Ensest kurbanı kız çocuklarındaki depresyon ve TSSB ile algılanan sosyal destek ilişkisi

(1)

300 Ensest kurbanı kız çocuklarındaki depresyon ve TSSB ile algılanan sosyal destek ilişkisi _____________________________________________________________________________________________________

Araştırma / Original article

Ensest kurbanı kız çocuklarındaki depresyon ve TSSB ile algılanan sosyal destek ilişkisi

Seher AKBAŞ,¹ Berna AYDIN,² Cihad DÜNDAR,³ Ahmet TURLA⁴

_____________________________________________________________________________________________________

ÖZ

Amaç: Bu çalışmada ensest kurbanlarında, algılanan sosyal desteğin geldiği kaynak (aile, arkadaş, öğretmen) göz önüne alınarak, ruhsal etkilenme ile algılanan sosyal destek arasındaki ilişki incelenmiştir. Yöntem: Dokuz-on sekiz yaş aralığındaki cinsel istismara uğramış ensest kurbanı kız çocuklar (s=31) ile yaş ve cinsiyet açısından eşleştiril- miş sağlıklı kız çocukları kontrol grubu olarak alınmıştır. Tüm katılımcılar Çocuklar için Depresyon Ölçeği, Çocuklar için Travma Sonrası Stres Tepki Ölçeği ve Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinin revize edilmiş formunu doldurmuş- lardır. Sonuçlar: Çalışmamızda ensest kurbanlarında algılanan sosyal destek toplam puanları arttıkça, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve depresyon belirtilerinin anlamlı olarak azaldığı saptanmıştır. Ensest kurbanları- nın ailelerinden algıladıkları sosyal desteğin anlamlı olarak daha düşük olmasına rağmen, ailelerinden algıladıkları sosyal desteğin hem depresyon, hem de TSSB belirtilerini anlamlı olarak azalttığı görülmüştür. Arkadaşlarından algılanan sosyal destek ile ruhsal belirtiler arasında anlamlı bir ilişki bulunmazken, öğretmenlerinden algılanan sosyal desteğin TSSB belirtilerini azalttığı bulunmuştur. Tartışma: Çocukların yaşadığı ensestte, sosyal destek kaynakları ile ruhsal etkilenme arasındaki ilişkiyi daha iyi anlama çabası, koruyucu önlemler ve tedavide yönlendirici olması bakımından önemlidir. (Anadolu Psikiyatri Derg 2016; 17(4):300-308)

Anahtar sözcükler: Çocuk, cinsel istismar, ensest, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu, algılanan sosyal destek

Relations between depression and PTSB and perceived social support in female child victims of incest

ABSTRACT

Objective: This study investigated the association between psychological stress and perceived social support by examining the source of perceived social support (family, peers or teachers). Methods: Female victims of incest subjected to sexual abuse aged 9-18 years (n=31) and a control group consisting of age- and gender-matched girls with no history of psychological trauma were enrolled. All participants completed the Child Depression Inventory, Child Post-traumatic Stress Reaction Index and Perceived Social Support Scale-Revised. Results: The results showed that post-traumatic stress disorder (PTSD) and depression symptoms in victims of decreased significantly as perceived social support scores increased. Although the social support that incest victims perceived from families was significantly lower, perceived social support from families nevertheless significantly reduced symptoms of both depression and PTSD. No significant correlation was determined between perceived support from peers and psychological symptoms, while perceived social support from teachers reduced symptoms of PTSD. Discussion: Endeavors aimed at better understanding the interaction between sources of social support and psychological impact in incest experienced by children are important in terms of guiding preventive measures _____________________________________________________________________________________________________

1 Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, Samsun

2 Doç. Dr., ⁴ Yrd. Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp ABD, Samsun

3 Prof. Dr. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı ABD, Samsun Yazışma Adresi / Correspondence address:

Doç. Dr. Seher AKBAŞ, Ondokuz Mayıs Ün. Tıp Fak. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD, 55139 Atakum/Samsun E-mail: akbasseher@hotmail.com

Geliş tarihi: 30.07.2015, Kabul tarihi: 05.12.2015, doi: 10.5455/apd.210473 Anatolian Journal of Psychiatry 2016; 17(4):300-308

(2)

Akbaş ve ark. 301 _____________________________________________________________________________________________________

and treatment. (Anatolian Journal of Psychiatry 2016; 17(4):300-308)

Keywords: child, sexual abuse, incest, depression, posttraumatic stress disorder, perceived social support _____________________________________________________________________________________________________

GİRİŞ

Ensest, evlenmeleri yasal olarak yasak olan, üvey akrabalık dahil, yakın kan bağı olan kişiler arasındaki herhangi cinsel aktivite olarak tanım- lanır.¹ Çağdaş toplumlarda gerçek kan bağı olmayan bazı yakınlarla ilişki de ensestöz ilişki olarak tanımlanır. Bunların arasında en önemli- si, üvey baba ve üvey evlatla olan ilişkidir.² Ensest, bir çocuk için giderilemeyecek şekilde erişkinlere güven kaybını ve ihaneti içeren, çocuğun yaşamında duygusal olarak yıkıcı bir durum, travmatik bir yaşantıdır. ^3,4

Ensestin yaygınlığı kültüre, rapor edilen kayna- ğa, coğrafik bölgeye göre değişmekle beraber

%5-62 arasında bildirilmiştir.^5,6 Türkiye’de, adli olarak başvuran 18 yaşından küçük 1002 cinsel istismar kurbanının değerlendirildiği çalışmada ensest oranı %10.2 olarak bulunmuştur.⁷ Çoğu ensest kurbanı, çok yönlü sorunlarla başa çıkmaya çalışır. Bunlar, cinsel istismar sırasında gerçekleşen fiziksel ve ruhsal travma, uzun süre yaşanan endişe, korku ve suçluk duyguları ve duygusal olarak önemli bir kişi ile güven ilişki- sinin kaybı olarak belirtilmiştir.⁸ Türkiye’de Yıldı- rım ve arkadaşlarının çalışmasında 43 ensest kurbanı değerlendirilmiş, ensest kurbanlarında ruhsal bozukluk oranı %72.1 olarak bildirilmiş, kurbanlara en sık travma sonrası stres bozuklu- ğu (TSSB) olmak üzere anksiyete bozukluğu ve depresif bozukluk tanıları konmuştur.⁹ Ensest kurbanları sıklıkla birden çok kez istismara uğrarlar; duygusal, davranışsal ve diğer psikiyatrik sorunlar yaşarlar.¹⁰ Kurbanlardaki bilişsel, duygusal, davranışsal ve psikiyatrik sonuçlar çoklu ve yıkıcıdır.¹¹

Cinsel istismar kurbanlarında istismarın sonucu olarak ortaya çıkan uzun dönemdeki etkiler, başa çıkma stratejilerini de içeren istismar sonuçlarına aracılık eden süreçler nedeniyle değişkendir.¹² Ensest kurbanlarında ruhsal bozukluk gelişme oranının yüksek olduğu bildiril- se de, bazı cinsel istismar kurbanları kısmen zarar görmemiş, asemptomatik veya sağlıklı olarak tanımlanmıştır.^9,13-15 Bu bireyler ‘dayanıklı’

olarak isimlendirilir. ‘Hangi etkenlerin veya özel- liklerin onları savunmasız benzerlerinden ayırt edebildiği’ sorusu önemli görünmektedir.¹⁶ Çalışmalarda başlangıçta istismara ilişkin özel- liklerin ruhsal etkilenme üzerine etkisi araştırıl- mış, cinsel istismar kurbanlarının istismar özel-

likleri sabit tutulduğunda bile eşit olarak etkilen- medikleri bildirilmiştir.^12,17 Bazı çalışmalar, çocukluk dönemi istismar kurbanlarının uyu- munda bilişsel, sosyal ve çevresel etkenlerin istismar özelliklerinden daha fazla belirleyici olduğunu ortaya koymuştur.^18,19

Kuramlar ve biriken kanıtlar algılanan sosyal desteğin çocuklardaki cinsel kötüye kullanımın olumsuz ruhsal sonuçlarına karşı tampon görevi gördüğünü göstermektedir.15,17,20-22 Çalışmalar- da pozitif aile çevresi ve yüksek sosyal desteği olan cinsel istismar kurbanlarında daha düşük sosyal desteği olanlara göre, uzun dönem ruhsal etkilenme sonuçları daha düşük olarak bildiril- miştir.17,19,21-24 Sosyal desteğin travmaya uğra- yan bireylerde TSSB ve depresyonun gelişme- sinde bir tampon görevi gördüğü ve koruyucu olarak rol oynadığı ortaya konmuştur.^22,25-27 Stresin tamponlanması modeline göre, sosyal destek strese yanıt miktarını azaltarak stresli yaşam olaylarının ruhsal etkisini azaltabilir.²⁰ Stresli yaşam olayından sonraki sosyal destek, kurbanın olayı yeniden değerlendirmesini sağla- yarak uyuma yönelik duygusal ve bilişsel süreç- lerinin işlenmesini kolaylaştıracak ve daha az uyum güçlükleri yaşamasını sağlayacaktır.^17,28,29 Çocuk cinsel istismarının en yıkıcı formu olan ensestin sonuçlarını değerlendiren çalışma sayısı azdır. Çalışmaların çoğu geriye dönük veya cinsel istismar kurbanlarının erişkin yaşan- tıları sırasında yapılmıştır.21,22,29,30 Çalışmalarda özellikle algılanan sosyal desteğin, ruhsal stresi en hafifletici-azaltıcı-yatıştırıcı unsur olduğu bulunmuşolmasına rağmen, ensest kurbanların- da algılanan sosyal desteğin hangi kaynaktan geldiğini göz önüne alarak, psikopatoloji üzerine etkisinin incelenmesi literatürde yaygın olarak göz ardı edilmiştir.^20-22 Bu çalışmada ensest kurbanlarında, algılanan sosyal desteğin geldiği kaynak (aile, arkadaş, öğretmen) göz önüne alınarak, ruhsal etkilenme ile algılanan sosyal destek arasındaki ilişki incelenmiştir.

YÖNTEM

Araştırma için Ondokuz Mayıs Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan etik onay alınmış- tır. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Poliklini- ği’ne Aralık 2011-Ağustos 2014 tarihleri arasın- da, uğradıkları cinsel istismarın olumsuz etkile-

Anadolu Psikiyatri Derg 2016; 17(4):300-308

(3)

rinin belirlenmesi amacıyla adli makamlarca muayene edilmek üzere gönderilen cinsel istismar kurbanı çocuklardan ensest kurbanı kız çocukları çalışmaya alınmıştır. Çalışmada, anket sorularının yanıtlamasında sorun oluştu- racak organik bir engelin bulunması ve klinik olarak zeka geriliğinin olması dışlama ölçütleri olarak tanımlanmıştır.

Cinsel istismar kurbanları ile çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanı tarafından istismarın varlığını ve çocuk üzerindeki etkilerini belirlemeye yöne- lik olarak göre klinik görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerde sosyodemografik bilgiler (yaş, cinsiyet, eğitim ve aile özellikleri), çocuğun uğra- dığı istismar ile ilgili bilgiler (istismarla ilgili ayrın- tılar, sayısı, süresi, istismarcı ile yakınlık derece- si ve fiziksel şiddet kullanılıp kullanılmadığı gibi) alınmıştır. Ruhsal bozukluk tanıları DSM-IV tanı ölçütlerine göre konulmuştur. Çalışma ölçütlerini karşılayan, 9-18 yaşları arasındaki cinsel istismara uğramış ensest kurbanı kız çocuklara ve varsa anne-babalarına çalışma hakkında bilgi verilerek gönüllü katılımı sağlanan 31 çocuk

‘ensest grubu’ olarak belirlenmiştir. Kontrol grubuna, ilgili kurumlardan yasal izin alındıktan sonra, basit rastgele örneklem yöntemi ile devlet okullarından seçilen, çalışmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden, yaş ve cinsiyet açısından eşleştirilmiş, ruhsal travma öyküsü olmayan 31 kız çocuğu alınmıştır. Ensest kurbanları ve kontrol grubundaki tüm çocuklar Çocuklar için Depresyon Ölçeği (ÇDÖ), Çocuklar için Travma Sonrası Stres Tepki Ölçeği (ÇTSS-TÖ) ve Algı- lanan Sosyal Destek Ölçeğinin revize edilmiş formunu (ASDÖ-R) doldurmuşlardır.

Kullanılan ölçekler

Çocuklar için Depresyon Ölçeği (ÇDÖ):

Kovacs³¹ tarafından geliştirilen bu ölçek çocuk- larda depresyon düzeyini ölçmek için kullanılan bir kendini değerlendirme ölçeğidir. Ölçek çocu- ğa okunarak veya çocuk tarafından okunarak doldurulur. Yirmi yedi maddelik ölçekte her madde için üç seçenek vardır. Çocuktan son iki hafta içinde kendisine en uygun seçeneği seçmesi istenir. Her maddeye belirti şiddetine göre 0, 1 veya 2 puan verilir. Alınacak puan aralığı 0-54'tür. Alınan puan ne kadar yüksekse depresyonun şiddeti o kadar fazladır. Patoloji kesim noktası 19 puan olarak önerilmiştir.^32,33 Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Öy tarafından yapılmıştır.³³

Çocuklar için Travma Sonrası Stres Tepki Ölçeği (ÇTSS-TÖ): TSSB belirtilerinin şiddetini araştırmak için Pynoos ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir.³⁴ ÇTSS-TÖ, çeşitli travmatik

yaşantılar sonrasında çocuk ve ergenlerde ortaya çıkan stres tepkilerini değerlendirmek için geliştirilmiş 20 maddelik Likert tipi yarı yapılan- dırılmış bir ölçektir. Toplam puanın 12-24 ara- sında olması hafif, 25-39 arası orta düzeyde, 40- 59 arası ağır ve 60 puanın üstü çok ağır TSSB belirtilerine işaret etmektedir. Kırk ve üzerindeki puanların klinik TSSB tanısı ile korele olduğu gösterilmiştir.³⁵ Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Erden ve arkadaşlarıtarafından yapıl- mıştır.³⁶

Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinin Revize Edilmiş Formu (ASDÖ-R): Bu araştırmada çocukların ailelerinden, arkadaşlarından ve öğretmenlerinden aldıkları sosyal desteği ölçmek amacıyla ASDÖ-R kullanılmıştır. Türk toplumunda Yıldırım tarafından ülkemiz koşulla- rında geliştirilmiş ve 2004 yılında revizyonu yapılmıştır.^37,38 ASDÖ-R, 50 maddeden oluş- maktadır; bu maddelerden 20’si aile desteği (AD), 13’ü arkadaş desteği (ArD), 17’si öğret- men desteği (ÖD) alt ölçeklerine ilişkin sorular- dır. ASDÖ-R’nin tüm maddeleri Likert tipi ve üçlü derecelendirmelidir. Ölçeğin puanlama biçimi bana uygun=3, bana kısmen uygun=2, bana uygun değil=1 şeklindedir. ASDÖ-R’nin her alt ölçeğinde birer ters madde bulunmakta ve ters puanlanmaktadır. Yüksek puan, bireyin daha fazla sosyal destek aldığı anlamına gelmektedir.

ASDÖ-R'nin güvenilirlik çalışmalarında iç tutarlık (Cronbach α) katsayısı ve test-tekrar test güve- nilirliği (r) kullanılmıştır. Ölçeğin tümü için α=0.93, r=0.91; aile desteği için α=0.94, r=0.89;

arkadaş desteği için α=0.91, r=0.85; öğretmen desteği için α=0.93, r=0.86 bulunmuştur.³⁸ İstatistiksel değerlendirme

Cinsel istismara uğramış çocukların sosyodemografik özellikleri, istismara ilişkin verileri ve psikometrik inceleme sonuçları frekans, aritmetik ortalama ve standart sapma ile sunulmuştur.

Grupların aritmetik ortalamalarının karşılaştırıl- masında Student’s t testi; algılanan sosyal destek ile ÇDÖ ve ÇTSS-TÖ arasındaki ilişkinin belirlenmesinde ise Pearson korelasyon katsa- yısı testi kullanıldı. İstatistiksel analizlerde p<0.05 değeri istatistiksel anlamlı farklılık olarak kabul edildi. Analizler için SPSS Ver. 15 (SPSS Inc., Chicago, IL) istatistik programı kullanıldı.

BULGULAR

Ensest ve kontrol gruplarının ikisinin de yaş orta- lamaları 14.6±2.3 yıldır. Ensest kurbanlarında cinsel istismarın başladığı yaş ortalaması 12.3±2.3 yıl; cinsel istismarın başlangıcı ile Anatolian Journal of Psychiatry 2016; 17(4):300-308

(4)

Akbaş ve ark. 303 _____________________________________________________________________________________________________

muayene zamanı arasında geçen süre ise 29.20±18.25 ay olarak saptandı. Enseste uğra- yan çocukların 12’si (%38.7) ilköğretim öğrenci- si, altısı (%19.4) ilköğretim mezunu, 12’si (%38.7) lise öğrencisi, biri (%3.2) de lise terkti.

Ensest kurbanlarının 27’sinin (%87.1) annesinin, 25’inin (%80.6) babasının ilkokul mezunu olduğu ve üç (%9.7) çocuğun annesinin okurya- zar olmadığı öğrenildi. Bir (%3.2) çocuk annesinin, iki (%6.4) çocuk babasının öldüğünü bildirdi.

Üçünde (%9.7) gebelik saptanan ensest kurban- larının üçünün (%9.7) üvey annesi, ikisinin (%6.4) üvey babası vardı. Mağdur çocukların uğradıkları cinsel istismar ile ilgili veriler Tablo 1’de sunulmuştur.

Çalışmadaki 30 olguda, klinik görüşmelerle DSM-IV ölçütlerine göre ruhsal bozukluklar değerlendirilmiştir. Bir olgu, dedenin cinsel istis- marı olup hasta ifadesini geri almış (Olgunun babası cezaevinde olup ailesinin geçimi dedesi tarafından sağlanmaktadır. Yapılan değerlendir- mede dedesinin cezaevine girmesinden dolayı ağır suçluluk duyguları yaşadığını belirtmiştir.) yineleyen görüşmelerde işbirliğine girmemiş, ruhsal yakınmalarla ilgili sorulara yanıt verme- miştir. Bu olgu CDÖ’den 18, ÇTSS-TÖ’den 39 puan almıştır. Otuz olguda yapılan klinik değer- lendirme sonucunda, ruhsal bozukluk oranları depresif bozukluk için %22.6, TSSB için %12.9, depresif bozukluk ve TSSS ek tanısı için %41.9 olarak; ruhsal bozukluğu olmayanlar %19.4 olarak bulunmuştur.

Ensest mağduru çocuklarda ÇDÖ ve ÇTSS-TÖ puan ortalamalarının kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek olduğu saptandı (sırasıyla t=4.02; p=0.001; t=6.22;

p=0.001) (Tablo 2).

Tablo 1. Çocukların maruz kaldığı cinsel istismar ile ilgili veriler

_____________________________________________

Özellikler Sayı % _____________________________________________

Mağdur-sanık yakınlığı

Öz abi 13 41.9

Öz baba 10 32.2

Öz amca 3 9.7

Öz dede 2 6.5

Üvey baba 2 6.5

Üvey abi* 1 3.2

İstismar şekli**

Dokunma, öpme veya okşama 24 77.4 Genital bölgeye sürtünme 11 35.5 Vajinal penetrasyon 9 29.0

Anal penetrasyon 4 12.9

Oral penetrasyon 1 3.2

Fiziksel şiddet

Var 5 16.1

Yok 26 83.9

Tehdit-kandırma

Var 21 67.7

Yok 10 32.3

Yineleyen istismar

Var 16 51.6

Yok 15 48.4

_____________________________________________

* Mağdur ve istismarcının babaları aynı, anneleri farklı

** 16 çocuk birden fazla istismar şekline uğramıştır.

İki grubun ASDÖ-R toplam puanları birbirine yakın ve istatistiksel farklılık göstermezken;

ensest grubunda aile destek puanlarının kontrol grubundan düşük, öğretmen destek puanlarının ise yüksek olduğu ve istatistiksel olarak anlamlı farklılık gösterdiği saptandı (sırasıyla

Tablo 2. Olgu ve kontrol gruplarının ÇDÖ, ÇTSS-TÖ, ASDÖ-R puanlarının dağılımı ____________________________________________________________________________

Ölçekler Ensest grubu Kontrol grubu

Ort.±SS Ort.±SS t p ____________________________________________________________________________

ÇDÖ 16.2±9.7 8.5±4.6 4.02 0.001

ÇTSS-TÖ 36.7±16.8 16.9±5.6 6.22 0.001

ASDÖ-R

Toplam 125.6±20.1 128.8±10.8 0.77 0.445

AD 45.2±13.4 53.5±3.7 3.03 0.002

ArD 35.4±4.3 34.6±3.8 0.79 0.435

ÖD 45.0±6.4 40.7±6.7 2.56 0.013

____________________________________________________________________________

ÇDÖ: Çocuklar için Depresyon Ölçeği,

ÇTSS-TÖ: Çocuklar için Travma Sonrası Stres Tepki Ölçeği,

ASDÖ-R: Algılanan Sosyal Destek Ölçeğinin Revize Edilmiş Formu; AD: Aile desteği, ArD: Arkadaş desteği, ÖD: Öğretmen desteği

(5)

t=3.03, p=0.002; t=2.56, p=0.013).

Grafik 1’de görüldüğü gibi, ÇDÖ ölçek puanları ile ASDÖ-R toplam puanları arasında ensest grubunda negatif yönde güçlü ve istatistiksel olarak anlamlı bir korelasyon saptandı (r=-0.519, p=0.003). Kontrol grubunda ise negatif yönde ve zayıf, istatistiksel olarak anlamsız bir korelasyon bulundu (r=-0.126, p=0.500).

ÇTSS-TÖ ölçek puanları ile ASDÖ-R toplam

puanları arasında ensest grubunda negatif yönde orta kuvvette ve istatistiksel olarak ileri derecede anlamlı bir korelasyon saptandı (r=- 0.551, p=0.001) (Grafik 2). Kontrol grubunda ise orta kuvvette ve istatistiksel olarak anlamsız olmasına rağmen pozitif yönde bir korelasyon bulundu (r=0.287, p=0.118). Ensest ve kontrol gruplarında ÇDÖ, ÇTSS-TÖ ve ASDÖ-R puan- ları arasındaki ilişki Tablo 3’te verilmiştir.

Grafik 1. Ensest ve kontrol grubunda ÇDÖ ile ASDÖ-R toplam puanları arasındaki ilişki

Grafik 2. Ensest ve kontrol grubunda ÇTSS-TÖ ile ASDÖ-R toplam puanları arasındaki ilişki Anatolian Journal of Psychiatry 2016; 17(4):300-308

R² = 0.2696 R² = 0.0158

80 90 100 110 120 130 140 150 160

0 5 10 15 20 25 30 35 40

ASDÖ-R

ÇDÖ

Ensest Grubu Kontrol Grubu Ensest (Doğrusal)

R² = 0.3038 R² = 0.0822

80 90 100 110 120 130 140 150 160

0 10 20 30 40 50 60 70

ASDÖ-R

ÇDÖ

Ensest Grubu Kontrol Grubu

(6)

Akbaş ve ark. 305 _____________________________________________________________________________________________________

Tablo 3. Ensest ve kontrol gruplarında ÇDÖ, ÇTSS-TÖ ve ASDÖ-R puanları arasındaki ilişki ___________________________________________________________________________________

Algılanan Sosyal Destek Ölçeği-R ÇDÖ ÇTSS-TÖ Toplam AD ArD ÖD ___________________________________________________________________________________

ÇDÖ 1.00 0.66*** -0.52** -0.51** -0.33 -0.35

ÇTSS-TÖ 0.28 1.00 -0.55** -0.57** -0.27 -0.36*

ASDÖ-R

Toplam -0.13 0.29

AD -0.20 0.01

ArD -0.09 0.46 .

ÖD -0.14 0.19

___________________________________________________________________________________

Ensest grubunun verileri kalın biçimlendirme ile sunulmuştur. * p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001 ÇDÖ: Çocuklar için Depresyon Ölçeği; ÇTSS-TÖ: Çocuklar için Travma Sonrası Stres Tepki Ölçeği;

AD: Aile desteği, ArD: Arkadaş desteği, ÖD: Öğretmen desteği

TARTIŞMA

Ensest kurbanlarının birçok duygusal, davranış- sal ve diğer psikiyatrik sorunlar yaşadığı bilin- mektedir.¹⁰ Çalışmamızda, ensest kurbanları hem ÇDÖ, hem de ÇTSS-TÖ’de kontrol grubuna göre anlamlı düzeyde yüksek puanlar almış- lardır. Yıldırım ve arkadaşlarının bir çalışmasın- da, ensest kurbanlarında psikiyatrik sorunlar

%72.1 oranında bulunmuştur.⁹ Çalışmalarda, ensest kurbanlarındaki ruhsal bozukluklar sıklık- la TSSB, depresif bozukluk ve anksiyete şeklin- de bildirilmiştir.^8,9,39-41 Çalışmalarda depresyon ve TSSB belirtilerinin şiddetli olması, istismarın süresi, şiddeti, istismarcının kimliği, ve düşük sosyal destekle ilişkili bulunmuş; düşük sosyal desteğin depresyon ve TSSB belirtilerinin uzun sürmesinde önemli bir etken olduğu ortaya konulmuştur.^17,27,42 Çalışmamızda çocukların tümü ensest mağduru olup üçte birinden fazlası penetrasyon içeren cinsel istismara, yarısından fazlası yineleyen istismara, tehdit ve kandırma- ya uğramıştır. Bunun yanı sıra, ensest mağduru çocukların aileden algıladıkları sosyal destek puanları kontrol grubundan daha düşük bulun- muştur. Çalışmada kurbanların değerlendiril- meleri istismarın başlangıcından ortalama 29.20±18.25 ay geçtikten sonra yapılmasına rağmen, kontrol grubundan anlamlı olarak daha fazla TSSB ve depresyon belirtilerinin sürdüğü saptanmıştır.

Sosyal destek, bireylerin stresli yaşam olayları ile başa çıkmada sağladıkları yardım olarak tanımlanmıştır.⁴³ Aile içi cinsel istismarda anne- nin çocuğa inanması ile koruyucu etki arasındaki ilişkinin değerlendirildiği çalışmada, annelerin

%41’den fazlasının çocuğa inandığı ve koruyucu tutum içinde oldukları, %30.8’nin hiç inanmadığı ve koruyucu olmadığı, %27.3’ünün ambivalan

(kararsız) olduğu bulunmuştur.⁴⁴ Çalışmamızda ensest kurbanı kızlar kontrol grubu ile karşılaş- tırıldığında, ailelerinden algıladıkları sosyal desteği anlamlı olarak daha düşük bildirmişler- dir. Bu bize ensest ailelerinde, istismarın açık- lanmasından sonraki süreçte, istismarcı olmayan aile üyelerinin bu çocuklara gerek duyduk- ları sosyal desteği yeterince sağlayamadıklarını düşündürmüştür. Sosyal desteğin, cinsel istismar kurbanlarında hem depresyon belirtilerini azaltmada aracı etkisinin olduğu, hem de TSSB belirtilerini önlemede tamponlayıcı etkisinin olduğu belirtilmiştir.21,25,29,45 Çalışmamızda ensest kurbanlarında algılanan sosyal destek puanları arttıkça TSSB ve depresyon belirtilerinin anlamlı olarak azalması, ensest kurbanı çocukların algıladıkları sosyal desteği psikopatolojilerinin azaltılması hizmetinde kullanabil- diklerini düşündürmüştür.

Çocuk kötüye kullanımını değerlendiren çalış- malarda, özellikle aile temelli sosyal desteğin koruyucu yönde anahtar rol oynadığı belirtil- miştir.17,27,46,47 Everson ve arkadaşları, ensest kurbanlarındaki yetersiz anne desteğinin yüksek psikopatoloji puanları ile ilişkili olduğunu bul- muşlardır.⁴⁸ Cinsel istismar kurbanları ile yapılan çalışmalarda, pozitif aile çevresi ve yüksek sosyal desteği olanların, daha düşük anne-baba desteği olan yaşıtlarına göre daha az depresyon belirtileri, TSSB belirtileri, davranışsal güçlükler ve uzun dönem sekeller yaşadıkları bulunmuş- tur.19,23,27,28,46,49-51 Özellikle aile içi cinsel istis- marlarda annelerin başlangıçta çoğunlukla çocuklarına inanmadıkları, onları reddettikleri ve suçladıkları bildirilmiştir.²³ Anne-baba çocuğun iddialarına inansa bile, ekonomik güçlükleri nedeniyle saldırgana gereksinim duyması ve korkması gibi nedenlerle çocuğu koruma ve destek sağlamada zorlukları olabilir.²³ Ek olarak

(7)

eğer istismarcı anne-babanın tanıdığı biriyse, cinsel istismarın açıklanmasının ardından, anne-babanın sosyal desteği daha düşük olmaktadır.⁵² Çalışmamızdaki ensest kurbanla- rının %67.7’si olayın ortaya çıkmasından sonra kurum bakımına alınmış, ailelerinden ayrılmış çocuklardır. Yukarıda belirtilen durumları içeren koşullarda ensest kurbanlarının ailelerinden aldıkları desteğin yetersiz olması sürpriz değil- dir. Bu çalışma sonuçları bizi, bir aile üyesi tarafından istismar edilen ensest kurbanlarının, kalan diğer aile üyelerinden de yetersiz destek aldıkları sonucuna götürmüştür. Çalışmamızda ensest grubunda, aile desteği düşük bulunmuş olmasına rağmen, bu çocuklar ailelerinden alabildikleri sosyal desteği, kendi psikopatolojilerinin azaltılması hizmetinde kullanabilmişler- dir. Bu da bize bu desteğin değerli olduğunu göstermiştir. Bu çalışma ensest kurbanlarının istismarcı olmayan anne-baba ve diğer aile üye- leri ile yakın ilişkide olmalarının, bu aile üyele- rinden alacakları sosyal desteğin, onları ruhsal patolojilerden koruyabileceğine ilişkin önemli ipuçları sunmuştur.

Çalışmamızda ensest kurbanları kontrollerle karşılaştırıldıklarında arkadaşlardan algılanan sosyal destek ile ruhsal belirtiler arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Çalışmalarda sosyal desteğin tampon etkisinin, kötüye kulla- nım yaşantısının şiddetine ve karmaşıklığına bağlı olarak farklılık gösterdiği belirtilmiştir.^27,53 Cinsel istismar kurbanlarının, destekleyici olarak arkadaş ve anne-babalarını algıladıklarında daha az ruhsal belirti yaşanacağını belirten çalışmalar olduğu gibi, en önemli destek kayna- ğı olarak akranları işaret eden veya tam tersi kötüye kullanımda, arkadaşlardan algılanan sosyal desteğin TSSB belirtilerini azaltıcı etkisinin olmadığını bildiren çalışmalar da vardır.

17,18,29,46,51,54 Tremblay ve arkadaşları cinsel istismar özellikleri ile algılanan sosyal destek ilişkisini değerlendirdikleri çalışmalarında, daha şiddetli kötüye kullanılan çocuklarda yaşıtlardan algılanan sosyal desteği daha düşük bulmuşlar- dır.¹⁷ Çalışmamızda ensest mağduru çocukların

%67.7’sini olayın açığa çıkmasından sonra devlet korumasına alınan çocuklar oluşturmak- tadır. Koruma altına alınan bu çocuklar yaşadık- ları mahalleden ayrılmakta, okulları değişmekte- dir. Dolayısı ile yaşadığı istismara ek olarak arkadaş ortamı da değişmektedir. Ensest grubundaki çocuklarda, belirtilen nedenlerle arkadaşlarından algıladıkları sosyal destek yetersiz kalmış veya az da olsa aldıkları desteği TSSB ve depresyon belirtilerini iyileştirme yönünde kullanamamış olabilirler. Ensest

kurbanlarının, olabildiğince kendi bildikleri arka- daş grubu içinde kalarak, yaşıtlarından alınan sosyal desteğin artırılması ve bu desteğin ruhsal belirtileri azaltma hizmetinde kullanılmasının yollarının araştırılması önemli görünmektedir.

Cinsel istismarı önleyici programlarda çocuk ve ailesi ile sürekli bağlantılı olan öğretmenlerin önemine vurgu yapılmakla beraber, istismar sonrası kurbanlara sosyal destek sağlamadaki rolleri göz ardı edilmiştir.^55-57Aydin ve arkadaş- ları, istimarın %9.2 oranında ilk olarak öğret- menlere söylendiğini bulmuşlardır.⁷ Cinsel istismar sonrası sosyal desteği değerlendiren bir çalışmada çok az cinsel istismar kurbanı (23 çocuktan beşi) destek kaynağı olarak okulu (öğretmen ve okul sosyal çalışmacılarını) bildir- miştir.⁵⁴ Çalışmamızda ensest kurbanları kontrollerle karşılaştırıldığında öğretmenlerinden anlamlı olarak daha fazla sosyal destek aldık- larını belirtmişlerdir. Öğretmenlerden algılanan sosyal destek ile depresyon belirtileri arasında anlamlı ilişki bulunmazken, TSSB belirtileri ile arasında negatif yönde bir ilişki olduğu, öğret- menlerden algılanan sosyal desteğin TSSB belirtilerini azalttığı bulunmuştur. Okul çalışan- ları ve özellikle öğretmenlerin çocuklara yönelik cinsel istismarla ilgili farkındalıkları arttığında, yeterli sosyal desteği sağlayabilirler.⁵⁴ Özellikle aile ve arkadaş desteğinin yetersiz olduğu cinsel istismar kurbanlarında öğretmenlerin sağlaya- cakları sosyal desteğin, travmanın olumsuz etkilerini azaltmada önemli rol oynayabileceği görünmektedir.

Çalışmamızdaki önemli sınırlılıklardan biri, örneklem sayımızın düşüklüğüdür. Çalışmadaki olguların yapılandırılmış klinik görüşmelerle değerlendirilmemiş olması, diğer önemli bir sınırlılık olarak değerlendirilmiştir.

Sonuç olarak, çalışmamızda ensest kurbanla- rında algılanan sosyal destek toplam puanları arttıkça TSSB ve depresyon belirtilerinin anlamlı olarak azaldığı, ensest mağduru çocukların algı- ladıkları sosyal desteği psikopatolojilerinin azal- tılması hizmetinde kullanabildikleri görülmüştür.

Çalışmamızda aile desteği düşük bulunmuş olmasına rağmen, ensest grubundaki çocuklar- da, ailelerinden aldıkları sosyal desteğin hem depresyon, hem de TSSB belirtilerini anlamlı olarak azaltması aile üyelerinden alacakları sosyal desteğin, onları ruhsal bozukluklardan koruyabileceğine ilişkin güçlü ipuçları sunmuş- tur. Ensest kurbanlarında arkadaşlardan algıla- nan sosyal destek ile ruhsal belirtiler arasında anlamlı bir ilişki bulunmamış, ensest grubunun olabildiğince kendi arkadaş grubu içinde kala- Anatolian Journal of Psychiatry 2016; 17(4):300-308

(8)

Akbaş ve ark. 307 _____________________________________________________________________________________________________

rak, yaşıtlarından alınan sosyal desteğin arttırıl- ması ve bu desteğin ruhsal belirtileri azaltma hizmetinde kullanılmasının yollarının araştırıl- ması gerektiği düşünülmüştür. Özellikle aile ve arkadaş desteğinin yetersiz olduğu kurbanlarda öğretmenlerin sağlayacakları sosyal desteğin travmanın olumsuz etkilerini azaltmada önemli

rol oynayabileceği, okul kaynaklı destek sistem- lerine önem verilmesi gerektiği akılda tutulma- lıdır. Çocukların yaşadığı ensestte sosyal destek kaynakları ile ruhsal etkilenme arasındaki ilişki- nin daha iyi anlaşılması, koruyucu önlemler ve tedavide yönlendirici olması bakımından önem- lidir.

Yazarların katkıları: S.A.: Araştırmanın planlanması ve yürütülmesi, literatür tarama, makalenin yazılması; B.A.:

Araştırmanın planlanması ve yürütülmesi, literatür tarama, makalenin yazılması; C.D.: İstatistik, makalenin yazıl- ması; A.T.: Araştırılmanın yürütülmesi, makalenin yazılması.

KAYNAKLAR 1. Kellogg N. The evaluation of sexual abuse in

children. Pediatrics 2005; 116:506-512.

2. Paul RA. Incest avoidance: oedipal and preoedi- pal, natural and cultural. J Am Psychoanal Assoc 2010; 58:1087-1112.

3. Godbey JK, Hutchinson SA. Healing from incest:

resurrecting the buried self. Arch Psychiatr Nurs 1996; 10:304-310.

4. Davis JL, Petretic-Jackson PA, Ting L. Intimacy dysfunction and trauma symptomatology: Long- term correlates of different types of child abuse. J Trauma Stress 2001; 14: 63-79.

5. Committee on Sexual Offences against Children and Youths. Sexual Offenses against Children in Canada: Report of the Committee on Sexual Offences against Children and Youth [the Badgley Report]. Ottawa: Minister of Supply and Services Canada, 1984.

6. Jackson JL, Calhoun KS, Amick AE, Maddever HM, Habif VL. Young adult women who report childhood intrafamilial sexual abuse: subsequent adjustment. Arch Sex Behav 1990; 19:211-221.

7. Aydin B, Akbas S, Turla A, Dundar C, Yuce M, Karabekiroglu K. Child sexual abuse in Turkey: an analysis of 1002 cases. J Forensic Sci 2015;

60:61-65.

8. Cole PM, Putnam FW. Effect of incest on self and social functioning: a developmental psychopatho- logy perspective. J Consult Clin Psychol 1992;

60:174-184.

9. Yildirim A, Ozer E, Bozkurt H, Ozsoy S, Enginyurt O, Evcuman D, et al. Evaluation of social and demographic characteristics of incest cases in a university hospital in Turkey. Med Sci Monit 2014;

20:693-697.

10. Gabel M. Incest today. Bull Acad Natl Med 2002;

186:981-988; discussion 988-989.

11. Gomes V, Jardim P, Taveira F, Dinis-Oliveira RJ, Magalhães T. Alleged biological father incest: a forensic approach. J Forensic Sci 2014; 59:255- 259.

12. Wyatt GE, Newcomb M. Internal and external mediatiors of women’s sexual abuse in childhood.

J Consult Clin Psychol 1990; 58:758-767.

13. Finkelhor D. Early and long-term effects of child sexual abuse: An update. Professional Psycho-

logy: Research and Practice 1990; 21:325-330.

14. Kendall-Tackett KA, Williams LM, Finkelhor D.

Impact of sexual abuse on children: a review and synthesis of recent empirical studies. Psychol Bull 1993; 113:164-180.

15. DuMont KA, Widom CS, Czaja SJ. Predictors of resilience in abused and neglected children grown-up: the role of individual and neighborhood characteristics. Child Abuse Negl 2007; 31:255- 274.

16. Himelein MJ, McElrath JA. Resilient child sexual abuse survivors: cognitive coping and illusion.

Child Abuse Negl 1996; 20:747-758.

17. Tremblay C, Hébert M, Piché C. Coping strategies and social support as mediators of consequences in child sexual abuse victims. Child Abuse Negl 1999; 23:929-945.

18. Runtz MG, Schallow JR. Social support and coping strategies as mediators of adult adjust- ment following childhood maltreatment. Child Abuse Negl 1997; 21:211-226.

19. Feiring C, Taska LS, Lewis M. Social support and children’s and adolescents’ adaptation to sexual abuse. J Interpers Violence 1998; 13:240-260.

20. Cohen S, Wills TA. Stress, social support, and the buffering hypothesis. Psychol Bull 1985; 98:310- 357.

21. Hyman SM, Gold SN, Cott MA. Forms of social support that moderate PTSD in childhood sexual abuse survivors. J Fam Violence 2003; 18:295- 300.

22. Sperry DM, Widom CS. Child abuse and neglect, social support, and psychopathology in adult- hood: a prospective investigation. Child Abuse Negl 2013; 37:415-425.

23. Elliott AN, Carnes CN. Reactions of nonoffending parents to the sexual abuse of their child: a review of the literature. Child Maltreat 2001; 6:314-331.

24. Charuvastra A, Cloitre M. Social bonds and posttraumatic stress disorder. Annu Rev Psychol 2008; 59:301-328.

25. Guay S, Billette V, Marchand A. Exploring the links between posttraumatic stress disorder and social support: processes and potential research avenues. J Trauma Stress 2006; 19:327-338.

(9)

26. Rueger SY, Malecki CK, Demaray MK. Relation- ship between multiple sources of perceived social support and psychological and academic adjust- ment in early adolescence: comparisons across gender. J Youth Adolesc 2010; 39:47-61.

27. Salazar AM, Keller TE, Courtney ME. Under- standing social support’s role in the relationship between maltreatment and depression in youth with fostercare experience. Child Maltreat 2011;

16:102-113.

28. Spaccarelli S, Kim S. Resilience criteria and fac- tors associated with resilience in sexually abused girls. Child Abuse Negl 1995; 19:1171-1182.

29. Evans SE, Steel AL, DiLillo D. Child maltreatment severity and adult trauma symptoms: does per- ceived social support play a buffering role? Child Abuse Negl 2013; 37:934-943.

30. Fox KM, Gilbert BO. The interpersonal and psyc- hological functioning of women who experienced childhood physical abuse, incest, and parental alcoholism. Child Abuse Negl 1994; 18:849-858.

31. Kovacs M. Rating scale to assess depression in school aged children. Acta Paedopsyhiatr 1981;

46:305-315.

32. Kovacs M. The Children's Depsession Inventory (CDI). Psychopharmacol Bull 1985; 21:995-998.

33. Öy B. Çocuklar için depresyon ölçeği: geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Derg 1991;

2:132-136.

34. Pynoos RS, Frederick C, Nader K, Arroyo W, Steinberg A, Eth S, et al. Life threat and posttrau- matic stress in school-age children. Arch Gen Psychiatry 1987; 44:1057-1063.

35. Pynoos RS, Geojian A, Tashjian M, Karakashian M, Manjikian R, Manoukian G, et al. Posttrauma- tic stress reactions in children after the 1988 Armenian earthquake. Br J Psychiatry 1993;

163:239-247.

36. Erden G, Kılıç EZ, Uslu R, Kerimoğlu E. Çocuklar için Travma Sonrası Stres Tepki Ölçeği. Türkçe geçerlilik, güvenirlik ön çalışması. Çocuk ve Genç- lik Ruh Sağlığı Dergisi 1999; 6:143-149.

37. Yıldırım İ. Algılanan Sosyal Destek ölçeğinin geliş- tirilmesi güvenirliği ve geçerliği. Hacettepe Üniver- sitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1997; 13:81-87.

38. Yıldırım İ. Algılanan sosyal destek ölçeğinin reviz- yonu. Eğitim Araştırmaları Derg 2004; 17:221-236.

39. Bushnell JA, Wells JE, Oakley-Browne MA. Long- term effects of intrafamilial sexual abuse in child- hood. Acta Psychiatr Scand 1992; 85:136-142.

40. Rudd JM, Herzberger SD. Brother-sister incest - father-daughter incest: a comparison of character- istics and consequences. Child Abuse Negl 1999;

23:915-928.

41. Stroebel SS, O'Keefe SL, Beard KW, Kuo SY, Swindell SV, Kommor MJ. Father-daughter incest:

data from an anonymous computerized survey. J Child Sex Abus 2012; 21:176-199.

42. Bal S, De Bourdeaudhuij I, Crombez G, Van Oost P. Predictors of trauma symptomatology in sexu-

ally abused adolescents: a 6-month follow-up study. J Interpers Violence 2005; 20:1390-1405.

43. Thoits PA. Stress, coping, and social support pro- cesses: Where are we? What next? J Health Soc Behav 1995; SpecNo:53-79.

44. Pintello D, Zuravin S. Intrafamilial child sexual a- buse: predictors of postdisclosure maternal belief and protective action. Child Maltreat 2001; 6:344- 352.

45. Brewin CR, Andrews B, Valentine JD. Meta-ana- lysis of risk factors for posttraumatic stress disor- der in trauma-exposed adults. J Consult Clin Psychol 2000; 68:748-766.

46. Rosenthal S, Feiring C, Taska L. Emotional sup- port and adjustment over a year's time follow- ing sexual abuse discovery. Child Abuse Negl 2003; 27:641-661.

47. Thompson R, Lindsey MA, English DJ, Hawley KM, Lambert S, Browne DC. The influence of family environment on mental health need and ser- vice use among vulnerable children. Child Welfare 2007; 86:57-74.

48. Everson MD, Hunter WM, Runyon DK, Edelsohn GA, Coulter ML. Maternal support following dis- closure of incest. Am J Orthopsychiatry 1989;

59:197-207.

49. Wind TW, Silvern L. Parenting and family stress as mediators of the long-term effects of child abuse.

Child Abuse Negl 1994; 18:439-453.

50. Cross TP, De Vos E, Whitcomb D. Prosecution of child sexual abuse: which cases are accepted?

Child Abuse Negl 1994; 18:663-677.

51. Hébert M, Lavoie F, Blais M. Post traumatic stress disorder/PTSB in adolescent victims of sexual abuse: resilience and social support as protection factors. Ciên Saúde Colet 2014; 19:685-694.

52. Hershkowitz I, Lanes O, Lamb ME. Exploring the disclosure of child sexual abuse with alleged victims and their parents. Child Abuse Negl 2007;

31:111-123.

53. Scarpa A, Haden SC, Hurley J. Community vio- lence victimization and symptoms of posttrau- matic stress disorder: The moderating effects of coping and social support. J Interpers Violence 2006; 21:446-469.

54. Schönbucher V, Maier T, Mohler-Kuo M, Schnyder U, Landolt MA. Adolescent perspectives on social support received in the aftermath of sexual abuse:

a qualitative study. Arch Sex Behav 2014; 43:571- 586.

55. Brassard MR, Tyler AH, Kehle TJ. School prog- rams to prevent intrafamilial child sexual abuse.

Child Abuse Negl 1983; 7:241-245.

56. Kleemeier C, Webb C, Hazzard A, Pohl J. Child sexual abuse prevention: evaluation of a teacher training model. Child Abuse Negl 1988; 12:555- 561.

57. Fryda CM, Hulme P. School-Based Childhood Sexual Abuse Prevention Programs: An Integra- tive Review. J Sch Nurs 2015; 31(3):167-82.

Anatolian Journal of Psychiatry 2016; 17(4):300-308