Gökyüzündeki kraliyet ailesinin üyeleri Kral ve Kraliçe, hiç batmayan takımyıldızlardan. İkisi de Kutupyıl-dızı’na yakın yer aldığından, her mevsim gözleyebiliriz bu takımyıl-dızları. Ancak, sonbahara girdiğimiz bu günlerde, her iki takımyıldız da en iyi konumlarında bulunuyorlar.
Kraliçe, amatör gökbilimcilerin en iyi bildiği takımyıldızlardan biri. Takımyıldız, bunu kolay seçilen bi-çimine ve parlak sayılabilecek yıl-dızlarına borçlu. “Koltuk” olarak da bilinen takımyıldız, “w” biçimiyle gökyüzünde kolayca bulunabilir. Kraliçe, Samanyolu kuşağının üze-rinde yer alması nedeniyle, yıldızca ve derin gökyüzü cisimleri bakımın-dan zengin. Küçük bir teleskop ya da bir dürbünle gözlenebilen bu gökcisimlerinden bazıları şunlar:
NGC129: Büyük, parlak bir açık yıldız kümesi. Dürbünle
bakıl-dığında yaklaşık bir düzine yıldız, yıldızları seçilemeyen bir yıldız bu-lutunun içinde görülebiliyor. Yakla-şık 5200 ıYakla-şık yılı ötede yer alan kü-me, değişen yıldızlar bakımından ol-dukça zengin.
Gama (γ) Kraliçe: Kraliçe’nin “w”sunu oluşturan yıldızlardan biri. Bir değişen yıldız olan Gama Krali-çe’nin parlaklığı 1,6 ve 3 kadirler arasında değişir. Ancak, yıldızın ışı-ğındaki bu değişim düzenli değil. Yani, bu değişimin belirgin bir peri-yodu yok.
M103: Delta (δ) Kraliçe’nin he-men kuzeydoğusunda yer alan bu açık yıldız kümesi, oldukça küçük görünür. Yaklaşık 10 kadir parlaklık-ta 25 yıldız içeren kümenin yıldızla-rını seçebilmek için en azından 15 kez büyüten bir teleskop ya da dür-büne gereksinim var. Ancak, her-hangi bir dürbünle bakıldığında,
kü-menin güneybatısına doğru dizilmiş dört yıldız dikkati çeker. Bu yıldız-lar, M103’ün manzarasına ayrı bir güzellik katarlar.
M52: Kuzey gökkürede yer alan açık yıldız kümelerinin en zenginle-rinden birisi. Messier’in 1774’te keş-fettiği bu küme, yaklaşık 100 yıldız içerir. Bu yıldızların bir çoğu dür-bünle seçilebilir. Ancak, yıldızlardan çok, küme, bulutsu benzeri görünü-müyle dikkati çeker.
NGC7789: Takımyıldız sınırla-rında yer alan bir başka açık yıldız kümesi. Tahminlere göre kümede yaklaşık 300 yıldız bulunuyor. An-cak, bu yıldızların hiçbiri 10,7 kadir-den parlak değil. Bu nekadir-denle, dür-bünle kümenin yıldızlarını seçmek olası değil.
Şimdi gelelim Kral’a. Cepheus, bir zamanlar Etiyopya’nın kudretli kralıymış. Kraliyeti sona erince, Kra-liçe tarafından gökyüzüne yerleşti-rilmiş. Kral Takımyıldızı, Kraliçe’ye göre, gökyüzünde daha az belirgin-dir. Takımyıldız, çıplak gözle zor gö-rünse de, bir dürbünle gözlenebile-cek pek çok gökcismini barındırır.
NGC188: Kutupyıldızı’na sade-ce 4° uzakta yer alan bu küme, 12 ve 18 kadir parlaklıklar arasında 120 yıl-dız içeriyor. Bu yılyıl-dızlar, hep birlikte ortalama 8 kadir parlaklıkta, silik bir ışık kümesi gibi görünür. Bu kümeyi dürbünle görebilmek için, ışık kirli-liğinin olmadığı bir yerde gözlem ya-pılmalıdır.
Delta (δ) Kral: Evren’de uzak-lıkların ölçümünde yararlanılan yön-temlerden biri de Delta Kral türü değişen yıldızların parlaklık-periyot ilişkileridir. Delta Kral, bu tür yıldız-lara adını veren yıldızdır. Bu yıldız, her 5 gün 8 saat 47 dakikalık periyot-la, parlaklığını 3,5 ile 4,4 kadirler arasında değiştirir.
Mü (µ) Kral: Mü Kral, tüm gök-yüzündeki dürbünle görülebilen en
60 Bilim ve Teknik Kutupyıldızı KRAL KRALİÇE M 1 0 M 5 2 N G C 7 7 8 9 ε δ γ α ζ α β β γ ι δ ε ζ µ
kırmızı yıldızlardan biri-dir. Öteki yıldızların arasında, turuncu-kır-mızı rengiyle dik-kati çeker. Mü Kral da bir deği-şen yıldızdır. P a r l a k l ı ğ ı uzunca bir dü-nemde, 730 günlük peri-yotla 3,4 ile 5,1 kadirler arasında de-ğişim gösterir. Bu dev yıldız, bizim yıldızı-mızdan yakla-şık 12 000 kez parlak.
Ayın Gök
Olayları
Geçtiğimiz aylarda, göz-lerden uzak kalan Jüpiter ve Sa-türn’ün artık en iyi konumlarına geldikleri söylenebilir. Her ikisi de hava karardıktan kısa bir süre sonra doğuyor ve gece boyunca gözlenebi-liyor. Gökyüzüne hâlâ yaz takımyıl-dızları hakim. Bunun yanında, gece-nin ilerleyen saatlerinde kış takım-yıldızları yükseliyor. Gece yarısınakadar yaz takımyıldızlarını, gece ya-rısından sonra da kış takımyıldızları-nı gözleyeceğiz dersek pek de yanlış olmaz.
Jüpiter, 2,7 kadir parlaklı-ğıyla akşam gökyüzü-nün en parlak geze-geni. Jüpiter ve ba-sit bir dürbünle bile gözlenebi-len dört parlak uydusu, başlı başına bir gözlem konu-su oluşturu-yor. Uydula-rın günden güne hatta aynı gece içe-risindeki de-ğişimini gör-mek olası. Han-gi uydunun han-gisi olduğunu bul-manız için, sayfanın altında verdiğimiz grafik yeterli olacaktır. Gökyüzünün kuşkusuz en etkileyici gökcisimlerin-den biri olan Satürn, Jüpiter’in hemen arkasından yükseliyor. Jüpi-ter’in parlaklığı yanında oldukça sö-nük kalsa da sarı rengiyle, pek parlak yıldızların bulunmadığı bölgede dik-kati çekiyor. Gezegenin parlaklığı yaklaşık 0 kadir.
Sabah gökyüzünde yer alan Ve-nüs, Güneş’in doğuşundan yaklaşık 2,5 saat önce doğuyor. –4,5 kadir par-laklıktaki gezegen ay boyunca yük-selimini artırıyor.
Ay, 2 Eylül’de sondördün, 9 Ey-lül’de yeniay, 17 EyEy-lül’de ilkdördün, 25 Eylül’de dolunay evrelerinde ola-cak.
Alp Akoğlu
Ağustos 1999 61
15 Eylül 1999 Saat 2200’de gökyüzünün genel görünüşü Kraliçe Kral Kuğu Çalgı Yunus Andromeda Balıklar Balina Kova Kanatlı At Kertenkele Kalkan Kartal Yılancı Yılan Güneybalığı Akrep Yay Kuzey Tacı Arcturus Spica Vega Deneb Capella Altair Fomalhaut Çoban Oğlak Büyük Ayı Küçük Ayı KUZEY GÜNEY BA TI DOĞU Ejderha Herkül Zürafa Perseus Arabacı Kutup Yıldızı Mars Jüpiter Satürn
Eylül ayında Jüpiter’in uyduları: Jüpiter’in “Galileo Uyduları” olarak adlandırılan dört büyük uydusu, bir dürbün yardımıyla bile gözlenebilmektedir. Yandaki çizim, ay boyunca, bu uyduların konumlarını gös-termektedir. Bu çizelgenin üzerine, (göz-leminizi yapacağınız günün ve yaklaşık olarak saatin üzerine) boydan boya bir çizgi çizerek, uyduların o andaki konum-larını bulabilirsiniz.
16 Eylül akşamı Mars, Antares ve Ay 8 Eylül sabahı Ay ve Venüs
Gökbilim tartışma listemize üye olmak için: majordomo@biltek.tubitak.gov.tr adresine, “subscribe gokbilim” yazan bir ileti gönderebilirsiniz.
Io Europa Ganymede Callisto
1 3 5 7 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 9 Ay Ay Mars Venüs Antares
