№ 4 2020
ELMİ HƏYAT НАУЧНАЯ ЖИЗНЬ
SCIENT I FI C L I FE
XRONİKA
***
27 Ağustos 2020 Perşembe günü Kırgızistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlı- ğının yıl dönümü vesilesiyle düzenlenen
“Kırgız Dili ve Kültürü” başlıklı çevrim içi konferans gerçekleştirildi.
Türk Dil Kurumunun Youtube kana- lından canlı olarak yayımlanan konferansa, Kırgızistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçi- si Kubanıçbek Ömüraliev, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesinden Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr.
Hülya Kasapoğlu Çengel, Marmara
Üniversitesinden Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali, Uluslararası Türk Akademisi Kır- gızistan Temsilcisi Prof. Dr. Kadırali Konkobaev ile Manas ve Cengiz Aytmatov Millî Akademisinden Prof. Dr. Sulayman Kayipov katıldı.
Düzenlenen konferansta konuşmacı- lar, Kırgızistan’ın dili, alfabesi ve kültürü üzerinde birer konuşma yaptı.
Konferans, Türk Dil Kurumunun Youtube kanalında çevrim içi olarak yayım- lanmaktadır.
***
10 Eylül 2020 tarihinde Türk Dil Kurumu ve Yunus Emre Enstitüsünün desteği ile Sakarya Üniversitesi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi ve Kazan Federal Üniversitesi iş birliğinde çevrim içi olarak düzenlenen “6. Uluslararası Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Kongresi” ger- çekleştirildi.
“Türk Soylulara Türkiye Türkçesi Öğretimi” ana konusu etrafında düzenlenen kongrenin davetli konuşmacıları, Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Gürer Gülsevin ile Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu Üyesi ve Yunus Emre Enstitüsü Türkçe Öğretimi ve Türkoloji Müdürü Prof. Dr. Yavuz Kartallioğlu idi.
Prof. Dr. Gürer Gülsevin kongrede,
“Türk Dili-Türkçe Nedir?, Türkçenin Ko- nuşulduğu Coğrafya, Türkçe Unsurların Yayıldığı Coğrafya ve Türkçenin Bugünkü
Yayılış Vasıtaları” temel başlıklarından ha- reketle Türkçenin günümüzdeki yayılımını değerlendiren bir sunum yaptı.
Konuşmasında, Türklerin tarihin en eski devirlerinden bu yana çok geniş bir coğrafyaya yayılan büyük bir millet oldu- ğundan söz eden Prof. Dr. Gürer Gülsevin, bu yayılım neticesinde Türk dilinin birçok dille alışveriş yaptığını belirtti. Gülsevin, Türk dilinin hem başka unsurlardan besle- nerek hem de bu unsurları besleyerek dün- yanın pek çok bölgesine yayıldığını ifade etti.
Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu Üyesi ve Yunus Emre Enstitüsü Türkçe Öğretimi ve Türkoloji Müdürü Prof. Dr. Yavuz Kar- tallioğlu ise konuşmasında, Yunus Emre Enstitüsünün yurt içi ve yurt dışında Türk- çenin gelişmesine yönelik çalışmaları hak- kında bilgi verdi.
***
Türk Dil Kurumunun da destekleriyle Gazi Meclisin açılışının 100. yılı anısına düzenlenen “XII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu”nun açılış töreni 21 Ekim 2020 Çarşamba günü Gazi Üniver- sitesi Mimar Kemaleddin Salonu’nda ya- pıldı.
TBMM Başkanı Prof. Dr. Mustafa Şentop’un çevrim içi olarak katıldığı top- lantının açılış töreninde, Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Gürer Gülsevin ile Gazi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Musa Yıldız, Yunus Emre Enstitüsü Başkanı Prof. Dr.
Şeref Ateş, TÜRKSOY Genel Sekreter Yar- dımcısı Doç. Dr. Bilal Çakıcı ve Sempoz- yum Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Dr.
İhsan Kalenderoğlu birer konuşma yaptı.
“Milletlerin en önemli ortak paydaları dilleridir. Millet olmanın ilk şartı ortak dildir. Bayrak, hürriyet ve bağımsızlığımızı simgeler; dil ise kimliğimizi, mensubiyeti- mizi belirler.” şeklinde konuşan TBMM Başkanı Prof. Dr. Mustafa Şentop, ses bayrağımız Türkçenin konuşulacağı bu sempozyumun başarılı geçeceğine dair inancını dile getirdi. Türkçenin ilk büyük devrimini 13. yüzyılın sonunda Karaman- oğlu Mehmet Bey’in Türkçeyi resmî dil ilan etmesiyle geçirdiğini aktaran TBMM Baş- kanı Prof. Dr. Mustafa Şentop, dilimizi yaymak, yaşatmak için özen gösteren her- kesi minnet ve şükranla andı. TBMM Başkanı Prof. Dr. Mustafa Şentop, Türk Dil Kurumunun dilimiz için yaptığı çalışmalara da değindi. Türkçenin mevcut hâlini koru- ması ve yaygınlaşmasının öncelikle kendi vatanında kullanılmasıyla mümkün olacağı- nı vurgulayan TBMM Başkanı Prof. Dr.
Mustafa Şentop, “Dilimizi yaymanın, yaşat- manın yolu onu yerinde ve doğru kullan- maktan geçer.” ifadelerini kullandı.
Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr.
Gürer Gülsevin yaptığı konuşmada, Türkçe- nin dünya dili olarak adlandırılması üzerine değerlendirmelerde bulundu. Prof. Dr.
Gülsevin en basit tanımıyla bir anlaşma aracı olan dilin; yeni şekiller üreten, geli- şen, toplumsal boyutu olan, bilgiyi aktaran ve kültürü oluşturan özelliklerinden söz etti.
Her konuşma dilinin yazı dili hâline gele- mediğini belirten Gülsevin, her yazı dilinin de dünya dili olamadığını vurguladı. Prof.
Dr. Gülsevin, Türkçenin tarihî akışında devlet dili, yazı dili ve eğitim dili olarak varlığını geliştirip zenginleştiren bir dünya dili olduğunu kaydetti. Devletlerin itibarıyla beraber dillerin itibarının arttığını söyleyen Gülsevin; YTB, Yesevi ve Manas Üniversi- teleri, Yunus Emre Enstitüsü gibi kuruluşla- rın Türkiye’nin ve Türkçenin itibarını arttır- mak için yaptığı çalışmaların önemine dik- kat çekti.
TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcı- sı ve Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu Üyesi Doç. Dr. Bilal Çakıcı ise, Türkçenin çok geniş bir coğrafyada disiplinli bir şekilde yaygınlaştığını ifade etti. “Konuşulduğu coğrafi genişlik, nüfus yoğunluğu ve tarihî derinlik gibi özellikleri bakımından Türkçe- mizin dünyadaki birçok dilden üstün vasıf- lara sahip olduğunu biliyoruz.” diye konu- şan Doç. Dr. Çakıcı, dil birliği temeliyle kurulan TÜRKSOY’un ortak kültürümüz, sanatımız ve dilimizin gelişimi, dünya ça- pında tanıtılıp gelecek kuşaklara aktarılması için çalışmalar yaptığını belirtti.
Tören, Ahmet Yesevi Üniversitesi
“Yesevi Sanat Topluluğu”nun müzik dinle- tisinin ardından TÜRKSOY’un “Altaylar- dan Balkanlara Türk Dünyası Resim Sergi- si”nin açılışıyla sona erdi.
***
20-23 Ekim 2020 tarihlerinde Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Kazak Kızlar Pedagoji Milli Üniversitesi, M.
Akmulla Başkurt Devlet Pedagoji Üni- versitesi ve Bakü Avrasya Üniversitesi- nin ortaklığı ile düzenlenen, VII. Uluslar-
arası Türk Dünyası Araştırmaları Sem- pozyumu online (çevrimiçi) olarak gerçek- leştirildi.
Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Kazak Kızlar Pedagoji Milli Üniversitesi, M. Akmulla Başkurt Devlet Pedagoji Üni- versitesi ve Bakü Avrasya Üniversitesinin ortaklığı ile düzenlenen, VII. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi ev sa- hipliğinde online (çevrimiçi) olarak gerçek- leştirildi.
Pandemi koşulları nedeniyle online olarak düzenlenen VII. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumuna, 6 ülkeden 203 bildiri müracaatı yapılırken, bu müracaatlardan 164 bildiri hakem değerlen- dirmelerini aşarak sunulmaya uygun gö- rüldü. VII. Uluslararası Türk Dünyası Araş- tırmaları Sempozyumunda, Kazakistan’dan 92, Türkiye’den 34, Azerbaycan’dan 28, Özbekistan’dan 8, Kırgızistan ve Doğu Türkistan’dan da 1’er adet bildiri sunuldu.
Çevrimiçi olarak 17 oturum şeklinde üç günde başarılı bir şekilde gerçekleştirilen ve Türk Dünyasının nitelikli bilgi üretimine katkı sağlaması ve bilim dünyasının tüm paydaşlarına yeni bakış açıları sunması da beklenen VII. Uluslararası Türk Dünyası
Araştırmaları Sempozyumu sonunda kapa- nış bildirgesi yayınlandı.
VIII. Uluslararası Türk Dünyası Araş- tırmaları Sempozyumu Niğde Ömer Halis- demir Üniversitesi Ev Sahipliğinde Yapıla- cak Sempozyum Düzenleme Kurulu tarafın- dan yayımlanan kapanış bildirgesinde iki önemli kararın alındığı da duyuruldu. Bu kararlar neticesinde, 2021 yılında yapılması planlanan VIII. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumunun Türkiye’de Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi ev sahipliğinde, salgın engel olmadığı taktirde yüz yüze, aksi taktirde ise yine çevrimiçi ve uzaktan olarak 2-4 Haziran 2021 tarihleri arasında yapılmasına ve Kırgızistan’dan Balasagun Kırgız Milli Üniversitesi ile Özbekistan’dan Uluğbey Taşkent Milli Üni- versitelerine sempozyum için ortaklık ve buna bağlı olarak ortak çalışmalar konu- sunda teklif götürülmesine karar verildi.
Kapanış bildirgesinde ayrıca, “Sem- pozyumun ortağı bütün Üniversite Rektör- lerine, sempozyumda görev alan ekiplere, üniversitelerin bütün personellerine ve özel- likle böyle zor bir zamanda bizleri yalnız bırakmayan katılımcılarımıza çok teşekkür ediyoruz” ifadelerine de yer verildi.
***
04 noyabr 2020-ci ildə Türk Dil Qurumu Azərbaycanın müstəqilliyinin 29- cu ildönümü münasibətilə “Azərbaycan dili və mədəniyyəti” adlı onlayn elmi konfrans keçirib. Konfransda Türk Dil Qu- rumunun rəhbəri, professor Gürer Gülsevin, Atatürk Mədəniyyət, Dil və Tarix Yüksək Qurumunun rəhbəri professor Məhəmməd Həkimoğlu, Azərbaycanın Türkiyədəki səfi- ri Xəzər İbrahim, Türk Dil Qurumu idarə heyətinin üzvləri — professor Hülya Kasapoğlu Çengel, professor Ərdoğan Uy- ğur, professor İsmət Çətin və AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutunun professoru Tahirə Məmməd iştirak edib.
Türkiyənin Mədəniyyət və Turizm naziri Məhmət Nuri Ərsoyun konfrans işti- rakçılarına müraciəti və Azərbaycan müstə- qilliyinin 29-cu ili ilə bağlı təbrikləri konfrans iştirakçılarına oxunub. Daha sonra səfir Xəzər İbrahim çıxış edərək konfrans iştirakçılarına və təşkilatçılara təşəkkürləri- ni çatdırıb.
Öncə Azərbaycan dili və mədəniyyəti haqqında müxtəlif dövrləri əhatə edən mə- ruzələr dinlənilib, Azərbaycan dilinin tarixi, inkişaf prosesi və bugünü, həmçinin Azər- baycan ədəbiyyatının bütün tarixi dövrləri ilə bağlı fikir mübadiləsi aparılıb.
Daha sonra tədbirin moderatoru pro- fessor Hülya Kasapoğlu Çengel türkologiya
elminin tanınmış simalarından biri və “Ki- tabi-Dədə Qorqud” dastanlarının sistemli araşdırmaçısı, məşhur “Yarımçıq əlyazma”
və digər romanların müəllifi akademik Kamal Abdulla haqda fikirlərini bildirib və konfransın bir məqsədinin də Kamal Abdullanın qarşıdan gələn 70 illik yubile- yinin qeyd edilməsi olduğunu bildirib.
Türk Dil Qurumunun rəhbəri profess- sor Gürer Gülsevin öz çıxışında akademik Kamal Abdullanı 70 illik yubileyi münasi- bətilə təbrik edib və onun türkologiya elmi- nə vediyi töhfələrdən bəhs edib. O bildirib ki, Kamal Abdulla klassik türkologiya ənənlərini Azərbaycanda uğurla davam etdirən böyük dilçi alimdir. O
“Türkologiya” jurnalına baş redaktorluq etməklə bu missiyanı daha geniş planda hə- yata keçirir.
Professor İsmət Çətin akademik Kamal Abdullanın “Mənim Füzulim” esse- lər toplusuna diqqət çəkərək Kamal
Abdullanın bu esselərini Azərbaycan dilinin sütunlarından biri olan Məhəmməd Füzuli- nin yeni obrazının yaradılması kimi xarak- terizə edib və Füzuliyə olan ehtiramın ifa- dəsi kimi dəyərləndirib. Kamal Abdullanın
“Yarımçıq əlyazma” romanını Dədə Qor- qud mətnlərinə postmodern baxış hesab etdiyini deyən professor bu romanı Azər- baycan dilinin qədim dövrünün bütün gö- zəlliklərini özündə əks etdirən roman ad- landırıb.
Sonra azərbaycanlı professor Tahirə Məmməd və başqaları Kamal Abdullanın təkcə dilçi və türkoloq yox, həm də Azər- baycan ədəbiyyatına yeni yaradıcılıq texno- logiyaları gətirən müəllif olduğunu qeyd edib. İştirakçılar bildirib ki, Kamal Abdulla bütün türk ruhunu, türk epos ənənəsini öz nəsrinə hopduran modern romançıdır.
Konfrans iştirakçıların akademik, Xalq yazıçısı Kamal Abdulla haqqında təbrik sözləri ilə başa çatıb.
***
24 noyabr 2020-ci ildə Gürcüstanın elm, mədəniyyət və ictimai xadimlərinin iştirakı ilə Azərbaycan Dillər Universiteti- nin (ADU) rektoru, Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın 70 illik yubileyinə həsr olunan onlayn dəyirmi masa keçirilib.
Tədbirə moderatorluq edən professor David Qoçeridze Xalq yazıçısı və akademik Kamal Abdullanın bədii və elmi yaradıcılığı haqqında geniş məlumat verib. D.Qoçeridze yazıçının əsərlərinin dünya dillərinə tərcü- məsi haqqında danışıb və əlavə edib ki, Kamal Abdulla bir ziyalı kimi Azərbayca- nın ictimai və humanitar həyatında fəal iştirak edir, ədəbi-ictimai fikrin inkişafında xüsusi rol oynayır. O, Kamal Abdullanın 70 illik yubileyinin qeyd olunmasını əlamətdar hadisə kimi dəyərləndirərək, gürcü ziyalıla- rının təbriklərini çatdırıb.
Tbilisi Dövlət Universitetinin Huma- nitar elmlər fakültəsinin dekanı, professor N.Qaprindaşvili Kamal Abdullanın ədəbiy- yatşünaslıq, tənqid, televiziya istiqamətin-
dəki fəaliyyətinə toxunub, eyni zamanda, Gürcüstanda premyerası keçirilən tamaşala- rı haqqında məlumat verib.
Həmin universitetin professoru, Gür- cüstan Prezident Administrasiyasının sabiq rəhbəri Vasili Kaçarava yazıçının elmi və ədəbi fəaliyyətinin qlobal mahiyyət daşı- dığını, müraciət etdiyi mövzuların dünyəvi dəyərlərə söykəndiyini diqqətə çatdırıb.
Tərcüməçi Tamara Şarabidze Kamal Abdullanın əsərlərinin – “Kim dedi ki, Simurğ quşu var imiş” pyesinin, “Yarımçıq əlyazma” romanının və “Adaşlar” hekayəsi- nin gürcü dilinə tərcüməsindən danışıb, gür- cü oxucusunun bu əsərlərə göstərdiyi mara- ğı yüksək qiymətləndirib.
Tədbirdə dinləyici qismində iştirak edən Telavi Universitetinin professoru Marina İngorokva, Kutaisi Dövlət Universi- tetinin müəllimi Tamara Guchua, Tbilisi Dövlət Universitetinin doktorantları Anna Dolidze, Anna Akhobadze, Tamta Qonqad- ze və başqaları intellektual prozanın müəlli-
fi kimi tanınan Kamal Abdullanın geniş səpkili yaradıcılığında postmodernizm, onun əsərlərindəki Şərq koloriti, qəhrəman- larının psixoloji portreti və s. məsələlərlə bağlı suallar ünvanlayıblar.
Akademik Kamal Abdulla dəyirmi masanın keçirilməsinə görə gürcü ziyalıla-
rına minnətdarlığını bildirib. O qeyd edib ki, Azərbaycan və Gürcüstan dövlətləri ara- sında bütün sahələrdə, o cümlədən huma- nitar sahədə əlaqələr yüksək səviyyədədir.
İki ölkə arasında olan dostluq münasibətləri gələcək sıx əlaqələrə təminat verir.
***
25 Kasım 2020 tarihinde Türk Dil Kurumunun da destekleriyle Ege Üniver- sitesi Türk Dünyası Araştırmaları Ensti- tüsü ve L. N. Gumilev Avrasya Millî Üni- versitesi “Abay Akademisi” İlim ve Araştırma Enstitüsü iş birliğiyle düzen- lenen “Doğumunun 175. Yılı Anısına Uluslararası Abay Kunanbayoğlu Sem- pozyumu” düzenlendi.
Sempozyumun açılış töreninde Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Gürer Gülsevin ile Ege Üniversitesi Rektörü Prof.
Dr. Necdet Budak, L. N. Gumilev Avrasya
Millî Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Erlan Sıdıkov, Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Darhan Kıdırali, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı ve Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu Üyesi Doç.
Dr. Bilal Çakıcı, Avrasya Yazarlar Birliği Başkanı Doç. Dr. Yakup Ömeroğlu, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Nadim Macit ve Abay Akademisi İlim ve Araştırma Enstitüsü Müdürü Doç. Dr. Erlan Sailaubay birer konuşma yaptı.
***
28 noyabr 2020-ci ildə Rumıniyanın Yassı Dövlət Universiteti və Qazaxıstanın Lev Qumilyov adına Dövlət Universiteti- nin Rus filologiyası kafedrasının təşkilat- çılığı ilə Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın yaradıcılığına həsr olunan onlayn elmi konfrans keçirilib.
“Kamal Abdullanın çoxşaxəli yaradı- cılığı dünya ədəbiyyatı kontekstində” adla- nan konfransda Moskva Dövlət Pedaqoji Universiteti, Qazaxıstan Dövlət Universite- ti, Kişinyov Pedaqoji Universiteti, Tbilisi Dövlət Universiteti, Yassı Dövlət Universi- teti və Ukrayna Sum Dövlət Universitetin- dən alimlər, o cümlədən, tələbə, magistr və doktorantlar iştirak ediblər.
Yassı Dövlət Universitetinin dosenti, tanınmış tərcüməçi və ədəbiyyatşünas alim Lüdmila Bejenarunun moderatorluğu keçi- rilən və Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın 70 illik yubileyinə həsr olunan konfransda ya-
zıçının yaradıcılığı bir neçə aspektdə təhlil olunub.
İngilis, rus və rumın dillərində təqdim olunan məruzələrdə müəllifin “Yarımçıq əlyazma”, “Sehrbazlar dərəsi” romanı, eləcə də “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının tədqi- qinə həsr olunan elmi fəaliyyəti, poeziyası, dramaturgiya yaradıcılığı ətrafında fikir mübadiləsi aparılıb. Milli ədəbiyyat və mədəniyyətlərin müasir dialoqunun dünya mədəni məkanına inteqrasiyası haqqında danışan alimlər qloballaşma, millilik, ənə- nəvi modellərdən təcrid, Azərbaycan ədə- biyyatı və mədəniyyətinin zəngin və hələ də kifayət qədər yaxşı öyrənilməmiş mifopetik keçmişi haqqında maraqlı fikirlərini konfrans iştirakçıları ilə bölüşüblər. Məru- zəçilərə görə, Xalq yazıçısı Kamal Abdulla- nın yaradıcılığının əsasını Azərbaycan ədə- biyyatı və mədəniyyətinin zəngin keçmişi təşkil edir.
“Sehrbazlar dərəsi” romanının rumın dilinə tərcüməçisi olan L.Bejenaru əsərə ölkəsində olan maraqdan danışıb, romanın ideyası haqqında, cavab axtardığı suallar ətrafında məruzə ilə çıxış edib. O, yazıçının əsərlərinin türk, rus, ingilis, fransız, alman, gürcü, ispan, polyak, portuqal, italyan, Ukrayna, fin, ərəb, yapon, Monteneqro, Litva, bolqar, qazax, qırğız və başqa dillərə tərcümə olunduğunu konfrans iştirakçıları- nın diqqətinə çatdırıb. L.Bejenaru Kamal Abdullanın pyeslərinin Azərbaycan, Gür- cüstan, Estoniya teatrlarında səhnəyə qoyul- duğunu sözlərinə əlavə edib, müəllifin
“Ruh” və “Bir, iki, bizimki” pyesləri haq- qında danışıb.
Daha sonra Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin Himayəçilik Şurasının sədri kimi Kamal Abdullanın Azərbaycan multikulturalizminin dünyada təbliği istiqamətindən danışan tərcüməçi- alim artıq 4-cü ildir ki, Yassı Dövlət Universitetində “Azərbaycan multikultura- lizmi” fənninin uğurla tədris olunduğunu deyib. L.Bejenaru Xalq yazıçısı Kamal Abdullanı əlamətdar 70 illik yubileyi münasibəti ilə rumın oxucularının adından təbrik edib. Konfransda Ukraynanın Sum Dövlət Universitetinin əməkdaşı Anastasiya Çasovski “Kamal Abdullanın yaradıcılığı- nın müasir qavranması və təhlili” adlı məruzə ilə çıxış edib. İngilis dilində təqdim olunan məruzədə Şərq mədəniyyəti, şaman- dərviş mədəniyyəti, bütün zamanlarda in- sanlığı düşündürən məhəbbət və nifrət, mü- haribə və sülh, qisas və bağışlama, səadət və ruhi sakitlik axtarışı ilə bağlı məsələlər təhlil olunub: “Görkəmli yazıçı Kamal Abdullanın “Sehrbazlar dərəsi” romanında zamanın müxtəlif ölçülərinin uzlaşdırılma- sını, çulğalaşmasını görürük. Bu roman mə- nə uşaq vaxtı oxuduğum və unuda bilmədi- yim Şərq nağıllarının xoş təəssüratını bir daha xatırlatdı. Romanın fəlsəfi qatı, gizlin mətləblərə işıq tutma özəlliyi, insan psixo- logiyasının ən incə məqamlarını göstərmə məharəti onun ədəbi-bədii dəyərini daha da artırır”.
Rumıniyanın Yassı Dövlət Universi- tetinin alimi Liviya Kotorça “Yarımçıq əlyazma” romanını bədii və tarixi planda təhlil edib. O, qeyd edib ki, romanda tarixlə ədəbiyyatın həm mükəmməl tandemini, həm də sintezini görürük. Əsərdə tarix və ədəbiyyatın sərhədləri itsə də, müəllif öz yüksək sənətkarlığı ilə oxucunu xüsusi bədii priyomlarla xəbərdar edir.Daha sonra Moskva Dövlət Universitetinin alimi Oksana Kozlova “Kamal Abdullanın ro- manlarının tərcüməsi və rus mədəni mühi- tindəki yeri” adlı məruzə ilə çıxış edib.
Oksana Kozlova yazıçının rus dilinə tərcü- mə olunan “Yarımçıq əlyazma”,
“Sehrbazlar dərəsi”, “Unutmağa kimsə yox” romanlarına rus oxucusunun, eləcə də peşəkar və intellektual ədəbiyyat kəsiminin böyük marağından danışıb.
Kişinyov Dövlət Universitetinin əməkdaşı Qabriela Topor, Gürcüstan Dövlət Universitetinin alimi İndina Caqana Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın dilçilik, dramaturgiya, poeziya istiqamətindəki fəaliyyətini təhlil edib. Məruzəçilər bildirib ki, müəllif hər üç istiqamətdə uğurlu əsərlər yaradıb və bu əsərlərdə fəlsəfəni, dünyanı və insanlığı maraqlandıran suallara cavab tapmaq olur.
Daha sonra Rumıniyanın Yassı Dövlət Universitetinin alimi Kristina Veskeuçanın
“Sehrbazlar dərəsi - roman kainat” adlı mə- ruzəsi dinlənilib. Alim 2019-cu ildə Bu- xarestdə keçirilən beynəlxalq kitab yarmar- kasında “Sehrbazlar dərəsi” romanının təq- dim olunduğunu xatırladıb. Hər il keçirilən yarmarkada 400-dən çox rumın və xarici nəşriyyatlar, tipoqrafiyalar, mədəniyyət mərkəzləri və institutlar, ədəbi agentliklər, kitabxanalar və s. təmsil olunur. Üç mindən çox müəllifin iştirak etdiyi kitab yarmar- kasında 26 ildir ki, Azərbaycandan yeganə müəllif olaraq Kamal Abdullanın adı çəkilir: “Məmnuniyyətlə deyə bilərəm ki,
“Sehrbazlar dərəsi” romanına bizim univer- sitetin tələbələrinin böyük marağı var.
Ümumiyyətlə, dünyanın 20-ə yaxın dilinə tərcümə olunması göstərir ki, Kamal
Abdullanın yaradıcılığına təkcə öz ölkəsin- də yox, dünya ədəbi-intellektual müstəvi- sində də maraq böyükdür. Kamal Abdulla intellektual nəsrin, intellektual ədəbiyyatın görkəmli nümayəndəsi kimi öz ölkəsində və dünyada dilçi, ədəbiyyatşünas alim kimi də qiymətləndirilir. Dekabr ayında Xalq yazı- çısı Kamal Abdullanın 70 illik yubileyi qeyd olunacaq. Bu münasibətlə sevimli ya- zıçını rumın oxucuları, ədəbiyyatçıları adın- dan ürəkdən təbrik edirik. Gənc yazıçılar və alimlər onun yaradıcılığını yaxşı öyrənməli- dirlər. Çünki bu onlar üçün vacib örnəkdir”.
Daha sonra konfrans öz işini “Rumın tələbələrinin yazıçı Kamal Abdulla ilə dialoqu” adlı dəyirmi masa ilə davam et- dirib. Dəyirmi masada yazıçı həyat və yaradıcılığı, ədəbi və mədəni məsələlərə münasibəti, müasir gəncləri düşündürən problemlər, Rumıniya və Azərbaycan mü- nasibətləri, Azərbaycan multikulturalizmi, poeziya, dramaturgiya istiqamətində tələbə- lərin suallarını cavablandırıb. Onlayn görüşdə 2019-cu ildə Rumınyanın Mərkəzi Kitabxanasında Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın kitablarından ibarət keçirilən sərginin video-roliki nümayiş olunub, Buxarestdə “Sehrbazlar dərəsi” romanının təqdimatında lentə alınan videomaterial göstərilib, müəllifin şeirləri tələbələrin ifasında Azərbaycan və rumın dillərində təqdim edilib.
Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdulla konfransın keçirilməsinə görə təşkilatçılara təşəkkürünü bildirib. O, öz çıxışında Azərbaycanın erməni işğalçıları üzərində qazandığı tarixi qələbəyə diqqət çəkib, ölkəmizdəki multikultural mühit haqqında danışıb. K.Abdulla qeyd edib ki, Azərbaycan öz əzəli torpaqlarını düşmən- dən geri alıb, işğaldan azad olunan ərazilər- də yaşamaq üçün quruculuq işləri aparılır:
“Qarabağ qədim Azərbaycan torpağıdır, qədim mədəniyyət mərkəzidir. Azərbaycan
tarixən multikultural ölkə olub. Burda hə- mişə müxtəlif xalqlar bir yerdə yaşayıblar, öz mədəniyyətlərini, adət-ənənələrini azad, sərbəst şəkildə ifadə ediblər, yaşadıblar. Bu multikultural atmosfer bu gün də davam etməkdədir. Bakıda Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi yara- dılıb. Bu mərkəzin təşkilatçılığı ilə dünya- nın bir çox ölkəsində “Azərbaycan multi- kulturalizmi” fənni tədris edilir. Bununla yanaşı, Multikulturalizm mərkəzi yay-qış məktəbləri təşkil edir. Böyük məmnuniy- yətlə Yassı Universitetinin tələbələrini Azərbaycan Multikulturalizmi məktəbinə dəvət edəcəyəm. Gənc alimlər azərbaycanlı həmkarları ilə birlikdə Azərbaycan multi- kulturalizmini araşdıracaq, müzakirə edə- cək, öyrənəcəklər. Onlar ölkəmizə gələndə buradakı multikultural atmosferi öz gözləri ilə görəcəklər”.
Sonda akademik Kamal Abdulla ədə- biyyatla peşəkar müstəvidə məşğul olan alimləri dinləməkdən, onlarla həmsöhbət olmaqdan, müzakirə aparmaqdan məmnun olduğunu deyib: “Konfransda çox gözəl, dərin, intellektual, eyni zamanda, çox səmi- mi çıxışlar oldu. Alimlər mənim yaradıcılı- ğımı müxtəlif istiqamətlər təhlil etdilər.
Hesab edirəm ki, bu, təkcə mənim yaradıcı- lığımdan bəhs edildiyi üçün yox, eyni zamanda, müqayisəli ədəbiyyat, mədəniy- yətlərin bir-birinə inteqrasiyası baxımından da əhəmiyyətli, faydalı oldu. Mən bütün çıxışlarda peşakarlıq hiss etdim. Gənc alimlərin, ədəbiyyatşünasların hazırlıqlı olduğunu gördüm. Bu, məni sevindirdi.
Çıxışlardan anladım ki, onlar mənim yaradıcılığıma yaxından bələddirlər. Hesab edirəm ki, Azərbaycan Dillər Universiteti ilə Yassı Universiteti, eyni zamanda, Rusiya, Qazaxıstan, Gürcüstan, Moldova, Ukrayna universitetləri arasında gələcəkdə də sıx, intensiv əlaqələr olmalıdır”.
***
02 dekabr 2020-ci ildə Daşkənd Dövlət Şərqşünaslıq Universitetində Yusif Xas Hacibin “Qutadğu bilig” və bu əsərin öyrənilməsinin aktual problem- ləri” adlı beynəlxalq onlayn konfrans keçirilib.
Şərq ədəbiyyatının bu qədim və misilsiz nümunəsinin 950 illiyinə həsr edilən konfransda Özbəkistandan əlavə Azərbaycan, Amerika Birləşmiş Ştatları, Türkiyə, Rusiya, Macarıstan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Hindistan, İran və Misir alimləri də iştirak edib.
Ölkəmizi bu tədbirdə Azərbaycanın Özbəkistandakı səfiri Hüseyn Quliyev, Bakı Dövlət Universitetinin türkologiya kafedra- sının müdiri, professor Ramiz Əskər və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Türk dilləri şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Elçin İbrahimov təmsil ediblər.
Özbəkistan ali və orta təhsil nazirinin müavini Uzakboy Beqimkulov, TÜRKSOY Baş katibinin müavini Bilal Çakıcı,
Türkiyənin Özbəkistandakı səfiri Mehmet Surayya Er, həmçinin Hüseyn Quliyev və başqaları təbrik nitqi söyləyiblər.
Ramiz Əskərin ““Qutadğu bilig”in biblioqrafiyası”, Elçin İbrahimovun “Türk dünyasında dil siyasətinin meydana gəlmə- sində əsərlərin rolu: “Qutadğu bilig”in araş- dırılması tarixi” mövzularındakı məruzələri maraqla dinlənilib.
Konfransda deyilib ki, qədim türk ya- zılı ədəbiyyatının misilsiz abidəsi olan
“Qutadğu bilig” əsərində kamil insan, döv- lət və ictimai idarəetmə sistemi, bilik alma- ğın əhəmiyyəti, mənəviyyat, mədəniyyət, fəlsəfə anlayışları, uşaqların tərbiyəsi haqqında fikirlər və mülahizələr birləşdi- rilib.
Alimlər əsərin poetikasından, dünyəvi əhəmiyyətindən, dil və üslub xüsusiyyətlə- rindən, mətnlərin tədqiqatından, Yusif Xas Xacibin irsindən, Şərq sivilizasiyasının in- kişafından, klassik irsin öyrənilməsi sahə- sində yeni mütəxəssis nəslinin yetişdiril- məsindən, dünya şərqşünaslıq elmi qarşısın- da duran vəzifələrdən söhbət açıblar.
***
04 dekabr 2020-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının birinci vitse-prezidenti, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, aka- demik İsa Həbibbəyli Türkmənistanın daimi birtərəflik statusu qazanmasının 25 illiyinə həsr olunmuş “Bitərəf Türkmə- nistan-YUNESKO: tarixi-mədəni bey- nəlxalq əlaqələr” adlı Beynəlxalq onlayn konfransa qatılıb.
Akademik konfransdakı çıxında qeyd edib ki, XX əsrin sonlarında – 22 avqust 1990-cı ildə suverenliyini elan edən Türk- mənistan, keçmiş Sovet İttifaqının dağıl- ması ilə yaranan tarixi şərait nəticəsində dövlət müstəqilliyini bərpa edib, 1991-ci il oktyabrın 27-də tarixi sənəd – Dövlət Müs- təqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı qəbul etib. “Türkmənistanın Müstəqilliyi və döv- lət quruculuğu prinsipləri haqqında” 27
oktyabr 1991-ci il Konstitusiya Qanununa və 18 may 1992-ci il tarixli (26 sentyabr 2008-ci il tarixli yeni redaksiya) Türkmə- nistan Konstitusiyasına uyğun olaraq Türkmənistan demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlətdir.
Türkmənistan 1992-ci il martın 2-dən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının üzvüdür.
BMT-nin yaradılmasının 50-ci ildönümü ərəfəsində təşkilatın Baş Assambleyası 12 dekabr 1995-ci il tarixində Təşkilatın üzvü olan 185 dövlətin yekdilliklə səsverməsi nəticəsində “50/80 A” nömrəli “Türkmənis- tanın daimi Bitərəfliyi” adlı xüsusi qətnamə qəbul etmişdir. Beləliklə, bütün dünya tərəfindən dəstəklənən Türkmənistan həmin gündən daimi Bitərəflik statusu qazanmış- dır. 2015-ci ildə BMT Baş Assambleyasın- da Türkmənistanın neytral statusuna dəstək ifadə olunan yeni qətnamənin yekdilliklə
qəbul edilməsi, onun regionda və dünya arenasında əhəmiyyətli rolunun etiraf edil- məsi də Türkmənistanın düzgün seçiminin əyani sübutudur.
Akademik İsa Həbibbəyli əlavə edib ki, xalqlarımız arasındakı çoxcəhətli əlaqə- lərin böyük təməlləri Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti hörmətli İlham Əliyevlə Türkmə- nistan Respublikasının Prezidenti hörmətli Qurbanqulu Berdiməhəmmədov arasındakı qarşılıqlı hörmət və etimad çoxcəhətli əla- qələrimizi bütün sahələrdə yüksək templərlə inkişaf etdirməkdə mühüm rol oynayır. İki ölkə arasında mədəniyyət sahəsində əlaqə- lərin ən gözəl nümunəsi kimi 2009-cu il noyabrın 3-dən 6-dək Türkmənistanda Azərbaycan Mədəniyyəti Günlərinin, 2010- cu il noyabrın 3-dən 6-dək isə Azərbaycan- da Türkmənistan Mədəniyyəti Günlərinin keçirilməsini göstərmək olar. Mütəfəkkir türkmən şairi Məhtimqulu Fəraqinin anadan olmasının 290 illik yubileyinin 2014-cü ildə həm Azərbaycanda, həm də Türkmənis- tanda yüksək səviyyədə keçirilməsi və hə- min tədbirlərdə Azərbaycan alimlərinin yüksək səviyyədə elmi məruzələrlə çıxışı Azərbaycan-Türkmənistan ədəbi əlaqələri sahəsində ən yaddaqalan hadisə olmuşdur.
Elmi-ədəbi əlaqələrin tarixçəsinə to- xunan akademik bildirmişdir ki, Türkmə- nistan Respublikasının Prezidenti hörmətli Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun 2019-cu ildə Azərbaycan Respublikasına səfəri za- manı Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu ilə Türkmənistan Elmlər Akade- miyası Məhtimqulu adına Dil, ədəbiyyat və milli əlyazmaları İnstitutu arasında əmək- daşlıq haqqında müqavilənin imzalanması elm sahəsindəki inkişafımızın mühüm nailiyyəti sayıla bilər. Son illərdə akademik İsa Həbibbəylinin redaktorluğu ilə İnstitutu- muzun əməkdaşı İsmixan Osmanlı tərəfin- dən hazırlanmış “Görkəmli türkmən şairi Məhtimqulu Fəraqinin yaradıcılığı Azər- baycan ədəbiyyatşünaslığında (məqalələr toplusu) (2017), İsmixan Osmanlı və Töhfə Talıbovanın birlikdə hazırladığı “Azərbay- canda Məhtimqulu Fəraqinin ədəbi irsinin nəşri və tədqiqi. Biblioqrafiya” (2018), professor Məmməd Əliyevin “Məhtimqulu Fəraqi şeirinin poetikası” (2018), İsa Həbibbəyli və İsmixan Osmanlının “Məh- timqulu Fəraqi və Azərbaycan” (2019) adlı monoqrafiyalarının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu tərəfindən nəşr edilməsi Azərbaycan-Türkmənistan arasındakı ədə- bi-mədəni əlaqələrinin müstəqillik illərində daha da inkişaf etdiyini göstərir.
***
4 Aralık 2020 tarihinde Uluslararası Türk Akademisi, Kazak Millî Kızlar Pedagoji Üniversitesi ve S. Bayişev Üni- versitesinin iş birliği ile Türkolog Abjan Kurışjanulı’nın doğumunun 90. yıl dönü- müne ithafen “Türkoloji Alanında Hü- maniter Bilimler: Tarihî İlişkiler ve Kar- şılıklı Etkileşim” konulu çevrim içi konfe- rans düzenlendi. Konferansa Türk Dil Ku- rumu Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Feyzi Ersoy’un yanı sıra, Kazak Millî Kızlar Pedagoji Üniversitesi Rektörü Prof. Dr.
Gauhar Aldambergenova, Uluslararası Türk
Akademisi Başkanı Prof. Dr. Darhan Kıdırali, S. Bayişev Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Bekejan Ahanulı, Ege Üniversite- sinden Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Mustafa Öner ve çok sayıda bilim adamı katıldı.
Türk Dil Kurumu Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Feyzi Ersoy konferansın açılışın- da, ünlü Türkolog ve bilim adamı Abjan Kurışjanulı’nın Kazak dil bilimi ve Türk dili tarihi üzerindeki çalışmaları hakkında kısa bir konuşma yaptı.
Elçin İbrahimov İmanyar Quliyev
