veriler 3. şahıslarla paylaşılacaksa veya başka bir yerde kullanılacaksa alıcıların mutlaka onayı alınmalıdır.
Tüketicilere Sunduğu haklar;
• Elektronik ileti alıcıları yazılı ya da elektronik olarak ileti gönderimine onay vermedikleri sürece şirketler- den her hangi bir ileti almayacak- lardır.
• Alıcılar izin vermeden kişisel veri- ler 3. kişiler ile paylaşılamayacak ve başka amaçlarla kullanılamayacak-
• Alıcılar istediği zaman, hiçbir se-tır.
bep belirtmeden elektronik iletiyi almayı reddedebilirler. Ret işlemini takiben 3 gün içerisinde işletme bunu yürürlüğe koymak zorunda- dır.
• Kanun yürürlüğe girmeden önce alıcılardan ticari elektronik ileti gönderilmesi ile ilgili onay alınmış- sa kanun yürürlüğe girdikten sonra tekrar onay alınmasına gerek yok- tur. Önceki alınan onay geçerlidir.
4. Sonuç
Türkiye’de elektronik ticaretin gelişmesi var olan potansiyelinin tam anlamıyla kullanılabilmesi ve işletme- lerin dünya pazarlarına rahatlıkla açı- labilmeleri için gerekli düzenlemelerin ivedilikle hayata geçirilmesi gerektiği bir gerçekliktir. Bu kapsamda 1 Mayıs 2015’te yürürlüğe giren elektronik ti- caretin düzenlenmesi kanunun hem işletmecilere hem de tüketicilere ge- tirdiği yükümlülükler ile avantajları ortaya konulmuştur. İlerleyen zaman- larda bu kanunun alt kısımları yönet- meliklerle doldurularak daha işler ve efektif hale getirilecektir.
Yeni kanun alıcıları gereksiz elektronik iletilerden koruyarak ileti- lerin içeriğinin nasıl olması gerektiğini düzenlemekte ve böylelikle elektronik ileti yolu ile gerçekleştirilen dolandı- rıcılık faaliyetlerinin önüne geçilmesi
amaçlamaktadır. Kanunun bir önemli tarafı ise kişilerin elektronik ticarete olan güven düzeylerini ve işletmelerin şeffaflığını artırarak elektronik ticaret hacminin artmasını sağlayacak olma- sıdır.
Kaynakça
Acar E. (2015), 1 Mayıs’ta e-Ticaret’te yeni bir dönem başlıyor, Radikal Ga- zetesi, http://www.radikal.com.tr/
yazarlar/ertan_acar/1_mayista_e_ti- carette_yeni_bir_donem_basli- yor-1329598
Afra, S. (2014), Dijital Pazarın odak noktası E-ticaret: Dünyada Türkiye’nin yeri, Mevcut durum ve geleceğe yöne- lik adımlar, Tüsiad, Haziran 2014 Bkm (2015), İnternetten Tapılan Kart- lı Ödeme İşlemleri, http://www.bkm.
com.tr/istatistik/sanal_pos_ile_yapi- lan_eticaret_islemleri.asp
Canpolat, Ö. (2001), E-Ticaret ve Türki- ye’deki gelişmeler, Ankara
Doğaner, M. (2007), Elektronik Ticaret Türkiye’de elektronik ticaretin gelişimi ve işletmeden tüketiciye elektronik ticaret üzerine bir araştırma Yüksek Lisans Tezi, Selçuk üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Ana-
bilimdalı Üretim Yönetimi ve Pazarla- ma Bilimdalı, Konya
Ekin, N. (1999) Bilgi Ekonomisinde Elektronik Ticaret, İTO Yayını, İstanbul, s76.
Küçükgörkey, A., (2002), “Yeni Eko- nomi ve Elektronik Ticaret”, Kocaeli Üniversitesi, I. Ulusal Bilgi, Yönetim ve Ekonomi Kongresi, 10-11 Mayıs 2002.
Resmi Gazete, (2014), Elektronik Tica- retin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, Sayı:29166
Tübisad, (2014), Türkiye’de E-Ticaret Pazar Tanımlama ve 2013 Pazar Büyük- lüğü Ölçümleme Çalışması, Haziran, İs- tanbul
Zwass, V. (1996) “Electronic commerce:
structures and issues”. International Journal of Electronic Commerce. 1(1), Fall, 3-23.
