ÖZERKLİĞE SAYGI İLKESİ
• Hasta haklarının gelişmesiyle önem kazanmıştır. Hasta haklarıyla ilgili ilk bildirge 1981 yılında Dünya Tabipler Birliği tarafından kabul edilen Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi’dir. Bu bildirgenin ikinci ve üçüncü maddesi hastanın bilgilendirilmesi ve onayının alınması ile ilgilidir.
• 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin imzalanmasıyla birlikte insanların doğuştan kazandıkları birtakım hakları olduğundan söz edilmeye başlanmıştır.
• İnsan hakları yaşamak, eşitlik, özgürlük, kişi güvenliği, siyasal haklar ve mülkiyet hakları gibi birincil haklar; ekonomik, sosyal ve kültürel nitelikli ikinci haklar; ulusların siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel haklarını içeren üçüncül haklar olmak üzere çeşitli bölümlere ayrılmıştır
• Bu haklardan söz edilirken bir de insanların doğuştan kazandıkları “özerklik” ve “kendi yaşamını belirleme”
hakları olduğu saptanmıştır.
• ÖZERKLİK; Bireyin özgür ve bağımsız olarak kendi başına düşünebilme, kendi ile ilgili kararlar verebilme ve bu kararlara dayanan eylemde bulunabilme yeterliliği ve yetkinliğidir.
• Özerklik tek başına bir hak değildir; Her insan özerk doğar ancak, özerkliğini kullanabilmesi ise yeterliliği ve yetkinliğiyle ilgilidir. Birinin yetkinliğinden söz etmek, o kişinin gerekli olgunluğa ve bütünlüğe eriştiği anlamına gelir.
• Yetkin varlık felsefede bütün olumlu nitelikleri tam olarak sahip varlık olarak, tanımlanır. Yeterlik ise bir işi yapma imkanı ve gücünü sağlayan özel bilgidir ve aynı zamanda kişinin görevini yerine getirebilme gücüdür.
Kişinin özerk olması onun özerkliğini kullanabilme yetki ve yeterliliğine sahip olduğunu göstermemektedir.
• Sağlık alanı için özerklik ise gerekli yetkinlik ve yeterliliğe sahip olan hastanın tedavisini seçme yada reddetme hakkıdır.
Özerkliğin 3 biçimde ortaya çıktığı söylenebilir:
1. Düşünce Özerkliği: Karar verirken seçim yapmak, etik değerlendirmelerde bulunma gibi geniş bir etkinliği kapsar.
2. İstenç Özerkliği: Kişinin kendi yargılarına dayanarak bir eylemde bulunup bulunmamaya karar vermekteki özgürlüğüdür.
3. Eylem Özerkliği: Bireyin düşünce ve istenç özerkliğine dayanarak eylemde bulunmasıdır.
ÖZERKLİK SAYGI İLKESİNİN KURALLARI
• Gerçeği söyle
• Başkalarının mahremiyetine saygı göster
• Gizli bilgileri koru
• Hastalara müdahale ederken onam al
• Sorulduğu taktirde başkalarının önemli kararlar almasına yardımcı ol .
KAYNAKLAR
• Tıbbi Etik ve Meslek Tarihi, Recep Aktur, Erdem Aydın, Somgür Y.E., 2001, Ankara
• Erdemir, A.,D., Tıp Tarihi ve Deontoloji Dersleri, Uludağ Üniversitesi Basımevi,1994, Bursa.
• Şehsuvaroğlu, B.,N., Tıbbi Deontoloji, Yayına hazırlayan Arslan Terzioğlu, Genişletilmiş II.Baskı, İstanbul Tıp Fakültesi Vakfı, 1983, İstanbul.
• Erdem Aydın; Tıp Etiğine Giriş, Pegem Yayıncılık, 2001,Ankara.
• Pehlivan, İ., “Yönetsel Mesleki ve Örgütsel Etik”, Pegem Yayıncılık, 1998, Ankara
• http://www.rpsgb.org.uk/pdfs/techregcoundecsumm.pdf
