/~'
T.C.
:tSTANBUL üN!VERS:tTES:t
EDEB!YAT FAKULTES:t
KüTUPHANEC!L!K BöLUMU
DOKUMANTASYON VE ENFORMASYON ANAB!L!MPALI
VER:t TABANI YAKLAŞIMI
VE KüTUPHANELERDE
UYGULANMASI
B:tR ÇöZUM öNER!S!
L!SANS TEZ!
AYKUT
ARIKAN
9008 DE 005
!STANBUL.
1994
!C!NDEK!LER
I' ;,IÇİZİMLER
... ····" ...•_/ ((§?~~TRAC'.~'/ AB~:£RA1{]Y oNSöZ GiR1$1 VER!
TABANI YAKLAŞIMI
1.1 VER!
TABANI KAVRAMI
1 :) VER!
1.2.1 B!LG!
1.3 VER!
TABANI
1. 3 .1 VER!
TABANI YAKLASIMININ
AMAÇVE
KAPSAMI
1.3.2 VER!
TABAN!
GELIST!RlvTE
SURECI1.3.2.l VER!
ARAŞTIRMASI
1.3.2.2 VER!
öRNEKLEMES1
1.3.2.2.1 VER!
öRNEGININ
öGELERI1.3.2.2.1.1 1L!SKILER
J..3.2.2.J..:2 \/ARIJII(I.ıAP. VE Yt.JT<i~T.::IvIJ.JEE 1.3.2.2.1.3 YöRELER VE TANIJ\IILAYICILAR
1.3.2.2.2 VER! öRl'H::GIN!N 57.ı.PTANMASININ
:CıSAMALARI
l. 3. 2. :3 VER! TABANI TASARIMI
1.3.J.4 VER! TABANI
ISLETIM:
1 . :3 . :3 .5 VER! TABANI
AYARLAMASI
1 . 3. :3
VER! TABANI TURLERI
1. :.3. ~ . .L
~!YERARSIK VERI TABANLAR!
1.3.3 ..~ AG YAPILI VERI TABANLAR!
G
fledBy
Mesuı
aç
1\I V ~ 4 ·4 8 9 14 17 19 21 F:::~ 2/.:.1 ,~Ö ~-,-7 (.'..i .,~ .::.'.../ 22; ·-;;~ .;...•._.ı 29 29 ''J ı ,../.L1.3.3.3 !L!ŞK!SEL VER!
TABANLARI
1.3.3.4
NEf3NE
YöNELiML:t VER! TABANLARI1.3.3.5
DH:;ER
1.4 VER! TABANI YöNETIM SISTEMLERI
1.4.1
VER!
TABANI YöNET!Ivl ~11STEMLEE:tI\JH;1~:LEVLEfH
1.4.1.1 TA'.3Jl.RIM
1.4.1.2
GUNCELLEŞT!.RME
1.4.1.3 SORGULAMA VE RAPORLAMA
1.4.1.4 DAGITIK
VER! YöNETIM!
1.4.1.5 D1GER GENEL iSLEVLER!
1. 5 VER!
TABANI
UYGULAMA YAZILIMLARI 1. 5 .1VER! TABANI
UYGULAMA D!LLER!
1.5.1.1 XBASE/CL!PPER AILES!
1.5.5.2 SQL
1.5.5.3 OBJECTPAL
1. 5. 2
UY(3ULAT1A YAZILIMLP,RININ
GEL1ST1R1LMES1NDE D!KKAT EDILMESI
GEREKENLER
1.5.2.1
D1L
1.5.2.2
KULLANICI DOSTLUGU
1.6 VER!
TABANI
YAKLAŞIMININGERIRD1KLER!
~,
.:::.. VER! TABANI YAKLAŞIMININ
KUTUPHANELERDE U':(13\_!Li'l.NMA:3::: • ·
c,::ZUM öNER!S!
VER! TABANI YAK~ASIMININ
t(UT'{)Pf"iAi,fElJEI~ ·:3E:7:t EDT.,.;! ·'..··2~r: ~: I<LE:P.
2.1.l TUMLEŞ!K YA?.:. 3:2 ·41 i }
4'.")
.·1J~ <-± ~) 46 46 47 .:::}-7 48 49 5 0 5 3 53 54 55 55 55 56 .58 o ,; 62 62~:.1. 2 2.1.3 2.2 2. 2. J. 2.2.1.1 2.2.1.2 2.2.1.3 2.2.2 STANDARDIZASYON VE ISB!RLIG!
. OLANAYLARI 'JT::' ıvr:~PC Y)\V1· A'-TIVC'''TN
.., -:ı. ~ -1 : •. L.ı J.£ ı..lı, -- i \...l*...ı .y ..., J.ı~ - ...i
DEC,.ı.::;JIMI
('
KüTüPHANECININ DEG; !$EN KONUMU
KUTUPHANELERDE
VER! TABANI
YAKU',ŞIMINA DAYALI U':{GULAMALARl ICINPARADOX
FORWINDOWS
VER! TABANI YöNETIM :3ISTEM! ALTINDI\GEI..ı:t:3TiRtLEB1LECEI( Btl=~ C<jZUrı'I
(),_) ::,()
öNERISI 67
PARADOX FOR WINDOWS'A DAYALI
CöZUMLERINUYGULANAB:tLIRLI(;
r
VER! TABANI
YAPISI VE TASARIM!ŞLET!M VE DENETIM
SORGULAMA VE RAPORLAMA
ÇöZUM öNERISI B.K.V. ~--- ..--,SONUÇKAYNAKLAR
67 67 69 70 71 83 r,r-;, OlÇ!Z!MLER
(1SA"x'FA
ÇiZiM 1 ANSI/SPARC MODEL! J.6
ÇiZiM 2 ILIŞK!SEL VER! TABANI öRNEGt 37
Ç!ZiM 3 SEÇME iSLEM! '.38
Ç!Z!M 4 iZDUŞUM :tSLEMi 39
Ç!ZiM 5 B!RLESTiRME 1SLEM1 39
Ç!ZiM 6 KES!Ş:i:M !ŞLEM:t 40
Ç!ZiM 7 AYFHM 1ŞLEM1 40
Ç!Z!M 8 IL!SKISEL VER! TABANI öRNEGI 42
Ç!Z!M 9 NESNE YöNEL!ML! VER! TABANI öRNEG! 43
Ç!Z!M 10 SAUER SEMASI 58
C1Z!M 11 GEN1ŞLET1LM1Ş SAUER ŞEMASI 60
..,
-
,,öZ
I ,
Kur~msal temel eksikligi nedeniyle, sorunlar yaşanan veri tabanı uygulamalarına, kuramsal destek saglanması ame cLarı ıy or . Veri t abe nı yaklaşımını ortaya cı ke r-e n , ve konuyla ilgili di q e r kavramlar coz iim l e ne r-ek . ye x l aeımın sagladııJı o l aneık Lar saptanıyor. Küt.i..ipnarıe le r-e veri t e be nıneı dc1yalı uygulamalar tartışılarak, Parc1dox for Windows
ilişkiselveri tabanı yönetim a ist emi i c ın geliştir:ilen Bölünmüş Katalog Veri Tabanı Yapısı. B.K.V. adlı veri
t.e be nına dayalı kütüprıe ne ket a loqu uyçru l erna sı . ç."::i::-~ıim o l ar ek öneri 1iyor.
ABSTRACT
It is intended to support database e p l icat ions, whe re problems are faced; because of lack of a theoretical base. with theoretical.aspects. Concepts that brought the database approach to ligh~ and related concepts are analised to indicate the .opportunities, supplied by the approach. Database applications in libraries are discused, and a database based library catalogue application. called B.K.V .. developed· for the re1 ati ona 1 database management sistem Paradox for Windows, is proposed as a solution.
ABSTRAKT
Es wird beabsichtigt, Datenbank Anwendungen. bei denen. wegen Mangel einer theoretischen Easıs, Probleme auftauchen, aus theoretischen Aspekten zu unterstützen. Begriffe. die das Datenbank-Verfahren verursacht haben. und betreffende Begriffe. werden analisiert. um Mciglichkeıten ies Datenbank-Verfahrens darzustellen. Datenbank-AnwentLngen
cl . • 1 . C h J • . . • . . .
wıo 10(, e<en weraen aısKutıert. urıd ei re Dat~'.;-:~::::ı:ı.nl'~ Da.sierte
Anwendung für Bibliotkekskataolge. namens B.K.V .. die.tür das relationale Datenbank iJerwctl t.unç s ey st em :=::~-adc;,: for Windows enwickelt wurde. wird als Lösung vorgesc~lagen.
~-1
!
}
öNSöZ
Bu araştırma... Perran özben
Kütüphaneci 1 ik ödülü
yarışması birincisi "Veri tabı::ıın yönetim
~~i::~iterrıleri v e
kütüphanelerde uygulanması t,iı·~ çözürn
ön·.:?ri:3i ctd l ı ataçtınnanın gözden geçiriliş. cllizeltilrnjş v<,, çrenislecilrn:fş
halidir.
ödül kazanan ara::;,tr ı-me nın MJ\EC
yaklasımını tı::ırtısma
konusu yapması nedeniyle k imi çevrelerden oldukça olum::::uz tepki almasına karşın, kimi çevrelerce de birincilik ödülüne
uygun görül ece)< derecede olumlu
kar sı 1 anması . bu konudct yaşanan boşlugun en somut göstergesidir.
özellikle
MARC
yaklaşımını ele alankaynaklardan
sonradan derledi§im sonuçl,:ı.ı-ın tez irni
destek iernes i
sanır· ım herkese bu korıud,:,l<i bosJ.ugu
clo l clux~n-ıa rır-sctı:ını~ .
verecektir.
"Ortaya ortak b r r: 1J·ib1.iyog:r~,:ıf1-~ ve r
i t.a.i)ôrtI ye..p:51
}<onursa uiusa l clijze'/ l i b rr ;vl)\;=.
c;
biç iffli rıe '] •:: :::~ 8.}{ kö. lI:-lc:i Z i
1
dedigimde bunu ortaya Y:.r:::yrrıı:tn·~
r:.cn·usu.rıd,3. . ·ı ,:~ ~-; ,.:. q~:;>Yt?K: motivasyonu veren ve sözkon~su arastırma metrıinı 1994 Perran
özben Kütüphanecilik ödülü y.:ıı:--ısrn,:ı.sırıa ,;i:inde.::·:ne:,,e neden olan
Prof. Dr. Meral ALPAY a te:3e]<J<:ı_lru bır borç bıı ırı rrn .
v ıl
Beni tezim b6yunc~ I destekleven, danısman hocam Doc. Dr.
Aysel Yontar'a bu destegi için tesekkUr eaerım.
I
Yrd. Doc. Dr. Hasan S. Keserogu'na özellikle B.V.K. 'nin
geiştirilmesi konusundaki dest ek l er inelen cloJ.ay1 te~1e},:kdı-ederim.
Ayrıca araştırmc:ı evresinde beni yazılım, belge ve bilgi
yönünden destekleyen Bimeks Bilgi !şlem ve Dış Tic. Led.
c..ı...:: a,;
-,,11.,.1. geııel müdürü Doç. Dr. Vedat
AKG!RAY'ı:t
dô bu içtendestegi için teşekkür ederim.
31.5.1994
Aykut Arıkan
konusuna. kuramsal aç1dan genel bir temel sagl amak .
o
Girişı,·
Bu a.raşfırmanın amacı öncelikle Tlirkiye'de kuramsal
temelsizlik ve bilgi eksil<:l :igi nedeniyle uygulamalarında
ye n Lı s l ar-e ve aksaklıklara rastlanan veri tabanı yaklaşımı
uygulamalara yöntem. yaklaşım ve kepe arn konusunda ı ş1k
tutarak onları desteklemektir.
Bu nedenle araştırmanın ilk bö1 üınunde verı tabanı
yaklaşımı tarihsel gelişimi içinde, kuram ve yöntem acısından
bir bütün olarak irdelenmiştir. Bu ba.çtlamcla öncelikle veri
tabanı terimi kavramsal açıdan t e rtısı Imı stır-. Buna baglı
olarak da veri taban1 yönetim sistemi ve veri tabanı uygulama
yazılımı kavrarnlar1na açıklık getirilmiştir.
Bu t e rt ıerne ve açıklamaların ışıgında. veri tabanı
yaklaşımının kapsam ve amac l e rı ile veri tabanı gelistirme
süreci incelenmiştir. Veri tabanı kavramının zaman içinde
geçiridigi yapısal degişimi yansıtan degişik veri tabanı
türleri de buna baglı olarak ele alınmıştır.
İlk bölümün s onurıcle veri tabe nı yönetim sistemlerinin
işlevleri ve veri tabanı uygulama yazılımları ayrıntılı
KUtüphane ve . Bilgi bi l trn l er iyl e bu kadar yakından ilişkili olan bir konunun kütüphane alanındaki uygulamaları, getirdigi yenilikler. uygulamalardaki eksiklikler v e
yapılması gerekenler ikinci bölümde. sözkonu:3u kuruluşlarda geliştirilecek uygulamalarda özellikle kataloglama alanında yaşanan karmaşaya çözüm getirebilmek amacıyla tase r l e nmıs . B.K.V. olarak da adlandırılan.
çerçevesinde ele
sowıt bir çözüm önerisi e l ınrrus t ır .
B.K.V. 'nin seçeneksiz bir tekbiçim olmayıp. yapısal açıdan çözüm için bir öneri nitel igini t asımaaının nedeni özellikle diger çözüm yollarını, alışılagelmiş zihniyetin da görmezlikten gelmeyerek. bilgi aksine. yadsımayarak
teknolojisi. bilgi alanlarında yaşanan
ya
hizmetleri. kütüphanecilik kimi sıkıntıların başlıca
ve iletişim nedeni olan uyumsuzluk sorununu ortadan kaldırmaktır. B.K.V. ya da diger geleneksel çözüm yollarından hangisinin daha etkin oldugunu zaman içinde geliştirilecek ve gerçekleştirilecek uygulamaların sonuçları belirleyecektir.
Veri tabanı yönetim sistemi olarak önerilen Paradox for Windows adlı ticari veri tabanı yönetim si st ern ı yazılımı. konuya yetkın Lı qı açısından tercih edilmiş. ve geliştirilen örnek uygulamalardan. tatmin edici sonuçiar alınmıstır. Ancak bunun ötesine geçip bu urun için "en iyisi' demek ne olasıdır ne de bilimsel açıdan tutarlı bir yaklaşımdır.
Bu araştırma .. getirdi~i çözlim öneri.si çe.ı-çe\lf3:"3 i nd e k i yeni bakış e cısı yl e Türkiye 'ıcı n yeni b ır yaklaşımın başlangıcı olabilirse amacına ul~smıs sayıla2aktır.
1 Veri Tabcinı Yaklaşımı
1.1 Veri Tabanı Kavramı
GUnUmüzde, gere]-;: kiltUphaneci 1.ik . gerek5e bi J.g·isayar
konulu yayınlarda, veri tabanı kavrarnı, çogunlukla
kendisinden başka bir kavram olan. veri tabanı yönetim
sistemi kavramının yerine, sanki onun bir kısaltmasıymış
gibi, yanlış olarak kullanılmaktadır. Oysa. veri tabanı
kavramı, aşagıda da ele eIıne caqı gibi, özellikle bilgisayar
ortamındaki uygulamalarda, verilerin yUklü bulundugu,
örgütlü, teknik düzerıeq i (kütüphanecilik bakış açısıyla bir
belgeyi) belirtirken, veri tabanı yönetim sistemi kavramı, bu
düzenek ile işlem yapmaya, onu söz konusu örgütlenme içinde,
yönetmeye yarayan bir tür uygulama yazılımını belirtmektedir.
!lk bakışta hiç önemsenmeyen başka bir ha ta ise,
özellikle bilgisayar piyasasında. veri tabanı yönetim sistemi
olarak. hiç bir ayrım yapılmadan. veri tabanı yönetim
sistemleri pazarında "baskın bir egi l imi temsi 1 ettiginden"'.
degişik türlerdeki veri tabanı yönetim sistemlerinden sadece
biri olan. ı I iakıs e l veri tabanı yönetim sistemlerinin ke st
edilmesidir.
1 !liskisel sistemler ve digerleri. ~ s.
Bilgisayar . ~ (Terrunuz 1993). ~ s. 38
Bu he ta halkaları birbirlerine eklenip de ortaya çıkan
boyutları ortaya
zincirleme hata yukarki gibi coz üml e.rıdiqinde . konunun çrerçek /,
c ı kmakt.ad ır : günümüzde, veri tabanı kavramıyla aslında kast edilen, veri tabanı yönetim sistemlerinin bir t.ürü olan, ilişkisel veri tabanı yönetim sistemleridir. Bu bakımdan veri tabanı kavramının ortaya çıkmasını saglayan kavr aml cır 1 cı konuylcı iliskili di ger ka.vramların tek tek incelenerek, konunun çözi..imlemeli olarak ele alınması gereklidir.
1. 2 Veri
Kavramın ingilizce kar-e ı lıqı olan "date" [çog. data] Latince'deJü "dare" [vermek] fiilinin "mis" yapılı ortacı olan "datum" aöz cüqünde n türeti imiştir;"; sonuçta "verilmiş olan" gibi bir anlam çıkmaktadır. Dolayısıyla da, "ve r ı ıı
sözcügünün kavramı tam olarak karşıladıgı söylenebilir.
Türkçe Sözlük, kavramı "bir araştırmanın. bir
tartışmanın. bir uslamlamanın [zihinsel bir yargılamanın] temeli olan ana öge" olarak ele almaktadır.
2 American
Boston 367
heritage dictionary.
Houghton Mifflin Company,
2nd college c. 1982.
ed. s.
366-3 Türkçe sözlük. ~ genişl. 7. bs. ~ [Ankara]
Kurumu 1983. - s. 1253
veya kararı
olarak"'" öte yandan American Heritage Diet ionary kevrerm "bi l qi . özellikle ç6zümleme için örgUtlenmiş ya da bir kararın
{'
'l
temellendirilmesi için kullanılan b i Lq i
tanımlamaktadır. Bu noktada, kavr ermn en önemli yarılerınde n biri ortaya çıkıyor: kavram bilgi kavramıyla yakından ilişkilidir.
Veri. zihinsel bir yargılamaya temel olan baslıca ögedir ve sonuçta bilgiden fe rk I ı bir sey olmayan (ya da bir t iir
çıkarsanmıs bilgi olan) bir yargı or te ya
çıJ<artmaktadır. Yani bilgi, veri o l ar ak adlandırılan ba:;:ka bilgilerden çıkarsamalar yoluyla türetilir.
öyleyse veri, işlenerek yeni bilgiler türetilen bilgidir, yani bir tür işlenmemiş, ham bilgidir. Ancak burada kullanılan "ham bilgi" ifadesi aslında yanıltıcı bir ifade. Konuyu bu noktada örneklerle açmak gerekir:
örnegin 3 sayısı bir veridir. Aynı zamanda kendi anlamı dışında herhangi bir bilgi ve rmediö i nde n . ham bir bi l oidir .
Bu sayı, her he nqi bir cocuqun yesı . bir ögrencinin aidıqı not ya da bir nesneye ei t bir ölçü (en. boy. y iik s e k Li k v.b. gibi büyilklUkler) olabilir. :3ayı di(rer her he nq.i bir nesne ile tanımlanmış bir ilişkiye girdigi zaman. ortaya bir bilgi
4 American heritage dictionary ...
çıkmaktadır. örnegin 11,:;ırı
-' sayısı ",:ı.raba" adlı nesrıe i 1G.
"metre ci rısi nde n uzun l uqu olma" o lar ak tanımlanan .iLı akiye girdiginde, ortaya "arabctnın metre cinsinden uz un l uüu 3'tür" gibi, önerme biçiminde bir bilgi çıkar.
Ancak sözgelimi, yukardaki önermede e nı le n "cff,:tba" e d lı nesne, "garaj" adlı kümenin bir öçres:i o ls urı . Aynı küme nin diger iki ögesi de "kamyonet" ve "otobiJs" ad lı nesneler olsun. "Kamyonet" adlı nesne "4" s ayısı ile. "otobüs" adlı nesne de "5" sayısı ile, "metre cinsinden uzunlugu olma" olarak tanımlanan ilişkiye girdiginde. ŞU önermelere ulaşılır:
(1) "arabanın metre cinsinden uzurı l uqu 3'tür"
bilgiler. e s lınde 4 numaralı önermeye ulaşmak
(2) "kamyonetin metre cinsinden uzun l uqu 4'tür"
(3) "otobüsün metre cinsinden uzurı l uqu 5'tir"
Aslında başlı basına birer bilgi olan bu üç önermeden. cıkarasama yoluyla, bir dördüncüsüne de ulaşılabilir:
(4) "garajda.ki araçların rne tr e cinsinden uzunluklarının ortalaması 4' t iir"
Iste ham bilgi kavramının yanıltıcılıgı da jurada yatar: 1 ' '),_, v e 3 numaralalı önermeler. ya det önerme biçimindeki
biligi demek dogru degildir, çünkü üçü de aynı zamanda başlı başına birer bilgidir.
Bu nedenle, veri kavramını. işlenmeye hazır bilqi öc:resi olarak açıklamak. yukarda sozu edilen yarı ıl qı y ı ortadan kaldıracagından, daha uygundur.
1.2.1 Bilgi
Bu noktada bilgi kavra.mın1n. Türkçe'nin y e p ısınde n kaynaklanan, ve çelişkilere yol açabilecek bir eşseslilik nedeniyle, kendi içindeki iki anlamını ayrımsamak gereklidir: Bilgi terimi. birbirinden farklı iki kavram ol.an
"enformasyon" ve "birikim" ( ing. knowledge) kavramlarını karşılayabilmektedir5• Ancak birikim. "akılda kalan bilgi"dir6. Bu araştırmada ise, genel kullanım gözönünde bulundurularak. "bilgi" terimj. doğrudan doğruya
"enformasyon" kavramı yerine kullanılmıştır.
Kavramın "veri" kavramı ile olan ilişkisi göz önünde bulundurulacak olursa. şu sonuccı da ulaşılabilir: "bilgi, işlenmeye hazır bilgi bgeleri ya da veriden çıkarsanacak sonuç. varılacak yargıdır
5 Aysei Yorı tar . Bilgi [İstanbul] [y.y.]. - s. 6 [ ders not1erıJ • Metin teksirdir. bi 1 ime [ 1992 J . giriş - Not 6 Michael H. Brackett. databases. -- Engelwood Ha 1 1 . 198 7 . - :3 . 214
Deve1opi ng data Cliffs. New Jersey
structured
Prentice-Buna göre denebilir ki. verı t..:ı.banları bilgi
1. 3
Veri tabanı
Yukarda da belirtildigi gibi veri
j'
,,,
tabanı kavramı. özellikle bilgisayar ortamındaki uygulamalarda. verilerin yüklü bulundugu örgütlü teknik clüzenegi (kütüphanecilik bakış açısıyla bir belg~yi) belirtir. Ancak gene de kavramı çeşitli bakıs açılarından irdelemekte yarar vardır:
Yazılım pazarındaki ticari ilişkisel veri tabanı yönetim sistemi yazılımlarından biri olan Paradox, veri tabanı kavramını özellikle kütüphane ve bilgi bi1 imlerinin yaklaşımlarına koşutluk gösterecek tarzda, "örgLitlü bir bilgi ya da veri dermesi"7 olarak tanımlamaktadır. Bilgi dermesinin
örgütlenmesinin bu iki bilim dalının temel alanlarından biri oldugu düşünülecek olursa kavramın özellikle bilgi bilim açısından önemi açıkça ortaya çıkmaktadır: kütüphaneler. ar s i v l e r ve belge merkezleri, örgütlü bir belge derınesinin yönetildigi sistemlerdir: bilgi merkezleri ise bunun dig-er bir boyutu olan öı:·gütlü bilgi dermelerinin yönetildigi sistemlerdir. Bu nedenle. veri tabanları. bilgi merkezlerinin dermesidirler.
merkezlerinin temel unsurudur. Ve r i t.a.banı yönet.im
7 Paradox for Windows. Geting started. - Scotts Valley, California : Borland International. 1992. --- s. 2
ile işlev bakımından ko~ut. sistemleri, bilgi merkezleri
hatta aynıdırlar.
Dermenin bi l qi dermesi mi, yoksa veri de.rme si mi oldugu sorusunun bu tanımda yanıt 1anmam ıs olması. yuke r d a da söz edilen veri ve bi ligi kavrarnl arının anlam yakınlıgından
göz önünde bulundurularak. gerekmektedir.
veri kavramını
kaynaklandıgı bir gercektir. Ancak bu iki kavramın ayrımı da benimsemek
tabanının bir veri dermesi O ldUÇJU, ayırd
sonuç. veri edici Tanımın çözümlenmesi sonucunda ulaşılan
ve özelliginin, örgütlenmesi oldugudur.
Ancak önemli olan bir diger nokta, yukarki tanımda veri tabanının fiziksel biçimine deginilmemesidir. özellikle bilgisayar çevrelerinde yapılan önemli bir hata da burada yatmaktadır: kullanılagelenin aksine, veri tabanı kavramı özellikle biligsayara ait bir kavram degildir. yani veri tabanının fiziksel biçimi. ille de bir bilgisayar ortamı degildir. örgütlü olan her biçimdeki. her türden ve her ortamdaki veri dermesi bir veri tabanıdır: örne(Jin bir'
de "küt üphe ne 1 erin tabanıdırlar.
kart kat.aloqları '"' hep birer
telefon rehberi. bir s öz l ük . her ha nqi bir ciz e iqe özellikle
Kütüphane otomasyonu konusundaki ar eıst ı rma 1 arı
çalışmalarıyla uluslararası düzeyde bir Une sahip olan Robert
M. Hayes, veri te be nı kavr-erıu nı "kullanıma uygun, makine
dilindeki bir veri dosyctsı"9 o l e.rak t.a rıım l ame k t adır . Bu veri
tabanı kavramının özellikle bilgisayar ortamı için
kullanılagelen fiziksel biçimidir: veri tabanı. makine diline
uygun bir dosyadır, yani bir biJ.9isayar dosyasıdır.
Yetkin danışma kaynaklarından American Heritage
Dictionary, veri tabanı kavramını söyle tanımlamaktadır:
"örnegin bilgisayarda oldugu gibi, kolay ve hızlı bilgi
erişimini sağlayacak şekilde düzenlenmiş veri toplulugu"'0•
Tanımda ilk göze çarpan nokta, Paradox'un tanımına koşut
olarak, bilgisayar dosyasının veri tabanının fiziksel
biçimlerinden sadece biri oldugudur. Anca.k bi lgi:3ayar
ortamının hızlı ve kolay bilgi erişimini saglaması.
tanımın e.s ı l önemli yanıdır. Bu hız ve kolaylıgı ise. söz
konusu veri dermesinin düzeni. yani veri tabanı örgütlenmesi
saglamaktadır.
Veri tabanının örgUtlenme düze n inı . yazılım
piyasasındaki ticari veri tabanı yorıe t im sistemi
9 Robert Hayes.
2nd ed. Company. 1974.
Handbook of data processing for libraries
Los Angeies MAlville Publishing
2;. 656
American heritage dictionary ...
10 s . 366
ve
yazılımlarının, özellikle 80' Ii yıllarda en yaygın olarak kullanılanlarından biri olan, Dbase
3 Plus
adlı yazılim, veri tabanı kavramına önerdigiI.
tanımda şöyle açıklaınaktadır: "bir çok ve r l ık hakındaki aynı türden bilgi"' :ı. Yani bir ve ri tabanı dosyasının yapısında birden çok varlık hakkında bilgi vardır, ve bu bilgi hepsi için aynı düzendedir: cirnegin degişik elementlere ait bir veri tabanında. her elementin atom numarası, özgül agırlıgı, elektron sayısı v.b. gibi elementlerin dogasını açıklayan bilgiler bulunabilir. Bu bilgilerin düzeni, tüm elementler için aynıdır. yani her elementin atom numarası, cizgül agır1 ıqı v. b.' bu veri tabanında yer almaktadır.
Bu tanım, ilerde de ele alınacagı gibi, söz konusu .yazılımın dogası geregi özellikle ilişkisel veri tabanlarının
veri bankası kavramıdır. :tJ.: i J<.:.:ı.vrern e r e sı rıde k i .:ı.yrım. fikir yaklaşımına koşutluk göstermektedir. Ancak gene de. veri
tabanlarının örgütlenme düzeni hekkında bir verdiginden. kayda degerdir.
Veri tabanı kavramıyla sıkça karıştırılan bir kavram da
özellikle son zamanlarda ortadan kalktıoından. her iki kavram veri tabanı terimi altında birleşmiştir. Bunun nedenini. veri bankası kavramına Hayes' in cineı-digi tanımla açıklamak
11 Dbase 3 Plus. Inrtoduction to Dbase 3 Plus [bilgi d.o s ya aı j . - [y.y.J As hto n+Tete . [1986?j
olasıdır. Hayes veri bankasını. "genellikle cck büyük ölçekte olup , çok kullanıcı amec l a olan bir veri tabanı""'::, ol arak
/, i
tdnımlamaktadır. Buna göre veri be nke s r , bir tur veri tabanıdır ancak veri tabanından ayrıLd ıqı nokta. nicel olarak daha büyük olması, yani daha çok öge hakx ınde veri içermesi, ve birden fazla kullanıcı t.ar-a f ında n erişi le bi lir ve işlenebilir olmasıdır.
Ancak geçen zaman içinde gelişen veri tabanı teknolojisi bu ayrımı ortadan kaldırmıştır. Artık neredeyse her veri tabanı birden fazla kullanıcı tarafından erişilebilir ve işlenebilir durumdadır; ve örnegin Paradox for Windows ile yaratılan veri tabanı dosyalarına, iki milyar adet civarında öge hakkında veri girilebilmektedir. Bu nedenle de veri tabanı terimi, veri bankası kavramını da artık içerdiginden, özellikle günümüzde kullanılan veri tabanı kavramı ile veri bankası kavramının ayrımı ortadan ke l kmıst ır . Buna koşut olarak da veri bankası teriminin bir geçerli ligi kalmamıştır.
Bu arada veri tabanı terimi. kimi zaman da belirli konularda veri içeren bilçri e ı st emi anlamında
kullanılmaktadır. Terimin bu yarıl ıs kulldnımının yaygınlıgına karşın. ortaya çıkabilecek yanlıs anldşılmaların önlenmesi
12 Hayes ...
için veri tabanı ve 'bilgi sistemi terimlerinin birbirlerinden ayrılmasında yarar vardır.
{'
}
1. 3 .1 Veri Tabanı Yaklaşımının Amaç ve Kapsamı
Veri tabanı yaklaşımı. 1960'ların sonlarına dogru1 gelişmekte olan bilgisayar teknolojisiyle birlikte. anlık
işlemler ve hesaplamalar yerine. belli mantıkal yapılar içinde saklanacak bilgilere dayanarak. yüksek düzeyli, karmaş ık ve her şeyden önce, plan 1 arnayö./karar vermeye veya denetimi saglamaya yönelik o1ar-ak' "1·• sorgulamaların yapılabilecegi sistemler anlayışının agırlık kazanmasından sonra, gündeme gelmeye başlamıştır.
Veri tabanı düşüncesinin, o zamana kadar geçerli 1 igini korumuş olan "geleneksel dosya yaklaşımı "ndan"·''" temel farkı, her hangi bir konudaki verinin "ayrı dosyalarda saklanan bagırnsız birimlerde degil, ilişkilendirilmiş bir biçimde, tek birimde"'6 saklanması düşüncesidir. Bu
düşünce dogı:-ultusunda ortaya çıkan sonuç, verinin derlenerek belli
13 Hermann Sauer. Relationale Datenbanken Theo:rie und Praxis, inklusive SQL-2. - 2. ko:rrig. u , e rw . Aufl. - Bonn ... [ve öte.] Addison-Wesley. 1992. - s. [1] 14 Elizabeı:h A. Oxborrow. Databases and database control
systems : concepts and issues. -- 2nd ed. - Bromley, Kent. England : Chartwell-Bratt. c. 1989. - s. 3 15 Oxborrow ...
bir örglitlenme içinde tek dosyada. kısaca aynı belli tabanda, yani yukarda da sözü edilen ve rı tabanı
\
do sye sı nde saklanmasıdır.
(.,
Burada özellikle belirtilmesi gereken nokta, geleneksel dosya yaklaşımında, verinin saklcrndıgı birbirlerinden bagımsız dosyaların kendilerini yönetecek olan yazılıma olan bag-ımlılıklarıdır'7. Bu yaklaşımın en büyük yitirimi. aynı verinin ayrı işlevleri yük l enm.i e olan deqisik vaz ı l ırn l e r Le birlikte, yazılımlar ancak birbirlerinin ardı sıra çalıştırılabildiginden, gereksiz yere tekrar edilmesidir18• Oyşa devrim niteligini taşıyan veri tabanı yaklaşımında, merkezi bir veri sözlügüni.ln, veri dosyalarından ve uygulama
lımlarından bagımsız olarak. degişik veri
tabanıdosyalarının içeriklerini tanımlayabilmesi nedeniyle. aynı veri tabanı dosyası. birden çok uygulama yazılımı
tarafından işlenebilmekte, veya anlık işlemler
yapılabilmektedir. Sözgelimi. geleneksel dosya yaklaşımında kliti.lphane yazılımları sag lama. kate l og1ama, dolasım ve
işbirligi gibi. ayrı yazlımlardan olusmaktadır. Saglamaya ait veri, alnızca saglama yazı 1 ımında kul lanıla.bi l diqınde n , aynı veri kataloglama yazı 1 ırın için bi ıq iseyere tekrar yüklenmekte. eger kataloglanan kicaban ait veri dolaşım ya da
işbirligi yazılımlarında kullanılacaksa. aynı veri tekrar
17 Sauer ... s. 13 58 Sauer ... s . 23
tekrar bilgisayara girilmekte, gereksiz yere be11el<.:
harcanmaktadır. Oysa veri tabanı yaklaşımında, katalog verisi
sadece ket a l oq veri tabanında sa.kl anmak.ta. saÇJlc:1mcı.
kataloglama, dolaşım ve işbirligi yazıLı m l e rı . ya det ı;::açrda:;::
programlama yaklaşımıyla, t üm l eştk b i r List yazılım olan
kütüphane yönetimi yazılımının alt yaz ı l ı m l er ı olara.k
degerlendirilebilecek. yordamları, bu veri t.eberı ı dosyasını
ortaklaşa kullanmaktadırlar.
1975'te yayınlanan, ANSI/SPARC Modeli olarak da anılan,
konuya i Liekin standart, veri tabanı yaklaş rrnını birbir 1eri
ile dikey baglantılı üç temel katmanda ele almaktadır19:
KATMAN BAKIŞ ACISI
Dış
katman Kullanıcıbakısı
kavramsal katman Mantıksal genel
bakış
!ç kcıtma.n Fiz:i}(·:sel
bakış
ÇIZ. 1, ANSI/SPARC MODEL!
ANSI/SPARC
Modeli'ne
göre. bu üc Kar.marıbirbirlerinden fiziksel olarak tamamen bagımsız birimler
olmak zorundad1rlar20. \öylelikle verinin fiziksel :utanak
19 Sauer ... - s. 12
20 '.3<:tU<::r .. ·
yapısının. kullanıcının bakış açısında tamamen bagıms1z olması saglanmış, ·- arada\ bulunan kavr-arnse l katman
ile
~ıllanıcıya mantıksfrl ~
açıdan bir genel bakış saglanarak buradan fiziksel olarak ayrı yerleşimlere sahip olan degişik veri tabanı dosyalarına, kurulan mantıksal baglantılarla. merkezi erisim olanagı verilmiştir.
Ancak E. F. Codd.bu modeli, tanımlarının kesin olmaması ve yoruma bir hayli acık olması nedeniyle sakıncalı bulur21. Model Codd'a göre, çok önceden, d ıe katman teriminin yerine
bakış (views) teriminin, iç katman teriminin yerine yük Lerne göstergeleri (storage representations) teriminin ve mantıksal katman yerine de taban ilişkileri (base relations) teriminin kullanıldıgı ilişkisel modelde tanımlandıgını belirtir
:;,;!2
1. 3. 2 Veri Tabanı Geliştirme Süreci
Oxborrow çeşitli araştırmacılarca önerilen veri tabanı geliştirme yöntemlerini, özet olarak. aşa.gıda amaçları ve sonuçta elde edilmek istenen son UrUrıleri belirtilen. beş alt süreçten oluşan, şu sürece yansıtmıstır23:
21 Edgar F. Codd. The relational model for database management version 2. - rep. with corr. - Reading,
Massachusetts ... [ve öte.
i
:
Addison-Weslev, 1990.-s. 33 .
22 Codd ... - s. 34
,·. ~1ı:,~~--.
f~~
'?i\
~u . .::?:ı.
col il:Jl'i'.,q,ıı;_1r
~;,~I
~ . T.'
.
ıl
p,. -·t,ı;.ıı'·!)._ ıfl~~,
1. Veri araştırması:Amaç Verinin doğasının ve kulLenımının tanımlanması
Son ürün İskelet, veri sözlüğü
2. Veri örneklemesi:
Amaç Gerçeklige ait olguların kendilerini
Son ürün v. t .y. s . ' ne özgü mantıksal örnek yansıtacak bir örneğe yük l e nme si
Son ürün Genellenmiş mantıksal örnek
3. Veri tabanı tasarımı:
Amaç Mantıksal örneğin v.t.y.s. 'ne özgü veri örnegine yansıtılması
4. Veri tabanı iş 1 et imi:
Amaç Olgusal verinin fiziksel veri tabanına
yük 1 enmes i
Son ür-ün Iç katman ve veri tabanı dosyası
5. Veri tabanı ayarlaması:
Amaç Veri t.ebe nının kul lnımının diiz erıl enrnesi ve gerek duyulan duruml ,:ırda veri tabanının
Son ürün Elverişli veri tabanı yeniden yapılandırılması
Oxborrow
tarafından oraya konan. sistem analizi sürecini andıran, bu süreci ortaya cıke re n alt süreçleri incelemek. konuya yaklaşımı daha da anl~sılır kılacaktır.1.3.2.1 Veri Araştırması
Veri araştırması alt süreci her yönden veri tabanı geliştirme sürecinin en önemli alt sürecidir. Bu önemin nedeni gerçekleştirilecek veri araştırmasının tutarlılıgı. dogrulugu, konuya ve amaca uygunlugu. gerçekligi yansıtma derecesi v.b. n ite l ı k Le rin in , veri tabanının niteliklerini, verimini ve etkinligini dogrudan etkileyecek olmasıdır. Yukarda da ele alındıgı gibi, amacı verinin dogasının ve kullanımının tanımlanması olan, veri araştırması, bu nedenle kesin olarak geliştirilmek istenen veri tabanı hangi konuda ise o konunun. araştırılacak verinin sistem içindeki konumunu saptayabilecek, sistem analizi bilgisi olan. uzmanınca gerçekleştirilmelidir.
Araştırılarak derlenecek "bilgi. sistem içinde ver alacak nesnelere özgü ayrıntıları. nesnelere yöne i ik k ısı t l ame l e rı . birbirleriyle kur-duk l e rı ilişkileri. fiziksel niteliklerini v.b. 'ni içermelidir"'"
Buna ek olarik kullanılacak verinin sistem içinde nasıl ie lene ceqi de be Li r l e nme Li di r-v>. Böylel:ikle bir sonraki alt süreçte belirlenecek olan veri örneginin sisteme uygunlugunun sağlanmasına da olanak tanınacaktır.
Bu alt süreçte derlenecek olan bilgi. y a da yukarda da belirlenmiş olan iki kavramın ayrımı qöz ön Linde bulundurularak. veri. veri tabanında yer alacak verinin dogasına özgü
metadata), yani
veridir. Bu tur veri metaveri ( ing. olarak veriye ili skin ve r i...
adlandırılmaktadır26•
Sonuç o 1 arak, ortaya çıkacak o 1 an iki son ür-ünde n ilki veri tabanının iskeletinden başka bir şey olmayacaktır. Digeri ise, veri sözliigii olarak adlandırılan. veri tabanı yönetim sisteminin veriyi tanımasını saglayacak olan. ve dogrudan dogruya metaveriyi içerecek olan üründUr27. Veri
sözlügü, ikinci alt süreçte oluşturulacak mantıksal veri örneginin de yapısını belirleyecektir.
27 Oxborrow ...
25 Oxborrow ... ~ s. 18 26 Oxborrow ..
1,3.2.2 Veri örneklemesi
Veri örneklemesi alt sürecinin
.:tmacı, veri araştırmasında derlenen veriyi. yani metaveriyi, gerçekligin mantıksal bir örnegine yansıtmaktır.
Veri örneklemesinin temellerinin neo-pozitivist felsefe akımının üyelerinden Ludwig Wittgenstein'ın (1889-1951) bilgi kuramı (epistemoloji) konusun<laki çalışmalarında yatdbilecegi konusunda, bazı spekülatif göstergeler dışında. şu anda her hangi bir bilimsel kanıt olmamc,sına karsın. her iki konunun birbiriyle örtüşme derecesinde ilişkili olmaları, tartışmasız
bir gerçektir.
Wittgenstein yedi temel felsefi önerme ve bunların alt önermelerinden oluşan "Tractatus logico-philosophicusııc.,cı adlı incelemesinde. önce gerçekligin ve olguların ne oldugunu
tart ısır.
Sonuçta su önermeye ulasır:
11Bizler c)lguların resirnlerini v a pe r ız .
( önerme 2. l ı .
28 Ludwig Wittgenstein. Tractatus logico-phiolsophicus = Logisch-philosophische Abhandlung. - Frankfurt am Main
Buna bagl ı olarak dı:1 "resmin gerçekl içrirı bir or ne qi "
oldugunu belirler (önerme 2. 12) .
Wittgenstein daha sonra şu önenneyi saptar:
"Nesneleri resimde resmin ögeleri ke r e aıe r" (önerme 2 .13).
Buna göre, gerçeklige eit nesneleri, mantıksal örnekte, örnegin ögeleri karşılamaktadır.
"Resim, ögelerinin birbirleriyle belli bir tarz ve biçimde ilişki kurmalarından oluşur" (önerme 2.14).
Yani mantıksal örnek, kendisini oluşturan ögelerin belli bir tarz ve biçimde birbirleriyle iliski kurmalarından oluşur. Wittgenstein saptamalarına devanı ede~:
"oqelerin bu i .l iŞ}<isi . re smı n v-ı cıeını . [resrnin)
Ola:3 l l l
çn
da r e e.imlerne rıin ci c irnı n i : f e de(önerme :2.15)
i Li eki ei tt ir " (önerme 2.1513).
"Resimleyen ilişki nesneleri
resmin öqeler:inin karşı lamasından oluşur" (önerme 2 .151.cl).
"Olçru resim olabilmek için, r-e aim l e ne n iI e ortak bir şeye sahip olmalıdır" (önerme 2. 16).
"Resim ve resimlenende, birinin d iqe ri n in resmi olabilmesi için, bir şeyin özdeş olması gerekir"
(önerme 2.161).
"Resmin, gerçekligi keneli tarz ve biçiminde -dogru ya da yanlış- resimleyebilmesi için. gerçeJd i k i1e ortak sahip. olması gereken şey resimlemenin b ici midir " (önerme 2. 17).
"Hangi biçimde olurlarsa olsunlar. bütün r-e a im l e ri n gercekl ig i -doçrru ya da yan1r s-: resiml eye bilme 1 eri için, gerçeklikle ortak olarak sahip olmaları gereken sey. mantıksal biçimdir. ki bu da
olmalıdır. Bu nokt ede . verı örneg j n i olusturan öge
ger çek l iÇJ in biı::;i m i d i r 1 1
( l:5ner'me :2 . 1 ;3 ) .
Kısacası. mantıksal örnegin yapısı. dogrudan dogruya (Jerc;ekliıJin mantıksal biçimini yansıtmalı. hatta ona koeut
1.3.2.2.1 Veri örneginin ögeleri
1.3.2.2.1.1 !lişkiler
Çeşitli araştınnacılar tar-e rınd arı otcı.ya. konmuş olc1n
ilişki gruplamaları vardır. Ancak bunlctrın ötesinde, veri
örneklemesi için etkili olabilecek nokta. ilişkilerin degisik
türleridir.
ilişki türlerinin iki belirleyici özellig-i vardır:
ilişkinin derecesi ve varlıg-ı29.
ilişkinin derecesi ya tanımsızdır, ya bire bir ilişki
söz konusudur, ya bire çok ilişki ya da çoka çok ilişki.
Tanımsız ilişkiler. bu arastırmanın konusu dışıdır.
Bire bir ilişkiye verilebilecek en güzel örrıek . ögrenci
ögrenc i numar e s r ilişkisidir. Her ögrencinin sadece bir
ögrenc i nurnaras ı vardır: ve her Öl)renci nurnere sı eade c e bir
ögrenciye aittir.
arasında vardır. Her çocugun mutlaka. bir annesi (ya da
Bire çok ilişki. anne (y::ı da br:ı.baı ile çocukları
babası) vardır; ancak her annenin (ya da babanın) birden çok çocuqu olabilir.
- 1
}
Caka çok ilişki ise. ögrenciler ile dersler arasında vardır. Her ögrenci birden çok dersi alır ve her dersi birden çok ögrenci alır.
!lişkinin varlıgı, ya zorunludur. ya seçmeli ya da o1ası.
Zorunlu ilişki, gene ögrenci ögrenci numarası ilişkisiyle açıklanabilir. Her ögrencinin sadece bir ögrenci numarası olmalıdır ve her ögrenci numarası sadece
ögrenciye ait olmalıdır.
Seçmeli ilişki ögrenci ile yiiksekokul e.r e sınd e vardır: her ögrenci bir yüksekokula gidebilir: ve her yük s e k okula degişik ögrenciler gidebilir. Görülecegi gibi burada bir zorunluluk degil. aksine bir secim vardır.
Olası ilişki, ilişkilerin en ke rme sık o l anıdır-. Burada bir taraf için bir zorunluluk varken. digerı için seçim vardır: her kitabın mutlaka bir yazarı vardır. ancak her yazarın mutlaka bir kitap yazmış olması crerekmez.
1.3.2.2.1.2 Varlıklar ve YUklemler
"Var lrk lar-. gerçeklikte var olan. bizim ilgimizi ce.ker;
çeşitli nitelikleri taşıyan nesnelerdir. Yüklem ise. bir
varLı q ın niteliJ<lerinin her biri ol e r-e k ta nım l e ne bi Liı-"
örnegin, kitap bir varlıktır; kitabın yazarı. çevirmeni,
yayıncısı, yayın tarihi, sayfa sayısı v.b. nitelikleri. ya da
özellikleri, kitap adlı varlıgın yüklemleridirler.
Varlıklar.
Wittgenstein'a
göre gerçekliginnesneleridirler. Yazar 2.01231 s ayı Lı önermesinde 11Bir
nesneyi tanımak için, dış özelliklerini
öze11 ik1erini tanımalıyım." der. Buna göre
olmasa bile, iç
nesnenin iç ve dış
özellikleri vardır; ancak nesnelerin. sonradan kazandıkları.
dış özet likı e rınin . kazanıldıktan bir eiir e sonre. rıe e ne ni n
varoluşunun bir parçası, kısaca iç özelligi haline geldikleri
düşünülecek olursa, varlıklara ait yüklemler icirı . böyle bir
ayrımın gerekli olrnad ıqı görülür. Dol eyısıy La , ver Lı k Icin
bir yiik lern olma özel1 iqını ke z enrnıs clan t ürn rc ve dış
niteliklerinin. varlık ile iliş.kilendirilme.i.eri. her hangi bir ayrım almaksızın. olasıdır.
1.3.2.2.1.3
Yöreler ve Tanımlayıcılar
Yöre terimi bu araştırmada. Türkçe kaynaklarda tam b ir karşılıgı bulunamamış olan "domain" terimi için nerilmektedir. Terim, varlıklc1rın ve yliklemlerin ait oldukları özel e ı n ı f"> yük lemle r in. içerci.ikleri "de(:Jerleri aldıkları, soyut bir degerler havuz u " :,,.;: anlamına ı:;reldigi söylenebilir. "Belli bir türdeki. olası tüm degerleri içeren yöreler":·:,:::, özellikle veri tabanı geliştirme sür-e cınin bir sonraki alt süreci olan. veri tabanı tasarımında, verinin dogasının belirlenmesinde, büyük önem taşırlar; yani veri bir tarih mi olacaktır. bir sayı mı yoksa bir kişi adı
mı.
v.b.Tanımlayıcılar, gerçekligin nesnelerinin mantıksal örnekteki soyut karşılıgı olacaklardır.
1.3.2.2.2 Veri örneginin Saptanmasının Aşamaları
Veri ör nec ı . tüm bu ögelere d.aye n ılarak, şu akış içinde
saptanır::::,,.,.:
31 Oxborrow ... - s. 26
32 C. J. Dete . Relational database writings, 1985-1989 I
by C. J. Date: w i tr. a. special contribution by Andrew Warden. - repr. wi th corr. - Ree di no . ilıldssachusetts ...
[ve öte. J : Addison-Wesley. i990. ~ s. 29 33 De t e ...
1. Varı rk kümeleri ve i 1 i:;3ki ler t e nı rnle n-ı r'
2. Yüklemler tanımlanır
3. Ilişki kümeleri tanımlanır
4. Tanımlayıcılar saptanır
5. Yöreler belirlenir
6. Bütün bu ögeler bir araya ,;retirile.rek, töm
mantıksal örnek kurulur
1.3.2.3 Veri Tabanı Tasarımı
Veri tabanı tasarımı, yukarıda kur u l an merıt ık eeI veri
örneginin, oluşturulmak istenen veri tabanının
ge 1 işt iri l e c e qi , veri tabanı yönet im sisteminde yeni baştan
tasarlanması, sistemin olanakları göz önünde bulundurularak
mantıksal sistemin veri tabanı yapısına uyarlanmasıdır.
Yukarıda da belirtildigi gibi elde edilecek son ürün, veri
tabanı dosyasının bilgisayar ortamındaki mantıksal yapısıdır.
1. 3. 2 .4 Veri Tabanı !şletimi
Veri tabanı islet imi alt si_irecinde. veri tabanında
dermesi oluşturulacak veri. artık fiziksel o l ar ak bilgisayar
ortamındaki veri tabanına girilmeye baslanır. Bu süreç
içinde, gerekli görülen girdi düzeltmeleri yapılır. Son ürün
Bu arada ge 1 iştiri 1 ebi 1 ecek di ger bir ürün de, bu
I
dosyaya ait işletim yordamlaridır.
1.3.2.5 Veri Tabanı Ayarlaması
Bu alt süreçte, artık veri tabanının ye pısırıe ilişkin son ayarlamalar yapılır.
Bu
aşamada, yapıya ufak tefek müdahaleler yapılabilrecegi gibi baslı başına yeniden yapılandırma çalışmalarına=s da gidilebilir.Veri tabanı geliştirme süreci aslına bakılacak olursa hiç bitmeyecek bir süreçtir. Zaten veri tabanının yapısının ve içeriginin güncel şartlara ve gereksinimlere uyum saglayabilmesi için, en sagl ıkl ı yaklasım da bu dogrultudadır.
1. 3. 3 Veri Tabanlarının Türleri
Veri tabanları, örgütlenme yapıları
acısından zaman içinde farklılıklar göstermişler, ve böylece de veri
tabanlarının degişik türleri ortaya çıkmıştır. Ancak tarihsel e cıde n konuya .yaklasıldıg-ında. yaklaşım o l ar e k veri taban düşüncesinin degişmedigi. aksine deg-işimin yapısal nite oldugu görülür. Bu yüzdendir ki, yeni bir tür ort çıktıgında eskisi etkisini yitirmektedir.
Veri tabanlarinda yaşanan bu yapısal degisikliklerin baslıca ned~ni, veri tabanının yapısının giderek gerçekligin bir örneginin bilgisayar ortamındaki yansıması olmaktan, uygulama amacına yönelik olarak yeniden biçimlendirilmiş bir yapıya yönelmesidir. örnegin ilk türlerden o l a rı hiyerarsik veri tabanlarında veri tabanı yapısı uyqu ıerna (özellikle de sorgulama) kaygısı taşımaksızın, gerçekl ıqi n felsefi anlamda tamamen koşut bir yansımasıdır.
Ag
yapılı veri tabanlarında, bu yapı biraz daha uygu1ama yet yöne1 ik bir biç ime sokulmaya çalışılmış, ctncak elde edilen, hiyerarsik veri tabanının yapısındakinden biraz daha büyük bir kannaşa olmuştur.Veri tabanı dünyasında ilk devrim niteligini taşıyan gelişme yapı bakımından digerlerinden oldukça yalın. özellikle sorgulamalarda büyük kolaylıklar saglayan.
ilişkisel veri tabanlarının ortaya çıkmasıdır.
İlişkisel veri tabanlörındaki kimi aJrnaki ıklar kısıtlamaların giderilmeye çalışılmasıyla da. özellikle 90' lı yıllara damgasını vuracak gibi görünen. nesne yönelimli veri
tabanları ortaya çıkmıştır.
Bu noktada t a ri ns el açıdan başlı basına eıJilirnleri temsil eden bu do rt. türü özet niteliginde q e ne I olarak ele almak. digerlerine de sadece isim olarak da olsa. deg-inmekte yarar vardır.
1.3.3.1 Hiyeiarşik Veri Tabanları
Oldukça karmaşık bir yapıya sahip olan hiy er-ars ik veri
tabanlarında, veri tabanının yapısı. bir kökteki yüklemle bir
agacın dallarını andıracak biç imde"'""" h iye r e r s ik olarak
ilişkilendirilmiş başka yüklemlerden oluşur. Kendi içinde
tutarlı olan bu yapılanmada yük l em l e r başka bir köke de ait
yüklemler oldukları zaman. yani birden çok hiyerarşik yapı
içinde yer almaya başladıkları zaman. veri tabanının yapısı.
dogrudan dogruya ag yapısına dönüşUr.
Hiyerarşik veri tabanlarında, girişler ancak hierarşinin
en üst düzeyindeki yüklemden yapılabilir37.
1.3.3.2
Ag
Yapılı Veri TabanlarıAg yapılı veri tabanları özellikle CODASYL (CQmrnittee on
DAta SYstems tanguages Veri Sistemleri Dilleri Komitesi)
adlı gurubun çalışmaları sonucunda.
ortaya çıkmıştır30.
1960'ların sonlarında
36 !lişkisel sistemler ve dig-erleri ... - s. 38 37 38 Brackett . Oxborrow . s. 6 s. 68
Ag yapılı veri tabanında. veri tabanının fiziksel örgütlenmesi yüklemler ve varlıkların ilişkilerinden kurulan kiime 1 erin, bir ag biçiminde bir araya getirilfuesinden
{'
oluşmaktadır. Böylesine k er'rnzıeı k bir y,:ı.pı . berclberinde kerrnesık yönet.im işlemlerini de getirmekte. bu d,:ı. sistemin uygulamalarda zorluk cıkannasına neden olmaktadır$9
Ag yapılı veri tabanlarında, girişlerin agın her hangi bir yerinden ye pıLabi l me si ne ke rsın , kullanıcı bu karmaşık yapıyı çok iyi bilmek zorundadır40.
Gerek ag yapılı gerekse hiyerarşik veri tabanlarında karşılaşılan en önemli sorun, bu karma.sık yapının ögelerinin manyetik ortamda fiziksel olarak degişik adreslere dagıtılmış olmaları .. ve bu nedenle ileride yapılmak istenebilecek bir yeniden yapılandırmanın çok güç olmasıd1r41
1.3.3.3 İlişkisel Veri Tabanları
İlişkisel veri tabanı düşüncesi. E. F. Codd'un 1970
yı 1ında ortaya koyduqu kurerns e I yek l e sımın ;:;ir uriinüdür'1"·.,.
39 Oxbor:r-ow ... - s. 68-77 40 Brackett.
41 Sauer ... -- s. 14-15 42 Sauer ... - s. 19
Codd, ilişkisel veri t.e barı l a r r için, yirmi yıla yakın bir sürede gel iştirdig-i. bu kuramsal·. yaklaşımı, daha sonnı 1989 yılında, ilişkisel veri tab'çin lan. n ı n
temel kur am ı sayılabilecek ''The relational model for database management version 2'' adlı kitabında4~ yayınlamıştır.
İlişkisel veri tı:ı.barılarının örgüt 1erunes i .
tablolôr biçiminde g·erç:ekleşir"'''. örgiitlemne yapısı 1lişkisel Ö<Jeler.
ilişkisel biitiinliik kuralları ve ilişkisel iel emle ri n tanımlarıyla belirlenmiştir45.
!lişkisel ögeler, kısaca şöyle ele sıralanabilir46: yöre 1 er, I 1 işkil er, derece, yük lernl er. tutanak 1 ar, biri ne il anahtar, ikincil anahtar, aday anahtar, yabancı anahtarlar ve karma anahtarlar.
Yöreler, ilişkiler ve yüklemler, ki çogu veri tabanı yönetin sisteminde bunlara "alan" da denir. iliskisel veri tabanlarında da dig-erleriyle aynı ü,levleri taşırlar. ancak ilişkisel yapıda ilişkilerin yapılandırılmasına. hiyerarsik
ve ag yapılı veri tabanlarının aksine. önem ve~ilmemiş,
yüklemler arası ilişkiler. clo(Jrucla.n yl_iklen1lerin dilsel
43 Codd ...
44 Paradox for Windows. Getting started ...
45 46 Sauer. Sauer. s. 19-20 s. 20·-:27
mantıgında gerçekleştirilmiştir. Bunun sonucunda, her varlik için yapı ·bakımı nclan dog-rusa 1 ilişkiler kurulmuş. ç1yn1
I
o varlık içi~ ortaya çıkan
dogruda yer alan yüklemler,
oluşturmuşlar, buna da tutanak
tabloda bir satırı
verilmiştir. Böylelikle bir veri tabanını oluşturan. aynı
sınıftan ya da türden farklı varlıklara ait tutanaklar, yapı
bakımından birbirleriyle
sonucunda ortaya çıkan veri tabanı yapısı, yukarki örnekte de
özdeş ha1e ge Irn iş len.lir. Bunun
görUldügU ~ibi, son derece yalın ve kolay anlaşılır bir
biçime girmiş, buna koşut ol e r ak da .. sorgulama i:;.dernleri hiç
kolaylc1şmış, dolayısıyla
görülmedigi kadar ve
hızlanmışlardır.
Bunun yanı sıra tabloların su 4 özelligi ilişkisel yapı
açısından çok önemlidir47:
ı.
'")
4, •
Aynı tabloda. birbirinin aynı olan. yani
yUklemlerinin degerleri aynı ol e rı . i k i tutanak
bulunamaz. Sözgelimi aynı ög:,enci için iki tute nak
tutulamayacagı gibi.
Tu ta.rwk l ar·J.n sırası L·.::lirsizdir. Buna aöre
tutanakların hangi 311<3.. i l(:; tabloya girilecegi
ta.ma.men kullanıcının tutumuna. ba.glıdır.
47 Sa.uer ... -- s. 24
adı
3. Yüklemlerin sırası belirsizdir. hangi yüklemin. hangi ~rrada tabloda yer alacagı, gene tamamen
{ -,
ku Llarııc ı n ı n tutumuna baglıdır.
4. Yüklernlerin deg-erleri böl ümsüzcıür-. Yani bir
yüklemin alacagı deger iki ayrı degerden oluşamaz.
Bu özelliklerin ısıgında ilişkisel ögelerden anahtarları
anlamak daha kolaydır.
Birincil anahtar, yukarda anılan ilk öz el Li qirı bir
sonucudur. Tabloda yer alacak her tutanak birbirinden farklı
olmak zorundaysa. tutanagının en az bir yükleminin degerinin.
o yüklemin diger tutanaklar için içerdigi degerlerden farklı
olması gerkmektedir. Bu yüklem ise. birincil anahtarı
oluşturur. Birincil anahtarın alacagı deg-erler tek ve
"biricik" (ing. unique) olmalıdır.
İ 1işkisel yapı geregi. aynı te b l oda hepsi birbirinden
farklı olan kayıtlar bulunur; ancak bu kayıtların hangi
yüklem deg-erinde farklılık gösterecegi. bilinemez. örnegin
bir nüfus tut.arıek la r a t.e b l os und a . kisi l e r in ya adları. ya
soyadları. ya dogum tarihleri. ya anne-baba adları ya da
<iogurn yerLe r ı \/.b. oz elLi kj er-i r er k ı ı ole c ekt ı r . Aynı degeri
taşıyan bir insanın varlıgı. mantıksal olarak olası degıldir.
Ancak farkiılıgın ne rede olabi l e c eö ini degil bi imek.
özellikle belli ögelere ait verinin a.ri:H1cl1g1 sorgulamalarda, o ögenin t.ut anaq ının . her degeri diger
degerlenien rar-kl ı olan bir yiiklerni olması gerekmektedir. Bu.
belirli bir tutanaga erişimde anahtar görevini iistlenmiş olan
yük Lerne . .iLi e kie e l yapıda b irinci l enaht er edı verilmiştir.
Birincil anahtarların degerleri. bir okulda ögrenci numarası .
bir iirün için seri numarası, degişik alanlardaki
•
Si Ci 1numaraları. kişiler için ul ue e I diiz eyde ul usa l ya 'da sosyal
güvenlik numaralar1, küt üpharıe ya del. belge-bilgi
merkezlerindeki belgeler için demirbaş numaraları,
olabilirler.
!kincil anahtarlar, ki bunlara kimi zaman seçmeli
anahtar da denir, gene bir tablo Lci nde birincil anahtar
dışında anahtar özel ligini taşıyan yü}demlerdir.
Aday
anahtarlar dm bu özel ligi taşırlar ancak ikincil anahtardan
farklı olarak, aynı ilişkilere başka bir bakıs acısı verilip,
bazı yüklemler bu bakış açısına çröre. oe s ke tabloları
oluşturduklarında. aday anahtarlar bu tablolarda birincil
anahtar ralUnü üstlenirler.
Yabancı anahtarlar 1.
-~.
q.o bir cabloda ver aian. e nc e kbaşka bir te b l onun da birincil e rıahter ı olan aday
Karma anahtarlar. bir
digerlerinden ayırmak için40 iki
oluşan49 anahtarlardır.
GörUldügü gibi, i 1 i s.k ı s e 1
verlıklarının temelini, ille
var l 1t'._ıa ı} 1t tutanağı,
ya ela dehe fcızla yülcLemden
veri tcıbanında. yüklemler
de Ol ÇJU,'3öl çrerçe}< l .ı k t e n
almazlar. Sorgulma gibi tamamen uygulamaya yönelik konular da
veri tabanının yapıs1nı etkiler.
Basit bir ilişkiE:el gösterilebilir:
Birincil anahtar
yüklemI\
ögrenci # Soyadı Adı
9008DE005 Arıkan Aykut
9008KU031
Doganay
Hakan9008KU054 Ekici Aynur
..._,
veri tabanı. ::.::u c ı z ı m l e
} tutanak
c
r işkisel veri tabanıİ i Lerı nde . su iki il~i::::>:=.sı::l büt ürı l ük
kuralına dikkat etmek gerekir~0:
48 Brackett ... - s. 40 49 Brackett ... - s. 212
1. Eger bir v yük l eı» birincil aneht.er-s e . bunun değeri
aila boş birakılamaz (varlık bUtlinlUgU kuralı).
2. Yabancı anahtara sahip olan bir tabloda, bu yabancı
anahtar eger başka bir tablonun birincil anahtarına
rme yap-ıy or s a,
ırıın degeı·leri.
ilk tdbl.onun yebene 1
birincil
di ger ta b1onun
arının degerleriyle yd aynı olmalı ya de,
rakılmalıdır (yönlendirme bUtUnlUgU kuralı).
Ilişkisel veri tabanlarında, şu islemler özellikle büyük
önem taşırlar:
1. Seçme (select):
Bu işlemin amacı, veri tabanından. belirli yüklemlere
ait şart koşulan. degerleri taşıyan tutanak 1
arın''';'-seçilmesidir. !slem su çizimle de aösterilebilir52:
A
ÇIZ.3. Seçme islemi
51 Codd ... -s. 69
2. !zdUşU~ (~reject):
Bu işlemin amacı~ veri tabanından, adları beşirlenmişs3
I,
',
yüklemlere ait ttim degerlerin seçilmesidir. !slem su çizimle de gösterilebilirs4:
A
CIZ. 4, !zdUşUm işlemi
3. Birleştirme (union):
Bu işlernin amacı, iki ayrı veri tabanını, her iki veri tabanında da bulunan tutanakları teke indirgeyerek, ayrı bir veri tabanında birleştirmektirs5. !şlem ŞU çizimle de gösterilebilir96:
C
Ç!Z.5. Birleştirme işlemi
53 Codd ... - e , 67
54 !lişkisel sistemler ve digerleri ... - :3. 4:2
55 Codd ... ~ s. 78
4. Kesie:im (intersection):
Bu işlemin amacı, iki ayn. veri tabanl:ının.i
her ü::isinde de bulunan tutanakları teke indirgeyerek, ayrı bir veri tabanında birleştirmektir57.
r e
l ernçizimle :;3U gösterilebilir58: A
... 1
~C!IM ... WI D~ n::·u B Ç!Z. 6, Kesişim işlemi 5. Ayrım (difference):Bu işlemin amacı, bir veri tabanında bulunup, digerinde
bulunmayan tutanakları ayrı bir veri
tabanında birleştirmektir1-'-';',.
r
sıern su çizimle de gösterilebilir'''0:A
H-HH : B
;;;;;;\'ıf···::;:;;;;:
Ç!Z. 7, Ayrım işlemi
57 Codd ... -s. 81
58 r
ı
rekıse ı sistemler ve digerleri ... -· ,3. 4259 Codd ... s. 82 60 Codd ... 2;. 78
1.3.3.4
Nesne Yönelimli Veri Tabanları
Nesne yörıelimlilik yakl e.s rrru . özellikle 1990'11 yıLl eın
baslarından itibaren bilgi islem çevrelerindeki güçlü bir
programlama yöneliminin adıdır. Dogrudan veri ta.banla.rına. da
yansıyan yaklaşım, ilişkisel veri tabanlarının bir takım
aksaklıkları karşısında, akılcı ve uygulcuıabilir c ôz iirn Le r
sundugundan, i1işkise1 sistemlere henijz son verememekle
birlikte, kimi çevrelerde çok çabuk kabul görmi_iştür.
Nesne yöneliınlilik yak l a eıma, ilişkisel veri t.:-ı.banı
yaklaşımının taraftarlarınca, nesne yönelimlilik kavramının
yeterince tanımlanamadıgı•~. t lısk ıs e l veri örnegi i 1 e
kıyaslanabilece nesne yönelimli bir veri örnegi bulunmaması
ve yaklaşımın veri tabanı teknolojisi için bir yenilik
getirip getirmediginirı kesin olmaması•2 gibi ,5avlar ile
eleştirilmektedir.
!lişkisel veri tabanlarının en büyi_ik yitirimlerinden
biri, hiç kuşkusuz basit tablo yapısı içinde, özellikle
ker'meeık sorgulara yönelik kerme sık yapıları barındı
ra.-mama 1 erıdır+:" .
61 Date. s. 50
63 Andreas Heuer. Objektorientierte
Konzepte, Mode1 I e, Systeme. - Bonn ...
Addison-Weşley. 1992. - s. 52
datenbanken
[ve öte.]
örneq i n ket a loç dosyası tutanak y e pıs ırıde konu başlıçrı
yüklemi için, birden çok de ger cl1 arnamak tadı r . Oysa \
kataloglanacak olan kitap, genelde birden çok konu başlıgıyla
donatılır. Bu durumda.-, ya t ut arıak b iLe e ık bir korıu be s l r qıyl e
donatılacak, ya da dig-er konu be e Lı k l e rı için, tutanaktaki
diger yi.iklemlerin degerleri, ikinci bir tutanakta diger konu
başlıklarıyla. donatılarak, veri t abe n ı yaklaşımının tam
aksine, gereksiz yere yineleneceklerdir. Basit bir he s epl a .
bir kata.log ortaldma 8
J konu bes lıqı
tutanagı ile
donatılacaksa, veri tabanının harcadıgı bellek alanı 3 katına
ç ılrncakt ır.
Ancak bu durum, nesne yönelimli veri tabanları için
sözkonusu degidir. Cürıkü "nesne yönelimli veri tabanlarında,
nesnelerin niteliklerini belirlemek için, standart veri
yapılarının dışında, bunların tekrarlanabilir ögeleri de
var d ır-">:".
Yani, ilişkisel veri t.e be nınde şu biçimde yer el e c e.k
katalog tutanagı:
Yazar adı Ki tap adı Konu bes l rqı
Heuer, Andreas IObjektorientierte .. VER! TABANLARI
Heuer, Andreas lübjektorientier~e .. NESNE YöNEL!ML!LIK
Ç!Z. 8. t Liax ıs e l veri tabanı örnegi
rıe s rıe yönelimli veri tab.:ınla.rında, su biçimde ye r alacaktır:
,....
---
•.Ycızar adı Kitcıp cıdı
Konu b.:ışlıkları
-·
VER! TABANLARI
Heuer, Andreas Objektorientierte ...
NESNE YöNELtML!LIK
.
--·---M--~
-ÇIZ. 9, Nesne yöneliml veri tcıbanı örnegi
Kısacası ilişkisel v~ri tabanlarında.
tutanaklar
alanlardan oluşurken, nesne yönelimli veri
tabanlarında
tutanaklar nesne ile dogrudan ilişki
kurabilen. ve sayıca
sınırsız olabilen. alt alanlardan da oluşabilir.
Nesne yöne 1iml 'i veri taba l arı nda bu neden1e. nesrıerıenin
yapısında zamanın akışı içinde ortaya çıkabilecek
degişiklikler, tutanak yapısı di ger
nesneler için
bozulmaksızın, veri tabanına
yansıtılabilmektedir•5.
Bu
nedenle de. nesne yönelimli olarak adlandırı:maktadırlar.
Hatırlanacagı gibi ilişkisel veri
taba.n l ar: nda ilişki
tablolarındaki tutanakların yapısında bu
tür· bireysel
degişikliklere gitmek olanaksızdı.
Nesne yo n eLiml I veri tı:tl'">önla.ı.ınd.ct, ne2nel,;~:·in. üç önemli
cizelligi vard1r66:
6:ı Heuer, Andreas ... - s. 56
66 Jon Udell. "Componentware" Byte Ti.irkıtt. - c. 1. s
1. Veraset:
Bu özellik sayesinde yukarda da ele alındıgı gibi,
yapılarında zamanın akışı içinde ortaya cı ke bi le c e k
degişiklikler, t.utarıek ye p1:31 (j J.Ç}c:Y' rıe ane 1er i. çin
bozulmaksızın. veri tabanına yansıtılabilmektedir.
2. Çokbiçimlilik:
Nesnelere yönelik tutanakların yapısı sabit degildir,
böylelikle nesnelere degişik yUklem degerlerinden erişmek
olasıdır.
3. Kapsama:
Nesnelere yönelik olan veri. nesnenin yapısı içinde,
kendisini yorumlayacak olan bilgisayar kodu ile birlikte yer
alır. örnegin veri bir ses ke ydı ic::e bu ses oıduqu gibi
bilgisayarda dinlenebilir.
Bu arada nesne yönelimli oldukları sövlenen kimı urunier
için aslında nesne tabanlı demek ıiogru olacaktır. ÇUnkU
i)unlar yak l e sı rne olan '.fdkınlıklarına ker eın . ;:ıı..: jç ·::;zel.işin
'/a sadece birini v e dı:ı ıkis ıni t.e sırnakte dır l e.r : dol.s~ı1s1ylct
da tam anlamıyia nesne vorı eI irnl i oldukla~ı söyienemez.
Bun l a.t"'",,
Belgeler, . klasörler, çöp kutuları v.b. araçları kull~nan, masaüstü mantıg-ıyla çalışan işet im sistemleri için geliştirilmiş uygulama yazılımları.
Nesneleri !J.~onlar (c i zç i e eI gösterçreler) ile gösteren
sistemler. ve
- Gr eı f i k. özellikleri taşıyan çeşitli kullanıcı
arayüz l er ıdiı-.
ve içeriklerini degiştirerek. eklemeler ve çıkartma.la.r
1.3.3.5 Di~e:r
Bu türlerin dışında bir de artık geçerlilikleri kalmamış
ve kullanılmayan,
Sırasız
Liste
olarak adlandırılan veritabanları da vardır.
1.4 Veri Tabanı
Yönetim
SistemiVeri t.e be n ı .. ' . . . .
yonecım sıscemı ve r i cabanı kavramının
aks ine . özellikle bi l qi s ev era v orıe l z k bit· ı~avramdı:::·. Tanımı
fazla tartışmalı olmayan kavram. k!saca jilgisayar
or t.emınde ki veri tab,:tnla.rını te n ım l aye n . ya.1~atan. yapı le rını
yaparak hepsinden önemlisi sorgulayarc:ı.k is l ete n : ve s orıuc.t e
saglayan. çoklukla ticari bir genel uyguJama yazılımı, olarak tanımlanabilir.
Burada üstünde titizlikle durulması gereken bir nokta vardır: Aslında çogu özel amaçlı uygulama yazılımı bir t ür
özel veri tabanı yönetim s i s t.erni di r . Bunların çrenel erne c lr
veri tabanı yönetim sistemlerinden ayrılan yanı, özel amaçlı
uygulama yazılımlarında kullanılan veri tabanı yapılarının
be1 ir1 i ve çokluk~ct cleg iti r il ernez oınıesı. \/e
gerçekleştirilebilecek islemlerin de buna koau t olarak
belirli ve kısıtlı olmaları, ancak genel amaçlı veri tabanı
yönetim sistemlerinde bunun ak s i rıe . gerek veri tabanı
yapılarının, gerekse işlemlerin çeşitlerinin sınırsız
olmaları. yani tamamen kullanıcının gereksinimlerine göre
düzenlenebilir oimalarıdır.
1.4.1 Veri Tabanı Yönetim Sistemlerinin !şlevleri
1.4.1.1 Tasarım
Tasarım. dogrudan ·:ior;rruyı:ı. ve r i tcbanı qeliştirme
sürecinin veri tcbanı tasarımı alt sürecinde gerçekleştirilen
. l l .
ış em erı üst.Le no n b1r . s ı evd ir. Ya.ni mantıksal V8r'i ör·negi,
bu işlev sayesinde veri tabanının manyetik ortamdaki yapısına.
Yapılan işlemler sırasıyla şunlardır:
1. Yüklem (alan) adlarının belirlenmesi
2. YLiklernlerin (alanların) cinslerinin belirlenmesi
(sayı, tarih, alfanumerik dizi v.b.)
3. Yüklem degerlerinin uzunluklarının belirlenmesi
(alfanumerik dfziler için)
4. Veri tabanı dosyasının yapısının. bir ad ile
saklanması
Sonuçta ortaya, içi boş, veri girilmeye hazır, bir veri
tabanı çıkar.
1.4.1.2 Güncelleştirme
Veri tabanı işletimi alt e ur ci ni gerçekleştiren
işlevdir. Bu işlevde ya yapısal ya da içeriksel
-degisikliklere gidilerek. veri tabanı güncel tutulur. Veri
tabanına yeni tutanakların e k l e rıme s i işlemi de, veri
tabanında içeriksel degisiklige yol öçtıgı içın bir
güncellestirmedir.
1.4.1.3 Sorgulama ve Raporlama
.Bu is le v ve r ı tabanı yönetim sisteminın en önemli
işlevidir. Ve ri tabanı yönetim sıst erni ni n bırirıci l arna.c
veri tabanı yönetim sistemlerinin birincil amacı. kullanıcıya bilgi sagla~aktır. Bunun foiu da sorgulamadan geçer.
Sorgulama işlevi ne kadar yetkinse. veri tabanı da e s l ıne bakılacak olursa o lu,dar etkindir. Bw nedenle
sorgula.ma kesin olarak çok amaçlı bir ye p ıye sahıp olmalıdır.
Yarıi örnegin, ilişkisel sisternlerc.le .. ;::;orgul arne yaln~zcct
anahtarlar üzerinden degi l , di ger yük Lemle r ı n alacagı
degerler üzerinden de yapılabilmelidir. Tıpkı k.utii phe rıe
kataloglarının k iei adı, başlık, konu başlıgı, dizi adı v.b.
ögelere ait girişlerden taranması gibi. Sorgulama bunun yanı
sıra hata paylarını karşılayacak derecede esnek olmalıdır.
Raporlama sorgulamanın bir il erki aşamasıdır.
Sorgulamada elde edilen karşılıklar bu asama.da kullanıcını
istegine ve gereksinimlerine baglı olarak. her hangi bir
biçimde ekran ya da yazıcı çıktısı olarak kullanıcıya
sunulurlar. Yezıcıde n alınacak raporlar için k irni veri t e be nı
yönetim sistemleri, grafik ve cleÇrjşik font se c e nek Le ri oibi
olanakları da kullanıcıya saglamaktadırlar.
1.4.1.4 Dagıtık Veri Yönetimi
Gijni.im(i::de çogu ve rı tabanı yönet im sistem:. bilgisayar
aglcırında dcı çalışabilme öze l Lı qını CJÖsterrnektedırler. Yani
bir bilrJi:3ayan::ia işleyen bir verı te ben ı yönetırn sistemi.
tabanına, ya yerel ag baglantıları ya da modemler üsti..incie.n te 1e fon veye veri iletişimi hat 1 arını kullanarak erişebilmekte, onu sorgulayabilmekte, verilerini paylasabilmektedir.
Günümüzde Dagıtık Veri Yönetimi (Distributed Data
Management)
yaklaşımıyla, degisjk bilgisayar sistemlerinin bir tabanda bir araya getirilebilmekte o Irnes ı":". özel 1 ilde veri tabanı yönetim e i s t.ernle rini . bu. y akl e sıma uyumlu. hale gelmeye, ya det en azından desteklemeye yöneltmektedir. Bu yaklaşım. özellikle bilgisayara dayalı kütüphaneler arasıişbirligi alanın.da yaşanan bazı sorunlara da köktenci çözümler getirebilecek gibidir.
1.4.1.5
Di~er Genel İşlevleri
Veri tabanı yönetim sistemlerinin d i ö e r genel işlevleri
iç:e. veri abanı yapısından bagımsız ole re k . çogaltma, silme. yeni ad verme gibi isletim sisteminin. yet de. dosya yönetim sistemlerinin işlevleridir. Arıcak bu islevlerirı veri tabanı yönetim sistemi içinde yer alması. kullanıcıya büyük rahatlık verdiginderı. bunları Vcı.ı·~i
\,.,J. - te be rıı yönet im s ısterni i çersi rıde
tümleşik olarak bulunmaları. cogunlukla tercih edilen bir durumdur. Aksi hallerde. ku l l e n ıc ı verı te be nı yönetim
