5. Bölüm:
Turizm Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi:
www.sakarya.edu.tr Y. Doç. Dr. Şevki ULAMA
İşletme Fakültesi Turizm İşletmeciliği
Turizm Yatırımları ve Proje Analizi
• Turizm yatırım projelerinde yapılabilirliğin araştırılması için, önce yatırım projesinin geliştirilmesi; başka bir deyişle, düzenlenmesi işlemleri tamamlanır.
• Daha sonra, proje geliştirme çalışmalarının ortaya koyduğu sonuçlar, belli kriterler açısından ölçütlendirme işlemine tabi tutulur.
• Böylelikle, yatırım projelerinin analizi tamamlanmış,
sözkonusu projelerin uygulama alanına konulup konulmaması karara bağlanmış, yatırım alternatiflerinden hangisinin veya hangilerinin seçilmesinde mikro veya makro ekonomi yönünden yarar olduğu saptanmış olur.
www.sakarya.edu.tr
• Proje değerlendirme işleminin objektif bir gözle ve belli kriterlere göre sürdürülmesi, verilecek kararın doğruluğu ve kaynak
tahsisinde en verimli alanların saptanması açısından zorunludur.
• Oysa ki, projeyi hazırlamış olan kişi ya da grup, konuya alışkanlığı nedeni ile yapılmış olan yanlışları aynen kabul etme ve yineleme eğiliminde olabilecektir.
• Bu nedenle, yatırım projelerini değerlendirecek kişi veya grup ile, hazırlamış olan kişi veya grup farklı olmalıdır.
• Her ne kadar, turizm, istihdam yaratma, döviz girdisi sağlama gibi fonksiyonlara sahip ise de; bu özellikler, turizm alanında
yapılacak her yatırımın uygun olup olmayacağı konusunda karar verebilmek için yeterli veriler değildir.
www.sakarya.edu.tr
• Bu nedenle, turizm yatırım projelerinin sağlayacağı faydalar ile getireceği maliyetlerin kıyaslanması yoluna gidilmelidir.
• Genellikle endüstri projelerinin değerlendirilmesinde uygulanan yöntemler, turizm yatırım projelerinin değerlendirilmesi için de geçerlidir.
• Dünya Bankası, bir turizm yatırım projesinin finansmanına katılma koşulunu, projenin sağlayacağı ekonomik rantabilite oranının yatırıma konu ülkede uygulanan sermayenin fırsat maliyeti oranına en azından eşit olmasına bağlamıştır.
• Fırsat maliyeti projede kullanılan kaynağın alternatif kullanım alanlarına tahsis edilmemesi sonucu kaybedilen faydadır.
• Bir proje, eğer ekonomik açıdan kabul edilmişse, bu proje tarafından kullanılan kaynakların hiç bir alternatif kullanım alanında ülkenin temel amaçlarına katkı bakımından bu projede olduğundan daha iyi sonuç sağlayamayacağının kabul edildiği anlamı ortaya çıkar.
• Ekonomik açıdan olumlu projelerin finansal yönden yapılabilirlikleri de, yatırımcı ülkeler, kuruluşlar ve kişiler tarafından büyük önem taşır.
• Turizm yatırım projeleri kişi veya kuruluşlar tarafından çeşitli amaçlarla değerlendirmeye tabi tutulurlar.
• Proje sahibi kişi veya kuruluş, kendisini kontrol ve kararının doğruluğunu araştırmak amacı ile değerlendirme yapabilir.
www.sakarya.edu.tr
• Yatırım ve Kalkınma Bankaları, diğer iç ve dış finansman kurumları projeye kredi tahsis edip etmeyeceklerini; kredi tahsisine karar verdikleri takdirde, kredinin miktar, tür ve koşullarını belirlemek bakımından yatırım projesinin değerlendirilmesi çalışmasını zorunlu ve yararlı görebilirler.
• Ülkemizde, turizm kamu ve alt yapı yatırım projelerinin yıllık programlara alınmasını sağlamak için, kamu kuruluşları
tarafından hazırlanan fizibilite etüdleri Devlet Planlama Teşkilatı tarafından değerlendirmeye tabi tutularak plan, hedefler ve etüd sonuçları gereği projenin makro ekonomik ölçekler içerisinde yıllık programlara dahil edilip edilmemesi konusunda karar oluşturulur.
www.sakarya.edu.tr
• Yerli kuruluşlarca gerçekleştirilmesi planlanan projelere sağlanacak teşviklerin elde edilmesi için, hazırlanan turizm yatırım projeleri Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı Teşvik Uygulama Dairesi; yabancı ortaklıklı turizm projeleri ise, Yabancı Sermaye Dairesi tarafından ekonomik, teknik ve finansal yönlerden değerlendirilir.
• Değerlendirmede; (i) kullanılan verilerin doğruluğu, (ii) pazar etüdü sonuçlarının sağlıklı, (iii) uygun metotların kullanıp kullanılmadığı, (iv) projenin makro ekonomik sonuçlarının kalkınma stratejisi ve (v) plan hedefleri ile uyum içerisinde olup olmadığı konuları araştırılır.
• Bu araştırmadan amaç: kaynakların alternatif kullanım olanakları arasında seçim yapmak ve sektör ve ülke ekonomisi gereği kabul edilecek finansal ve ekonomik değerlendirme kriterlerine göre en uygun mikro ve makro kârlılığı sağlayacak, finansman açığı sorunu doğurmayacak projelerin uygulamaya konmasını sağlamaktır.
www.sakarya.edu.tr
Proje Değerlendirme Tanımı
• Genel anlamda proje değerlendirme kavramı şu şekilde tanımlanabilir: "Proje değerlendirme, bir yatırımın yaratacağı masraf ve faydaları, ekonomik‐teknik‐finansal yönlerden karşılaştırmak suretiyle yatırım önerisinin cazip olup
olmadığının ortaya çıkarılması ve çeşitli yatırım önerilerinin masraf ve faydalarım karşılaştırarak, bunlar arasından öncelik sırasının saptanması, çalışmasıdır."
• Bir başka tanımlamaya göre ise; "Proje değerlendirme, bir projenin ekonomik, teknik ve finansal yönlerden tutarlı ve yeterli olup olmadığının saptanması için yapılan
çalışmalardır."
Turizm Projelerinin Değerlendirilmesi İçin Gerekli Bilgiler
• Dünya'da olduğu gibi, Türkiye'de de turizm yatırım projelerinin değerlendirilmesi çalışmasının ilk aşaması, projenin
geliştirilmesinde kullanılan verelerin doğruluğunun araştırılması olmaktadır.
• Turizm yatırım projelerinin arz ve talep analizinde, talebin özellikleri, sayısal gelişimleri, müşteri türleri, tesislerin doluluk oranları, konaklama ve yan hizmet üniteleri arzı, yer ve
niteliğe göre tesislerin satış fiyatları, arzda öngörülen
gelişmelerin sayısal olarak doğru ve tutarlı istatistik kaynaklara dayanıp dayanmadığı kontrol edilmelidir.
• İstatistik verilerin yeterli olmadığı konularda anket çalışması yapılıp yapılmadığı saptanmalıdır.
www.sakarya.edu.tr
• Satış fiyatları ve doluluk oranları öngörüleri ile hesaplanacak işletme gelir ve giderleri, projenin rantabilitesi üzerinde önemli ölçüde etkili olacaktır.
• Bu nedenle, verilerin ve projede kullanılan varsayımların tutarlılığı titizlikle ele alınmalıdır.
• Türkiye'de turizm sektörünün resmi istatistik verileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından sağlanmaktadır.
• "Turizm İstatistikleri Bülteni", adı altında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayınlanan istatistiklerde ise, ülkemize gelen
yabancıların, yıllara ve aylara; taşıt araçlarına; giriş ve çıkış gümrük kapılarına; milliyetlerine göre dağılımları düzenlenmektedir.
www.sakarya.edu.tr
• Bu istatistiklerin düzenlenmesi için Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından gümrük giriş ve çıkış kapılarında tutulan kayıtlardan yararlanılmaktadır.
• Ülkemizde, turizm arzı ve turizm ürününün satış fiyatları konusunda sağlıklı bilgi ve veriler sağlama bakımından hiçbir güçlükle
karşılaşılmamaktadır.
• Dünya'da turizm gelir ve giderlerini gösteren istatistikler, IMF ve OECD anlayışına göre düzenlenmektedir.
• OECD anlayışına göre, uluslararası yolcu taşımacılığı hizmeti dolayısıyla elde edilen gelir ve giderler istatistiklere dahil edilmektedir.
• IMF anlayışına göre ise, bu gelir ve giderler ayrı bir kalemde düzenlenmektedir.
www.sakarya.edu.tr
• Türkiye'de turizm giderlerine ilişkin bilgi ve veriler Merkez Bankasından sağlanmaktadır.
• Yabancı turizm gelirleri ise, 1991 yılından beri "Yabancı Ziyaretçiler Çıkış Anketi" sonuçlarından hareketle yine Merkez Bankası
tarafından saptanmaktadır.
• İstatistik çalışmaları kapsamının genişletilmesi, işletmecilerden daha doğru bilgi ve veriler elde edilebilmesi, sağlanan istatistik verilerin araştırmacıların kullanımına uygun şekilde gruplandırılması, yıllar itibariyle sağlanan verilerin istatistik metodlarla mukayese ve analizinin yapılması durumunda yerli ve yabancı araştırmacıların Türkiye'de turizm sektöründe veri temin etme güçlüğü sorunu asgariye indirilebilir.
• En uygun öngörü metodunun kullanımı, ekonomik bilgi donanımı ve uzmanlık deneyimi yüksek olan proje uzmanlarının varlığına bağlıdır.
• Son yıllarda, ülkemizde proje geliştirme ve değerlendirme
uzmanlarının, turizm yatırım projeleri için kullandıkları varsayımların geçerliliği (enflasyon ve fiyat artışlarını öngörmenin zorluğu
nedeniyle) tartışma konusu haline dönüşmektedir.
• Bu durum karşısında, fiyat ve maliyet etüdlerinin çok hassas yapılması, öngörü hesaplarının güvenilirlik derecelerinin sağlıklı bir biçimde saptanması gereği bulunmaktadır.
• Bunun yanısıra, Türkiye ekonomisinde oluşan güncel ve olası gelişmelerin geniş bu şekilde analiz edilmesi ve bilinmesi gerekmektedir.
www.sakarya.edu.tr
1. Turizm Yatırım Projelerinin Mikro Ekonomi Yönünden Değerlendirilmesi
• Yatırımcı kuruluş, yapacağı bir yatırım konusunda proje
değerlendirirken üretim faktörlerinin sosyal maliyetleri, katma değer, döviz tasarrufu yönleri gibi makro ekonomik konular ile ilgilenmez; onun için önemli olan, yatırıma ödediği ve
yatırımdan umduğu gerçek parasal değerdir.
• Yatırımcı kuruluşun herhangi bir turizm yatırım projesinde arayacağı önemli unsur, "sağlanabilecek ticari kârlılık" olacaktır.
• Çünkü, yatırılan parasal kaynakların en yüksek kârı sağlaması ve böylelikle de geleceğin risk ve belirsizliklerine karşı, yatırılan fonların en kısa sürede geri alınması yatırımcının başlıca amacıdır.
www.sakarya.edu.tr
• Turizm yatırım projelerinin mikro ekonomi yönünden değerlendirilmesinde, yatırımcı kuruluşların uyguladıkları bütün değerlendirme yöntemlerini açıklamaya olanak olmadığından, uygulamada en çok kullanılan beş değerlendirme kriteri üzerinde durulmaya çalışılacaktır:
1. Proje Rantabilitesi Yöntemi, 2. Geri Ödeme Süresi Yöntemi, 3. İndirgenmiş Nakit Akımı Yöntemi, 4. Net Bugünkü Değer Yöntemi ve 5. Fayda/Masraf Oranı Yöntemi.
www.sakarya.edu.tr
1. Proje Rantabilitesi Yöntemi
• Bir projenin yıllık işletme kârı ile projeye yatırılmış sermaye arasındaki ilişkiyi kuran bu yöntem, dört ayrı biçimde kullanılır:
1. Yıllık Brüt Kâr / Sabit Sermaye
2. Yıllık Brüt Kâr / Sabit+Döner Sermaye 3. Yıllık Net Kâr / Sabit Sermaye
4. Yıllık Net Kâr / Sabit+Döner Sermaye
• Proje rantabilitesi yöntemini, projenin faydalı ömrü boyunca sağladığı kârın, ortalama yatırım maliyetine oranı şeklinde tanımlamak mümkündür. Yöntem, aşağıdaki formülle ifade edilebilir:
• Bu tanımı şu şekilde formüle edilebilir;
Projenin Rantabilite Oranı ∑ 12
• Formüldeki simgelerin anlamları aşağıdadır;
ki, i yılındaki kârı
n, Projenin ekonomik ömrü Ss, Sabit sermaye yatırımı Si, İşletme (Döner) Sermayesi
H, Yatırımın ekonomik ömrü sonundaki hurda değeri
www.sakarya.edu.tr
• Yukarıda sıralanan dört oranın özelliklerine göre, bu
formüle yerleştirilecek değerler seçilir ve hesaplama yapılır.
• Bu şekilde yatırımın rantabilitesi çeşitli projeler için
hesaplandıktan sonra, projeler arasında bir sıralama yapılır.
• Eldeki mevcut kaynaklar kâr oranı en yüksek projeden başlanarak diğer projelere tahsis edilir.
• Proje rantabilitesi yöntemi, projenin sağlayacağı kârın yıllar itibariyle dalgalanmalar göstermesi ve projeden beklenen kâr olarak tek bir rakamın alınması halinde,
anlamsızlaşmaktadır.
www.sakarya.edu.tr
• Bu yöntem, projenin faydalı ömrü ile paranın zaman değerini dikkate almamaktadır.
• Bu durumda, bir projenin ömrü içerisinde onu en iyi temsil edecek normal bir yılı seçmek pek kolay olmamaktadır.
• Bütün bu eksikliklere rağmen, rantabilite yöntemi, bir projenin kârlılığının hızlı bir biçimde hesaplanmasında, ülkede yeterli bilgilerin bulunmadığı dönemlerde, proje geliştirmenin başlangıç aşamasında yürütülen ön değerlendirmelerde kullanılabilir.
www.sakarya.edu.tr
2. Geri Ödeme Süresi Yöntemi
• Bu yöntem, bir yatırımın sağlayacağı net para girişinin, yatırım maliyetini karşılayabilmesi için geçmesi gerekli zaman
uzunluğunu veya yıl sayısını hesaplamak için kullanılır.
• Bir yatırımın sağlayacağı net para girişi, net işletme sermayesinde değişme olmayacağı varsayımına göre, vergiden sonraki kâr ile ayrılan amortismanlar toplamına eşittir.
• Eğer yatırımın net işletme sermayesi gereksinmesi artırıyorsa, her yıl artan net işletme sermayesi tutarının, para girişinden indirilmesi; buna karşılık, işletme sermayesi kullanımında etkinlik sağlanması sonucu net işletme sermayesi gereksinmesi
azalıyorsa, her yıl için azalan net işletme sermayesinin net para girişine eklenmesi gerekir.
• Diğer yatırım projelerinde olduğu gibi, turizm yatırım projelerinde de geri ödeme süresi, yatırımın sağlayacağı net para girişinin, zaman içerisinde dalgalanma gösterip
göstermemesine göre iki şekilde hesaplanır.
• Yatırımın sağlayacağı net para girişi yıllar itibariyle değişiklik göstermiyorsa, yatırım maliyeti, yıllık net para girişine oranlanmak suretiyle, geri ödeme süresi bulunur.
• Örneğin, yatırım maliyeti 500 Milyar TL. ve yıllık net para girişi 75 Milyar TL. olan bir yatırım projesinin geri ödeme süresi şu şekilde hesaplanacaktır:
www.sakarya.edu.tr
Geri Ödeme Süresi Yatırım Maliyeti Yıllık Net Para Girişi
Geri Ödeme Süresi 500.000.000
75.000.000 6 8
• Yatırımın sağlayacağı net para girişi, yıllar itibariyle dalgalanma gösteriyorsa, yatırımın her yıl sağlayacağı net para girişleri, yatırım maliyetlerine eşit oluncaya kadar toplanmak suretiyle geri ödeme süresi hesaplanır.
www.sakarya.edu.tr
• Projeler arasında seçim yapılması gerektiğinde, yatırım maliyetini en kısa sürede geri ödeyen projeye ve/veya projelere öncelik tanınır.
• Geri ödeme süresi, anlaşılması kolay ve uygulanması basit bir yöntemdir.
• Özellikle, geleceğe ait risk ve belirsizliklerin yüksek olduğu, likidite sorununun büyük önem taşıdığı yatırım projelerinin değerlendirilmesinde kullanılması isabetli ve yararlı
bulunmaktadır.
• Ne var ki, geri ödeme süresi yöntemi, paranın zaman değerini ve projenin ekonomik ömrünü dikkate almayışı yönleriyle
eleştirilmektedir.
www.sakarya.edu.tr
3. İndirgenmiş Nakit Akımı Yöntemi (İç Kârlılık Oranı)
• Bu yöntem, gerek proje rantabilitesi, gerek geri ödeme süresi yöntemlerinin taşıdığı sakıncaları gidermekte, proje değerlendirmede projenin faydalı ömrünü ve paranın zaman değerini dikkate almakta, uygulanan amortisman usulüne göre farklı sonuç vermeyen, objektif bir esas ortaya koymaktadır.
• İndirgenmiş nakit akımı yöntemi, iç kârlılık oranı olarak da adlandırılmakta olup, projenin faydalı ömrü boyunca sağlayacağı para girişini, yatırım maliyetine eşit kılan iskonto oranını hesaplamak için kullanılır.
• Bir turizm yatırım projesinin iç kârlılık oranının
hesaplanmasına bir örnek oluşturması bakımından aşağıda tanımı yapılan projenin iç kârlılığını araştıralım.
• Örneğin, yatırım maliyeti 600 Milyon TL., yatırıma başlama tarihi 1 Ocak 2013, ekonomik ömrü 9 yıl, ekonomik ömür sonundaki hurda değeri 100 Milyon TL. olan, yıllık yatırım giderleri ve yıllık net nakit girişleri aşağıda gösterildiği gibi olan projenin iç kârlılığının hesaplanması şu şekilde olacaktır.
www.sakarya.edu.tr
Nakit Çıkışlarının İskonto Edilmiş Değerleri Toplamı
Nakit Girişlerinin İskonto Edilmiş Değerleri Toplamı
=
• Sözkonusu yöntemde temel denklem şu şekilde gösterilebilir:
Yıllar Net Nakit Çıkışı (Yatırım Maliyeti)
İskonto Oranı (%31)
Nakit Çıkışlarının Net Bugünkü Değeri
İskonto Oranı (%32)
Nakit Çıkışlarının Net Bugünkü Değeri 2013 -250.000.000 0,763 -190.750.000 0,757 -189.250.000 2014 -350.000.000 0,582 -203.700.000 0,573 -200.550.000
Toplam -600.000.000 -394.450.000 -389.800.000
Yıllar Net Nakit Girişi İskonto Oranı (%31)
Nakit Girişlerinin Net Bugünkü Değeri
İskonto Oranı (%32)
Nakit Girişlerinin Net Bugünkü Değeri
2015 145.000.000 0,444 64.380.000 0,434 62.930.000
2016 170.000.000 0,339 57.630.000 0,329 55.930.000
2017 260.000.000 0,259 67.340.000 0,249 64.740.000
2018 370.000.000 0,197 72.890.000 0,189 69.930.000
2019 320.000.000 0,151 48.320.000 0,143 45.760.000
2020 250.000.000 0,115 28.750.000 0,108 27.000.000
2021 300.000.000 0,088 26.400.000 0,082 24.600.000
2022 250.000.000 0,067 16.750.000 0,062 15.500.000
2023 210.000.000 0,051 10.710.000 0,047 9.870.000
2023 (H. Değer)
100.000.000 0,051 5.100.000 0,047 4.700.000
Toplam 2.375.000.000 398.270.000 380.960.000
FARK 3.820.000 ‐8.840.000
Görüleceği üzere, turizm yatırım projemizin iç kârlılık oranı %31'in üzerinde fakat %32'nin altında oluşmaktadır. Gerçek iç kârlılık oranını bulabilmek için aşağıdaki işlemi yapmak gerekecektir.
www.sakarya.edu.tr
398.270.000 TL 398.270.000 TL 394.450.000 TL 380.960.000 TL 3.820.000 TL 17.310.000 TL
17.310.000 TL 1%
3.820.000 TL x%
x % = 0,22%
İç kârlılık Oranı: %31 + %0,22 = %31,22 olmaktadır. Demek iskonto edilmiş nakit çıkışları değerleri ile nakit girişleri değerleri, bu proje
%31,22 iskonto oranında eşitlenmektedir.
4. Net Bugünkü Değer Yöntemi
• Bir yatırım projesinin net bugünkü değeri, yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı para girişinin önceden saptanmış belirli bir iskonto oranı (yatırımdan beklenen asgari iç kârlılık oranı) üzerinden bugüne indirgenmiş değerinin toplamı ile yatırımın gerektirdiği para çıkışının saptanmış olan belirli iskonto oranı üzerinden bugünkü değerinin toplamı arasındaki farktır.
• Projenin sağlayacağı nakit girişinin indirgenmiş değerleri toplamı, indirgenmiş yatırım maliyi değeri toplamına eşitse veya daha büyükse, sözkonusu proje kabul edilir; aksi durumda projeden vazgeçilir.
• Alternatif projeler arasında seçim yapılırken de, yüksek bugünkü değeri sağlayan proje uygulanmak üzere seçilir.
• Bir önceki örnekte yer alan verileri dikkate aldığımızda, %31 iskonto oranına göre, örnek projenin net bugünkü değeri şu şekilde
olacaktır:
NBD = İndirgenmiş nakit girişleri top. – İndirgenmiş yatırım maliyeti top.
NBD = 398.270.000 – 394.450.000 = 3.820.000
• Net bugünkü değer, pozitif olduğu için proje kabul edilecektir.
• Aynı projeden beklenen iç kârlılık oranının %32 olduğunu kabul edersek, indirgeme için %32 iskonto oranını kullanmamız gerekecektir. Bu durumda projenin NBD şu şekilde olacaktır;
NBD = 380.960.000‐389.800.000 = ‐8.840.000
• Net bugünkü değer negatif olduğu için proje kabul edilmeyecektir.
www.sakarya.edu.tr
5. Fayda/Masraf Oranı Yöntemi
• Fayda/Masraf Oranı yöntemi, proje değerlendirme uzmanları tarafından çok sık kullanılan ve karar alıcıların yakından bildikleri bir ölçüttür.
• Yatırımcı yönünden bir projenin fayda/masraf oranı, yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı para girişinin belirli bir iskonto oranı üzerinden b günkü değerinin, yatırımın
gerektirdiği para çıkışının bugünkü değerine oranıdır Şöyle ki;
www.sakarya.edu.tr
Fayda/Masraf Oranı Para Girişlerinin Bugünkü Değeri
= Para Çıkışlarının Bugünkü Değeri
• Fayda/Masraf Oranı 1'den büyük ise, yatırım projesi olumlu sayılır.
• Çeşitli projeler arasında öncelik sırasının saptanmasında ise, fayda/masraf oranı büyüklük sırası, projeler arasındaki öncelik sırasını saptar.
• Örneğimizdeki verileri formüldeki yerlerine koyacak olursak:
www.sakarya.edu.tr
Fayda/Masraf Oranı 398.270.000
= 394.450.000 = 1,01
• Fayda Masraf oranı 1’den büyük olduğu için proje olumlu olarak değerlendirilir.
Turizm Yatırım Projelerinin Makro Ekonomi Yönünden Değerlendirilmesi
• Genellikle, turizm yatırım projeleri, mikro ekonomik yararlarından daha büyük boyutta, makro ekonomik yararlar oluşturur.
• Bu durum, turizm yatırımlarının ulusal ekonomi yönünden mevcut olumlu özelliklerinden kaynaklanmaktadır.
• Bu nedenle, ülke ekonomisinin gelişmesine ve kalkınmasına turizm yatırımlarının sağladıkları katkının ekonomik ve finansal bakımdan gereğince ölçülmesi önem taşımaktadır.
• Sözkonusu makro değerlendirmenin yapılması ile, ulusal ekonominin bütünü içerisinde yer alması gereken turizm yatırımlarının büyüklüğü belirlenebilir.
• Bu ölçümün yapılması ise, fayda‐masraf analizi yoluyla mümkündür.
• Mikro ekonomik analizin amacı, bir projenin net finansal sonuçlarını değerlendirmek olduğu halde, makro ekonomik analiz, projenin bütün temel kalkınma hedeflerine (ekonomik ve sosyal) olan katkılarını göstermeye çalışır.
• Ulusal ekonomi yönünden, başka bir deyişle, makro ekonomik çerçevede, turizm yatırım projeleri ve diğer sektörler için uygulanan geleneksel yatırım kriterleri ve özellikleri aşağıda belirtilmektedir:
1. Sermaye Hasıla Oranı Kriteri, 2. İstihdam Etkisi Kriteri, 3. Gelir Bölüşümü Etkisi Kriteri, 4. Döviz Etkisi Kriteri,
5. Fayda/Maliyet Analizi
www.sakarya.edu.tr
1. Sermaye/Hasıla Oranı Kriteri
• Sermayenin kıt faktör olduğu ülkelerde; sermaye/hasıla oranı kriterine önem verilmektedir.
• Çünkü, az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde en az sermaye ile en yüksek hasılanın sağlandığı projelerin belirlenmesi, sözkonusu kriter yoluyla olmaktadır.
• Sermaye/hasıla oranı, projeye yatırılan sermayenin, projenin yaratacağı katma değere bölünmesi suretiyle bulunur.
• Bir yatırım projesinin yaratacağı katma değer, amortismanlar ve dolaylı vergiler düşülerek; yani faktör fiyatları esas alınarak net olarak hesaplanabileceği gibi brüt olarak da hesaplanır.
• Sermaye/Hasıla Oranı, katma değerin net veya brüt olarak
hesaplanmasına katma değer ve yatırım tutarının piyasa fiyatları veya sosyal fiyatlarla ifade' edilmesine göre farklı sonuçlar verir.
www.sakarya.edu.tr
• Türkiye'de turizm yatırım projelerinin, ulusal ekonomi yönünden değerlendirilmeleri için, katma değer/yatırım tutarı oranı kriteri uygulanmaktadır.
• Katma değerin yatırım tutarı içerisindeki oranı ne kadar yüksek olursa, makro ekonomik anlamda projenin seçim şansı o ölçüde artmaktadır.
• Piyasa fiyatları ile değerlendirme yapıldığında, bu oran asgari olarak
%26; sabit fiyatlar yöntemine göre değerlendirme yapıldığında, asgari olarak %16 oranında oluştuğu takdirde, proje adı geçen kriter bakımından kabul edilebilir ölçüde sayılmaktadır.
• Ancak, bu oranların yüksek olarak oluştuğu turizm yatırım projeleri, öncelik sıralamasında ve seçim yönünde daha şanslı olmaktadırlar.
www.sakarya.edu.tr
2. İstihdam Etkisi Kriteri
• Gerçekleştirilecek turizm yatırımları sayesinde, yeni istihdam olanakları yaratmak devletin önemli kalkınma hedeflerinden biri ise, Devlet Planlama Teşkilatı mevcut sermaye ile en geniş iş olanakları doğurabilecek yatırım projelerinin seçimini yapma durumu ile karşı karşıya olacaktır.
• Turizm projeleri dolaysız ve dolaylı istihdam olanağı sağlama özelliği taşıdığı için, projelerin istihdam etkisi bakımından değerlendirilmelerinde her iki tür istihdam hacmi
hesaplanmalıdır.
• Çeşitli yan hizmet üniteleri içeren 220 oda; 450 yatak kapasitesi 22,5 milyon Türk Lirası genel yatırım tutarına sahip dört yıldızlı bir otel projesi için öngörülen dolaysız ve dolaylı işçi sayısı aşağıdaki Tablo’da gösterildiği şekilde olduğu takdirde, yatırımın toplam, dolaysız ve dolaylı istihdam etkisi aşağıda hesaplandığı gibi olacaktır;
Etki İstihdam Edilen İşçi Sayısı
Etkinin Yeri
Nitelikli İşçiler (Vi)
Niteliksiz İşçiler (Vd)
Toplam
(Vt) Yatırılan Sermaye
Proje İçinde 50 120 170 22.500.000 TL
Girdi sağlayan projelerde 50 30 80 7.500.000 TL
Toplam 100 150 250 30.000.000 TL
Tablo. Yeni İstihdam Olanakları
• Örnek olayda, yatırım projesine girdi sağlayan projeler olarak, tarımsal işletme ve alış‐veriş merkezi projeleri düşünülmüştür.
www.sakarya.edu.tr
• Tablo projenin kendisi, girdi sağlayan projeler olmak üzere, iki grupta nitelikli ve niteliksiz işçiler bakımından yaratılan yeni istihdam olanaklarına ilişkin verileri göstermektedir. Bu veriler ışığında ölçülen istihdam etkilerinde aşağıdaki rakamsal sonuçlara varılmıştır.
Projenin Toplam İstihdam Etkisi:
Toplam İstihdam Etkisi (Et) = Toplam İşçi Sayısı (Vt) / Toplam Yatırım (It) Toplam İstihdam Etkisi (Et) = 250 / 30.000.000 = 0,00000833
Projeye göre, 10 milyon liralık yatırım, 83 kişiye; dolayısı ile 120.482 liralık yatırım, bir kişiye yeni iş olanağı sağlamaktadır.
www.sakarya.edu.tr
Projenin Dolaysız İstihdam Etkisi:
Dolaysız İstihdam Etkisi (Ed) = 170 / 22.500.000 = 0,00000756
Proje, dolaysız olarak, 10 milyon liralık yatırıma karşılık 76 kişiye;
131.600 liralık yatırıma karşılık ise, bir kişiye yeni iş olanağı yaratmaktadır.
www.sakarya.edu.tr
Dolaysız İstihdam Etkisi (Ed)
Dolaysız Toplam İşçi Sayısı (Vtd)
= Dolaysız Toplam Yatırım (Itd)
Projenin Dolaylı İstihdam Etkisi:
Dolaylı İstihdam Etkisi (Etd) = 80 / 7.500.000 = 0,00000106
Turizm yatırım projesine girdi sağlayan projelerde 10 milyon liralık yatırım 106 kişiye dolaylı olarak yeni iş olanağı sağlamaktadır.
94.340 liralık yatırımla bir kişiye iş olanağı yaratılmış olunmaktadır.
Dolaylı İstihdam Etkisi (Etd)
Dolaylı Toplam İşçi Sayısı (VtdI)
= Dolaylı Toplam Yatırım (ItdI)
3. Gelir Bölüşümü Etkisi Kriteri
• Turizm yatırım projeleri katma değerin bölüşümünü iki yönden etkilemektedir: birincisi, sosyal gruplar arası bölüşüm etkisi; ikincisi ise, bölgeler arası bölüşüm etkisidir.
• Katma değer, sosyal gruplar arasında olduğu gibi, ülkedeki bölgeler arasında da farklı bir şekilde bölüşülür. Devletçe sosyal gruplar ve bölgeler için uygulanan farklı vergiler ve fiyatlar, genellikle sosyal açıdan bir bölüşüm etkisini gerçekleştirmek ve sosyal eşitsizlikleri gidermek için kullanılmaktadır.
• Bununla beraber, bir turizm yatırım projesinden doğan faydaların, sosyal gruplar ve bölgeler arasında nasıl bölüşüldüğünü görmek ve bu bölüşüm modelinin devletin gelir dağılımı politikasıyla uyumlu olup olmadığını araştırmak, çoğu kez gerekli olmaktadır.
www.sakarya.edu.tr
• Bir turizm yatırım projesinin sosyal gruplar açısından yarattığı bölüşüm etkisini bir örnek geliştirmek suretiyle açıklamak mümkündür.
• Örnek bir turizm yatırım projesinde net bölüşüm faydaları, aşağıdaki Tablo‘da gösterildiği gibi olsun.
• Tablo örnek bir turizm yatırım projesinde, sosyal gruplar açısından bölüşüm endekslerinin hesaplanabilmesi için gerekli bilgileri içermektedir;
www.sakarya.edu.tr
Sosyal Gruplar Açısından Net Bölümün Faydaları (Milyon TL)
www.sakarya.edu.tr
1. Ücretliler 12.000
Ücretler 9.000
Ek Yararlar 3.000
2. Elde Edilen Net kârlar 5.000.
Net Kârlar 3.000
Kira Gelirleri 1.000
Ek Gelirler 1.000
3. Devletin Sağladığı Gelirler 8.000.
Vergiler 5.000
Devlet His. Kâr Pay. 2.000
Kira ve Sigorta Gel. 1.000
Dağıtılmayan Katma Değer 17.000
PROJENİN NET ULUSAL KATMA DEGERİ 42.000
Maddeler Baz Yılı *
* Baz Yılı olarak 5. işletme yılı seçilmiştir.
• Ücret alanlarının bölüşüm endeksi:
Ücret alanların, proje tarafından yaratılan katma değerin
%28.57'sini ücret ve ek yararlar olarak elde etmesi öngörülmüştür.
• Kâr elde edenlerin bölüşüm endeksi:
Yurt içindeki işletmecilerin, proje tarafından yaratılan katma değerin %11,90'ını kâr paylan, kira ve ek gelirler olarak elde edecekleri hesaplanmıştır.
12.000
42.000 x 100 = %28,57
5.000
42.000 x 100 = %11,90
• Devletin dönüşüm endeksi:
Devletin proje tarafından yatırılan katma değerin %19,04'ünü vergiler, devlet hisselerine ödenen kâr payları, sigorta ödentileri ve kiralar olarak elde etmesi varsayılmıştır.
• Dağıtılmayan katma değer:
Katma değerin önemli bir bölümünün (%40,47) işletmede kalacağı tahmin edilmiştir.
www.sakarya.edu.tr
8.000
42.000 x 100 = %19,04
17.000
42.000 x 100 = %40,47
• Geliştirilen turizm yatırım projesinin uygulamaya girmesinden en çok yararı, ücret alanlar ile devlet sağlayacaktır.
• Her ikisi toplam katma değerin %47,62‘sini ( [12000+8000] / 42.000 = %47,62 ) elde edecek ve ayrıca dağıtılmayan katma değerin kullanılması nedeniyle de faydaların önemli bir bölümünü ele geçirecektir.
www.sakarya.edu.tr
4. Döviz Etkisi Kriteri
• Döviz kıtlığının ekonomik kalkınmada darboğaz oluşturduğu ülkelerde, projenin ödemeler dengesi üzerindeki etkisinin hesaplanması büyük bir önem taşır.
• Aslında, sadece döviz kıtlığı çeken ülkeler için değil, ödemeler dengesinde fazlalık gösteren diğer ülkeler için de döviz etkisinin analizi gereklidir.
• Bir projenin ödemeler dengesi üzerindeki etkisinin ölçülmesi, başka bir deyişle, ulusal ekonomi açısından değerlendirilmesi, projenin döviz cinsinden toplam yararlan ile giderlerinin sistematik ve özenli bir şekilde analiz edilmesi ile mümkündür.
• Analizin, önce projenin kuruluş ve işletme döneminin her yılı için, daha sonra ise, tüm ekonomik ömrü için yürütülmesi gerekmektedir.
• Her yıla tekabül eden etkiler, ülkenin yıllık ödemeler dengesi için önemli olacaktır.
www.sakarya.edu.tr
• Yıllık etkilerin tümünün genel toplamı, ise, projelerin bütün ekonomik ömrü boyunca ülkenin genel döviz durumu üzerindeki etkisini gösterecektir.
• Yatırım projelerinin değerlendirilmesinde döviz faktörünün belirlenmesi için kullanılan yöntemler şunlardır;
– Döviz olarak hasıla/girdi oranı,
– Projenin döviz olarak geri ödeme devresi, – Projeye ayrılan dövizin marjinal verimliliği,
– Projenin sağladığı döviz kazancının ekonomiye verimliliği, – Döviz hasıla/sermaye oranı.
• Bu yöntemlerden sadece döviz hasıla/sermaye oranının turizm yatırım projelerinin değerlendirilmesinde kullanılma niteliği bulunmaktadır.
• Diğer yöntemlerle turizm projelerinde sağlıklı değerlendirme sonuçları elde etmek güçtür.
• Döviz hasıla/sermaye oranı, yıllık net döviz girdilerinin yatırımın döviz giderlerine oranı şeklindedir.
• Elde edilen katsayı, yatırım birimi başına, döviz olarak döviz kazançlarındaki yıllık artış miktarını
göstermektedir.
www.sakarya.edu.tr
Döviz Hasıla Girdi Oranı (Ex)
Yıllık Döviz Kazancı (K) – Yıllık Döviz Giderleri (G)
= Dövizle Ödenen Sabit Yatırım Tutarı (Sd)
• Ancak, projenin faydalı ömrü boyunca net döviz kazancının farklı değerler olacağı tahmin edilirse, bu değerler belli bir iskonto oranı uygulanarak bugünkü değere indirgenmektedir.
Bu da aşağıdaki şekilde formüle edilir.
∑ 1
r: iskonto oranı
www.sakarya.edu.tr
• Bazı değişiklikler yapılması halinde, bu yöntemin turizm yatırım projelerinin değerlendirilmesinde kriter olarak kullanılması mümkündür.
• Formülde yapılması gerekli olan düzeltme, yatırımın dövizle ödenen kısmı yerine, yatırımın tümünün, net döviz girdileri ile karşılaştırılması yönüne gidilmesidir.
• Düzeltilmiş yöntem, aşağıdaki şekilde formüle edilebilir;
www.sakarya.edu.tr
Yatırımın Döviz Rantabilitesi (Fd)
Yıllık Brüt Döviz Girdisi (Dg) – Yıllık Döviz Çıkışı (Dç)
= Genel Yatırım Tutarı (I)
• Türkiye'de turizm yatırım projelerinde bu yöntemin kullanılması ve projenin döviz etkisinin ölçülmesi yararlı sonuçlar verebilmektedir.
• Yurdumuzda elde edilen döviz/hasıla oranının asgari olarak ne tür turizm konaklama ünitelerinde, hangi düzeyde oluşmakta olduğu konusunda yapılan araştırmada ise aşağıdaki Tablo‘da gösterilen rasyolara varılmıştır.
www.sakarya.edu.tr Tesis Türü Net Döviz Girdisi/Yatırım Tutarı
(%)
Beş yıldızlı Otel 16,5
Dört yıldızlı Otel 7,0
Üç yıldızlı Otel 6,0
İki yıldızlı Otel 4,0
Bir yıldızlı Otel 3,0
Birinci Sınıf Motel 4,0
İkinci Sınıf Motel 4,0
1.,2.,3., Sınıf Pansiyon 3,0
Tatil Köyleri 3,5
Oberjler 1,0
• Hemen belirtmek gerekir ki, tatil köylerinin yurt içi ve yurt dışı turistlere pazarlanması durumuna göre oluşacak asgari Net Döviz Girdisi/ Yatırım Tutarı Oranı, %3,5'den değişik olacaktır.
• Yapılan incelemelere göre, tatil köyü projesi, yabancı
müşterilere ağırlık veren bir pazarlama anlayışını içeriyorsa, proje en azından yılda %16,5 net döviz girdisi/yatırım tutarı oranına ulaşmalıdır.
• Kuşkusuz, projeler arasında seçim sözkonusu olduğunda, en yüksek oranı veren proje ilk sırayı alacaktır.
www.sakarya.edu.tr
5. Fayda/Maliyet Analizi
• "Fayda/Maliyet Analizi, yatırım projesinin gerekli olup olmadığını değerlendirmek için başvurulan bir yöntemdir" şeklinde
tanımlanabilir.
• Türkiye'de turizm yatırım projelerinin bir bölümü özel sektör, diğer bir bölümü ise kamu sektörü tarafından gerçekleştirilmektedir.
• Bu durum, her ne kadar fayda‐maliyet analizine engel teşkil etmekte ise de, sadece maliyet ve faydaları oluşturan kalemlerin makro anlamda saptanmasını zorlaştırmaktadır.
• Bu nedenle, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütünün (OECD) bir çalışmasında, turizm projelerinin fayda‐maliyet analizlerinde, analize dahil edilecek unsurların belirtilmesi için bir çerçeve çizilmiştir.
www.sakarya.edu.tr
Fayda/Maliyet Analizlerinde Analize Dahil Edilecek Unsurlar
Doğrudan
Faydalar Maliyetler
• Kamu ve Özel sektör gelirleri;
turistlerin konaklama, eğlenme, beslenme vb. giderlerinden oluşan.
• Turizm konaklama üniteleri maliyeti
• Projenin işletme maliyeti, tanıtma ve pazarlama.
Dışsal
• Projenin bölge için kamusal faydası.
• Taşınmaz değerlerin değer artışına uğraması.
• Turizm tesislerinden yararlanan tüketicilerin daha yüksek tatil ücreti ödemlerinden kurtulmaları dolayısıyla doğan artık değer.
• Doğa yapısının bozulması, çevrenin kirlenmesi ve gürültülü bir hal alması.
• Aynı bölgedeki tesislerin rekabeti sonucu yitirilen kârlar.
Ek • Mahalli tüccarların gelirlerinin yükselmesi.
• Diğer bölgelerdeki tesislerin rekabeti yüzünden yitirilen kârlar.
• Doğrudan fayda ve maliyetlerin saptanması için piyasa fiyatları kullanılır.
• Dışsal fayda ve masrafların piyasa fiyatı ile değerlendirilmesi her zaman mümkün olamamaktadır.
• Örneğin, kolektif taşınmazlar ticarete konu olamayacağı için, bunları piyasa fiyatı ile değerlendirmek yanlış olacaktır.
• Ayrıca, her ne kadar taşınmazlardaki değer artışları para birimi ile ifade edilse de, bunların çevresel ve sosyal etkilerinin olumlu ve olumsuz yönlerinin kantitatif olarak ölçülmesi çok güçtür.
www.sakarya.edu.tr
• Bu nedenle, analizlerde araştırmacılar, çoğu kez değişik kalitatif ve kantitatif değerler kullanmaktadırlar. ,
• Çeşitli güçlükler nedeniyle, halen belli ve her zaman kullanılabilir normlar geliştirmek mümkün olamamıştır.
• Aynı şekilde, tüketici turistlerin sağladıkları artık değerlerin ölçümü de güçlük yaratmaktadır.
• Ulusal ekonomi ölçeğinde vergisel fayda maliyet analizinin gerçekleştirilmesi ise kolay olmaktadır.
• Bu analize dahil edilen fayda ve maliyet unsurları aşağıdaki şekilde belirtilmektedir:
www.sakarya.edu.tr
• Faydalar;
– Turistlerin doğrudan doğruya ödediği vergiler,
– Turizm alanında çalışan işletmelerin sağladığı vergiler, – Turistlerin dolaylı olarak ödedikleri vergiler.
• Maliyetler;
– Turistlere doğrudan doğruya sağlanan hizmetler için yapılan kamu harcamaları,
– Turizm alanında çalışan işletmelerin hizmet üretebilmeleri için onlara sağlanan kamu faydaları,
– Pazarlama ve tanıtma giderleri, vb.
www.sakarya.edu.tr
• Turizm sektöründe fayda/maliyet etüdünün sağlıklı bir biçimde yapılabilmesi, yatırım projesinin belli bir büyüklükte olmasına ve karşılaştırılabilir nitelik ve nicelikte fayda/maliyet unsurlarını içermesine bağlıdır.
• Zira, analizde kullanılacak parametrelerin sayısı çoğaldığında, parametrelerin çok farklı değer ve büyüklüklerde olması durumunda, makro anlamda fayda/maliyet analizinin
gerçekleştirilmesi güçleşmekte, hatta çoğu kez olanaksızlaşmaktadır.
• Bu nedenle, turizm projelerindeki fayda ve maliyetleri oluşturan tüm parametrelerin analize dahil edilebilmesi, ancak projenin belli bir ölçekte oluşuna bağlı kalmaktadır.
Turizm Yatırım Projelerinin Finansal Yönden Değerlendirilmesi
• Turizm yatırım projelerinin finansal yönden değerlendirilmesinde, yatırım projesinin dengeli ve sağlam bir özkaynak ve yabancı kaynak yapısına sahip olup olmadığı araştırılır.
• Yatırımcının özkaynaklarını zamanında yatırıma yönlendirip yönlendiremeyeceği konusu, bilanço ve kâr/zarar tablolarındaki verilerden yararlanılarak geliştirilen finansal rasyolarla test edilir.
• Böylelikle, projenin finansman olanağı ve olasılığı analiz edilmiş olur.
• Bu araştırmaların yanısıra, kârlı olduğu belirlenen bir turizm yatırım projesinin ekonomik ömrü boyunca faaliyetini ya da işleyişini sürdürüp sürdüremeyeceğinin incelenmesi de gerekmektedir.
www.sakarya.edu.tr
• Çünkü, kârlılık analizlerinde kullanılan net nakit akımları bir projenin faaliyetini etkileyen nakit dengesine ilişkin tüm nakit giriş ve çıkışlarını kapsamaz.
• Sadece, projede kullanılan ve kârlılığı etkileyen gerçek nakit akımlarını kapsar.
• Bu nedenle, öngörülen nakit akımları ve projenin belirlenen finansman yapısı ışığında nakit akımlarında oluşabilecek dalgalanmalar ve gecikmelerin, projenin faaliyetini etkileyip etkilemeyeceği aşağıdaki unsurlar dikkate alınarak
incelenmelidir:
www.sakarya.edu.tr
a) Borç anapara taksiti ve faizi ödemeleri, b) Kâr paylarının (temettülerin) ödenmesi, c) Sigorta primlerinin ödenmesi,
d) Yatırımla ilişkili olmayan diğer ödemeler, e) Nakit açıklarının kısa dönem banka kredilerine
başvurarak giderilip giderilemeyeceği,
f) Öz sermaye ve uzun süreli yabancı kaynak finansmanının yeterli olup olmayacağı,
g) Uzun süreli yabancı kaynak temini koşullarının uygun olup olmayacağı.
www.sakarya.edu.tr
• Bu konuların aydınlatılmasına yardımcı olabilecek bir finansal değerlendirme çeşitli biçimlerde yapılabilir.
• Proje çalışmalarında yaygın olarak kullanılan finansal değerlendirme teknikleri kısaca aşağıda açıklanmaktadır:
1. Likidite Analizi,
2. Sermaye Yapısı Analizi,
3. Proforma Bilanço ve Finansal Oranlar.
1. Likidite Analizi
• Likidite analizleri, yıllık olarak nakit durumlarının nominal değerleri üzerinden, projenin ekonomik ömrü boyunca görülen nakit girişleri (fon kaynakları) ve nakit çıkışlarını (fon kullanımını) belirtmek suretiyle projenin nakit ya da fon dengesini göstermeyi amaçlamaktadır.
• Likidite analizi, projenin gelecek dönemlerde sağlayacağı fon kaynaklarını, bu kaynakların çeşitli amaçlarla yapılacak ödeme ve kullanımlar için yeterli olup olmadığını, nakit dengesindeki eksiklik ve fazlalıkları belirterek projenin finansal
yükümlülüklerini ne ölçüde yerine getirebileceğini ve nasıl bir likiditeye sahip olabileceğini gösterir.
www.sakarya.edu.tr
• Eğer, likidite analizi sonucu, bir nakit sorununun varlığını ortaya koyuyorsa, nakit gereksiniminin ne şekilde karşılanacağının planlanması ve saptanması gerekir. Gerekli görülmesi halinde, projenin finansal analiz çalışması yenilenir veya revize edilir.
• Likidite analizi için düzenlenecek finansal tablolar, kapsamına göre, farklı biçimde düzenlenebilir. Bir yatırım projesi çalışmasında kullanılacak "Likidite Analizi Tablosu" ise aşağıdaki Tablo’da görüldüğü gibi hazırlanabilir.
• Tablonun gerektirdiği tüm veriler, proforma gelir ve nakit akım tabloları ile projenin finansman tablosu ve borç yükümlülük tablosundan sağlanabilir. Dağıtılacak kâr dışında diğer tüm gider ve gelir unsurları daha önce ayrıntıları ile ele alınmıştır.
www.sakarya.edu.tr
Açıklamalar Yıllar
1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl n. Yıl I. Nakit Girişleri
1. Satış Gelirleri 2. Hurda Değer 3. Öz Sermaye 4. Borçlar II. Nakit Çıkışları
1. İlk Yatırım Maliyeti
2. İşletme Giderleri (Amortisman, faiz hariç) 3. Kredi Taksitleri
4. Kredi Faizleri 5. Vergi 6. Dağıtılacak Kâr III. Nakit Dengesi
(I‐II)
Yığınsal Nakit Dengesi IV. Yıl Başında V. Yıl İçinde Fark VI. Yıl Sonunda
Likidite Analizi Tablosu
• Likidite analizi için düzenlenen bir başka finansal tablo, özellikle ülkemizdeki proje çalışmalarında daha yaygın olarak kullanılan "Proforma Fon Akım
Tablosu" dur.
• Likidite analizi tablosunun biraz daha özlü bir biçimi
olan ve aynı amaçla düzenlenen proforma fon akım
tablosu aşağıdaki Tablo’da gösterildiği gibidir.
Açıklamalar Yıllar
1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl n. Yıl I. Fon Kaynakları
1. Brüt Kâr (Faizden sonra) 2. Amortisman
3. Faizler 4. Özsermaye 5. Borçlar II. Fon Kullanımı
1. İlk Yatırım Maliyeti 2. Kredi Faizleri 3. Kredi Taksitleri 4. Vergi 5. Dağıtılacak Kâr III. Kaynak Dengesi
(I‐II) Yığınsal Denge IV. Yıl Başında V. Yıl İçinde Fark VI. Yıl Sonunda
Proforma Fon Akım Tablosu
2. Sermaye Yapısı Analizi
• Bir turizm yatırım projesinin finansmanında gerekli durumlarda özkaynak yanında yabancı kaynak ya da borç kullanmak sık rastlanılan bir uygulamadır.
• Çünkü, borç veya kredi adı altında yabancı kaynak kullanmanın önemli avantajları vardır.
• Örneğin, kredilere ödenen faiz, projenin kârlılık düzeyinden düşük ise, bu durumda ilişkili finansal riski gözönünde bulundurmak koşuluyla projenin finansmanında öz sermaye oranını düşük tutarak öz sermaye kârlılığı artırılabilir.
• Bunun yanısıra, kredilere ödenen faizler vergiye tabi kârdan düşürüldüğü için vergi avantajı da sağlanmış olabilmektedir.
www.sakarya.edu.tr
• Öte yandan, borçlanmak projenin finansal riskini yükseltebilir.
Çünkü, kredinin anapara taksitleri ve faizlerinin projenin kârına bakılmaksızın sabit mali yükümlülükler olarak ödenmesi gerekir.
• Eğer, yıllık ana para taksitleri tutan yıllık amortisman giderlerine yaklaşırsa projenin finansman yönetimi güçleşecektir. Bu gibi durumlarda, projeye kredi verenlerin proje üzerinde bazı müdahaleleri olabilecektir.
• Bu nedenle, yatırım projesinin finansmanında yabancı kaynak kullanımı konusunda oldukça dikkatli davranmak gerekmektedir.
• Yabancı kaynak ile finansmanda, koşulların elverdiği ölçüde, özellikle turizm yatırımlarında uzun süreli krediler kullanma yoluna
gidilmelidir.
• Çünkü, yüksek olan sabit yatırım giderlerinin kısa süreli kredilerle karşılanması halinde, projenin nakit dengesi daha başlangıç yıllarında önemli derecede bozulmuş olacaktır. Hatta bu durum projenin işletmecilik faaliyetini de tehlikeye sokabilecektir.
www.sakarya.edu.tr
• Turizm konaklama yatırım projelerinin finansmanında, kısa süreli kredilerin kullanımından kaçınmakta yarar vardır.
• Projenin sermaye yapısının analizi, o projenin finansal sağlamlığını ortaya koyacaktır. Bu tür analizlerde en yaygın biçimde kullanılan ölçüt, uzun dönem borç/öz sermaye oranıdır. Eğer, borçları "C" ve özkaynak miktarını "E" ile gösterirsek, bu oranı şu şekilde formüle edebiliriz.
Borç/Özsermaye = C / E
• Saptanan oran, sektörde yer alan benzer işletmelerin gerçekleşen oranları ile karşılaştırılarak bir değerlendirmeye konu edilir.
3. Proforma Bilanço ve Finansal Oranlar
• Faaliyet halinde olan işletmelerde, belli bir tarihte işletmenin finansal yapısının aktif ve pasifte yer alan değerler açısından belirlenmesi amacı ile bilanço düzenleme ve faaliyet
sonuçlarının bilanço ve gelir tablosunda yer alan değerler arasındaki ilişki biçiminde finansal oranlar olarak
hesaplanması ve değerlendirilmesi önemli bir konu olmasına karşın, proje çalışmalarında pek yaygın değildir.
• Çünkü, yatırım projesi çalışmalarında faaliyette bulunan veya işleyen bir kuruluş olmadığı için pek çok varsayımların
yapılması gerekir ki, böyle bir uygulama da bilanço ve finansal oran analizlerinin anlamsızlaşmasına yol açar.
www.sakarya.edu.tr
• Ancak, mevsimlik hareketlerin ve/veya kredili satış
uygulamalarının yoğun olduğu tatil turizmi alanında faaliyette bulunacak turizm yatırım projelerinde; işletme sermayesinin yeterliliğini gözden geçirmek, gerektiğinde projenin finansal sağlamlığını belirlemek ve mevcut rakiplerle karşılaştırmak için finansal oran analizlerine gitmek amacı ile projenin tüm yılları için aktif ve pasif dengesini gösteren bir proforma bilanço düzenlemek gerekebilir.
• Projenin özelliğine göre istenildiğinde düzenlenebilecek olan Proforma Bilanço aşağıda gösterildiği gibidir:
www.sakarya.edu.tr
Açıklamalar Yıllar
1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl n. Yıl AKTIF
I. Döner Değerler Kasa ve Banka Hammadde Stokları Yarı mamul Stokları Mamul Stokları Alacaklar
Fon Fazlası veya Eksiği II. Sabit Aktifler (Net)
(‐Birikmiş Amortismanlar) TOPLAM AKTIF
PASİF I. Borçlar
Kısa Süreli Borçlar Uzun Süreli Borçlar II. Öz Sermaye
Sermaye Kanuni İhtiyatlar Vergi Öncesi Kâr TOPLAM PASIF
Proforma Bilanço
