TEKSTIL ve MUHENOIS
EV TEKST~LLER~NDE BAKIM KOLAYLIGI
Dr. Aysun Cireli Doq. Dr. Stileyrnan Coban E.U. MUh. Fak. Tekstil MUh. B<irnti
B
u ~allgmada dosemelik kurneg tiplerine kir iticilik bitirn iglerni uygulanmlg ve ceqitli bitim islemi uygu- lanrn~s ve qegitli bitirn islerni gOrrnO$ Orneklerin kirlenmeye olan etkileri irdelenmistir. DO$ernelik kurnaslar~n ir~~llanlm slrasmdaki kirlenmesine daha q.ok el kirinin sebep oldugu bilindiginden, insan kirine benzeyen bir kir bilagimi hazlrlanrnl$br. Ayrlce kirin, diisernelik kumasa elle ternas seklinde aktarllrnes~esas al~narak bir kirletme test yiinterni gelistirilmi$tir. Cesitli bitirn islemi giirrntis dosernelik kumas ornek- leri, gelistirilen kirletme test ytinterni ile kirletilip, kirlenme dururnu Detacolor mark2 DC 3 8 8 1 tipi bilgisa- yarl~ spektralfotometrede IRIS paket program1 kullanarak degerlendirilrnistir.
EASYCARE FINISHING AT HOME TEXTILES
In this research, soilcepellent aftertreatments was applied to different types of upholstery fabrics and the effects of these finishing treatments on the soiling effect of the upholstery fabric was assessed.
It is known that hand skin dirts called seburn tend to soil the upholstery fabrics more during usage.
So, a kind of synthetic seburn was prepared. A soiling test method was developed which presented by a direct contact with slightly dirty hands. The upholstery fabrics treated with the above mentioned aftertreat- men& were dirtied according to the developed method and the soiling degree of the samples were evalu- ated by Datacolor DC 3 8 8 1 Cornputrized spectralphotometer with IRIS program.
I.GIR15
Dogal liflerin sentetik liflerle rekabet edebilrnaleri i ~ i n , dogal liflerin hem kendi Ozelliklerini korurnelar~.
hem de buna ilaveten yeni Ozellikler kazanrneler~ isten- mektedir. 8u da bitim islernlerinin, rnarnullerin kul- lan~rn ozelliklerini gelistirrne yonline kayrnaslna yo1 aqrnlgtlr.
Uygulanan bu bitim iglernlerinin, rnamultin kullen~rn yerine ve arnaclna uygun, ykamaya ve kullanrneya k a r s ~ dayan~kl~ olrnas~ istenrnaktedir. h e g i n . dosemelik kurne$lerda kers~le$~lan kirlenme olayl Onemli bir sorun olarak karglrn~za c~krnaktad~r.
Y~karna veya herhangi bir qOzOcO ile ternizlerne olaneg~ bulunmad~g~ .pin dtrsemelik kurnaglarde kir iti- cilik bitirn islemi uygulenrnes~ neredeyse zorunlu hele gelmektedir.
Bu cahsrnada av takstili olarak diigernalik kurneslare buru$mazllk ve kir iticilik bitirn iglernleri tek tek ya da kornbine olarak ygulanrn~@r. DOgernelik kurneslara uygulanen bitirn islernlerinin kirlenrneye olen etkileri, pratik kullanlrna uygun olacek ~ekilda gelistirilen k i r l e h e test yiinternine gore yapllrnlgtr.
Gelistirilen kirletme test yiinterninin bir standart haline dOntisUlrtiIerek, stirekli kullan~labilir bir hale dOnUstOrUlmasi ama~lanm~st~r.
Tekstillerin kirlenrnesi lifin kimyasal yaplslna, lifin yap~sal iizelliklerine, iplik ve kurnaga, kimyasal iglemleri ve tekstillerin kullan~ld~g~ konurna bag11 olarak degisrnektedir (71. Yap~lan qal~$rnalardan, hidrofobik liflerin, hidrofilik liflere nazaran deha kolay kirlendigi gbrlilrnektedir.
Perqe kirler ile kirlenme 2 adlmda gerqeklesir.
Kirin lif ytizeyine transportu ve lifler tizerindeki kirin absabsiyonu [3]. Kirin lif ytizeyine taglnmasl,
a) Hava alum1 ile:
b] Elektrostatik ~ e k i r n kwvetleri ve
C] Kirlenrnis bir yOzeyden terniz bir ytizeye transferi ile rnDrnkOn olmektsd~r.
TEKSTIL VE MUHENDIS YIL:11 AY:MART-HAZIRAN SAYI:55-56 42
Kirlenmenin esas sebebi, kir percaclklarlnln
lit
yuzeyine adhezyonudur. Kir rnekaniksel olarak tutun- maktadlr. Kirin adsorbsiyonuna; qok klsa rnesafelerde etkili olan Van Der Waals kuwetleri sebap olmak- tadlr.Bundan sonra kir parqaclklarl rnikroskopik olarak dOzensizdir ve vurma ile deforma olmaktadlr.
Bu nedenle lif yuzeyindeki dUzgOnsOzlOkler va plastik deformasyona sebep olan baslnq kirlenrneyi arbrmak- tadlr.
LIF
Sekil 1. Kir partiktilu ile lif yozayinin plastik defor- masyonu
Adsorbe olan kirin rniktarl lif ylizeyinde tutune- bilmasine haglldlr. Bu nedenle kurnasln kir iticiliginin tanlmlanrnaslnda, lifin geometrik yapel v- kurnagln konstrOksiyonu asas fakttlrlerdir. Kirlenme ko- sullarlnda, kurnagln gaometrisi, lifin kirnyasal bile- siminden cok daha tlnernli olabilrnektedir.
bmegin; PA 66 taffeta en iyi kir itici kumeglardan biri olmaslna ragmen PA 66 triko digar kurna~lardan daha cok kir tutmaktadlr (31.
2.2 Kirletme Yontemleri
Sulu kirler ila keh kirlerin kurnaga aktarllrne iglerni birbirinden farkll olrnaktadlr. Kirletme iglerni 2 grubs aynlrnaktadlr.
I- Direkt Ytlnternler
I!-
Transfer Ytlnternler2.2.1. Direkt Kirletme Y6ntemi
Direkt kirletme yUnternlerinde SNI veya parca kip ler icin farkll aplikasyon ytlnternleri kullanllrnaktadlr.
En cok kullanllan AATCC kirlatme test yonternidir. Bu standards gtlre, 5 damla [0.2mltl yag (nujol veya rnotoryagl] kurnas tirnegi Uzerine damlahlrnaktadlr.
Sonra orneein Ozeri cam ile kapatlllp aglrllk konmak- tadlr. Ornekler ylkandlktan sonra fotograflarla deger- lendirilrnektedir.
Parca kirlerin aplikasyon ytlnternleri tablo l'de ve- rilrnektedir.
Tablo 1. Pares Kirler lcin Kirletme YUnternleri Kirin
aplikasyon sekli Direkt Transfer
kirletiliir tarattan kirletiliyor
Ke~e kOplerin Keqe kOplerin PUR kapok kuplerin ternbur kullen~ld~g~ Accele-
2.1. K i r C-itleri I- SNI kirler, yag gibi:
11- Parca kirler, OrneQin kurn
Ill- SNI ve kab kirlerin hilesiminden olugan kornposit kirlar olmak Ozere kirler Oce aynllr.
Dtlsernelik kurneslarln kirlenmesinde ise, insan derisi ile kirlenme stlz konusudur ve kirin en tlnernli kaynagl insan cildindeki sebumdur. Sahurn, genellikle deri ytizeyindeki terleme rniktarlna bag11 olerak yagda su veya suda-yag ernOlsiyonu halinde bulunrnaktadlr ve kurnagn icine cildin tekrar tekrar kurnasa surttin- masi ile ntifuz etmektedir. Bu kirlerin orgenik yaplsl;
DtlkontO derideki protein, Deri salglslndaki yagler ve Ter artlklarldlr.
Sehurnun yaplslnda; % 3 M 0 trigliserid, %5-10 monogliserid. % I 5-30 serbest yag asitleri, % 12-16 wax asterleri. % 1 0 1 2 squelen: % 1-3 kolasterol. % 13 kolesteril ester ve % 1-2 hidrokarbon bulunmak- tadlr.
Evlerde, perdelerde ve halllardaki cadde kiri inor- ganik kirdir. Sander ve Larnbert, Amarika'daki 10 caddenin kirini toplayp, analiz etmisler ve % 0.5 dernir oksit. % 1.75 karbon siyahl. % 3 8 humus, % 1 7 sernent. % 1 7 silika. % 1 7 kolin qernuru, % 6-75 mineral yagdan olusan sentettk bir kir alde ebnglerdir (31.
2.2.2 Transfer Kirletme Yontemi
Berch va arkadaslar~.dUnen kavanozde kOoler ile test kurnaglarlnln birlikte dtlnrnesi sonucu ;ere&
lesen kir transferi olaylnl gelistirmislerdir.
FlRA test yanteminde kirletrne, dtlgemelik kurnaslarln kirlenrnesine benzer olarak dizayn edilmig ve kir transferi icin kece kOpler kullenllrnl$hr.
ACCELEROTOR test yenterninde ise, test kurnaslar~ dtlnrne soresince hareket etmezler ona dtlnen silindirlerin kapaklarma monte edilmi~lerdir.
Burada PUR kepok kopler kullan~lrn~gt~r. Kirletme stiresi 13 dakikadlr.
Ytlntem cok hlzlldlr ve tekrarlanabilir tlzelliktedir.
SIVI, yar~kab veya pares kirlerin aplikasyonu uniform olarak yapllmaktadlr.
2.3. Dasemelik Kuma$larm Kirlenme b e l l i k - lerinin De&erlendirilmesi
Kirliligin degerlendirilrnesi icin cegitli test yUntem- leri uygulanrnektadlr. Bu ytlntarnlerin sonuncusu:
Berch tarahndan gelistirilen ytlnterni esas olarak ktip keceler ve tambur ile qellgrnt$lardlr. Tame kullanllan kOpler, y[ln keeelerden, yogunluklar~ 0 . 3 0 0 . 4 0 ola- cak qekilde kesilerek hazlrlanrnlsbr. KOplerin kirletil- rnesinde kullanllan ~Ozelti Tahlo 2'de verilen cozelti 1 ve 2'nin karlglrnlndan olugrnaktadlr.
Tablo 2. COzelti l a i n lqindeki Maddeler ve Miktarlerl Hindistan Cevizi yagl 10 g r Stearik asit 12 gr Pamuk tohumu ysgl 1 0 gr Oleik asit 18 gr F d k yagl 12 gr Miridik alkol 20 gr Trimiristin 15 gr Cetil aikol 10 g r Tripalmitin 40 gr Oktadasil alkol 10 gr Tristearin 3 gr SNI parafin 40 gr Laurik asit 4 gr Squale 20 gr Miristik asit 1 4 gr Klomforn 1.28 gr Palrnitik asit 14 gr
*C6zeki 2: 100 rnlt White spirit i~inde @zOnrno$ 10 rnlt kolloidal grafikten olu$rnaktsd~r.
Hazlrlanan " 5 0 0 rnlt" kir ~azeltisi ilg 3 2 0 edet kir kirlatilebilrnekte ve kirletilen kOplar 6 0 C 2 C'de 2-4 saet kurutulduktan sonra kirletrne rnakinesmde 1 6 seat dOndtir0lrnaktedir. Kirletme rnakinasmda kopler ile kirletilen test Orneklerinin reflektans degerlari islem Oncesine gore 2572 birim daha ez ykrnel~dlr.
Reflaktans degerina gore kirletmenin yatarli olup olmedlgl anlag~lrnektad~r. Ancek bu test yiinterninda.
kOplerin forrnu bozuldugu bin, belirtilen kirlenrne derecesine 9 0 dk. ile 3 saat arasmda erisilmasi gerekrnektedir ve ager kirlenrna yeterli olrnarn~gse ktipler tekrer kirletrne benyosuna sokulrnaktadlr.
Sudnik, mobilyalar~n koltuk kls~mlarlndaki dbgerne- lik kurnaglarln elle kirlenmeye daha cok rnaruz keld~g~
gerek~esiyle, elle
-
kirletme ytintarnini gelistirrnistir.Laboratuerde yep~lan kirlatme testi ile elle yepllen k i r latrne testi aresmda korelasyon oldugu bulunrnustur.
(21.
S.MATERYAL VE YONTEM
3.1. Kullan~lan Kirnyasal ve Yardlrnc~ Madde ve Cihazlar
3.1.1. Kimyasal ve Yardlrncl Maddeler Karbon tetra klortir : Delta rnarka organik
Ftlzgen SNI msdda Trikloretilan : Saf Kirnye rnarka organik
cozen SM madde
SNI parefin : Sef Kirnya rnarka organik FOzgen SNI rnedda Karbon Siyahl : KVK m a r k boyar rnadde
[% 7 likl
Zeytinyag~ : Orkide rnerka zaytinyatjl Scotchgerd H 3 5 8 5 : 3 M firrnaslnm florkarbon
esesll kir iticilik maddasi Nuva FB : Hoachst firmas~n~n su va
yag itici, florlanrn~s bilasigi Asei Guard AG 4 8 0 : Orgenik Kimya firrnaslnln
florkarbon recine arnlllsiyo- nu, su ve yag itici meddesi
3.1.2. Cihaz ve Makinalar
Fulard : Ernst Benz merke, Lfu 3 5 0 / 2 RFA tipi leborahler cihezl
Etov : Mernrnert marks, heva
sirktilasyonlu eWv.
Kondens rnakinesi : W. Mathis marka, gerginlik ayarll kondenzesyon makinas
SantrifOj : Miele marka
Camas~r rnakinesi : Eva rnarka, iki yOnlti sirkO- lasyonlu y~kama rnakinesi Renk OIqOm makinesi : Datacolor rnarka bilgisayarll
fotnmetre
Yakrna kabini : DIN normuna gore h e n r lanrn~s yekrne dolebl
Kirlatrne eleti : 3 0 dev/dak. hlz ile c e l ~ ~ a n RAMAC s.r.1. marks deri dolab1
Keplestirrna aleti : Kullanllen tekstil rnater yalinin Ozellikleri
Kirlenme testinde, tarenrnls ytin bantlarden oh$- tukulen kure topler kullan~lm~$t~r.
3.1.3. Kullanllan Tekstil Mataryalinin Ozellik- leri
Kirletme testinde, tarenrnlg % 1 W ytin bantlar- dan olu$turulan kUre toplar kullan~lm~shr.
3.2. Yontern
Oenemelerde 3 casit kir iticilik rnaddesi kullen~lml$hr. Kir iticilik bitim iglemi uygulanrn~s kumag Orneklerine kirlatme testi yapllrn~$tlr. Oeney plan1 Sekil 2'de verilmektedir.
3.3. Kir iticilik ve Silikon ile Yap~lan Bitim lslernleri Denerneleri
K u m e ~ , drnekleri agaglda verilen re~etelere gore AF=%90 olecek sekilde erndirilrni? ve 1 1 0 C'de On kurutrnas! yaplld~ktan sonra 1 5 0 C'de 3 dek. kom dense edilmi$tir.[4,5.6].
I. 3 0 gllt Silastol MSE 2. 30 gllt Silastol SJK
3. 30 gllt Scotchgard A 3 5 8 5 4. 30 gllt Asai Guard AG 4 8 0
3.4. Sonuplerln De@erlendirilrnesinde Kul- lan~lan Kirletme Test Yonterni
Ooktora tez p41srnes1 slrasmde geligtirilen bu test yantaminde transfer kirletrne eses allnrnlstlr.
Kirletrne islemi tic: ed~rnda gerqeklegtirilmi$tir. 1.
adlrnda yogunlugu 0.47 aglrllgl 170,2 gr olen ytin ktiraler haz~rlanrn~ghr. Bunun icin terenrnlg ytin bent, lam kullan~lm~ghr. Top haline getirilan ylinlar. Sakil 3'de gasterilen kqelegtirrne aletinda, 1 gllt H2S04 I$- zeltisi ile 45 dek. islama tabi tutularak haz~rlanrn~stlr.
Elda edilen korelar Sakil 4'de giisterilrnektedir.
Tabla 3. Oenernede kullanllen kurnas Ozellikleri Kumag
~zellikleri % 100 Pamuk
-
80:20 poliester/viskon
Santuk dbgernelik kurnag 2 6 7 gr/m2
72 tel/crn 3 2 tel/crn 41.66 6 2 . 5 Ooku tipi
Grarnaj A t h s ~ k l ~ g ~
A t k ~ Nrn
2 : l Dimi gabardin 2 2 0 gr/rn2 3 0 tel/crn 58 tel/cm 3 5 . 7 4 5
Kir lticilik Bitim islemi Garmiis Kumaslar
(
Kirletme testi Kirlehne Testi Kirletrne Testi Kirletme TestiKirletilmig ijrneklerin y~kanmas~
Kirletilmis Orneklerin y~kanmas~
Kirletilmis brneklerin y~kanrnasl
Kirletilmig brneklerin ylkanmas~
Omo ile Sabun ile ylkarna y~karna
Omo ile Sabun ile y~karna y~kame
Orno ile Sabun ile y~karna y~kama
Orno ile Sabun ile y~karna ykama
Sekil 2. Denerne Plan1
Sekil 3. Keqelegtirme aleti Sekil 4. Yun kureler
ham 1 2 3 4 5 r w e t e
Silastol SJK isimli silikon elastomeri ile yapllan bitim iglemi sonucunda kumasln diijer maddelere nazaran daha fada kir- lend@ garlilm&tedir. Pamuk/viskon kumag Clrnegi ipin en iyi kir iticilik dzelliijinin 3. ve 5. re~eteler ile kazandirlld~ij~ gaiillmek- tedir. 5. ykama sonunda kir iticilik Clzelliginin azald~g~, dolayls~ ile kirlenmenin arlzlgl gdrlhaktedir.
ham 1 2 . 3 4 5
Tabla 7. kir ltici Bitirn islemi G&rm0? Pamuk/PES Kurnaslarln Kirletrne Testi Sonrasl Remisyon Oegerleri
recete
Kir iticilik bitim islemi gClrm0s pamuk/PES kumagln kirlenmesinin azaldlg~ g6rUlmektedir. Ancak uygulanan receteler sonu- cunda elde edilen kirlenme sonmsl remiqnn degerleri araslnda dnemli bir farkllllk gor0lmemektedir.
Tebla 8. Kir ltici Islam Gbrmllg PES/viskon Kumaslarln Kirletrne Sonras~ Remisyon Degerleri
5 55.85 5 8 . 4 5 5 6 . 5 5 3
56.7 60.05
, 6 0 . 8
1 55.42 59.53 5 7 . 6 1 raqete
h a m 1 2
ylkanrnarnl?
54.92 59.44 59.78
sblo Win dwam~
ham 1 2 3 4 5
Uygulanan re~eteierin. PES/viskan kuma$~n kirlenrne t~zalliklerini deoi~tirmedigi gOr0lmektadir. Aynca yap~lan y~kamalarm, kuma$a aktarllan bitirn rnaddelerinin dayanlkllllg~nl olumsuz al~oda etkilememi~tir.
S.8ONUc
FLORKARBON esasll yag iticilik rnaddeleri ile iglern gtirrnog Kurnasjlarm. AATCC yag iticilik test degerleri yiiksek olrnaslna ragmen, dokunrne yoluyla kirlenrnede tam tersi bir durum saz konusu olrnakta ve kulland~glrnu
y e
ve kir itici rnedeler yagl~ parqa kir- lenrneya kerq aym etkiyi gtisterrnernektedir.Silikon elastomer kullen~lrnas~ dururnunda gerek rnolekOl bUyOklOg0 gerekse polirnerlegme s~ras~nda rnetil gruplar~n~n kuma$ yozeyinden d~garya dogru yllnlenmesi nedeniyle bu rnaddenin kirlenrneyi a m r d ~ g ~ yUnde etki gosterdisi d0gtinolrnektedir.
Mikro ernolsiyonlar ise rnolekol y s p ~ l a r ~ n ~ n kUqOk , olrnasl nedeniyle lif iqine kolayca nofuz edebildigindan kurnes yiizeyinde kirlenrneyi a m r l c ! bir llzellik gtister- rnernektedir.
Kurnag Orneklerinin kirlenmesinda, bitirn ivlerni g t i r r n 0 ~ kumaglar, y ~ k a n m ~ s kumag tirneklerine nazaran daha az kirlenrnaktedir. Bu dururn ykama yap~ld~kqa, bitirn meddelerinin azald~g~, ondan dolaytda kurnegler~n daha fazla kirlendigi seklinde yorurnlanme rnal~d~r. COnkO, kurnaglarm ye0 itjcilik degerlerinden bu rnaddalerin ykarna ile azairned~e~ gUr01mOgWr. Ancak yap~lan ykernaler kumag yiizeyini bozdugundan, p e y a kirlerinde dozgiln olrneyan yiizeylare beglenrnes~ daha
kolay oldueu iqin, ytkanrn~s kurnaslarda kirlenrne daha fezla olrnektad~r.
Whles [1973l'a gore ytkarne slras~nde liflar b r ~ l d l g ~ iqin, kirin kurnagtan uzeklasrnas~ da daha kolay olmaktad~r.
(71.
1- AATCC test pntarni.
2- Bmwn. M.T.. and Marley 0.1.. 1971.The Assesment of the Soiling Properties of Upholstery Fabrics.
Textile Research Journal. December, 344348.
3- Kissa. E.. SoiKleiease Finishes, Functional Finishes. Part 8. 279-284
4 Organik Kimya Firrnaslna ait pmspeld0sler 5 Schill 8 Slaacher Firmasma ait pmspektOsler
7- Whles. 0.. 1973 Developments in the Finishins of Cotton and Man-Made Fibre Fabrics. Textile Pkgress..
4,4950
