Aural› Migrenli Olgularda EEG
EEG Abnormalities in Migraineurs with Aura
Dilek Necio¤lu ÖRKEN, Destina YALÇIN, Burcu ‹SM‹HANO⁄LU, Hulki FORTA Epilepsi 2001;7(3):100-104
Dergiye gelifl tarihi: 22.08.2001 Düzeltme iste¤i: 01.12.2001 Yay›n için kabul tarihi: 18.12.2001 fiiflli Etfal E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Nöroloji Klini¤i
‹letiflim adresi: Dr. Dilek Necio¤lu Örken. Emirhan Cad. No: 41/9, 80700 Dikilitafl - ‹stanbul.
Tel: 0212 - 327 18 62 Faks: 0212 - 230 33 41 e-posta: orkenada@superonline.com
Amaç: Çal›flmam›zda aural› migren olgular›nda elektroensefalografinin (EEG) gösterebilece¤i pa- tolojilerin araflt›r›lmas› amaçland›.
Hastalar ve Yöntemler: Görsel semptomlar› olan aural› migrenli 19 olgunun (2 erkek, 17 kad›n; ort.
yafl 29.4; da¤›l›m 10-54) ataks›z dönemde EEG’leri çekildi. EEG incelemesinde elektrotlar uluslararas› 10-20 sistemine göre dizildi, trans- vers ve longitudinal ba¤lant›lar kullan›larak çekim yap›ld›. Hastalar›n tümüne üç dakika boyunca hi- perventilasyon ve 0.5-20 Hz s›n›rlar› aras›nda in- termittan fotik stimülasyon uyguland›. Sonuçlar benzer yafl da¤›l›m›ndaki kiflilerden oluflan kontrol grubu ile karfl›laflt›r›ld›.
Bulgular: On dokuz hastan›n dördünde EEG’de fokal bozukluk saptand›. Bunlar›n tümü 6-7 Hz te- ta frekans›nda yavafllama fleklindeydi. Anomali üç hastada frontal bölgede, bir hastada parietal-pos- terior temporal bölgede idi. Zemin aktivitesi hasta- lar›n tümünde normal olarak de¤erlendirildi. Ano- malilerde aktivasyon yöntemleri ile art›fl görülme- di. Hasta ve kontrol grubu aras›nda EEG bozuk- luklar› yönünden istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmad› (p>0.05).
Sonuç: Aural› migrenli hastalarda saptanan patolo- jik EEG bulgular›n›n tan› koymada yeterli olmad›¤›- n›, ancak nöbet benzeri semptomatoloji ile izlenen aural› migren hastalar›n›n ay›r›c› tan›s›nda epileptik nöbetler bulundu¤u için bu tür hastalar›n EEG ile in- celenmesinin yararl› oldu¤unu düflünüyoruz.
Anahtar Sözcükler: Elektroensefalografi; epilepsi/tan›;
migren/fizyopatoloji/tan›.
Objectives: The aim of this study was to deter- mine the possible electroencephalographic (EEG) changes in migraineurs with aura.
Patients and Methods: Nineteen migraineurs with visual aura were studied with respect to EEG abnor- malities during attack-free periods. There were two males and 17 females (mean age 29.4 years; range 10 to 54 years). EEGs were recorded in accordance with the international 10-20 system using trans- verse and longitudinal electrode locations for three minutes and included hyperventilation and intermit- tent photic stimulation between 0.5 and 20 Hz. The results were compared with those of a control group having a similar age distribution.
Results: Focal EEG abnormalities were detected in four patients in the form of decreased theta activity in the range of 6-7 Hz. These abnormalities were localized in the frontal region in three patients and in the parietal posterior temporal region in one patient.
Background EEG activity was normal in all patients.
The abnormalities noted were not correlated with the activation methods. No statistically significant differ- ences were found between the patient group and controls with respect to EEG abnormalities (p>0.05).
Conclusion: Although our findings suggest that EEG abnormalities found in migraineurs are not specific for a definitive diagnosis of migraine, EEG may be of help in excluding epileptic seizures in patients presenting with visual symp- toms.
Key Words: Electroencephalography; epilepsy/diagno- sis; migraine/physiopathology/diagnosis.
TABLO 1
Hastalar›n klinik özellikleri
No Aura tipi Yerleflim fiiddet Foto/Fonofobi Bulant›/Kusma
1 Görsel Tek tarafl› Orta +/+ +/+
2 Görsel ‹ki tarafl› Orta +/+ +/-
3 Görsel ‹ki tarafl› Hafif -/- +/-
4 Duyusal Tek tarafl› Orta -/+ -/-
5 Görsel+duyusal Tek tarafl› Orta +/+ +/-
6 Motor Tek tarafl› A¤›r -/+ +/+
7 Görsel ‹ki tarafl› Orta +/+ +/-
8 Görsel Tek tarafl› Orta +/- +/-
9 Görsel Tek tarafl› A¤›r +/+ +/-
10 Görsel Tek tarafl› A¤›r +/+ +/-
11 Görsel Tek tarafl› A¤›r +/+ +/-
12 Görsel+duyusal ‹ki tarafl› Hafif +/+ +/-
13 Görsel Tek tarafl› Orta +/+ +/+
14 Görsel Tek tarafl› A¤›r +/+ +/-
15 Görsel+duyusal Tek tarafl› A¤›r +/- +/+
16 Görsel ‹ki tarafl› Orta -/- +/-
17 Görsel Tek tarafl› Hafif +/+ +/+
18 Görsel+duyusal Tek tarafl› A¤›r +/+ +/-
19 Görsel ‹ki tarafl› A¤›r +/+ +/+
Migren etyopatogenezi konusunda çeflitli görüfller öne sürülmüfl olmakla birlikte, ata¤›n de¤iflik fazlar›n› birarada aç›klayabilen bir teori yoktur. Olesen ve ark.,[1-3]aural› migrenin prod- romal döneminde, kortekste, oksipital polden bafllay›p, dakikada 2-3 mm h›zla kademeli ola- rak öne do¤ru yay›lan belirgin bölgesel kan ak›m› azalmas› göstererek buna “yay›lan olige- mi” ad›n› vermifllerdir. Kan ak›m› azalmas› bü- yük arter sulama alanlar› ile ilgili de¤ildir. Bu olay kademeli azalma ile birlefltirildi¤inde bü- yük arterlerde spazm olas›l›¤› d›fllan›r. Yay›lan oligeminin nöron metabolizmas›ndaki azalma- ya ba¤l› oldu¤u düflünülmektedir.[4-6]Bu durum aura faz›ndaki görsel semptomlar›n yay›l›m h›- z› ile uyumlu olup, a¤r› faz›n› aç›klamakta ye- tersiz kal›r.
Birçok çal›flmada bafla¤r›s›z dönemde EEG anomalileri gösterilmifltir. Bu anomaliler, jene- ralize ya da fokal yavafllama, hiperventilasyon s›ras›nda ritmik yüksek amplitüdlü yavafllama, çok miktarda h›zl› aktivite, epileptiform aktivi- teler, belirgin fotik sürüklenme ve alfa ritminde simetri farkl›l›klar›d›r.[7]
Atak s›ras›nda ve sonras›nda görülen ya- vafl dalga aktivitelerindeki art›fl geçici iskemi- ye ya da biyokimyasal de¤iflikliklere ba¤l› ola- bilir.[8] Patofizyolojik aç›dan bak›ld›¤›nda, ba- fla¤r›s›z dönemde görülen EEG bozukluklar›, serebral fizyolojinin bir ölçüde kal›c› bozuk- luklar›n› yans›tt›¤› için daha fazla önem tafl›- maktad›r.[9]
Çal›flmam›zda, migrenli hastalarda, çeflitli teorilerle öne sürülen olas› metabolik bozuk- luklar›n EEG ile gösterilmesi, bir di¤er parok- sismal hastal›k olan ve görsel semptomlarla da seyreden epileptik nöbetlerin migrenin aura fa- z›ndan ay›rt edilmesi amaçland›.
GEREÇ VE YÖNTEM
Çal›flmaya fiiflli Etfal Hastanesi Bafla¤r›s› Po- liklini¤i’ne baflvuran ve Uluslararas› Bafla¤r›s›
Komitesi s›n›flamas›ndaki[10] aural› migren öl- çütlerine uyan ikisi erkek 19 hasta (ort. yafl 29.4;
da¤›l›m 10-54) al›nd›. Santral ya da periferik nörolojik bozukluklar d›fllama ölçütü olarak kabul edildi. Tüm EEG incelemeleri ataks›z dö- nemde yap›ld›.
Kontrol grubu olarak, migren tipi bafla¤r›s›
ve epilepsisi olmayan, baflka nedenlerle EEG laboratuvar›na baflvuran, nörolojik muayenesi normal ve migrenli olgular ile benzer yafl da¤›- l›m› gösteren 70 kifli al›nd›.
EEG çekimleri Medelec Digital 2000 Com- pact EEG cihaz›yla yap›ld›. EEG incelemesinde elektrotlar uluslararas› 10-20 sistemine göre di- zildi, transvers ve longitudinal ba¤lant›lar kul- lan›larak çekim yap›ld›. Hastalar›n tümüne üç dakika boyunca hiperventilasyon ve 0.5-20 Hz s›n›rlar› aras›nda intermittan fotik stimülasyon uyguland›.
Kontrol grubu ile aural› migrenli hastalar›n EEG bozukluklar› say›sal olarak karfl›laflt›r›ld›.
‹statistiksel de¤erlendirmede ki-kare testi kul- lan›ld›.
BULGULAR
Aural› migrenli olgular›n klinik özellikleri Tablo 1’de gösterilmifltir.
Auran›n 13 hastada yaln›z görsel, dördünde görsel ile birlikte duyusal, birinde yaln›z duyu- sal, birinde yaln›z motor semptomlardan olufl- tu¤u görüldü. Yaln›z görsel auras› olan hastala-
r›n sekizi sintilasyon skotomu, befli hemianopsi tan›mlad›. Görsel ve duyusal auras› olan hasta- lar›n üçünde sintilasyon skotomu, birinde amo- rozis fugaks saptand›.
On dokuz hastan›n dördünde EEG’de bo- zukluk görüldü. Bunlar›n tümü 6-7 Hz teta fre- kans›nda yavafllama fleklindeydi. Anomali üç hastada frontal bölgede, bir hastada parietal- posterior temporal bölgede idi (fiekil 1). Zemin faaliyeti hastalar›n tümünde normal olarak de-
¤erlendirildi. Anomalilerde aktivasyon yön- temleri ile art›fl görülmedi.
Hasta ve kontrol grubu aras›nda EEG bo- zukluklar› yönünden istatistiksel olarak anlam- l› fark bulunmad› (p>0.05).
TARTIfiMA
Bafla¤r›s›z dönemde yap›lan pek çok çal›fl- mada EEG patolojileri gösterilmifltir.[7]Kontrol- lerden farkl› olarak bafla¤r›s›nda saptanan EEG patolojileri, jeneralize ya da fokal yavaflla-
ma,[9,11,12] yayg›n ve yo¤un h›zl› aktivite,[13] epi-
leptiform aktiviteler,[14] belirgin fotik sürüklen- me,[15] alfa ritminde asimetri ve frekans farkl›- l›klar›d›r.[8,16-20]
fiEK‹L 1
Sa¤ parietal bölgede normal biyoelektrik aktiviteye kar›flan teta frekans›nda yavafl dalgalar.
Atak s›ras›nda ve atak sonras›nda görülen yavafl dalga aktivitelerindeki art›fl, geçici iske- miye ya da biyokimyasal de¤iflikliklere ba¤l›
olabilir.[8] Patofizyolojik aç›dan bak›ld›¤›nda, bafla¤r›s›z dönemde görülen EEG bozukluklar›
daha fazla önem tafl›maktad›r. Çünkü bunlar ataklar s›ras›nda görülen geçici vasküler de¤i- flikliklere göre serebral fizyolojinin daha kal›c›
bozukluklar›n› yans›tmaktad›r.[9]
Çal›flmam›zda, hasta grubunda saptanan nonspesifik fokal yavafllaman›n normal kifli- lerden istatistiksel olarak anlaml› derecede farkl›l›k göstermedi¤i sonucuna var›lm›flt›r.
Aural› migrenli hastalarda de¤iflik yerleflim- lerdeki fokal yavafllaman›n migrene özgü bir bulgu olmad›¤› düflünülmüfltür. Benzer flekil- de, kontrol grubu ile migrenli hasta grubunun karfl›laflt›r›ld›¤› iki çal›flmada da anlaml› fark- l›l›k saptanmam›flt›r.[11,21] Migrenli hastalarda yap›lan EEG çal›flmalar›n› gözden geçiren Gronseth ve Greenberg,[7]EEG’nin bafla¤r›s› ile baflvuran hastalarda düzenli olarak yap›lmas›- n›n gerekli olmad›¤› sonucuna varm›fllar; an- cak nöbet düflündüren semptomatoloji ile bafl- vuran bafla¤r›l› hastalar için bu sonucun ge- çerli olmad›¤›n› vurgulam›fllard›r. Epilepsili hastalarda interiktal dönemde çekilen EEG’de epileptiform anomali saptanma olas›l›¤›, aura- l› migrenli hastalara göre anlaml› derecede yüksektir.[7] Görsel halusinasyonlar ve illüz- yonlar oksipital lob ç›k›fll› nöbetlerin sempto- mu olarak karfl›m›za ç›kabilir. Bu ba¤lamda, çocukluk ça¤›n›n oksipital paroksizmli epilep- sisi önem kazanmaktad›r. Bu tip epilepside görülen iktal görsel belirtiler genellikle çok sa- y›da, parlak, renkli, hareketli, yuvarlak flekilli
›fl›klar veya halkalardan oluflurken, migren auras›n›n tipik görsel belirtileri genellikle si- yah-beyaz ve çizgili türdedir. Ayr›ca, bu hasta- larda s›kl›kla migren tipi bafla¤r›lar›n›n bulun- du¤u bilinmektedir.[22]Çocukluk ça¤›nda oksi- pital paroksizmli epilepsi ile migren ayr›m›n- da EEG önem kazanmaktad›r.[22]
Aural› migrenli hastalarda görülen patolojik EEG bulgular›n›n tan› koydurucu olmad›¤›, an- cak nöbet benzeri semptomatoloji ile baflvuran aural› migren hastalar›n›n ay›r›c› tan›s›nda epi- leptik nöbetler bulundu¤u için yine de bu tür hastalar›n EEG ile incelenmesinin yararl› oldu-
¤u sonucuna var›lm›flt›r.
KAYNAKLAR
1. Olesen J. The ischemic hypotheses of migraine.
Arch Neurol 1987;44:321-2.
2. Olesen J, Diener HC. Hemodinamics and neuroimag- ing of migraine. In: Olesen J, Tfelt-Hansen P, Welch KM, editors. The headaches. 2nd ed. Philadelphia:
Lippincott Williams & Wilkins; 2000. p. 283-92.
3. Olesen J, Goadsby PS. Synthesis of migraine mecan- isms. In: Olesen J, Tfelt-Hansen P, Welch KM, editors.
The headaches. 2nd ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2000. p. 331-6.
4. Olesen J, Larsen B, Lauritzen M. Focal hyperemia followed by spreading oligemia and impaired acti- vation of rCBF in classic migraine. Ann Neurol 1981;9:344-52.
5. Olesen J, Tfelt-Hansen P, Henriksen L, Larsen B. The common migraine attack may not be initiated by cerebral ischaemia. Lancet 1981;2:438-40.
6. Welch KM. Migraine. A biobehavioral disorder.
Arch Neurol 1987;44:323-7.
7. Gronseth GS, Greenberg MK. The utility of the elec- troencephalogram in the evaluation of patients pre- senting with headache: a review of the literature.
Neurology 1995;45:1263-7.
8. Nyrke T, Kangasniemi P, Lang H. Alpha rhythm in classical migraine (migraine with aura): abnormali- ties in the headache-free interval. Cephalalgia 1990;
10:177-81.
9. Slevin JT, Faught E, Hanna GR, Lee SI. Temporal relationship of EEG abnormalities in migraine to headache and medication. Headache 1981;21:
251-4.
10. Uluslararas› Bafla¤r›s› Derne¤i, Bafla¤r›lar› S›n›fla- ma Komitesi. Bafla¤r›lar›, kranial nevraljiler ve yüz a¤r›lar›n›n s›n›flamas› ve tan› kriterleri. ‹stanbul:
Sandoz Ürünleri; 1990.
11. Neufeld MY, Treves TA, Korczyn AD. EEG and topographic frequency analysis in common and classic migraine. Headache 1991;31:232-6.
12. Mariani E, Moschini V, Pastorino G, Rizzi F, Severgnini A, Tiengo M. Pattern-reversal visual evoked potentials and EEG correlations in common migraine patients. Headache 1988;28:269-71.
13. van Dijk JG, Dorresteijn M, Haan J, Ferrari MD.
Visual evoked potentials and background EEG activity in migraine. Headache 1991;31:392-5.
14. Jay GW. Epilepsy, migraine, and EEG abnormalities in children: a review and hypothesis. Headache 1982;22:110-4.
15. Simon RH, Zimmerman AW, Sanderson P, Tasman A. EEG markers of migraine in children and adults.
Headache 1983;23:201-5.
16. Facchetti D, Marsile C, Faggi L, Donati E, Kokodoko A, Poloni M. Cerebral mapping in sub- jects suffering from migraine with aura. Cephalalgia 1990;10:279-84.
17. Genco S, de Tommaso M, Prudenzano AM, Savarese M, Puca FM. EEG features in juvenile migraine:
topographic analysis of spontaneous and visual evoked brain electrical activity: a comparison with adult migraine. Cephalalgia 1994;14:41-6.
18. Seri S, Cerquiglini A, Guidetti V. Computerized
EEG topography in childhood migraine between and during attacks. Cephalalgia 1993;13:53-6.
19. Drake ME Jr, Du Bois C, Huber SJ, Pakalnis A, Denio LS. EEG spectral analysis and time domain descriptors in headache. Headache 1988;
28:201-3.
20. Polich J, Ehlers CL, Dalessio DJ. Pattern-shift visual
evoked responses and EEG in migraine. Headache 1986;26:451-6.
21. Sargent JD, Solbach P. Medical evaluation of migraineurs: review of the value of laboratory and radiologic tests. Headache 1983;23:62-5.
22. Yalç›n AD, Forta H. Oksipital paroksizmli çocukluk ça¤› epilepsisi. Epilepsi 1996;2:119-22.
