Buharlaşma. Atmosferden yeryüzüne düşen yağışın önemli bir kısmı tutma, buharlaşma ve terleme yoluyla, akış haline geçmeden atmosfere geri döner.

BUHARLAŞMA

Buharlaşma

Atmosferden yeryüzüne düşen yağışın önemli bir

kısmı tutma,

buharlaşma ve terleme yoluyla, akış haline geçmeden atmosfere

geri döner.

Bu kayıpların

belirlenmesi özellikle kurak mevsimlerde hidrolojik bakımdan

büyük önem taşır.

Buharlaşma, özetle suyun sıvı veya katı

halden gaz haline geçmesi olayıdır.

Buharlaşma

Su yüzeyindeki moleküller

yeterli bir kinetik enerjiye sahip olduklarında, kendilerini

tutmaya çalışan diğer

moleküllerin çekim etkisinden kurtularak sudan havaya

sıçrarlar. Sudan havaya geçen moleküllerin fazla olması

olayına "buharlaşma" adı verilir.

Buharlaşma

Buharlaşma, su, ıslak toprak, kar, nehir, göl ve deniz yüzeylerinden olabilir.

Buharlaşma, su mühendisliği açısından büyük bir öneme sahiptir.

Özellikle baraj göllerinde (rezervuarlarda) biriken suyun önemli bir kısmı buharlaşma yoluyla atmosfere geri dönmekte ve bu

sudan yararlanılamamaktadır.

Buharlaşma mekanizmasını bilmek ve buharlaşmayı azaltıcı

önlemler almak, su potansiyelinden yararlanma açısından büyük bir önem taşımaktadır.

Buharlaşmayı Etkileyen Faktörler

1. Hava Sıcaklığı: Hava sıcaklığı arttıkça, su yüzeyindeki buhar basıncı (ew) ile hava basıncı (ea) arasındaki fark artar ve buna bağlı olarak da buharlaşma miktarı da artar (Dalton Kanunu).

2. Hava Hareketi (Rüzgar): Rüzgarlı havalarda havanın

hareketi artacağından, su yüzeyi yakınlarında suya doymuş olan hava buradan uzaklaşır, daha az nemli hava bu bölgeye gelir. Sonuç olarak, rüzgâr, hava sirkülasyonunu sağlayarak buharlaşma miktarının artmasına yol açar. «ew» ile «ea»

arasındaki fark artmazsa buharlaşma durur.

3. Radyasyon: Radyasyon, su moleküllerinin

buharlaşmasını sağlayan enerjiyi verir. Buharlaşma, güneş radyasyonunun doğrudan gelmesiyle artar,

gökyüzünün bulutlarla kaplanmasıyla hızını kaybeder.

4. Suda erimiş tuzlar ve su yüzeyindeki kimyasal maddeler: Suda erimiş tuzlar ve su yüzeyindeki kimyasal maddeler buharlaşmayı azaltırlar.

5. Su derinliği: Derin su kütleleri hava

sıcaklığındaki değişmelere daha geç uyabilirler.

6. Atmosfer basıncı: Atmosfer basıncındaki artış su moleküllerinin hareketini kısıtlar, dolayısıyla buharlaşmayı az da olsa azaltır. Bu faktör 1000 m’den fazla seviye farkı olduğunda önem

kazanır.

Buharlaşmayı Etkileyen Faktörler

Serbest su yüzeyinden (Akarsu, göl ve deniz) buharlaşma (E_w)

Herhangi bir bitki örtüsünün bulunmadığı toprak yüzeyinden zemin buharlaşması (E_b)

Nemli bitki yüzey alanlarından buharlaşma (E_t) Bitkilerden buharlaşma (E_t)

Çeşitli bitkilerle örtülü alanlardan toprak buharlaşması (E₁ = E_b + E_t + E_t)

Bölge buharlaşaması (E = E₁ + E_w)

Potansiyel buharlaşma (meteorolojik şartlar altında mümkün olabilecek)

Buharlaşmanın Bileşenleri

Buharlaşmanın Ölçülmesi

Serbest su yüzeyinden buharlaşmayı belirlemede buharlaşma tavası (evaporimetre) denen metal kaplar kullanılmaktadır.

En çok kullanılan tava A sınıfı kabı olarak bilinen buharlaşma kabıdır. Bu tavanın şekli ve büyüklüğü standarttır.

Tavanın çapı 122 cm, derinliği 25.4 cm’dir. Tava 20 cm derinlikte su ile

doldurulur. A Sınıfı Buharlaşma Tavası

Buharlaşmanın Ölçülmesi

Buharlaşma ölçümü, her gün seviye ölçülerek seviyeler

arasındaki farktan belirlenir. Ya da ölçülü kaptan belirli bir seviyeye kadar buharlaşma kabına su konularak belirlenir.

Yağışlı günlerde yağış yüksekliği de ayrıca ölçülerek hesaba katılmalıdır. En az 5000 km² ye bir tava yerleştirilmesi tavsiye edilmektedir.

Ancak tavadaki buharlaşma miktarı ile büyük bir su kütlesindeki (hazne, göl, baraj vb.) buharlaşma miktarı birbiri ile aynı olmaz. Bunun nedeni, tavadaki suyun hava sıcaklığındaki değişmelerden daha çabuk etkilenmesidir.

Zemin ve Kar Yüzeyinden Buharlaşma

• Zemin yüzeyinden buharlaşma, su yüzeyinden buharlaşmaya benzer.

Zemin geçirimliliği az ise su parçacıklarının buharlaşabilmesi için daha fazla direnç mevcuttur.

• Zeminin üst bölgelerinde yeterli su bulunması halinde, zemin yüzeyinden buharlaşma miktarı su yüzeyinden buharlaşma miktarına yakın olur. Yer altı su seviyesinin yüzeyden itibaren 2-3 m’den aşağıda olması halinde buharlaşma ihmal edilebilecek seviyelere düşer.

• Kar yüzeyinden buharlaşma (sublimasyon) miktarı çok rüzgarlı havalarda, günde en fazla 5 mm’ye kadar çıkabilmekle beraber, ayda en fazla 20-30 mm’ye kadar ulaşabilir. Bu değer de aynı şartlarda su yüzeyinden buharlaşmanın % 20-25’i kadardır.

Tahmin Yöntemleri

Su Dengesi Enerji Dengesi

Kütle Transferi

Ampirik Formüller

Veri ihtiyacı ve hata oranı fazla

Pratik Pratik

Buharlaşma Tahmin Yöntemleri

Su Bütçesi Yöntemi

Buharlaşmanın arazi şartlarında direkt olarak ölçülmesi, yağış ve akım ölçümleri gibi her zaman mümkün değildir. Buharlaşmanın belirlenmesinde en çok kullanılan yöntem su bütçesi yöntemidir.

Süreklilik denkleminin belli bir süre için uygulanması ile buharlaşma miktarı bulunur. Süreklilik denklemi su bütçesi yönteminde

buharlaşma için aşağıdaki şekilde yazılabilir:

E = (ΔS + P + Q

) – (Q

+ Q

)

Q₀

E P

Q_ss

Q_s

ΔS

ΔS : Sürenin başında ve sonundaki depolama miktarının farkı (S₂ – S₁) olarak bulunan depolama değişikliği

P : Yağış

Q_s : Yüzey akımı girdisi Q₀ : Yüzey akımı çıktısı

Q_ss : Yeraltı akımı çıktısı (sızma)

E = (ΔS + P + Q

) – (Q

+ Q

)

Enerji Bütçesi Yöntemi

Bir gölden olan buharlaşma miktarını bulmak için en doğru yöntem, enerji bütçesi yöntemidir.

Enerji bütçesi yöntemi, en doğru yöntem olarak kabul edilmesine rağmen, radyasyon, sıcaklık ve buhar basıncı gibi her yerde

ölçülmeyen detaylı atmosferik veri toplanmasını gerektirmektedir.

Süreklilik denklemi buharlaşma için aşağıdaki şekilde yazılabilir:

Q

- Q

- Q

= Q

- Q

Q_N

Q_V Q_b

Q_s

Q_v Q_r Q_e

Q_N : Su kütlesinin absorbe ettiği net radyasyon Q_v : Islak çevrede giren çıkan akımın enerjisi Q_h : Hissedilen ısı transferi Q_s : Kısa dalga güneş radyasyonu

Q_e : Buharlaşma için kullanılan enerji Q_r : Yansıyan kısa dalga radyasyon

Q_Ɵ : Su kütlesinde depolanan enerjideki artış Q_b : Atmosfere giden uzun dalga radyasyon

Q

= Q

- Q

- Q

Q

- Q

- Q

= Q

- Q

Enerji Dengesi Yöntemi

Bütün değişkenler, Langley/gün birimindedir. 1 Langley ise 1 kal/cm²’dir.

E=

𝛒𝐋_𝐞(𝟏+𝐑)

R=γ

𝐞_𝐬−𝐞_𝐚

ρ : Su yoğunluğu (g/cm³)

L_e : Buharlaşma ısınma ısısı (kal/g)

R : Kondüksiyonla kaybedilen ısının buharlaşmasıyla olan oranı

γ : Psikrometre sabiti (0.66 mb/^oC) T_s : Su yüzeyi sıcaklığı (^oC)

T_a : Hava sıcaklığı (^oC)

e_s : Su yüzeyi sıcaklığında doygun buhar basıncı (mb) e_a : Havanın buhar basıncı (mb)

Penman (Birleşik) Yöntemi

Birleşik yöntemlerde aerodinamik ve enerji dengesi yöntemleri birlikte çözülür. Enerji bütçesi ve kütle taşınımı yöntemlerini kulanan Penman (1956), bir gölden olan günlük ve aylık buharlaşmayı tahmin eden yeni bir denklem vermiştir. Penman, çok ince bir açık su yüzeyi kabulü

yaparak aşağıdaki denklemi geliştirmiştir:

E

=

γ+ Δ

E_o : Buharlaşma (mm/gün)

E_a : Buharın kütle transferinde bulunan buharlaşma (mm/gün) Q_n : Serbest su yüzeyinde kalan net radyasyon miktarı

(g.kal/cm²/gün biriminde bulunur ve Penman denkleminde kullanılmak üzere 59’a bölünerek mm/gün birimine

çevrilir)

γ : Psikrometre sabiti (0.66 mb/^oC)

Δ : Doygun buhar basıncı eğrisinin t sıcaklığındaki eğimi (mb/^oC)

α

t

e_s

(mm Hg)

T (^oC)

Δ=tanα=

𝐭_𝟐−𝐭_𝟏

Penman (Birleşik) Yöntemi

Penman denkleminde Δ değeri grafikten bulunur.

Penman (Birleşik) Yöntemi

E

=

γ+ Δ

Formülde Q_n ve E_a değerleri aşağıdaki denklemlerden bulunur:

Q_n = R₁ – R_B = R_C (1 - r) - R_B R_C = R_A (0.20 + 0.48 n / D)

R_B = σ T_A⁴ (0.47 + 0.077 √e) 0.20 + 0.80 n/D) E_a = 0.35 (e_s – e) (0.5 + 0.54 U₂)

Penman (Birleşik) Yöntemi

R₁ : Gözlenen net enerji miktarı

R₂ : Dünyanın net uzun dalga radyasyonu

R_C : Güneşten ve gökten gelen ve yeryüzeyinde ölçülen gerçek kısa dalga radyasyonu r : Yüzeyin yansıtma katsayısı, albedosu (serbest su yüzeyi için 0.06’dır)

R_A : Atmosferin üst (dış) limitine ulaşan güneş radyasyonunun Angot değeri (g.kal/cm²/gün) Bu değer ilgili yerin enleminin ve buharlaşma hesabı yapılan ayın bir fonksiyonu olarak bulunur.

n/D : Gerçek günışığı saatlerinin muhtemel günışığı saatlerine oranı. Muhtemel gün ışığı saatleri ilgili yerin enleminin ve buharlaşma hesabı yapılan ayın bir fonksiyonu olarak bulunur.

σ : Lummer ve Pringsheim sabiti (g.kal/cm²/gün) Bu değer 117.74*10^-9 g.kal/cm²/gün’e eşittir.

T_A : Mutlak yer sıcaklığı (K=t ^oC + 273)

e : Havanın t ^oC’de doygun buhar basıncı (mm Hg) U₂ : 2 m yükseklikte ölçülen rüzgar hızı (m/s)

Kütle Transferi Yöntemi

Sınır tabakası teorisini, türbülansın karışım uzunluğunu ve türbülanslı difüzyon kavramlarını kullanarak su yüzeyinden havaya su iletimi olayı için yapılan teorik analizler sonucu buharlaşma hesabı için formüller ileri sürülmüştür.

E=

𝐭 𝐋𝐧 (𝐳_𝟐/𝐳_𝟏)^𝟐

K : Sabit

e₁, e₂ : Yerden z₁ ve z₂ yükseklikteki havanın buhar basıncı

w₁, w₂: Yerden z₁ ve z₂ yükseklikteki rüzgar hızı T : Ortalama sıcaklık

E : Birim alandan saatte buharlaşan su yüksekliği, mm/saat

* Fazla veri ihtiyacı ve sonuçlardaki hata oranının yüksekliği nedeniyle bu yöntem fazla kullanılmamaktadır.

Thornthwaite-Holzman Formülü:

Ampirik Formüller

En basiti Dalton Kanununun ifadesi olan denklemdir. Buharlaşma miktarının doyma açığı ile orantılı olduğunu ifade eden bu denklemdeki C katsayısını

etkileyen en önemli faktör rüzgar hızıdır.

Meyer Formülü:

Rüzgar hızını da hesaba katar.

w ) )(

R (

Ae

w ) )(

e e

( A E

n w

a w

1 16 1

1 16

8 8













W₈ : su yüzeyinden 8 m yukarıdaki rüzgar hızı, km/saat

e_w, e_a: su yüzeyinin ve havanın buhar basıncı, mm Hg

A : 11 olup küçük su kütlelerinde 15 alınır.

R_n : Nisbi nem

E : Aylık buharlaşma (mm/ay)

Ampirik Formüller

Rohmer Formülü:

) e - W)(e 0,074

(0,44 B)

0,0074 -

(1,465 0,771

E   ^{w a}

W : Rüzgar hızı (km/saat)

e_w, e_a: Su yüzeyinin ve havanın buhar basıncı, mm Hg B : Atmosfer basıncı, mmHg

E : Günlük buharlaşma (mm/gün) A : Göl alanı (m²)

Bütün ampirik formüllerin genel yapısı:

E=A (𝐞_𝐰−𝐞_𝐚)^𝐧 (𝟏 + 𝐛𝐰)

Terleme ve Tutma

Bitkilerin yaşamları için gerekli suyu kökleri ile zeminden çekip

kullandıktan sonra kalan kısmını yapraklarından buhar halinde

havaya vermelerine “terleme”

(transpirasyon) denir.

Terleme, bitkilerin büyüme

mevsimlerinde ve gündüz saatlerinde olur. Topraktan alınan suyun çok azı fotosentezde kullanılır, büyük bir

kısmı kullanım sonrası atmosfere geri döner.

Terleme

• Terleme miktarı bitki cinsine ve iklime göre 0.1-7 mm/gün

arasında değişir.

• Zemin nemine de bağlı olduğundan, zemin

nemi yetersiz

kaldığında terleme

etkinliği de kaybolur.

Terleme

• Zemin nemi ile ilişkili olan gerçek terleme miktarının belirlenmesi zordur.

• Zeminden buharlaşma ve terleme

birbirini etkileyen iki süreçtir. Ancak hidrolojide sadece terlemeyi değil

bitkilerle kaplı topraktan toplam buharlaşma ve terleme kayıplarını belirlemek daha faydalı olur.

• Terlemeyi ölçmede fitometre adı verilen kaplar kullanılabilir.

Tutma

• Bitkilerin buharlaşma kayıpları üzerine etkileri tutma (bitkiler yaprak yüzeylerinde alıkonan ve yağış olarak yeryüzüne düşemeyen su) şeklinde de gerçekleşir.

• Tutma kaybı bitki örtüsünün alansal dağılımına ve bitki cinslerinin tutma kapasitelerine bağlıdır.

• Bitki tarafından alıkonan suyun büyük bir kısmı belli bir süre sonra buharlaşacağından tutma

kayıplarını buharlaşma kayıpları olarak

değerlendirmek hidrolojik açıdan daha pratiktir.

• Tutma miktarı yağış başlangıcında daha fazla olup kısa süreli ve düşük şiddetli yağış alan bölgelerde daha fazla gerçekleşir.

Evapotranspirasyon

Bitki ve ağaçlardan terleme ile zeminden ve su yüzeylerinden

buharlaşma ile kaybolan toplam su miktarına evapotranspirasyon denir (evaporasyon + transpirasyon).

Evapotranspirasyon potansiyel ve gerçek olmak üzere iki şekilde değerlendirilmelidir.

Her zaman yeterli zemin nemi bulunması halindeki (maksimum)

evapotranspirasyona potansiyel evapotranspirasyon (EPOT) adı verilir.

Gerçek evapotranspirasyon ise zemindeki mevcut nem ile kısıtlıdır ve potansiyel evapotranspirasyona (EPOT) kıyasla az olabilir.

Evapotranspirasyona Etki Eden Faktörler

Zemin özellikleri: Zemindeki nem ve zemin cinsi, zemin yüzeyinin durumu.

İklimsel faktörler: Coğrafi bölgenin sıcaklık, yağış, enlem, bağıl nem,

güneşlenme süresi.

Bitki özellikleri: Bitki örtüsünün cinsi, yoğunluğu, bitkinin büyüme evresi.

Evapotranspirasyon Kayıplarının Ölçülmesi

• Kavramsal hidrolojik modeller (örneğin ortalanmış aylık yağış-akış modelleri) yardımıyla su bütçesinden hareketle de tahmini yapılabilir.

• Öte yandan, lizimetre adı verilen

maksimum 1 m çaplı, 1-2 m derinlikte içi toprakla dolu kaplarda istenen bitkileri yetiştirip yağışı, sızma kaybını

(infiltrasyonu) ve kabın ağırlığındaki değişimi ölçerek standart su bütçesi

yardımıyla “gerçek evapotranspirasyon”

belirlenebilir.

Evapotranspirasyon

• Potansiyel evapotranspirasyon

(EPOT) için günlük, aylık ve yıllık zaman ölçeklerinde ampirik

formüller pratikte kullanılmaktadır.

• Fakat gerçek evapotranspirasyon birçok faktöre bağlı olduğundan hesabı kolay değildir.

1. Günlük Evapotranspirasyonu Veren Formüller

Potansiyel Evapotranspirasyon Hesabı

Penman Formülü:

) S , ,

)(

e ,

, ( B ) S , ,

)(

r ( R H

) w , )(

e e

( , E

, A

E , U AH

a a

w a

a

9 0 1 0 092

0 56 0 55

0 18 0 1

55 0 1 35

0

27 0

27 0

2





















 

T: Günlük ortalama hava sıcaklığı, ^oC

A: Doygun buhar basıncı eğrisinin T sıcaklığındaki eğimi (TABLO 2) B: Sıcaklığa bağlı bir sabit (TABLO 2)

R: Günlük ortalama radyasyon (TABLO 3)

r: Yüzeyin yansıtma katsayısı (Albedo) (TABLO 4) S: (aylara ve enleme bağlı)

e_a: Hesap yapılan günde aktüel buhar basıncı, (mmHg) R_a: Hesap yapılan günde nisbi nem

e_w: Hesap yapılan sıcaklıkta havanın doygun buhar basıncı, mmHg (TABLO 1)

e_a= e_w R_a ⁰²²⁶

2

7 2 0

3134

1 h . ] ^.

[ W .

W  

W₂: Yerden (veya su yüzeyinden) 2 m yüksekte rüzgar hızı (m/sn)

W: Yerden h yüksekliğinde ölçülen rüzgar hızı (m/sn)

2. Aylık Evapotranspirasyonu Veren Formüller

a) Blaney-Criddle Formülü:

Potansiyel Evapotranspirasyon Hesabı

0.24 T

0.0311

0.314 -

32) T

(1.8 .

k

100

32) T

p (1.8 k

k . U

t

c t









 

0173 0

4 25

b) Hargreaves Formülü:

c) Thornthwaite Formülü:

T ) R - (1 d k

U  17 _n

U: ET kaybı, mm/ay k_t: İklim faktörü

k_c: Bitki büyüme süresi faktörü (TABLO 5)

p: Güneşlenme faktörü (aylara ve enleme bağlı) (TABLO 6) T: Aylık ortalama sıcaklık, ^oC

U: ET kaybı, mm/ay

k: Bitki büyüme süresi faktörü (TABLO 7) d: Aylık gün ışığı faktörü (TABLO 8)

R_n: Öğle saatlerinde aylık ort. nisbi nem T: aylık ortalama sıcaklık, ^oC

0.5 b

. a

T ) ( b

b T d 10

U

i

i .

a i i















016 0

5 16

12 1

514

1 



 







 



 

12 30

i i

i

D d N

U: ET kaybı, mm/ay

T_i: i ayının ort. Sıcaklığı, ^oC

d_i: Aylık gün ışığı faktörü (TABLO 8) N_i: i ayındaki gün sayısı

D_i: i ayındaki aydınlık süre, saat

Potansiyel Evapotranspirasyon Hesabı

3. Yıllık Evapotranspirasyonu Veren Formüller

a) Coutagne Formülü:

)) T . .

(

P ( .

P

U 0 8 0 14

001

0 ²

 



b) Turc Formülü:

c) Lowry-Johnson Formülü:

3 2

1 2

2

05 0 25

300 9 0

T . T L

) L

. P ( P

U _/









 



 



243 085

0 

 . H U

U: yıllık ET kaybı, mm/yıl P: yıllık ort. yağış, mm/yıl T: yıllık ort. Sıcaklık, ^oC

U: yıllık ET kaybı, mm/yıl

H: Büyüme süresindeki sıcaklığı 0^oC’ın üzerinde olan günlerin maksimum sıcaklıkları toplamı, (derece-gün)

Dünyadaki 254 havzanın verilerini kullanmış.

U: yıllık ET kaybı, mm/yıl P: yıllık ort. yağış, mm/yıl T: yıllık ort. Sıcaklık, ^oC

ABD’deki 20 farklı bölgenin verilerini kullanmış.

T(°C ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

e_w (mmhg) 4,92 5,29 5,68 6,10 6,54 7,01 7,51 8,04 8,61 9,20

T(°C ) 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

e_w (mmhg) 9,84 10,52 11,23 11,98 12,78 13,63 14,53 15,46 16,46 17,53

T(°C ) 21 22 23 24 25 26 28 30 35 40

ew (mmhg) 18,65 19,82 21,05 22,37 23,75 25,31 28,32 31,80 42,20 55,30

TABLO 1. Belli sıcaklıktaki havanın doygun buhar basıncı

T (°C ) 10 15 20 25 30 35 40

A : B :

0,35 12,95

0,48 13,85

0,60 14,85

0,89 15,90

1,05 17,00

1,38 18,10

1,64 19,30

TABLO 2. Penman formülündeki A ve B nin sıcaklıkla değişimi

AY O Ş M N M H T A E E K A

R : 6,0 8,3 11,0 13,9 15,9 16,7 16,3 14,8 12,2 9,3 7,6 5,5

TABLO 3. Penman formülünde 40⁰ Kuzey enlemi için R radyasyon değerleri (mm su buharı gün )

Yü ze y C i n s i r

Nemli toprak (bitki örtüsü yok) 0.10 – 0.20

Killi kuru toprak (bitki örtüsü yok) 0.20 – 0.35

Kumlu kuru toprak (bitki örtüsü yok) 0.25 – 0.40

Tahıl 0.10 – 0.25

Patates 0.15 – 0.25

Pamuk 0.20 – 0.25

Çayır 0.15 – 0.25

İğne yapraklı ağaçlar 0.05 – 0.15

Yaprak döken ağaçlar 0.10 – 0.20

Su yüzeyi (Nisan - Ağustos) 0.06 – 0.08

Su yüzeyi (Şubat - Mart, Eylül - Ekim) 0.08 – 0.10

Su yüzeyi (Kasım - Ocak) 0.10 - 0.12

TABLO 4. Çeşitli yüzeylerin albedo (r) değerleri

Bitki Cinsi AYLAR

III IV V VI VII VIII IX X

TAHIL 1.44 1.32 0.95 --- --- --- --- ---

HAŞHAŞ 0.38 0.59 0.79 0.98 --- --- --- ---

ŞEKER PANCARI --- 0.50 0.74 1.08 1.22 1.20 1.12 ---

YONCA 0.87 1.00 1.07 1.12 1.10 0.07 1.00 0.90

MEYVA --- 0.62 0.87 0.97 0.97 0.80 0.50 0.28

PAMUK --- --- 0.38 0.45 0.95 0.87 0.55 0.35

BAĞ --- 0.67 0.70 0.72 0.80 0.95 0.55 0.38

MISIR --- 0.55 0.75 0.92 0.90 0.75 --- ---

SUSAM --- --- 0.45 0.52 0.68 0.59 0.55 ---

PATATES 0.40 0.60 0.90 0.92 0.90 --- --- ---

YERFISTIĞI --- 0.40 0.48 0.62 0.82 0.95 0.82 0.65

AYÇİÇEĞİ --- 0.48 0.70 0.88 0.85 --- --- ---

NARENCİYE --- 0.69 0.73 0.79 0.80 0.78 0.75 0.68

ZEYTİN --- --- 0.30 0.50 0.80 0.50 0.50 ---

ANASON --- --- 0.36 0.63 0.80 0.78 0.54 ---

SEBZE --- --- 0.41 0.75 0.83 0.72 0.48 ---

TABLO 5. Blaney-Criddle formülündeki K_c değerleri

ENLEM DERECESİ

AYLAR

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

44 6.45 6.59 8.25 9.04 10.22 10.38 10.50 9.73 8.43 7.67 6.51 6.23 42 6.60 6.66 8.28 8.97 10.10 10.21 10.37 9.64 8.42 7.73 6.63 6.39 40 6.73 6.73 8.30 8.92 9.99 10.08 10.34 9.56 8.41 7.78 6.73 6.53 38 6.87 6.79 8.34 8.94 9.92 9.95 10.10 9.47 8.38 7.80 6.82 6.66

36 6.99 6.86 8.35 8.85 9.81 9.83 9.99 9.40 8.36 7.85 6.92 6.79

34 7.40 6.91 8.36 8.80 9.72 9.70 9.88 9.33 8.36 7.90 7.02 6.92

TABLO 6. Her aydaki gündüz saatlerinin yıllık gündüz saatlerine oranı (p)

Bitki Cinsi Aylar

III IV V VI VII VIII IX X

YONCA 0.41 0.70 0.64 0.67 0.74 0.67 0.64 0.40

FASULYE --- --- --- 0.15 0.28 0.66 0.51 ---

MISIR --- --- --- 0.12 0.38 0.42 0.26 0.10

TAHIL 0.50 0.75 0.58 0.12 --- --- --- ---

NARENCİYE 0.41 0.36 0.44 0.43 0.44 0.41 0.41 0.64

CEVİZ --- 0.36 0.43 0.57 0.67 0.63 0.26 0.36

ÇİMEN 0.11 0.25 0.29 0.33 0.31 0.32 0.32 0.22

PATATES 0.55 0.72 0.73 0.62 --- --- --- ---

PİRİNÇ --- 0.32 1.34 1.42 1.41 1.51 --- ---

ŞEKER PANCARI 0.19 0.27 0.55 0.87 0.69 0.36 0.15 0.10

DOMATES --- --- --- 0.32 0.41 0.71 0.67 0.81

TABLO 7. Hargreaves formülünde yeralan k katsayısının değerleri

Ay: O Ş M N M H T A E E K A

d : 0.81 0.81 1.00 1.08 1.20 1.21 1.23 1.14 1.01 0.93 0.81 0.78

TABLO 8. Hargreaves ve Thomthwaite formüllerindeki d değerleri (bu değerler 40 Kuzey enlemi için geçerlidir)

Baraj gölü yüzeyinin küçük tutulması:Baraj yeri

seçilirken, mümkün olduğunca, sığ ve geniş alanlı baraj yerine, derin ve küçük alanlı barajlar tercih

edilmelidir. Çeşitli baraj alternatifleri için, (yüzey

alanı/depolama hacmi) oranları

belirlenip en küçük orana sahip

alternatif seçilmelidir.

Rüzgâr hızının azaltılması: Rüzgâr hızı arttıkça

buharlaşma miktarı da artacağından, rüzgâr hızını

azaltarak

buharlaşma miktarı küçültülebilir. Bu maksatla, göl

yamaçlarında çam

ağaçları yetiştirir. Kimyasal yöntemler: ^Rezervuar yüzeyleri, buharlaşmayı

azaltan ince bir yağ tabakasıyla

kaplanarak buharlaşma azaltılır.

Buharlaşma Kayıplarının Önlenmesi

Baraj göllerinden buharlaşan su miktarı önemli rakamlara ulaşıp büyük su ve para kaybına neden olur. Tedbirler:

• Los Angeles’da kuraklık nedeniyle susuzluk tehdidiyle karşı karşıya bulunan kente su sağlayan barajlardaki suyun buharlaşarak boşa gitmesini önlemek amacıyla toplam maliyeti 300 milyon doları bulan gölge topu projesi başlattı.

Toplar polietilenden üretiliyor ve kaplaması karbon esaslı. Proje çerçevesinde kente su sağlayan barajlardan biri olan Sylmar Barajı'na tam 96 milyon siyah polietilen top bırakıldı.

Buharlaşmanın Önlenmesi İle İlgili Örnek

Çalışma-1

Buharlaşmanın Önlenmesi İle İlgili Örnek Çalışma-2

Hindistan su kanalları üzerine güneşten elektrik üreten güneş panelleri koyarak hem bedava elektrik üretiyor hem de suyun buharlaşmasını

önlüyor.

Kaynaklar

1. Usul, N., 2017. Mühendislik Hidrolojisi, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş., ISBN: 978-9944-344-57-9, Ankara.

2. Bayazıt, M., 1995. Hidroloji, İstanbul Teknik Üniversitesi, ISBN: 975-561- 059-6, İstanbul.

3. Ward, A.D., Trimble, S.W., 2003. Environmental Hydrology, Second

Edition, Taylor & Francis Group, ISBN: 978-1-4200-5661-7, Boca Raton.

4. Avcı, İ., Şen, Z., 2012. Hidroloji Uygulamaları, Birsen Yayınevi, ISBN:

978-975-511-268-5, İstanbul.

5. Subramanya, K., 2013. Engineering Hydrology, 4th Ed., McGraw Hill Inc., ISBN: 978-93-329-0105-6, New Delhi.

6. Hingray, B., Picouet, C., Musy, A., 2015. Hydrology- A Science for Engineers, CRC Press, ISBN: 13-978-1-4665-9059-5, Boca Raton.