Tekirdağ Körfezi (Şarköy-Marmara Ereğlisi Arası) Havzasının Jeomorfolojik Özellikleri

I T.C.

NAMIK KEMAL ÜNĠVERSĠTESĠ BĠLĠMSEL ARAġTIRMA PROJELERĠ KOORDĠNASYON BĠRĠMĠ (NKÜBAP)

BĠLĠMSEL ARAġTIRMA PROJESĠ SONUÇ RAPORU

NKUBAP.00.10.AR.13.06 nolu proje

ġARKÖY-MARMARA EREĞLĠSĠ ARASINDAKĠ MARMARA DENĠZĠ AKAÇLAMA HAVZASININ JEOMORFOLOJĠK

ÖZELLĠKLERĠ

Yürütücü: Yrd. Doç. Dr. Emre ÖZġAHĠN

2014

II T.C.

NAMIK KEMAL ÜNĠVERSĠTESĠ BĠLĠMSEL ARAġTIRMA PROJELERĠ KOORDĠNASYON BĠRĠMĠ (NKÜBAP)

BĠLĠMSEL ARAġTIRMA PROJESĠ SONUÇ RAPORU

NKUBAP.00.10.AR.13.06 nolu proje

ġARKÖY-MARMARA EREĞLĠSĠ ARASINDAKĠ MARMARA DENĠZĠ AKAÇLAMA HAVZASININ JEOMORFOLOJĠK

ÖZELLĠKLERĠ

Yürütücü: Yrd. Doç. Dr. Emre ÖZġAHĠN

“Bu çalışma, Namık Kemal Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeler Birimi (BAP) tarafından NKUBAP.00.10.AR.13.06 numaralı araştırma projesi olarak desteklenmiştir.”

2014

III

ÖZET

Bu çalışmanın amacı, Şarköy-Marmara Ereğlisi arasındaki Marmara Denizi akaçlama havzasının jeomorfolojik özelliklerinin açıklanmasıdır. Böylece doğal çevrenin yapısını meydana getiren unsurlardan jeomorfoloji alanındaki boşluğu bir parça da olsa doldurarak Türkiye jeomorfolojisine katkı sağlamaya ve bundan sonra yapılacak çalışmalara belirli bir altyapı oluşturmaya çalışılmıştır.

Eserde, inceleme sahasının jeolojik ve jeomorfolojik özelliklerinin incelenmesiyle jeomorfolojik oluşum ve gelişim ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu amaçla yöntem olarak yerşekilleri genetik olarak sınıflandırılmış, yerşekli jenerasyonları ise Erol sistemine göre gruplandırılmıştır. Elde edilen bulgular topografya ve jeoloji haritalarının detaylı bir şekilde irdelenmesiyle karşılaştırılmıştır. Bu haritalar üzerinden CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) tekniklerinden yararlanılarak çalışmanın tematik haritaları ve şekilleri oluşturulmuştur.

Yapılan faaliyetler arazi çalışmaları eşliğinde denetlenerek, metne aktarılmıştır.

Çalışma sonucunda inceleme sahasında topografya’ya güncel karakterini kazandıran farklı karakterde yerşekillerinin gelişmiş olduğu anlaşılmıştır. Dağ, plato ve ova gibi ana yerşekillerinin yanında inceleme sahasında akarsu, kıyı ve volkan topografyasına ait elemanter yerşekillerinin varlığı da saptanmıştır. Sahanın jeomorfolojik oluşumu ve gelişimi jeokronolojik döngü sırasında meydana gelen gerek tektonik hareketler gerekse iklim ve deniz düzeyi değişmeleri ile kesintilere uğramış uzun bir aşınım sürecinin farklı evrelerini karakterize eden yerşekli jenerasyonlarının oluşmasına neden olmuştur. Çalışma sonunda

IV inceleme sahasının birbirinden farklı çok çeşitli yerşekilleriyle polisiklik özellikler gösteren ve bu bakımdan değişik morfolojik gelişim ile farklı etmen ve süreçlerin eseri olan bir topografyaya sahip olduğu anlaşılmıştır. Orta Eosen’de ilk litolojik istifin birikmesiyle başlayan zaman olgusu, çeşitli dönemleri karakterize eden yerşekli jenerasyonlarının gelişmesiyle günümüzdeki halini kazanmıştır. Ayrıca Neotektonik dönemin başlarında inceleme sahasının güneye doğru çarpıldığı ve su bölümü çizgisinin de Marmara Denizi’ne doğru yaklaştığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Jeomorfolojik özellikler, Yerşekilleri, CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri), Jeomorfolojik oluşum ve gelişim, Tekirdağ.

V

ABSTRACT

Key Words:

VI

ÖNSÖZ

Bir insan nasıl ayna yardımıyla dış görünüşünü teşhis edebiliyorsa, yeryüzünün dış görünüşü de jeomorfoloji bilimi sayesinde kavranabilir. Gerçektende jeomorfolojik bilgi, tecrübe ve uygulamalar yaşadığımız dünyayı doğru olarak anlamamızı ve ortaya çıkan doğal olayları daha iyi bir şekilde kavramamızı sağlar. İşte

“ġarköy-Marmara Ereğlisi Arasındaki Marmara Denizi Akaçlama Havzasının Jeomorfolojik Özellikleri” ismini taşıyan bu çalışma da, ilgili nedenden dolayı hazırlanmıştır.

İnceleme sahası ve çevresinde daha önceden birçok bilimsel çalışma yapılmış olmasına rağmen bu çalışmalar derli toplu bir şekilde neşredilmemiştir. Bilhassa yüksek lisans ve doktora tezleri, yapıldığı üniversitelerin kütüphanelerindeki raflarda atıl bir şekilde kaderine terk edilmiştir. Bu çalışma ilgili saha çerçevesinde derli toplu bir kaynak vazifesi görmesi amacıyla ortaya çıkarılmıştır. Çalışmanın yapılmasındaki bir diğer amaç ise gerek Marmara ve Ergene Nehri havzasının jeomorfolojik oluşumu ve gelişimine ışık tutmak, gerekse KAF’ın en batı kesimindeki tektonik olaylar hakkında daha derli toplu bir şekilde jeomorfolojik bilgileri gün yüzüne çıkarmaktır.

Çalışma üç temel bölümden oluşmaktadır. Bunlar, jeolojik ve jeomorfolojik özellikler ile yerşekillerinin oluşum ve gelişimlerinin ortaya konulduğu bölümlerdir. İnceleme sahasının genel özellikleri, amaç ve kapsam, materyal ve yöntem ile önceki çalışmaların belirtildiği giriş ile değerlendirmelerin yer aldığı sonuç kısımları ise araştırmanın diğer ünitelerdir. Çalışmayı meydana getiren bölümlerin bütünü araştırmanın temel omurgasını oluşturan jeomorfolojik özellikler ekseni etrafında kurgulanmış ve diğer bölümler bu temayı

VII besleyecek şekilde biçimlendirilmiştir. Böylece çalışmanın amacı ve bu amaç kapsamında cevaplandırılması düşünülen araştırma soruları doğal bir bütünlük içerisinde ayrı ayrı yanıtlanarak etüd tamamlanmıştır.

Teşekkür kısmı eklenecek…

Emre ÖZŞAHİN Tekirdağ, 2014

VIII

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZET ... III ABSTRACT ... V ÖNSÖZ ... VI ĠÇĠNDEKĠLER ... VIII TABLO LĠSTESĠ ... X ġEKĠL LĠSTESĠ ... XI FOTOĞRAF LĠSTESĠ ... XVIII

GĠRĠġ ... 1

Ġnceleme Sahasının Konumu ve Genel Coğrafi Özellikleri ... 2

Amaç ve Kapsam ... 14

Materyal ve Yöntem... 18

Önceki ÇalıĢmalar... 19

1. JEOLOJĠK ÖZELLĠKLER ... 24

1. 1. Stratigrafi ... 25

1. 1. 1. Gaziköy Formasyonu: Kumtaşı, silttaşı, silisifiye tüf ... 25

1. 1. 2. Korudağ Formasyonu: Çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı ... 34

1. 1. 3. Soğucak Formasyonu: Kireçtaşı ... 35

1. 1. 4. Keşan Formasyonu: Kumtaşı, kiltaşı, çakıltaşı, volkanit 35 1. 1. 5. Yenimuhacir Formasyonu: Şeyl, siltaşı, kumtaşı... 38

IX 1. 1. 6. Danişmen Formasyonu: Çakıltaşı, kireçtaşı, linyitli

kumtaşı ... 39

1. 1. 7. Çanakkale Grubu: Kumtaşı, çakıltaşı, kireçtaşı, miltaşı, kiltaşı ... 40

1. 1. 8. Ergene Formasyonu: Kumtaşı, çakıltaşı, miltaşı, kiltaşı . 45 1. 1. 9. Karatepe Formasyonu: Bazalt ... 46

1. 1. 10. Trakya Formasyonu: Çakıltaşı, kumtaşı, çamurtaşı ... 48

1. 1. 11. Marmara Formasyonu: Karbonatlı kumtaşı, yalıtaşı... 48

1. 1. 12. Alüvyon ... 50

1. 2. Tektonik ... 51

1. 2. 1. Kıvrımlar ... 53

1. 2. 2. Sürüklenimler ... 57

1. 2. 3. Faylar ... 61

2. JEOMORFOLOJĠK ÖZELLĠKLER ... 67

2. 1. Morfometrik Özellikler ... 67

2. 2. YerĢekilleri ... 78

2. 2. 1. Ana Yerşekilleri ... 84

2. 2. 2. Elemanter Yerşekilleri ... 105

3. JEOMORFOLOJĠK OLUġUM VE GELĠġĠM ... 151

SONUÇ ... 169

KAYNAKÇA ... 175

X

TABLO LĠSTESĠ

Tablo 1. Trakya’daki Karatepe bazaltında yapılan izotopik yaş tayinleri (Okay vd., 2008) ... 47 Tablo 2. İnceleme sahasında yükselti basamaklarının dağılışı ve hipsometrik eğri için veri değerleri ... 70 Tablo 3. Araştırma sahasında eğim (%) sınıflarının alansal dağılışı .. 75 Tablo 4. İnceleme sahasında bakı sınıflarının alansal dağılışı ... 77 Tablo 5. İnceleme sahasındaki yerşekli jenerasyonları ve korelan tortulları ... 79 Tablo 6. İnceleme sahasındaki yerşekli jenerasyonları ve kapladıkları alanlar ... 80 Tablo 7. İnceleme sahasındaki ana yerşekilleri ve kapladıkları alanlar ... 85 Tablo 8. İnceleme sahasında meydana gelmiş (M. Ö. 2100-2008) depremler (Soysal vd., 1981; Ergin vd., 1967; Hoşgören, 2000;

Sancaklı, 2004; Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Ulusal Deprem İzleme Merkezi, 2012; Özşahin, 2013a)... 163

XI

ġEKĠL LĠSTESĠ

Şekil 1. İnceleme sahasının lokasyon haritası ... 3 Şekil 2. İnceleme sahasının topografya haritası ... 5 Şekil 3. İnceleme sahasının iklim haritası (Koçman, 1993’den yeniden çizilerek)... 7 Şekil 4. İnceleme sahasının hidrografya haritası ... 8 Şekil 5. İnceleme sahasının toprak haritası (Ekinci, 1990 ve arazi gözlemlerinden yararlanılarak) ... 9 Şekil 6. Türkiye’nin fitocoğrafya bölgelerine göre inceleme sahasının konumu (Atalay, 2011’den yeniden çizilerek) ... 11 Şekil 7. İnceleme sahasının arazi kullanımı ve arazi örtüsü (AKAÖ) haritası (Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın Ulusal Arazi Örtüsü Sınıflandırma sistemindeki verilerinden yararlanılarak) ... 12 Şekil 8. İnceleme sahasının jeolojik olarak konumu (Okay, 2014’ten değiştirilerek) ... 24 Şekil 9. İnceleme sahasının genelleştirilmiş ölçeksiz stratigrafik kesiti ... 26 Şekil 10. İnceleme sahasındaki Ganos fayının kuzey ve güneyini temsil eden genelleştirilmiş stratigrafik kesit (Yaltırak, 1995a) ... 27 Şekil 11. İnceleme sahasında Ganos fayının kuzey ve güneyinin detaylı jeoloji haritası ve kesitleri (Yaltırak, 1995a) ... 28 Şekil 12. İnceleme sahasının jeoloji haritası ... 29 Şekil 13. İnceleme sahasına ait jeolojik kesitler (a: Şarköy-Uçaktaşı (Radar) tepe arası, b: Hoşköy-Karahisarlı arası, c: Işıklar-Çorlu arası) ... 30 Şekil 13. Ganos Dağı’nın basitleştirilmiş jeoloji haritası ve kesiti.

Gaziköy ve Keşan formasyon büyük bir monoklinalin dik kanadını

XII oluşturmaktadır. Haritadaki noktalı çizgi Ganos Dağı’nın kuzey sınırını göstermektedir (Okay vd., 2008’den değiştirilerek) ... 31 Şekil 15. Gaziköy Formasyonu içinde bulunan tüf seviyelerinin tek nikolde mikrofotografları (Okay vd., 2008). (a) Plajiyoklas (pl) ve andezitik volkanik (volc) taneler killi bir hamur içinde yer almaktadır.

Solda fotografın merkezinde yer alan volkanik tanesi sağdaki fotografta büyütülmüş olarak gösterilmektedir. Plajiyoklas fenokristalleri çok ince taneli camsı bir hamur içinde bulunur. (b) Volkanik (volc) ve plajiyoklas (pl) tanelerinin yanısıra taşınmış nummulitler (numm) içeren epiklastik tüf ... 32 Şekil 13. Ganos Dağı ve yakın çevresinin paleo-akıntı yönlerini gösteren jeoloji haritası (Okay vd., 2008) ... 33 Şekil 16. Keşan Formasyonu kumtaşlarından mikrofotograflar (Okay vd., 2008). (a) ve (b). Kumtaşları esas olarak kuvars, plajiyoklas ve kalsitten oluşmaktadır. Koyu taneler mikritik kalsittir. (c) Kumtaşı içinde yer alan kuvars (qtz), plajiyoklas, mikritik kalsit ve camsı volkanik (volc) taneleri tek (solda) ve çift nikolde (sağda)). (d) Kumtaşı içinde yer alan kuvars, plajiyoklas (pl) ve mikritik kalsit tanelerin tek (solda) ve çift nikolde (sağda). ... 37 Şekil 14. İnceleme sahasında Karatepe Formasyonun yayılış haritası (Okay vd., 2002) ... 47 Şekil 19. İnceleme sahasının büyük levhalara göre konumu ... 52 Şekil 16. Türkiye’nin tektonik birlikleri ve inceleme sahasının konumu (Okay ve Tüysüz, 1999’den düzenlenerek) ... 52 Şekil 17. İnceleme sahasında Ganos fayı ve çukurunun sadeleştirilmiş tektonik yapı haritası (Yaltırak, 1995a’dan değiştirilerek) ... 55

XIII Şekil 18. İnceleme sahasındaki Ganos fay sisteminin ve çevresinin yapı ve morfoloji haritası. “KBF: Kumbağ Bindirme Fayı, IBF: Işıklar Bindirme Fayı, KCBF: Kocaçay Bindirme Fayı, DBF: Dolucatepe Bindirme Fayı, TBF: Tepeköy Bindirme Fayı, MF: Mürefte Fayı, HBF: Helvatepe Bindirme Fayı, BBF: Bolayır Bindirme Fayı, ABF:

Anafartalar Bindirme Fayı, KSF: Kuzey Saroz Fayı” (Yaltırak, 1996)

... 58

Şekil 19. İnceleme sahasındaki Ganos fay sistemi’nin jeolojik enine kesitleri (“A,B,C,D,E,F,G” kesitleri üsteki şekilde işaretlidir) (Yaltırak, 1996) ... 59

Şekil 19. İnceleme sahasını etkileyen fay sistemleri (Okay, 2014’den yeniden çizilerek) ... 62

Şekil 22. İnceleme sahasındaki Ganos fayı ve yakın çevresinin Senozoyik yaşlı gerilme durumları (Çınar Yıldız vd., 2013) ... 63

Şekil 23. İnceleme sahasındaki Tekirdağ çukuru’nun sismik kesiti (KAF: Kuzey Anadolu Fayı, KBF: Kumbağ Bindirme Fayı, GF : Ganos Fayı) (Yaltırak, 1996) ... 64

Şekil 24. İnceleme sahasındaki Ganos fayın deniz seviyesinin üzerinde ve altında topografyada oluşturduğu yükselme ve alçalma hareketleri ile Ganos Dağı ve çukurunun gelişimi (Okay vd., 2004) . 66 Şekil 29. İnceleme sahasının yükselti basamakları haritası ... 68

Şekil 25. İnceleme sahasının 1:25.000 ve 1:250.000 ölçekli topografya haritalarına göre en yüksek noktası ... 69

Şekil 26. İnceleme sahasının hipsometrik eğrisi ... 71

Şekil 27. İnceleme sahasının SYM histogramı ... 72

Şekil 28. İnceleme sahasının hipsografik diyagramı ... 73

Şekil 29. İnceleme sahasının eğim haritası ... 76

XIV Şekil 30. İnceleme sahasının bakı haritası ... 77 Şekil 32. İnceleme sahasının yerşekli jenerasyonları haritası ... 80 Şekil 31. İnceleme sahasında görülen yerşekli sistemleri (a: Şarköy- Tekirdağ arası, b: Tekirdağ-Çorlu arası, c: Çorlu-Marmara Ereğlisi arası) ... 81 Şekil 33. İnceleme sahasında Şarköy-Mürefte çevresininn blokdiyagramı (Sekin, 1993’ten düzenlenerek) ... 82 Şekil 34. İnceleme sahasındaki yerşekli jenerasyonlarının KAF’ın kuzey ve güney yüzünde gösterdiği farklılık (Sekin, 1993’ten düzenlenerek) ... 83 Şekil 35. İnceleme sahasının jeomorfoloji haritası ... 84 Şekil 37. İnceleme sahasındaki Ganos Dağı’nın K-G yönlü jeolojik kesiti (Okay vd., 2008) ... 85 Şekil 36. İnceleme sahasındaki Ganos (Işıklar) Dağı ve çevresinin kabartma haritası (Okay, 2014) ... 86 Şekil 37. İnceleme sahasındaki Ganos Fayının yaklaşık 2 milyon yıllık gelişim senaryosu (Okay vd., 2004) ... 87 Şekil 36. İnceleme sahasındaki Ganos Dağı’nı oluşturan aşınım yüzeyleri ve yüksek platoları oluşturan aşınım yüzeyleri arasındaki ilişki (Sekin, 1993’ten düzenlenerek) ... 91 Şekil 37. İnceleme sahasında Mürefte’nin batısının jeomorfoloji haritası (Sekin, 1993’ten düzenlenerek) ... 92 Şekil 38. İnceleme sahasında Gaziköy-Mürefte arasının jeomorfoloji haritası (Sekin, 1993’ten düzenlenerek) ... 93 Şekil 39. İnceleme sahasında Şarköy çevresinin jeomorfoloji haritası (Sekin, 1993’ten düzenlenerek) ... 94

XV Şekil 42. İnceleme sahasının kuzeydoğu kesiminin (Marmara Ereğlisi’nin kuzeybatısı) blokdiyagramı (Abdioğlu, 1991’den değiştirilerek) ... 99 Şekil 43. İnceleme sahasında Tekirdağ-Kumbağ arasının foto- jeomorfoloji haritası (Altın, 1992’den değiştirilerek) ... 103 Şekil 42. İnceleme sahasındaki dantritik drenaj ağına ait görünüm . 107 Şekil 43. İnceleme sahasındaki paralel drenaj ağına ait görünüm .... 108 Şekil 44. İnceleme sahasındaki kancalı drenaj ağına ait görünüm ... 109 Şekil 45. İnceleme sahasındaki radyal drenaj ağına ait görünüm ... 109 Şekil 46. İnceleme sahasındaki bazı önemli akarsuların enine profilleri ... 114 Şekil 47. İnceleme sahasındaki Limne Dere vadisinin asimetrik yamaçları ... 115 Şekil 55. İnceleme sahasındaki bazı önemli akarsuların boyuna profilleri ... 117 Şekil 56. İnceleme sahasında Gaziköy yakınlarından denize dökülen Değirmen Derenin Karamehmet Dere isimli kolu memba kesiminde Sakıbın Deresi arasında yaşanan kapma olayı (Ölçek: 1/25.000) ... 118 Şekil 57. İnceleme sahasındaki Yeniköy civarında Köy Dere ile Ihlamur Dere arasında yaşanan kapma olayı (Ölçek: 1/25.000) ... 118 Şekil 57. İnceleme sahasında Kavak Dere ile Azının Deresi arasında yaşanan kapma olayı (Ölçek: 1/25.000) ... 119 Şekil 57. İnceleme sahasında Kumbağ’ın güneybatısında bulunan Çınarlı Dere ile Kurukavak Deresi arasında yaşanan kapma olayı (Ölçek: 1/25.000) ... 119 Şekil 49. İnceleme sahasındaki Marmara Ereğlisi’nin bulunduğu tombolo’nun 1/25.000 ölçekli topografya haritası ... 131

XVI Şekil 49. İnceleme sahasındaki Marmara Ereğlisi’nin bulunduğu tombolo’nun 1939 yılına ait hava fotoğrafı (Rulo Numarası : 6, Fotoğraf Numarası: 435, Ölçek: 1 / 35.000, Uçuş Yılı: 1939, Pafta Adı: G19-b2) ... 131 Şekil 50. İnceleme sahasını da kapsayan Marmara Denizi’nin denizel taraçaları (Yaltirak vd., 2002’den değiştirilerek) ... 133 Şekil 51. İnceleme sahasında Mürefte civarındaki taraçalarının taslak haritası; Ölçek: 1/150.000 (Chaput, 1947) ... 135 Şekil 52. İnceleme sahasında Eriklice-Gaziköy arasındaki taraçaların haritası (Hancock ve Erkal, 1990’dan düzenlenerek) ... 138 Şekil 53. İnceleme sahasında Gaziköy-Şarköy çevresindeki taraçalarının tektonizmaya bağlı olarak değişmesi (Sekin, 1993’ten yeniden çizilerek) ... 139 Şekil 54. İnceleme sahasında Gaziköy’deki yaşlandırılan denizel deponun stratigrafik kesiti (Yaltırak vd., 2002) ... 140 Şekil 55. İnceleme sahasındaki Karatepe ve Balabanlı bazaltlarının oluşturduğu mesalar (Okay vd., 2002) ... 145 Şekil 67. İnceleme sahasının jeolojik gelişimi (Yaltırak, 1996) ... 152 Şekil 56. Batı Türkiye ve civarında Neotektonik dönemde oluşmuş yapılar. Bu yapıların çoğu günümüzde de faaldir (Şengör, 2011) .... 155 Şekil 57. İnceleme sahası ve yakın çevresindeki GPS yardımıyla ölçülmüş ve Avrasya’ya nazaran hesaplanmış kıta yüzey hareket hızları (Şengör, 2011) ... 156 Şekil 58. İnceleme sahası ve yakın çevresindeki üç egemen yamulma bölgesi. Burada etkin (aktif) bölgeler Kuzey Anadolu Fayı’nın hâkim olduğu «Anadolu Rejimi» ile Akdeniz dalma batma bölgesinin hâkim olduğu «Akdeniz rejimidir». «Avrupa rejimi» bu iki rejim etkisinde

XVII edilgen (pasif) olarak Avrupa’nın geri kalan bölgelerinden uzama yapıları (normal faylar) boyunca sökülen alanları temsil eder. Burada Trakya kuzeyinde görülen normal fay sembolü hem Trakya kıta sahanlığından hem de Bulgaristan’da kara üzerinde görülen yapılardan ve GPS hızlarından türetilmiş bir modeldir (Şengör, 2011) ... 157 Şekil 71. İnceleme sahasında su bölümü çizgisinin Marmara Denizi’ne doğru kayması (Okay vd., 2002) ... 158 Şekil 60. İnceleme sahasında Paleo-Meriç nehrinin kapılarak yer değiştirmesi (Okay vd., 2002’den yeniden çizilerek) ... 160 Şekil 61. 20. yüzyıl içerisinde Marmara Bölgesi’nde meydana gelen M 4.0 ve üzerindeki depremlerin dağılışı (Gülkan ve Kalkan, 2010) ... 163

XVIII

FOTOĞRAF LĠSTESĠ

Foto 1. İnceleme sahasından bir görünüm (Ön planda Namık Kemal Üniversitesi Değirmenaltı Yerleşkesi, sol tarafta Atatürk Ormanı, geri planda ise Tekirdağ şehir merkezi görülmektedir) ... 4 Foto 2. İnceleme sahasından bir görünüm (Geri planda Tekirdağ şehir merkezi görülmektedir) ... 4 Foto 3. İnceleme sahasında yer alan farklı toprak serilerinden görünüm (a: Orthent, b: Fluvent, c: Andisol, d: Alfisol, e ve f:

İnceptisol, g: Mollisol, h: Vertisol) ... 10 Foto 4. İnceleme sahasında yer alan farklı arazi kullanımı ve arazi örtüsü (AKAÖ) sınıflarından görünüm (a ve b: Yerleşim alanları [Tekirdağ (a), Şarköy (b)], c: Tarım alanları, d: Mera alanları, e: Bağ alanları, f: Çayır alanları, g: Çalılık alanlar (Zeytinlikler), h: Fundalık alanları, ı: Orman alanları, i: Su yüzeyleri, j: Maden sahaları [Karatepe’deki maden işletme sahası], k: Çıplak toprak ile taş yüzeyleri) ... 13 Foto 5. İnceleme sahasındaki Gaziköy Formasyonundan bir görünüm (Alt kesimde yolun hemen üzerinde gözüken açık renkli bölüm tüf seviyesidir) ... 33 Foto 6. İnceleme sahasındaki Korudağ Formasyonundan bir görünüm ... 34 Foto 8. Ganos Dağı güney eteklerinde yüzlek veren Keşan Formasyonu. Tabakaların çok düzenli ve dikçe kuzeybatıya eğimli olduğuna dikkat ediniz. Bu kesim Ganos monoklinalinin dik kanadını oluşturmaktadır. ... 36 Foto 7. İnceleme sahasındaki Keşan Formasyonundan bir görünüm . 38

XIX Foto 9. İnceleme sahasındaki Yenimuhacir Formasyonundan bir görünüm ... 39 Foto 10. İnceleme sahasındaki Danişmen Formasyonundan bir görünüm ... 40 Foto 10. İnceleme sahasındaki Gazhanedere Üyesinden bir görünüm ... 42 Foto 11. İnceleme sahasındaki Anafarta Üyesinden bir görünüm ... 42 Foto 13. İnceleme sahasındaki Gazhanedere Üyesinden bir görünüm ... 43 Foto 14. İnceleme sahasındaki Alçıtepe Formasyonu’na ait oolitik kireçtaşı tabakaları (Hoşköy Feneri) ... 44 Foto 15. İnceleme sahasındaki Ergene Formasyonunda bir görünüm 45 Foto 14. İnceleme sahasındaki Karatepe Formasyonundaki bazaltlardan bir görünüm ... 46 Foto 15. İnceleme sahasındaki Trakya Formasyonundan bir görünüm ... 49 Foto 18. İnceleme sahasındaki Marmara Formasyonundan bir görünüm ... 50 Foto 19. İnceleme sahasındaki Kuvaterner’e ait akarsu kökenli dolgu depolarından bir görünüm ... 51 Foto 19. İnceleme sahasındaki yatık kıvrımlardan bir görünüm ... 56 Foto 20. İnceleme sahasındaki asimetrik kıvrımlardan bir görünüm .. 56 Foto 22. İnceleme sahasındaki Kumbağ bindirmesinin etkisiyle etkisiyle tabakalarda meydana gelen bozulma ... 59 Foto 23. İnceleme sahasındaki Dolucatepe bindirmesinin etkisiyle tabakalarda meydana gelen bozulma ... 60

XX Foto 21. İnceleme sahasındaki bindirme faylarının etkisiyle tabakalarda meydana gelen bozulma ... 60 Foto 24. İnceleme sahasında tektonik hareketlerin etkisiyle meydana gelmiş bir asılı vadi ... 65 Foto 26. İnceleme sahasında tektonik hareketlerin etkisiyle meydana gelmiş bir asılı vadi ve bu vadiden suların akmasıyla oluşan şelale ... 66 Foto 25. İnceleme sahasındaki bakı durumunun bitki örtüsü üzerine olan etkisi (Kuzeye bakan yamaçlar bitki örtüsü bakımından zengin iken, güneye bakan yamaçlarda bu tür bir durum mevcut değildir) ... 78 Foto 27. İnceleme sahasında Ganos (Işıklar) Dağı civarındaki aşınım yüzeyleri ... 79 Foto 26. İnceleme sahasında Ganos (Işıklar) Dağı civarındaki aşınım yüzeyleri ... 81 Foto 28. İnceleme sahasında Şarköy’ün kuzeydoğusundaki aşınım yüzeyleri ... 82 Foto 29. İnceleme sahasında Yeniköy civarında Ganos (Işıklar) Dağı’ndan bir görünüm ... 86 Foto 30. İnceleme sahasındaki tepelik alanlardan bir görünüm ... 88 Foto 32. İnceleme sahasındaki yüksek plato alanlarından görünüm .. 91 Foto 33. İnceleme sahasında Üst Miyosen aşınım yüzeylerinin korelanı olan Ergene Formasyonu ve içerisindeki akarsu çakıllarından bir görünüm ... 95 Foto 32. İnceleme sahasında Yeniköy civarındaki Üst Miyosen (DII) aşınım yüzeylerinden bir görünüm ... 97 Foto 33. İnceleme sahasında Pliyosen (DIII) aşınım/birikim yüzeyi şeklindeki alçak plato alanlarından bir görünüm ... 97 Foto 34. İnceleme sahasındaki alçak plato alanlarından bir görünüm 98

XXI Foto 35. İnceleme sahasındaki alçak plato alanlarından bir görünüm 99 Foto 36. İnceleme sahasındaki Naip Ovasından bir görünüm ... 102 Foto 37. İnceleme sahasındaki Yazır Ovasından bir görünüm ... 102 Foto 38. İnceleme sahasında Yazır Ovasından meydana gelen taşkın sonrası yaşanan su birikimi ... 104 Foto 39. İnceleme sahasındaki Aşağıkalamış-Şarköy arasında kalan Deniz Ovasından bir görünüm ... 104 Foto 39. İnceleme sahasındaki Şarköy civarında Deniz Ovasından bir görünüm ... 105 Foto 41. İnceleme sahasında Kumbağ-Yeniköy arasındaki karayolunda gelişen kaya düşmesi ... 111 Foto 42. İnceleme sahasında killi kayaçların yaygın olduğu yamaç arazilerde gelişen heyelan ... 112 Foto 43. İnceleme sahasında bitki örtüsünün tahrip edildiği alanlarda oluşan sel yarıntıları ... 111 Foto 44. İnceleme sahasında bitki örtüsünün tahrip edildiği alanlarda oluşan sel yarıntıları ... 112 Foto 46. İnceleme sahasında Gaziköy yakınlarında fay diklikleri şeklindeki yüksek falezli kıyılar. Bu kıyılarda üçgen yüzeyler şeklinde gelişmiş fay façetaları vardır. ... 113 Foto 48. İnceleme sahasındaki Uçmakdere-Yeniköy arasındaki Ayrasıl Dere deltası ... 120 Foto 48. İnceleme sahasında Yazır civarında gelişmiş yüksek seki sistemleri ... 121 Foto 49. İnceleme sahasındaki taraça sistemlerinden bir görünüm .. 122 Foto 50. İnceleme sahasında Naip Ovası çevresinde yer alan akarsu taraçaları ... 123

XXII Foto 51. İnceleme sahasında Ganos Dağı’ndan kaynaklarını alan akarsuların yamaçlardan inerken meydana getirdiği küçük boyutlu birikinti konileri ... 124 Foto 52. İnceleme sahasında Barbaros-Kumbağ arasında görülen alçak ve yüksek kıyılar ... 126 Foto 53. İnceleme sahasındaki yüksek ve alçak kıyılardan bir görünüm ... 127 Foto 54. İnceleme sahasında Gaziköy-Kumbağ arasında görülen alçak ve yüksek kıyılar ... 127 Foto 55. İnceleme sahasındaki aktüel falezlerden bir görünüm ... 128 Foto 56. İnceleme sahasındaki aktüel falezlerden bir görünüm ... 129 Foto 57. İnceleme sahasında Marmara Ereğlisi civarında yer alan denizel taraça ve ölü falezden bir görünüm ... 129 Foto 59. İnceleme sahasında Tekirdağ şehrinin doğusunda görülen abrazyon platformundan bir görünüm ... 130 Foto 58. İnceleme sahasında Gaziköy-Uçmakdere arasındaki abrazyon platformunun yer aldığı karayolu ve bu yolu sürekli tehtid eden blokal taş akıntılarından bir görünüm ... 130 Foto 60. İnceleme sahasındaki Marmara Ereğlisi’nin bulunduğu tombolo’dan bir görünüm ... 132 Foto 62. İnceleme sahasındaki denizel taraçalardan bir görünüm .... 133 Foto 61. İnceleme sahasındaki denizel taraçalardan bir görünüm .... 134 Foto 63. İnceleme sahasında yer alan denizel taraçalardan bir görünüm (Arka planda Tekirdağ şehri görülmektedir) ... 134 Foto 64. İnceleme sahasında Gazioğlu Deresinin batısında yer alan denizel taraçadan bir görünüm ... 136

XXIII Foto 65. İnceleme sahasının kıyı kuşağında yer alan denizel taraçadan ve ölü falezden bir görünüm (Tekirdağ’ın yakın doğusu) ... 136 Foto 66. İnceleme sahasında Marmara Ereğlisi civarında bulunan denizel taraçalardan bir görünüm ... 137 Foto 67. İnceleme sahasında Tekirdağ şehir merkezinde bulunan denizel taraçadan bir görünüm ... 137 Foto 68. İnceleme sahasındaki kıyıya yakın denizel taraçalar üzerindeki görülen antropojenik baskı ... 141 Foto 69. İnceleme sahasında Barbaros-Altınova arasında yer alan yalıtaşlarından bir görünüm ... 142 Foto 70. İnceleme sahasındaki yalıtaşlarının yakından görünümü ... 142 Foto 71. İnceleme sahasında Kumbağ-Barbaros arasındaki plajlar .. 143 Foto 72. İnceleme sahasındaki yapay dolgulardan bir görünüm (Marmara Ereğlisi limanı) ... 144 Foto 73. İnceleme sahasındaki Karatepe mesasından bir görünüm .. 146 Foto 74. İnceleme sahasındaki Balabanlı mesasından bir görünüm . 147 Foto 75. İnceleme sahasındaki düzenlenmiş kıyılardan bir görünüm (Marmara Ereğlisi) ... 148 Foto 76. İnceleme sahasındaki Şerefli Derenin düzenlenmiş akarsu vadisinden bir görünüm ... 149 Foto 77. İnceleme sahasındaki Karatepe mesasının içerisindeki taş ocağından bir görünüm ... 150

1

GĠRĠġ

Albert Einstein, “Evrenin en anlaĢılmaz tarafı anlaĢılabilir olmasıdır” sözüyle yaşadığımız ortamın ne kadar karmaşık gibi gözükse de bilimsel çalışmalarla anlaşılabileceğinin altını çizmiştir.

Aslında bu durum bütün bilim dallarının esas gayesini göstermektedir.

Yerbilimi ile ilgili yapılan çalışmalarının temelinde geçmişi anlama çabası yatmaktadır (Oldroyd, 2004). Yerşekilleri bilimi olarak ifade edilen jeomorfoloji’nin görevide yerşekilleri ve onların oluşturduğu yeryüzü görünümleri ile bunları meydana getirilen ve değişikliğe uğratan iç-dış etmen ve süreçleri disiplinler arası ve sistematik olarak incelemek (Hoşgören, 2010) ve yerşekillerinin insan yaşamı üzerindeki etkinliğini ortaya koymaktır (Erol ve Öner, 2011).

Bilindiği gibi yerşekilleri, değişken ve kompleks özellikte olan yapı, süreç ve zaman olarak tanımlanan üç önemli etkene (Davis, 1899; Erinç, 2010; Hoşgören, 2010; Şengör, 2011) bağlı olarak oluşmakta ve gelişmektedir (Ekinci, 2004). Ancak jeomorfoloji biliminde günümüzdeki yerşekillerin oluşum ve gelişim özelliklerinin tespit edilmesi, son derece güç ve bir o kadar da önemli bir problemin cevaplanması olarak görülmektedir (Kayan, 1998). Bu nedenle yerşekilleri üzerindeki oluşum ve gelişim süreci, değişik yerşekillerinin meydana gelmesine imkân sağlayan farklı litolojik istiflerin bulunduğu alanlarda, çok yönlü şekillendirici faktörlerin denetiminde, geçmişten günümüze mekânın geçirdiği jeomorfolojik gelişimin belirlenmesiyle çözümlenebilir (Ekinci, 2011; Özşahin, 2013a).

2 Yeryuvarının küçük bir parçasına karşılık gelen, konum ve özellikleri aşağıda belirtilmiş olan inceleme sahasında, tüm yeryuvarı üzerinde olduğu gibi, çok değişik ve çeşitli yerşekilleri meydana gelmiş ve gelmektedir. Bu yerşekillerinin oluşumunda etkili olan etmen ve süreçler, zaman zaman insan hayatında olumlu veya olumsuz yönde çeşitli etkiler yapmaktadır. Sağladıkları yararların yanı sıra, bazen de birtakım problemlere neden olur. Bu nedenle jeomorfolojik özellikleri detaylı bir şekilde ortaya çıkaran çalışmalar, söz konusu problemlerin önlenmesi veya zararlarının en aza indirilmesi, kontrolü ve çözümüne yönelik son derece önemli bilgiler için, temel bir araç olarak kullanılmaktadır (Kayan, 2000). Aslında yapılması gereken yerşekillerinin mekânsal sorunlarının tanımlanması ve bunların orijinlerinin analizidir (Hammond, 1964; Zakrzewska, 1974-1977). Bu bakımdan jeomorfolojik özelliklerin açıklanması ve yerşekillerinin mekânsal dağılışlarıyla alakalı çalışmalara ağırlık verilmelidir.

Ġnceleme Sahasının Konumu ve Genel Coğrafi Özellikleri

İnceleme sahası, Türkiye’nin kuzeybatı kesiminde, Marmara Bölgesi’nin hem Ergene hem de Çatalca-Kocaeli Bölümü’nde yer almakta olup, Şarköy-Marmara Ereğlisi arasındaki Marmara Denizi akaçlama havzasını kapsamaktadır (Şekil 1). Marmara Denizi’ne doğru bir hilal şeklinde uzanan inceleme sahasının yüzölçümü 959 km², çevre uzunluğu ise 170 km’dir. İnceleme sahası, idari olarak Tekirdağ ili sınırları dâhilinde kalmaktadır (Şekil 1; Foto 1-2). Coğrafi Koordinat Sistemine göre 28°59'28'' – 29°58'28'' doğu boylamları ile 40°47'46'' –

3 41°15'40'' kuzey enlemleri arasında kalan inceleme sahası, Üniversal Transverse Mercator (UTM) projeksiyon sisteminin koordinatlarına göre Kuzey 35 numaralı zonun 4567331.19 kuzey ve 4519229.84 güney ordinat eksenleri ile 746854.12 doğu ve 668431.46 batı apsis eksenleri arasında konumlanmaktadır (Şekil 1).

Şekil 1. İnceleme sahasının lokasyon haritası

KD-GB uzanımlı olan bu alanın, kuş uçuşu uzunluğu doğu ile batısı arasında en fazla 72.2 km, genişliği ise güneyi ile kuzeyi arasında en fazla 61.9 km’dir. İnceleme sahasının en yüksek noktası, 1/25.000 ölçekli haritaya göre Ganos (Işıklar) Dağı üzerinde yer alan 924 m yükseklikteki Uçaktaşı (Radar) T’dir. En alçak noktası ise deniz seviyesidir. Bu duruma göre inceleme sahasındaki yükselti farkı 924 m, ortalama yükselti ise 142.83 m’dir (Şekil 2).

4

Foto 1. İnceleme sahasından bir görünüm (Ön planda Namık Kemal Üniversitesi Değirmenaltı Yerleşkesi, sol tarafta Atatürk Ormanı, geri planda ise Tekirdağ şehir

merkezi görülmektedir)

Foto 2. İnceleme sahasından bir görünüm (Geri planda Tekirdağ şehir merkezi görülmektedir)

5

Şekil 2. İnceleme sahasının topografya haritası

İnceleme sahasında Orta-Üst Eosen’den günümüze kadar çeşitli yaş ve türde değişik litolojik birimler bulunur. Ganos Dağı civarında temele ait formasyonların izlendiği inceleme sahasında, en genç oluşuklar akarsuların güncel vadi tabanlarında ve aktüel dalga birikiminin olduğu kıyı kesiminde görülmektedir. Tektonik olarak Lavrasya ve Anadolu kıtaları arasında yer almakta olan inceleme sahası, Türkiye’nin tektonik birliklerinden Trakya Havzası’nın güneyinde yer alır (Okay ve Yurtsever, 2006). Aynı zamanda bu alan Kuzey Anadolu Faylar ailesinin batı uzantısında bulunan Ganos (Saroz-Gaziköy) fayı’nın etkisi altındadır (Yaltırak, 1996).

6 Jeomorfolojik olarak çeşitli yerşekillerinin görüldüğü bu alanda aşınım ve birikim yüzeyi şeklinde gelişmiş platolar en geniş sahayı kaplamaktadır. İnceleme sahasının en yüksek yeri olan Ganoslar dağ, alçak kıyılar ve akarsu vadi tabanları ova morfolojilerini meydana getirmektedir. Havza alanının en dikkat çekici elemanter yerşekilleri ise Marmara Denizi kıyısı boyunca denize ulaşan akarsuların meydana getirdikleri deltalar ve bu denize doğru eğim kazanmış çeşitli yükselti seviyelerinde yer alan denizel taraçalar’dır. İnceleme sahası esas itibariyle flüvyal süreçlerin farklı yapılar ve litolojiler üzerindeki aşındırma ve biriktirme faaliyetleri sonucunda şekillenmiştir. Buna göre sahanın uzun jeomorfolojik gelişimi sırasında iklim şartlarında yaşanan farklılıklara rağmen, inceleme sahası flüvyal morfojenetik bölge sınırları içerisinde bulunmaktadır (Erinç vd., 1985).

İnceleme sahasında, Yarı Nemli Marmara (Geçiş) iklimi egemendir (Koçman, 1993; Şekil 3). Tekirdağ Meteoroloji İstasyonu’nun 1975-2010 yılları arasını kapsayan ölçüm sonuçlarına göre inceleme sahasında yıllık ortalama sıcaklık 13.79 °C, yıllık toplam yağış ise 582.9 mm’dir. Buna göre inceleme sahası Akdeniz iklimi etki alanında yer almasına rağmen yaz kuraklığı Akdeniz iklimindeki kadar hissedilmemektedir. Bu iklim tipi kıyı kesimlerde yarı nemli, dağlık alanlarda ise nemli iklim şeklinde bir karakter gösterir (Dönmez, 1990).

7

Şekil 3. İnceleme sahasının iklim haritası (Koçman, 1993’den yeniden çizilerek)

Marmara Denizi akaçlama havzasını kapsayan inceleme sahasındaki akarsular genellikle kısa boylu ve K-G, B-D, KD-GB şeklinde bir uzanışa sahiptir (Şekil 4). En önemli akarsular Şarköy’den başlamak suretiyle Marmara Ereğlisi’ne doğru sırasıyla; Dişbudak Dere, Hoşköy Deresi, Değirmen Dere, Kirazlı Dere, Ana (Ova veya Yazır) Dere, Cevizli Dere, Ayvalı Dere, Çayırlar Deresi, Gazioğlu Deresi, Ağılovası Deresi, Şerefli Dere ve Bağlar (Aligölü) Deresi’dir.

Yakın çevrede yapılan toprak çalışmalarından elde edilen bilgiler ışığında inceleme sahasında toprak nem rejimi xeric, sıcaklık rejimi ise thermic’tir. Bu nem ve sıcaklık rejimi altında inceleme sahasında Toprak Taksonomisine göre çeşitli toprak serileri gelişim göstermiştir (Ekinci, 1990). Bunlar; Entisol, Andisol, Alfisol, İnceptisol, Mollisol ve Vertisol’lerdir (Özşahin, 2014a; Şekil 5).

8

Şekil 4. İnceleme sahasının hidrografya haritası

İnceleme sahasındaki mineral alterasyonunun çok düşük olduğu (Efe, 2010) yeni oluşmaya başlayan genç topraklar olan Entisol’ler iki alt ordo şeklinde temsil edilir. Bunlardan ilki akarsuların taşıyıp, biriktirdikleri sedimentler üzerinde yer alan Fluvent, ikincisi ise eğimli sahalarda ana materyal üzerinde çok ince bir örtü şeklinde olan Orthent’tir. Bu toprak serisi yaygın olarak Barbaros-Hoşköy arasında Şarköy civarında ve akarsu vadi tabanlarda yayılış gösterir (Şekil 5; Foto 3). İnceleme sahasındaki bazalt anakayası üzerinde gelişmiş Andisol’ler koyu renkli ve iyi ayrışmış bazalt ve cüruflardan oluştuğu için katyon değişme kapasitesi

9 yüksektir (Atalay, 2011). Bu topraklar Karatepe ve Gazioğlu Deresi’nin kaynak kesiminde görülmektedir (Şekil 5; Foto 3). Genel olarak kalsiyum karbonatın önemli ölçüde yıkandığı, orta derecede alkalen reaksiyondan çok hafif asit reaksiyona doğru değişmenin yaşandığı ve katyon değişme kapasitesi ile bitki besin maddeleri yönünden zengin (Atalay, 2011) olan Alfisol’ler inceleme sahasının kuzeyinde tanımlanmaktadır (Şekil 5; Foto 3).

Şekil 5. İnceleme sahasının toprak haritası (Ekinci, 1990 ve arazi gözlemlerinden yararlanılarak)

Anakayanın hızlı bir şekilde ayrışması sonucunda oluşan ve tam olgunlaşmamış olan topraklar olan İnceptisol’ler inceleme sahasının kuzeybatısında, batısında ve güneybatısında dağılış gösterir (Şekil 5; Foto 3).

10

Foto 3. İnceleme sahasında yer alan farklı toprak serilerinden görünüm (a: Orthent, b: Fluvent, c: Andisol, d: Alfisol, e ve f: İnceptisol, g: Mollisol, h: Vertisol)

11 Genellikle yumuşak formasyonlar üzerinde görülen Mollisol’ler düz veya hafif eğimli yüzeylerde yayılış göstermektedir (Efe, 1999). Bu toprak ordosu sahanın kuzey kesiminde parçalı bir şekilde bulunur ve verim açısından da oldukça verimlidir (Atalay, 2011). İnceleme sahasında bulunan Vertisol’ler ise genellikle kireç bakımından zengin killi marnlı ana materyal üzerinde gelişmiş A ve C horizonuna sahip olan topraklardır (Atalay, 2011). Bu topraklar inceleme sahasının kuzeyinde mevcuttur (Şekil 5; Foto 3).

Doğal bitki örtüsü bakımından, Türkiye bitki coğrafyası ve flora bölgelerine göre Holarktik Flora Aleminin Akdeniz Bölgesi sınırları içerisinde kalan (Atalay, 2011), inceleme sahasında (Şekil 6) hakim olan iklim tipine bağlı olarak oluşan doğal bitki örtüsü, iç kısımlarda kurak orman, kıyı kesimlerde yarı nemli orman, dağlık alanlarda ise nemli orman şeklindedir (Dönmez, 1990; Foto 3). Ganos Dağı’ndan güneye inildikçe yağış azalmasına bağlı olarak maki formasyonu yayılış gösterir (Güngördü, 1999).

Şekil 6. Türkiye’nin fitocoğrafya bölgelerine göre inceleme sahasının konumu (Atalay, 2011’den yeniden çizilerek)

12 İnceleme sahasında insan etkisinin yoğun olarak hissedildiği sahalar insanın ormanı tahrip etmesi sonucunda antropojen step sahası karakteri kazanmıştır (Dönmez, 1990). Güncel olarak inceleme sahasında yerleşim alanları, tarım alanları, mera alanları, bağ alanları, çayır alanları, çalılık ve fundalıklar, orman alanları, maden sahaları ile çıplak toprak ile taş yüzeyleri olmak üzere çeşitli arazi kullanımı ve arazi örtüsü (AKAÖ) sınıfları mevcuttur (Harita 7; Foto 4).

Şekil 7. İnceleme sahasının arazi kullanımı ve arazi örtüsü (AKAÖ) haritası (Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın Ulusal Arazi Örtüsü Sınıflandırma sistemindeki verilerinden yararlanılarak)

13

Foto 4. İnceleme sahasında yer alan farklı arazi kullanımı ve arazi örtüsü (AKAÖ) sınıflarından görünüm (a ve b: Yerleşim alanları [Tekirdağ (a), Şarköy (b)], c: Tarım alanları, d: Mera alanları, e: Bağ alanları, f: Çayır alanları, g: Çalılık alanlar (Zeytinlikler), h: Fundalık alanları, ı: Orman alanları, i: Su yüzeyleri, j: Maden sahaları [Karatepe’deki maden işletme sahası], k: Çıplak toprak ile taş yüzeyleri)

İnceleme sahasında, hızlı nüfus artışı ve yanlış arazi kullanımı ile doğal şartların değiştirilmesi jeomorfolojik gelişimi antropojenik bir süreç şekline dönüştürmektedir. Bu olumsuz durumun neticesinde yerşekilleri ile insan arasındaki ilişki, bazı alanlarda yerşekillerinin değiştirilmesine veya düzenlenmesine kapı aralamış ve antropojenik yerşekillerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

14 Çeşitli sayı ve boyutlarda ana ve elemanter yerşekillerine sahip olan inceleme sahası, jeomorfolojik gelişim süreci içerisinde genel olarak aşınım yüzeyi karakterinde meydana gelmiştir. Bu sahada, dağ, plato ve ova olmak üzere ana yerşekillerinin tümü mevcuttur. Aynı zamanda bu alanda ana yerşekillerinin yanında akarsu, kıyı ve volkan topografyalarına ait elemanter yerşekilleri de bulunur.

İnceleme sahasında jeolojik takvimin yaprakları tersine çevrildiğinde hem jeolojik, hem de jeomorfolojik mazide birçok hadise yaşanmıştır. Aslında genel olarak bugünkü morfolojinin şekillenmesi, tektonik ve östatik hareketler ile iklim ve iklimde meydana gelen değişmeler olarak iki ayrı mekanizmanın denetiminde gerçekleşmiştir.

Amaç ve Kapsam

Yerkabuğu üzerinde veya içinde, iç ve dış etmenler ile süreçler tarafından oluşturulan yerşekillerini tasvir etmek, onların oluşum ve gelişimleri ile coğrafi dağılışlarını nedenleriyle birlikte ortaya koymak jeomorfoloji biliminin temel amacıdır (Ekinci, 2011). Bu çalışmada jeomorfoloji biliminin genel amaç ve ilkeleri doğrultusunda, inceleme sahasına ait jeomorfolojik özelliklerin ortaya konulması hedeflenmektedir. Böylece doğal çevrenin yapısını meydana getiren unsurlardan jeomorfoloji alanındaki boşluğu bir parça da olsa doldurarak Türkiye jeomorfolojisine katkı sağlamaya ve bundan sonra yapılacak çalışmalara belirli bir altyapı oluşturmaya çalışılmıştır. Bu ve benzeri çalışmaların artması yaşama ortamının ayrı bir unsuru olan doğal çevre özelliklerinin bilinmesini ve tanınmasını sağlanacağı için çeşitli hedeflere yönelik planlama ve faydalanma çalışmalarının

15 yürütülmesine (Koçman, 1989), insanın doğal çevreyi sevmesine ve korumasına destek olacaktır (Kopar, 2010; Özşahin, 2014b). Aynı zamanda bu tür çalışmalar kamu ve özel sektörce yapılacak yatırımların isabetli olmasına da katkı sağlayacaktır (Zeybek, 2010).

Çalışmanın temel hedefi kapsamında ışık tutulacak bir başka konuda kıyı jeomorfolojisine ait yerşekillerinin incelenmesidir. Zira kıyı morfolojisinin müzesi durumunda ve göl kıyıları hariç 9000 km’yi bulan deniz kıyısı uzunluğuna sahip bir ülke olmakla birlikte, yurdumuzda kıyı ve ona ait jeomorfolojik özelikler yeterince çalışılmış değildir (Ekinci, 2009; Ekinci ve Özşahin, 2013). Bu durum birçok araştırmacının da dikkatini çekmiştir (İnandık, 1957; Pirazzoli vd., 1993; Uzun, 1995; Pekcan, 2000). Literatürün zenginleşmesi ve bilimsel verilerin artması konu hakkında yapılacak planlamalara destek olacaktır. Buna mukabil hem doğal, hem de beşeri sebeplerin kıyıda oluşturacağı değişimin sonuçlarını daha iyi anlayabilmek için benzer çalışmalarda sayı ve nitelik bakımından artış sağlanması oldukça elzemdir (Korkmaz vd., 2010).

Dağ, plato ve ova olmak üzere ana ve bunların yanında delta ve taraça vs. gibi elemanter yerşekillerinin bulunduğu inceleme sahası, jeomorfolojik özellikleri bakımından ortaya konulması gereken birçok problem içermektedir. Topografyanın nasıl yükseldiği, parçalandığı ve değişime uğradığı; değişik litolojik seriler üzerindeki yerşekillerinin özellikleri ile oluşumu ve gelişimi; akarsu ağının oluşumu ve gelişimi ile sahadaki etkinlik durumu; aşınım yüzeylerinin özellikleri ve yaşlarının tespiti; röliyefin ana ve elemanter unsurları ile bu unsurların jeomorfolojik tarihçesinin belirlenmesi; orojenik karakterdeki

16 Paleotektonik ve epirojenik karakterdeki Neotektonik dönem ile yapısal unsurlarının aydınlatılması bu problemlerin başlıcalarıdır.

Yukarıda açıklanan bütün bu problemlerin belki fazlasıyla var olduğu inceleme sahası, birbirinden farklı çok çeşitli yerşekilleriyle polisiklik (çok devreli) özellikler gösteren, bu bakımdan değişik morfolojik gelişim ile farklı etmen ve süreçlerin eseri olan bir topografyaya sahiptir. Dolayısıyla çalışmamız, buradaki topografyanın unsurlarını belirleme ile bunların oluşum ve gelişimleri üzerine odaklanmıştır. Böylece çalışmanın amacı, inceleme sahasındaki yerşekillerinin belirlenerek sınıflandırılması ile bunların nasıl oluştuğunun açıklanması; başka bir ifade ile bu sahada geçmişte olup bitenleri anlamak ve ifade etmektir.

Çalışmanın Şarköy-Marmara Ereğlisi arasındaki Marmara Denizi akaçlama havzası dahilinde yürütülmesinin nedeni ise bu sahanın oldukça farklı yerşekillerini barındırmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca daha önce yapılmış jeomorfolojik çalışmaların ise ya daha yerel (Önen, 1965; Başkütük, 1972;

Yenilmez, 1972; Chaput, 1974; Çıkrıkçılı, 1976; Sönmez, 1979; Pur, 1984; Erkal, 1987; Kaya, 1988; Hancock ve Erkal, 1990; Abdioğlu, 1991; Altın, 1992; Sekin, 1993; Kaya, 1999; 2000) ya da daha bölgesel (Ardel, 1957; 1960; Erol, 1981; 1982; 1989; Erinç vd., 1985;

Altın, 2000; Ertek, 2011) alan kapsamasına rağmen, bu sahaya tam olarak odaklanılmadığı için ilgili alanın çalışılması tercih edilmiştir.

Araştırma amacı çerçevesinde “ġarköy-Marmara Ereğlisi arasındaki Marmara Denizi akaçlama havzasının jeolojik özellikleri nasıldır? Bu sahada hangi yerĢekli jenerasyonları ve yerĢekilleri mevcuttur?

Bunların özellikleri nelerdir? Sahada yaĢanan jeomorfolojik oluĢum

17 ve geliĢim süreci nasıl gerçekleĢmiĢtir?” şeklindeki araştırma sorularına da yanıtlar aranmıştır.

İnceleme sahasının jeomorfolojisinde etkili olan başlıca faktörler ve jeomorfolojik özelliklerinin açıklanması; sonrasında ise bu faktörler ve jeomorfolojik özelliklere göre ortaya çıkan röliyef şekillerinin oluşumuna ve gelişimine etkileri bakımından değinilmesi çalışmanın kapsamını belirlemektedir.

Yukarıda belirtilen amaç, araştırma soruları ve kapsam doğrultusunda hazırlanan bu araştırmanın çalışma süresi boyunca bazı güçlüklerle ve fırsatlarla karşılaşılmıştır. Zira bu etkenlerin jeomorfolojik çalışmaların tamamlanma sürecini ve kalitesini etkilediği ifade edilmiştir (Özşahin, 2013a). Öncelikle araştırma güçlükleri olarak beliren problemler gerek veri temini, gerekse veri toplama süresi boyunca çalışmayı yavaşlatmıştır. Bunlar;

1) Jeomorfolojik özellikleri kamufle eden bitki örtüsünün varlığı,

2) Jeomorfolojik birimleri ortadan kaldıran veya gizleyen yerleşme, antropojenik tesisler vs. gibi beşeri müdahalelerdir.

İlgili araştırma güçlüklerinin yanında çalışmanın daha uygun koşullar altında geçmesini ve hız kazanmasını sağlayan bazı gelişmelerde bulunmaktadır. Bunlar ise,

1) Bazı sayısal haritalama verilerinin HGK (Harita Genel Komutanlığı) veri arşivinden temin edilmiş olması,

2) Alanın eskiden beri üzerinde çalışılan bir sahaya tekabül etmesi,

3) Arazi çalışmaları için ulaşım imkânlarının yeterli düzeyde olması’dır.

18

Materyal ve Yöntem

Şarköy-Marmara Ereğlisi arasındaki Marmara Deniz akaçlama havzasının jeomorfolojik özelliklerinin incelenmesini temel amaç olarak benimsenerek hazırlanmış bu çalışmanın hazırlık safhasında, öncelikli olarak konu ve alan bakımından ilgili literatür taranarak gözden geçirilmiştir. Bunun için YÖK Tez Merkezi, İstanbul, İstanbul Teknik, Ankara ve Ortadoğu Teknik Üniversitelerinin kütüphaneleri, MTA (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü) ve OGM (Orman Genel Müdürlüğü) gibi kurum ve kuruluşlardaki basılı ve görsel kaynaklardan yararlanılmıştır. Ayrıca internet kaynakları olarak güncel makale ve kitaplar da kullanılmıştır. Bundan sonraki aşamada harita analizleri gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda temel materyal olarak HGK tarafından hazırlanan 1/25.000 ölçekli KIRKLARELİ F18; c3; F19; c1, c2, c3, c4, d2, d3, d4 ve BANDIRMA G18; a3, b1, b2, b3, b4, c1, d1, d2, d3, d4; G19; a1, b1, b2 numaralı topografya haritaları kullanılmıştır. İnceleme sahasına ait jeolojik özellikler, MTA tarafından yayınlanmış 1/500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası’nın İstanbul paftası ile jeolojik içerikli çalışmalardan (Şentürk vd., 1998; Altın, 2000; Kayran, 2006) derlenmiştir. Jeomorfoloji haritası, hem topografya ve jeoloji haritalarının detaylı analizleri, hem topografik profiller, hem de arazi çalışmalarına dayanılarak oluşturulmuştur. Ayrıca bu aşamada topografya haritaları kullanlarak oluşturulan SYM (Sayısal Yükseklik Modeli) verisinden, HGK’ndan tedarik edilen farklı yıllara ait değişik ölçekli hava fotoğraflarından ve Google Earth (KMZ) formatında Cnes/Spot Image uydu görüntüsünden de istifade edilmiştir. Jeomorfoloji haritasına öncelikli olarak ana

19 yerşekilleri (dağ, plato ve ova) işlenmiş, daha sonra bu birimlerin üzerine diğer elemanter yerşekilleri genetik sınıflama esası çerçevesinde yerleştirilmiştir. Yerşekli jenerasyonları ise gerek toplanan veriler gerekse ilgili literatür eşliğinde Erol sistemine göre gruplandırılmıştır. Çalışmanın haritalama aşamasında CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) tekniklerinden faydalanılmıştır. Yazılım olarak ArcGIS/ArcMap 10.2 paket programı kullanılmıştır.

Araştırmanın gözlem safhasında inceleme sahasına yönelik sistematik bir şekilde arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu geziler esnasında inceleme sahasındaki jeolojik ve jeomorfolojik özellikler detaylı bir şekilde incelenmiş, literatür bilgileriyle karşılaştırılmış ve taslak haritalar üzerinde düzeltme ve kontroller yapılmıştır. Buna mukabil topografyanın açıklanmasına dair çeşitli uzunluk ve yükseklik ölçümleri de gerçekleştirilmiştir. Son aşamada ise farklı yöntemlerle elde edilen bütün bulgular büro çalışmaları kapsamında metin, şekil ve haritalara aktarılmıştır ve araştırma soruları çerçevesinde yorumlanmıştır.

Önceki ÇalıĢmalar

Bilindiği gibi her türlü bilimsel çalışmada, konu ve alan bakımından uyumlu eski çalışmaların detaylı bir şekilde gözden geçirilmesi bilimsel araştırma yöntemlerinin bir aşamasıdır. Literatür inceleme yoluyla elde edilen bilgiler, araştırma ile ilgili ön gereksinimlerin ve koşulların tanımlanmasını sağlar (Arseven, 2001).

Bu düşünceden hareketle çalışmamızın bu bölümünde temel çerçeve bakımından yapılan çalışmaya katkı sağlayan araştırmalar ele alınacaktır.

20 Chaput (1947) “Türkiyede Jeolojik ve Jeomorfojenik Tetkik Seyahatları” adlı eserinde, inceleme sahasındaki Mürefte bölgesinde incelemelerde bulunmuş ve bu sahadaki taraçaların jeomorfolojik özelliklerini ana çizgileriyle ortaya koymuştur.

Ardel (1956) “Marmara Bölgesinde Coğrafi Müşahedeler” adlı yayınında araştırmacının bölge genelinde yaptığı arazi ekskürsiyonlarından elde ettiği neticeleri kaleme almış ve bölgedeki yerşekilleri konusunda açıklayıcı bilgiler vermiştir.

Ardel ve Ġnandık (1957) “Marmara Denizinin Teşekkülü ve Tekamülü” adlı çalışmada inceleme sahasını kapsayan alandaki gözlem sonuçlarına dayanarak plato sathının ve denizel taraçaların yüksekliği konusunda bilgiler paylaşmışlardır.

Ardel (1957) “Trakya’nın Jeomorfolojisi” adlı çalışmada inceleme sahasınında içinde bulunduğu Trakya Yarımadasının jeomorfolojik özelliklerini ana çizgileriyle açıklamıştır.

Önen (1965) “Tekirdağ-Marmara Ereğlisi Arası Kıyı Kesiminin Morfolojik Etüdü” adlı yayında inceleme sahasının doğu bölgesini kapsayan alanın morfolojik özelliklerinden bahsetmiştir.

BaĢkütük (1972) “Tekirdağ-Ereğli arasındaki Kıyı Taraçalarının Profil Analizleriyle Etüdü” adlı çalışmada inceleme sahasının doğu bölgesini kapsayan mekanda yer alan kıyı taraçalarını yaptığı profil analizleriyle morfolojik açıdan etüt etmiştir.

Yenilmez (1972) “Tekirdağ-Gümrük Kulübesi Arasındaki Kıyı Taraçalarının Jeomorfolojik Etüdü” adlı mezuniyet tezinde bölgedeki kıyı taraçalarının seviyelerini ve yayılma alanları ile diğer jeomorfolojik özellikleri belirlenmiştir.

21 Çıkrıkçılı (1976) “Tekirdağ-Mürefte Arasının Jeomorfolojik Etüdü” adlı eserde inceleme sahasının bir kısmını kapsayan alanın jeomorfolojik özelliklerini açıklamış ve yerşekillerinin genel karakterine değinmiştir.

Sönmez (1979) “Şarköy-Mürefte arasının jeomorfolojisi” adlı araştırmada inceleme sahasının güneybatı kesimini oluşturan alanın jeomorfolojik özelliklerini ana çizgileriyle ortaya çıkarmaya çalışmıştır.

Pur (1984) “Tekirdağ-Şarköy Arası Kıyı Morfolojisi” adlı lisansüstü bitirme tezinde ilgili kıyı sahasının jeomorfolojik özelliklerini irdelemiş, özellikle kıyı bölgesindeki taraça dolgularından aldığı örnekler üzerinde çakıl analizleri gerçekleştirmiştir.

Erkal (1984) “Kuzey Anadolu Fayı’nın Bazı Morfometrik Sonuçları Gaziköy-Şarköy Örneği” adlı eserde inceleme sahası sınırları dahilinde kalan ilgili alandaki denizel sekilerin konumları, ötelenmiş sekiler, çarpılmış bloklar, aşınım yüzeylerinin düşey dağılımları gibi morfolojik özelliklerin hem KAF hem de KB uzanımlı normal faylarla ilişkilerini ele almıştır.

Erinç vd. (1987) “Batı Anadolu ve Trakya Uygulamalı Jeomorfoloji Haritası 1/500.000” isimli çalışmada inceleme sahasının da içinde bulunduğu Batı Anadolu ve Trakya’daki muhtelif bölge ve yörelerin yapısal, dinamik ve uygulamalı jeomorfolojisine yönelik açıklamada bulunmuşlardır.

Dönmez (1987) “Trakya’nın Bitki Coğrafyası” adlı eserinde inceleme sahası dahilindeki jeomorfolojik özelliklere ana çizgileriyle değinmiş ve sahadaki bitki örtüsünü detaylı bir şekilde irdelemiştir.

22 Abdioğlu (1991) “Marmara Akarsu Havzasının Sarımeşe Sırtları İle Marmara Ereğlisi Arasındaki Kesimin Jeomorfolojisi” adlı çalışmada inceleme sahasının doğu kesimini kapsayan alanın yerşekillerinin gruplandırılması, yayılış alanlarının tespit edilmesi ve bunları oluşturan etmen ve süreçlerin belirlenmesi ile jeomorfolojik gelişimlerinin ortaya konulması üzerinde durmuştur.

Altın (1992) “Işıklar (Ganos) Dağı ve Çevresinin Neotektonik Dönem Jeomorfolojik-Tektonik Gelişimi” adlı yayında, ilgili sahanın jeomorfolojik özelliklerini ve Neotektonik dönemdeki gelişimini etüd etmiştir.

Sekin (1993) “Bolayır-Şarköy-Gaziköy Çevresinin Jeomorfolojik Etüdü” adlı çalışmada, ilgili alanın jeomorfolojik yapısı ile tektonik ve güncel morfodinamik özelliklerini açıklamıştır.

Yaltırak (1995a) “Gaziköy - Mürefte Arasının Sedimantolojisi ve Tektoniği” adlı yayında araştırma sahasına ait jeolojik ve tektonik yapı özelliklerini ayrıntılı bir şekilde irdelenimiştir.

Yaltırak (1996) “Ganos Fay Sisteminin Tektonik Tarihi” adlı çalışmasında Ganos fay zonunun tektonik olarak oluşum ve gelişimini değerlendirmiştir.

Kaya (1999) “Uydu görüntüleri ve Sayısal Arazi Modeli Kullanılarak Kuzey Anadolu Fayı Gelibolu-Işıklar Dağı Kesiminin Jeomorfolojik-Jeolojik Özelliklerinin İncelenmesi” isimli çalışmasında inceleme sahasının Ganos Dağı kesiminin uzaktan algılama ve sayısal arazi modeli kullanarak jeomorfoloji, jeoloji ve tektonik yapı özelliklerini açıklamıştır.

Kaya (2000) “Determination of Geomorphological Characteristics around of the Işıklar Mountain by Using Remote

23 Sensed Data and DEM” adlı yayında, Ganos Dağı çevresinin jeomorfolojik özelliklerini uzaktan algılama verileri ve SYM kullanarak tespit etmiştir.

Altın (2000) “Trakya’da Yerşekillerinin Neotektonik Dönem Jeomorfolojik Gelişimleri” adlı eserde inceleme sahasını da kaplayan Trakya Yarımadasının Neotektonik dönemdeki jeomorfolojik gelişimini sunmuş ve yerşekillerini ana çizgileri ile tarif etmiştir.

Okay vd. (2008) “Ganos Fay Zonu ve çevresinin Oligosen sonrası tektonik evrimi: Trakya'da paleotektonik dönemden neotektonik döneme geçişin niteliği” adlı proje raporunda Ganos Fay Zonu’nun ayrıntılı bir yapısal-jeolojik haritasının yapmış ve bölgedeki Eosen-Miyosen istiflerinin stratigrafik, yapısal ve sedimantolojik özellikleri detaylı bir şekilde açıklamışlardır.

Ertek (2011) “Jeomorfolojik Birimlerine Göre Trakya’nın Jeomorfolojisi” adlı yayında Trakya Yarımadasının ana jeomorfolojik birimlerini ilgili literatür eşliğinde tanıtmıştır.

Çınar Yıldız (2013) “Ganos Fayı Boyunca Geç Senozoyik Yaşlı Gerilme Durumları, KB Türkiye” adlı çalışmada Ganos fayı boyunca fay topluluklarının kinematik analizi, depremlerin odak mekanizması ters çözümleri ve uydu görüntüleri üzerinde uzaktan algılama çalışmalarıyla Ganos Fayı ve bölgedeki Geç Senozoyik yaşlı gerilme durumları belirlenmiştir.

24

1. JEOLOJĠK ÖZELLĠKLER

Temel amacı bugünkü yerşekillerinin incelenmesi olan jeomorfoloji biliminde yerşekillerinin oluşumunun ve gelişiminin açıklanabilmesi için jeolojik özelliklerinin de bilinmesi gerekir (Erol, 1979). Bu bakımdan inceleme sahasının jeolojik özellikleri jeomorfolojik özelliklerine etkisi yönüyle ele alınmıştır. Jeolojik olarak Trakya Havzası’nın güney kesiminde yer alan (Çınar Yıldız vd., 2013; Şekil 8) inceleme sahası, sismotektonik faaliyetlerin aktif olduğu Kuzey Anadolu Fay Zonu üzerinde bulunmaktadır. Bu nedenle jeolojik özellikler bakımından da çeşitlilik gösterir (Şengör, 1979;

Şengör ve Canitez, 1982; Şengör vd., 1985; Crampin ve Evans, 1986;

Wong vd., 1995; Görür vd., 1997; Barka vd., 1998; Okay vd., 1999;

Parke vd., 1999; Yiğit, 2006). Bu bölümde inceleme sahasının jeolojik özellikleri jeomorfolojik özelliklere etkisi yönüyle stratigrafi ve tektonik başlıkları altında ele alınıp, değerlendirilmiştir.

Şekil 8. İnceleme sahasının jeolojik olarak konumu (Okay, 2014’ten değiştirilerek)

25

1. 1. Stratigrafi

Bilindiği gibi yerkabuğunun malzemesini oluşturan kayaçlar, jeolojik zamanlar boyunca çeşitli şekillerde gelişim göstermiş ve uygun alanlarda litolojik istifler meydana getirmiştir. Bu istiflerde biriken malzemelerin petrografik ve mineralojik özellikleri ile jeolojik yapı özelliklerinin bilinmesi yerşekillerinin oluşum ve gelişimlerinin açıklanmasında kolaylık sağlar. Yine bu olguya bağlı olarak şekillenen fiziksel ve mekanik özelliklerin tespit edilmesi ve litolojik istiflerine göre ayrılması da jeolojik özelliklerin jeomorfolojik şekillenmeye neden olan etkisinin ifade edilmesine yardımcı olur. Bu nedenle aşağıda inceleme sahasının stratigrafik özellikleri detaylı bir şekilde izah edilmiştir. Sadece Senozoyik zamana ait istiflerin yer aldığı inceleme sahasında Orta-Üst Eosen’den günümüze kadar farklı yaş ve litolojide çeşitli jeolojik formasyonlar yayılış gösterir (Şekil 9;

10; 11; 12; 13). Bilhassa bölgenin oluşum ve gelişimi itibariyle birçok yapısal hareketin izlerini taşıması bu durumun oluşmasında etkili olmuştur.

1. 1. 1. Gaziköy Formasyonu: KumtaĢı, silttaĢı, silisifiye tüf

Önceleri üye aşamasında değerlendirilen bu istif, daha sonra formasyon olarak tanıtılmıştır. İnce kumtaşı, silttaşı, ve silisifiye tüf serileri içeren koyu gri renki şeyllerden oluşan birim, derin deniz ortamında çökelmiştir (Foto 5; Şekil 12; 14).

26

Şekil 9. İnceleme sahasının genelleştirilmiş ölçeksiz stratigrafik kesiti

27

Şekil 10. İnceleme sahasındaki Ganos fayının kuzey ve güneyini temsil eden genelleştirilmiş stratigrafik kesit (Yaltırak, 1995a)

28

Şekil 11. İnceleme sahasında Ganos fayının kuzey ve güneyinin detaylı jeoloji haritası ve kesitleri (Yaltırak, 1995a)

29

Şekil 12. İnceleme sahasının jeoloji haritası

Gaziköy Formasyonu içinde asitik tüfler oransal olarak % 5’den azdır. İki tip tüf seviyesi ayırtlanmış olup, birinci seviyeyi herhangi bir ikincil taşınma izi göstermeyen ignimbrid, ikinci seviyeyi ise volkanik olmayan tanelerin volkanik kökenli taneler ile beraber bulunduğu daha yaygın görülen epiklastik oluşturur. Epiklastik tüfler içinde bolca özşekilli plajiyoklas ve camsı hamurlu andezitik volkanik kaya parçaları yer alır (Şekil 15). Bu tanelere mikritik ve sparitik karbonat taneleri ve nummulit türü foraminifer parçaları eşlik eder.

Ayrıca asitik tüfler dışında sahil bölgesinde şeyl ve silttaşları arasında, dört metre kalınlıkta bazaltik bir akıntı da saptanmıştır (Okay vd., 2008). Ganos Dağı’ndaki Eosen-Oligosen istifinin en alt kesimini oluşturan bu istifin kalınlığı 673 m ölçülmesine rağmen, 1000 m

30 olduğu tahmin edilmektedir. Ganos Dağı’nın güney eteklerinde KD ve GB uzanımlı yüzeylenen (Şekil 14) bu formasyonun yaşı, Orta-Üst Eosen’dir (Siyako, 2006). Havza düzlüğü ortamında birikmiş olan bu istif, altındaki ve üzerindeki formasyonlarla dereceli geçişli bir karakterdedir (Şentürk vd., 1998). Gaziköy Formasyonununda görülen dalga izlerne dayanılarak paleoakıntıların kuzeydoğu yönüne doğru aktığı ileri sürülmüştür (Okay vd., 2008; Şekil 16).

Şekil 13. İnceleme sahasına ait jeolojik kesitler (a: Şarköy-Uçaktaşı (Radar) tepe arası, b: Hoşköy-Karahisarlı arası, c: Işıklar-Çorlu arası)

31

Şekil 14. Ganos Dağı’nın basitleştirilmiş jeoloji haritası ve kesiti. Gaziköy ve Keşan formasyon büyük bir monoklinalin dik kanadını oluşturmaktadır. Haritadaki noktalı çizgi Ganos Dağı’nın kuzey sınırını göstermektedir (Okay vd., 2008’den değiştirilerek)

32

Şekil 15. Gaziköy Formasyonu içinde bulunan tüf seviyelerinin tek nikolde mikrofotografları (Okay vd., 2008). (a) Plajiyoklas (pl) ve andezitik volkanik (volc) taneler killi bir hamur içinde yer almaktadır. Solda fotografın merkezinde yer alan volkanik tanesi sağdaki fotografta büyütülmüş olarak gösterilmektedir. Plajiyoklas fenokristalleri çok ince taneli camsı bir hamur içinde bulunur. (b) Volkanik (volc) ve plajiyoklas (pl) tanelerinin yanısıra taşınmış nummulitler (numm) içeren epiklastik tüf

33

Foto 5. İnceleme sahasındaki Gaziköy Formasyonundan bir görünüm (Alt kesimde yolun hemen üzerinde gözüken açık renkli bölüm tüf seviyesidir)

Şekil 16. Ganos Dağı ve yakın çevresinin paleo-akıntı yönlerini gösteren jeoloji haritası (Okay vd., 2008)

34

1. 1. 2. Korudağ Formasyonu: ÇakıltaĢı, kumtaĢı, kiltaĢı

Değişik şekillerde tanımlanan Korudağ Formasyonu çakıltaşı ara düzeyli, kumtaşı ve kiltaşı ardalanmasından oluşur (Foto 6).

Formasyonu oluşturan kalın tabakalı kumtaşı ve ince tabakalı kiltaşı ile mercek şeklindeki çakıltaşlarının birbirine göre oranları değişkenlik gösterir ve istif içerisindeki litolojiler yanal olarak birbirleriyle tedrici geçişlidir. Denizaltı yelpaze çökellerinden meydana gelen bu formasyon, Ganos fayının kuzeyinde Gaziköy, güneyinde ise Soğucak Formasyonu ile geçişli bir niteliktedir (Şekil 12). İnceleme sahasında Ganos fayının güneyinde izlenebilen istifin yaklaşık kalınlığı ise 1000 m’dir (Sümengen vd., 1987). Formasyon içeriğinde bulunan fosil bulgularına göre yaşı, Üst Eosen’dir (Şentürk vd., 1998).

Foto 6. İnceleme sahasındaki Korudağ Formasyonundan bir görünüm