Prof. Dr.
Dursun
Yıldırım
Armağanı
Pars Yılı
KULDGLU'NUNŞİİRLERİÜZERİNE
Prof. Dr.Şükrü ELÇİN* Saz şairlerimizinbüyük çoğunluğunun şanssızlığı, şiirlerininKlasik
Edebiyatımız'da görüleceğiüzere birer divanda toplanmamiş olmasıdır. Onlarıneserleri hakkındaverilen hükümler, umumiyetle cönklerle mec-mualardan derlenmişmahdut malzeme ile birbirinin tekrarıantolojilere
dayanmaktadır.
Aslında şairlerimizin sanatlarıylaedebiyat ve kültür tarihimiz-deki yerlerini gerçeğe yakınbir surette tayin edebilmek için hayatları
boyunca yazdıklarınınortaya çıkarılmasınave bir külliyat halinde
bas-tırılmasına ihtiyaç vardır.
Halk edebiyatımıziçin ilk öncülerin söylediklerine benzer şekilde
bugünkü araştırmacılarında tarihi ve içtimai sebepleri ileri sürerek ma-zeret arayacaklarınıbiliyorum. Ben, bu konuda pasif kalmak yerine Tür-kiye içinde ve dışındaki kitaplıklarda yapılacak araştırmalar sonunda
lazımmüsbet sonuçlaraulaşacağımızainanıyorum.
İşte bu düşünceletle yaşarken merhum, Cahit Öztelli'nin "Üç Kahraman Şair" adlı eserini elime aldım. Yazarın, tarihi kaynaklarla A~ıkÖmer'in Şairname adlıeserinde itibarlıyerini bulan 17. yüzyılın
ta-runmış şairi Kuloğlu'nun (57) şiirinibir araya getirdiğinigördüm. Bu şiir
lerden bazıları başka araştırıcılardan alınmışmahsullerdi. Kuloğlu'nun
eserleri hiç şüphesizbunlardan ibaretdeğildi. O da; Karaca Oğlan, A~lk Ömer ve Gevheri gibi bir çok şiirler yazmıştı. Onlarınisyandan kurtarma vazifesinin -kolay işlerden kurtulacak- genç araştırıcılara düştüğünü
kendi kendime söyledim.
Kuloğlu,öteden beri benim de dikkatimi çeken birşairdir.Geçenyıl
Macar İlimlerAkademisi Kitaplığı'ndakiTürkçe yazmalarınkünye bil-gisi verilmemişküçükkataloğuelime geçti "Kuloğlu Divanı"isim cümle-siyle karşılaştım. Heyecanlandım.Divan şairi bir Kuloğlu'ndan
he-berdardım. "Şübhebir nüra doğru koşmaktadır"veeizesinden hareketle eserin mikrofilmini getirtmeğe karar verdim. Bir yıl süren sabırlı
ŞÜKRÜELÇİN
yazışmalardan sonra Prof. Dr. G. Hazai'nin delaletiyle gönderilen filmin şairimizeait olmadığını anladım.Üzülmedim diyemem. Ama araştırma heyecanıyla işe sarıldım.Öztelli'nin kitabındabulunmayan (11) şiirini
kısa zamanda tesbit ettim. Hocam Köprülü: "Bir çakıl taşı getirin kafidir, ilmi nesiller tamamlar" dememişmiydi.
Öztelli'nin
lüzumsuz tasarruHarla dolu eserlerinin yayınındansonraki derlemelerle şairimizin şiirleri (lOO)'e yaklaşınağa başladı.Yukarıda söylediklerimin aydınlığa çıkabilmesi şairlerlmizin
di-vanlarınıntesisi ile mümkün olacaktır.Göl maya tutacaktır.Dediklerimi ilgililerin dikkatine sunuyorum.
Metinler:
I;elekte bir dolu nüşettim idi Akıbetiletti beni mest iken Ben böyleolmazı işitmişidim
Yazılmış alnımata elest iken Anda varan kimse o da bizdendir Ruhtur giden bunda kalan bedendir
Kuşumuzferyad ider nedendir Bülbül de gül ileşöyledost iken İştebiz de varsak gerek nazara Herkesinmetaı çıkarpazara Kendi ayagiylegirmişmezara Baba ( )?taşukadar cust iken Her kemaliri olsa gerek zevali Arif olankişianlar mekali
Dervişlerevirir soru suali Giydiklerihırkaile post iken GelKuloğlu doğrusöyle sözünü
Sıdkile Mevla'nadoğruözünü Gafil olmahısedit aç gözünü Felek bir gün bizi alt ider üst iken!
Koşma
Deli gönül neağlarsmgam yime Her demağlamanıngü1mesivardır Adüyaintikam kal ur mu sandm Herkesittiğini bulmasıvardır A~ıklıkbir gizli sır imişince Zeynolmuşbahçesi gülleri gonca Bir dilberin kendi gönlü olunca Tenhaca odaya gelmesivardır
DerKuloğlu şükür birliğineHakk'm Inşallahrakibin ölmesiyakın Kamil dilberlere aldanmasakın
Heman bir yüze gülmesi
vardır-Türki
Felek göçün üstümüzeuğratb
Yaman zaifdüştümben bu gümandan Ustümeuğrayandostun göçüdür Sitemi çok çektim ben bu gümandan İyinin hakkınıkemdür dimenem Kötünün zemminü elden komanam
~amerd sofrasındanlokma yemenem Arifler de bilür beni sirnamdan Nagehan gelürsebaşımabiriş
Var isemüşkilinkarniledanış Konuşursanmerdoğlumerd ilekonuş Gözüm korktu yarnanoğluyamandan
Hacı BektaşVeli benim pirimdir
Arşadirek direk olan ünümdür
Ağlamagözlerim Mevla kerimdir
Kısmetinvar ise gelür Yemen'den ...Kuloğlu çağrırlar adın
Bir zamannazlısıydınSultanMurad'ın
Sitemi çok çektim devr-i zamandan?
***
Ne güzelraratmışol Celle-Celal Konca gü ireyhan canaboyandı
Muhammed Ali'ninadınıdersem Bülbül gafletinden seheruyandı
Ey konca fem koncadehanelenmiş
Domurcuk güllerin heptazelenmiş
Meded har elindenüftadelenmiş
Bülbül figan idüp pervarielendi Dehamnkoncası şekerlerezer
Oturmuşkatiplervasfımyazar Fülfülgerdanınaebrular düzer Bu melekyarasıgökden mi indi
2 Ank. MK. en: 135.
ŞÜKRÜELÇiN Canarıseninvasfıngelmez kaleme Görenaşıklarındurur selama EyKuloğluiki gelmez aleme Bengedayım Mısr'ın Sultanıkendi"
***
Hasretim buncayılsenigörmeğe Didargörüşelimcana n beri gel Elim irmezhatırını sormağa
Didargörüşelimcanarıberi gel Çarh-ıfelek bize bir al itmeden Muhabbetira zail olup gitmeden ümür tamam olup kabre yetmeden Didargörüşelimcanarıberi gel Beni abdal eden lebin ..
Aşkınderyasina tenim .
Dostluğunvar iseşimdidemidir Didargörüşelim canarıberi gel Kör rakiyb taşlarile vardöğün Itdığün yanına kalırsao gün Bihamdillah kadreirişdikbu gün Didargörüşelim canarıberi gel Gönlümi virelden sen melekzade Engeller bizimledüştüinada
Kuloğluider biz gideriz dünyadan Didargörüşelimcanarıberi gel5
Türkı
Güzel benden niçün firar idersin
ilkadarhatırınsayamazmıyız
Bildim ol kendine zarar idersin Biz de bir gayrisin saramazmıyız
Niçün firar idersinçeşrn-i fettanım
Nekıyasidersin benimsultanım Arzıhal virmeğeçekinircanım Hasmınabir cevap viremez miyiz
Kuloğlukalbinde bir geda kuldur Emrinemazhardıristersen öldür
Kabahatımnedir cürmümü bildir Aşkairer yohsa yaramazrruyız"
4 Ank. MK. en:sı. 5 Ank. MK. en: 4453. 6 Ank. MK. en: 4453.
Destan
Acizkaldımben yavrunun elinden Hiç gelmezyanımahergünildedir Bi-vefa dilbere mübtela oldum Gelür mi ola diyi gözümyoldadır Yaranlar bu sevda serdenayrılmaz Subulanık akmayıncadurulmaz Şundaher dilbere gönül verilmez Bülbülün arzusu konca güldedir Ötme bülbül ötme sesin bereli
Dayanmazımdertli yürek yareli Çokolmadıdost kemale ireli
Konmuşdaşakıyorbülbüldaldadır Allıdurnamgelmiş karşımdabakar
Çeşmim ya~ıderyalar gibi akar Iki gülaçılmışnehoşcakokar Birisağdabirisi de soldadır Kaşlarını eğüpgözlerin süzen Görünceaklımınbendini çözen Beni mest eyledişu sarhoşgezen Şişelerkoynunda meze beldedir Niçün heysevdiğimselamalmazsın Kasavet gönlümüngamın almazsın Ağladıkçaçeşmim ya~ınsilmezsin
Işingücün hile lebinbaldadır
N'olaydınyanımagelmeyeydin Kakülünalnınabölmeyeydin Yüze gülüpaklım almayaydın Arzıhal yazdırdım işteeldedir Açnikabınmah yüzünü görelim Sünbülsaçınaltun ile örelim Gel benim ol zevk u safa sürelim Benim muhabbetimtatlıdildedir
Sevdiğimrüyundanhicabı kaldır
Gizlisırlarınıhep bana bildir BuKuloğlubildin bir dane kuldur Beklerişigtni müşkilhaldedir/ Tekerlerne
Dinbabındabana virüp sualin Söylecevabınıbildir efendi ...eyle izhar olsun kemaliri Bilmem bu nice haldir efendi 7 Ank. MK. en: 4453.
ŞÜKRÜELÇİN
Dinleyüpöğüdünalmayankişi Dininintarikınbilmeyenkişi Dört mezheb nicedir bilmeyenkişi
Huda'ya ol nice kuldur efendi Evvel namaz abdest sorulur kula Farz ile sünnetkaçtırbile Dinle sana ben bildireyim hele Bilmediniz var ise bildir efendi Sabah dörtöğleon iki rekat Ikindi sekizdir sanma ki nihan
Akşam beş yatsıon üçtür beyan Bilmeyene bunu bildir efendi Bir gününfarzınıon yedi buldum Sünneti yirmi üç vitirikıldım
Sualini cevabvirmeğegeldim Var sen dekaçanıbuldur efendi Senkıyaseyleme gerü kalurum Aç gözünü sana cevap veririm Kaçmam suôlindenkarşudururum Heman sual eyle imam efendi Hamd ilebeşvaktimikılarım Lazımolan mesaili aranm Biryıllık namazıezber bilürüm Bilmez isem sen bana bildir efendi
Altıbin yüz yirmifarzdır tamamı
Sekiz bin iki yüzkırksünnet kelarni Bin seksendir ver cevab ey . Bilmeyene bunu bildir efendim
Düşünüpher birinaradımbuldum Biryıldadört bayramnamazı kıldım Kırksekizcumanın kur'asın saldım
Gönüldetuttuğum gamı kaldırefendi Dört yüz seksen oldu sünnetifarzı Ikişertehiyyat mescidintarzı
Doksanaltıtamam hesaptafarzı Peygamberden kalma yoldur efendi Otuzaltı söyledim
Teravihaltıyüz hesap eyledim ... biryıllıksöyledim Cevababaşını kaldırefendi Sana sual etsem varmı hatası
Gayet çoktur .
Cismini erittiaşkın butası
Mihraba oturupkaşın çatarsın Döner cemaateeğri bakarsın Yatsı namazınniceyamarsın
Meseleyi bana bildir efendi Abdestineğerioyanınedir Raht ileörneğin yanında hazır Evvela kuskunukolanınedir Bilmezim bilürsen bildir efendi ... bilürüm ...kayasındasakin olurum Akıl kıblesindedivan dururum Gönülkıblesinibildir efendi Bu namaz ilminin çoktur Anladımher birikulağın saktır Bilürüm cevabe vüs'atin yoktur Barikarşuluğumbildir efendi
~a~:~;~~y~~k;~~im
Korkarımbaşında keldir efendi
Şanaolsa biraklın yitürmüş
Abid gibi seccadedeoturmuş Gönlümü sanabağlı getürmüş Bu gelenkaynağıbildir efendi Duayakarşuduramaz deyü Sözüneakıllariremez deyü Kuloğlucevab viremez deyü Var senikınareller efendi"
Türki Beray-ı Muhabbet
Gafilen derdinedüştüm
Bulanuban akan dilber Kirpiğinokuyla vurup Yaralarım söken dilber Pekaşıkın avazına Muştakımşirinsözüne
Gerdanınamili yüzüne Kakülleri döken dilber
Aklım perişanidersin Gönlümücüşanidersin Korkarımkikan idersin
Kıya kıyabakan dilber
ŞÜKRÜELÇİN Kaşlarınkuruluyaydır
Leblerin sükker-inabdır Tabiatınpekhümaydır
Derdime derd katan dilber Azm id üp dostavarınca Kakül hasretin bulunca
Kuloğlusever ölünce Misk ü anber kokan dilber?
***
Aceb olkaşlarıkeman Korkmaz m'olaHudasından
Benim ile ahd ü peyman Böyle miibtidasından RakibIerdenöğüt almış Bendesin sevedavasalmış Işitdimbendenvazgelmiş Canarıeskiedasından Nefsin gele ider cana
Ağlarımben yana yana Efendimçıkmışseyrana Geçilmezhüsadasından
Seherde bülbül zar ider Sadasıcana kar ider Efendim niçün ar ider BenKuloğlugedasmdan'"
***
Şakırımbülbül misaligülşane düştügönlümüz
Mısriçinde Yusuf-i Kenan/edüştügönlümüz Arifler beyaneylemişismimi üç harf ile
Evveli "ha"evsatı"sin","nürı'ta düştügönlümüz İncünüpküsme efendim ben de günah eyledim Kul hatasiz olmaz amma pek kabahat eyledim Hüb naz ile yanar iken ak gerdandandişledim
Leblerinab-ı zülaldırkanadüştügönlümüz Varmıdır aksanındeyü kendiniöğmüşgelür Nazarkıldımcemaline sanki nurdoğmuşgelür Anadolu dilberleriterpuşun eğmişgelür Bir güzeller güzeli sultanadüştügönlümüz Üç günlük tani dünyada eyledim zevk u safa Buşüzelliksende kalmaz derKuloğluMustafa Aslaaynımagelmiyorçektiğimcevr ü cefa Bir günaşıkkadri bilür cananadüştügönlümüz!'
9 Mecmua-i SazüSöz, 271. 10 Ank. MK. en: 1879. 11 Ank. MK. en: 504.
