Liderlik
Liderlik Kavramı
2Liderlik kavramı insanlık tarihi boyunca var olan çok eski bir kavram olup, 1920’li yılların başından itibaren bilime
konu olmuş, çok sayıda farklı tanımı yapılmıştır. Öyle ki sadece 20. yüzyılda 5000’den fazla çalışma yapılmış ve
350’den fazla da liderlik ve lider tanımı ortaya konmuştur (Erçetin, 2000:3). Günümüze kadar çok sayıda tanım
yapılmış olmasına rağmen, henüz üzerinde fikir birliğine varılmış bir tanım geliştirilememiştir
Liderlik Kavramı
Tarihi süreç incelendiğinde her dönem ve her yerde duruma, zamana ve koşullara göre, kültürel farklılıklardan etkilenmekte, değişik türde liderlerin ortaya çıktığı, ancak değişenin sadece liderlik kavramının kapsamı ve algılanma biçimi olduğu görülmektedir. Çünkü toplumlar sürekli bir değişim ve gelişim içindedirler ve bu bağlamda insanlarla birlikte çevre koşulları da değiştiğinden daha sonra geçerli olan liderlik tarzı ve davranışları geçerliliğini kaybederek yeni lider tiplerini ortaya çıkarmaktadır
Liderlik Tanımı
4Liderlik genel anlamda bir bireyin grubu istenilen örgüt ya da grup amaçlarına ulaşabilmesi için etkileme sürecidir.
Buna göre liderlik bünyesinde üç unsuru taşımaktadır
1)
Liderlik tek başına bir kişiyi değil, bir süreci ifade eder, ister biçimsel lider isterse biçimse lolmayan lider olsun (yasal güce, otoriteye sahip olabilir, olmayabilir).2)
Liderlik çok yönlü bir etkileme yani grubun diğer üyelerinin açıkça ya da üstü kapalı olarak liderin etkisini kabul etmesi sürecidir. Liderin gücü gruptan kaynaklanır.Liderlik Tanımı
5Bir diğer tanıma göre liderlik; belli şartlar altında, belirli kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere, bir kişinin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi süreci olarak tanımlanmaktadır
Bir diğer yaklaşımda lider, bir grup insanın, kendi kişisel ve grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere takip ettikleri, emir ve talimatı doğrultusunda davrandıkları kişidir.
Liderlik; emre hazır astları faaliyetlere yöneltmektir
Liderlik Tanımı
6Burns (1978) insanların, ekonomik, siyasal ve benzeri güç ve değerler kullanarak bağımsız ya da karşılıklı olarak belirledikleri amaçlara ulaşmak için takipçilerini harekete geçirmeleri, Cook ve arkadaşları (1997) liderin vizyonuna gönüllü olarak bağlanma ve Bass (1990) ise grup dinamikleri ve süreçleri, kişilik, güç kullanma, itaat, amacı başarma, etkileşim ile başkalarının yardımı olmaksızın karar verebilme gibi özelliklerin bir veya ikisinin birleşimi şeklinde tanımlamışlardır
Liderlik Tanımı
7Liderliğin oluşabilmesi için biçimsel bir organizasyon yapısının varlığı zorunlu değildir. Aksine, Biçimsel olmayan organizasyon yapılarının artmasıyla liderliğe olan ihtiyaç daha da artmıştır.
Liderlik Kuramları
8Liderlikle ilgili yaklaşımları; özellikler yaklaşımı, davranışsal yaklaşım, durumsal yaklaşım ve yeni yaklaşımlar olmak üzere dört grupta toplamak mümkündür
Liderlik Kuramları
9Özellikler Yaklaşımı
Liderlik konusunda ilk olarak geliştirilen yaklaşım, özellikler yaklaşımıdır. Bu kuramda varılmak istenen nokta; bazı insanların doğal liderler olduğu ve bu doğal liderleri başkalarından ayıran fiziksel özelliklere ve yeteneklere sahip oldukları düşüncesidir.
Bu amaçla 1920-1950 yıllarında geliştirilen psikolojik testler ile liderin sahip olduğu özellikler bulunmaya çalışılmıştır.
Liderlik Kuramları
10Özellikler Yaklaşımı
Buna göre, liderin taşıması gereken özellikler şöyledir (Bakan ve Büyükbeşe,2010):
• Fiziksel özellikler: Enerji ve aktif olma.
• Zeka ve yetenek: Yargılama, bilgi, akıcı konuşma ve kesinlik.
• Kişilik: Yaratıcılık, açık sözlülük, dürüstlük ve etik davranış.
• İş ile ilgili özellikler: Başarı güdüsü, ileride olma arzusu, sorumluluk güdüsü, göreve dönüklük ve amaçlara ulaşmada sorumluluk alma.
• Sosyal özellikler: İşbirliği yeteneği, prestij, popüler ve sosyal olma, kişiler arası beceriler, sosyal katılım, nezaket ve zarafet.
Liderlik Kuramları
11Davranışsal Yaklaşım
1950-1970 Yılları arasında liderlik sürecini açıklamaya çalışan davranışsal yaklaşımın ana fikri; liderleri başarılı ve etkin yapan unsurun, liderin özelliklerinden çok, liderin liderlik süreci içerisinde sergilediği davranışları olduğudur. Liderin astlarıyla iletişim şekli, yetki devredip devretmemesi, planlama ve kontrol şekli, amaçları belirleme şekli vs. gibi davranışlar liderin etkinliğini belirleyen önemli faktörler olarak ele almıştır. Davranışsal liderlik teorisinin gelişmesinde çeşitli uygulamalı araştırma ve teorik çalışmaların katkıları olmuştur. Bu çalışmaların sonucu olarak çeşitli liderlerin tarzları belirlenmiş ve bunların etkinlikleri araştırılmıştır
Liderlik Kuramları
12Davranışsal Yaklaşım
Söz konusu araştırmaların bazıları şunlardır (Bakan, 2008:5-6):
Ohio Devlet Üniversitesi Liderlik Modeli: Liderlik davranışını tanımlamada iki ana eksenin varlığını ortaya çıkarmıştır; “yapıyı kurma” ve “anlayış gösterme” (Schermerhorn vd., 1995).
Michigan Üniversitesi Liderlik Araştırması: Araştırma sonucunda “iş merkezli” ve “birey merkezli” olmak üzere iki temel liderlik davranışı belirlenmiştir (Stoner ve Freeman, 1992).
Liderlik Kuramları
13Davranışsal Yaklaşım
Söz konusu araştırmaların bazıları şunlardır
• Harvard Üniversitesi Araştırmaları: İki temel liderlik davranışını ortaya çıkarmıştır; “sosyo duygusal lider” ve “iş lideri”
• Blake ve Mouton’un Yönetim Tarzı Matriksi Modeli: Liderlik davranışını iki temel boyut belirleyerek açıklamışlardır; “üretime yönelik olma” ve “kişiler arası ilişkilere yönelik olma”
• X ve Y Yaklaşımları: İnsanların edilgen pasif oldukları ve örgütsel gereksinimlere direndikleri varsayımına dayanan X ve insanların motive olmaya, sorumluluk almaya açık olduklarını savunan Y kuramı biçiminde iki tür liderlik öngörülmüştür
Liderlik Kuramları
14Durumsallık Yaklaşımı: Durumsallık yaklaşımının temel varsayımı, değişik koşulların değişik liderlik tarzlarını gerektirdiğidir. Her duruma uygun tek tip liderlik tarzı yoktur.
Durumsallık kuramları;
1. liderin göreve yönelik gösterdiği davranışlar,
2. karşılıklı ilişkilere gösterdiği davranışlar,
3. izleyicilerin belirli bir iş veya faaliyeti yaparken gösterdikleri, hazır olma seviyesi arasındaki karşılıklı etkileme bağlıdır (Bakan ve Büyükbeşe,2010).
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
Liderlik kavramına ilişkin herkes tarafından kabul görmüş tek bir tanım olmadığı gibi her örgüte ve gruba uygun tek tip liderlik tarzı da bulunmamaktadır.
Günümüze kadar yapılan ve halen de yapılmaya devam edilen liderlikle ilgili çalışmalar, a) içinde bulunulan ortamsal koşulları,
b) liderliğin yaşandığı süreci ve
c) liderin kişisel özelliklerini dikkate alan farklı liderlik tarzlarını ortaya koymuştur (Çelik ve Sünbül, 2008:50-51).
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
16• Otokratik Lider
• Tam Serbesti Tanıyan (Laissez-faire) Lider
• Katılımcı veya Demokratik Lider
• Karizmatik Liderlik
• Dönüşümcü ve Etkileşimci Liderlik
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
Otokratik Lider:
Genellikle bürokratik, otoritenin hakim olduğu organizasyonlarda görülmektedir. Otoriter liderler astlarını kesinlikle yönetimin dışında tutmaktadırlar. Amaçların, planların ve politikaların oluşturulmasında astların rolü yok denecek kadar azdır. Tüm karar mekanizmaları yöneticilerin sorumluluğunda olup, astlar sadece söyleneni yapmakla yükümlüdürler. Otokratik liderler genellikle merkezî otoriteye sahiptirler ve kararları kendi başlarına vermektedirler. Çalışanlarını motive etmede yasal güçlerini, ödüllendirme ve zorlayıcı güçlerini kullanmaktadırlar (Doğan, 2001:28).
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
18Tam Serbesti Tanıyan (Laissez-faire) Lider:
Tam serbesti tanıyan liderlik tarzında, izleyiciler kendilerini yetiştirip sorunlarına en iyi hal çaresi bulma konusunda
güdülenmişlerdir. Gerekli gördüğü zaman isteyen kişi istediği kimselerle grup oluşturarak sorunlarını çözmekte, yeni fikirlerini denemede, kedisi için en uygun olduğunu düşündüğü kararları alabilmektedir. Liderin esas görevi kaynak sağlamaktır. Lider ancak kendisine herhangi bir konuda fikri sorulduğunda görüşünü bildirir, ama bu görüş izleyicileri bağlayıcı nitelikte değildir.
Bu tip liderler yetkiye sahip çıkmamakta, yetki kullanma haklarını tamamıyla astlarına bırakmaktadırlar (Arun, 2008:11).
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
Demokratik-Katılımcı Liderlik Davranışı Yaklaşımı
Bu yaklaşım daha çok, demokratik ve insanın merkeze alındığı organizasyonlarda görülmektedir. Demokratik organizasyonlarda kararların oluşturulması ve uygulanması sürecine, ilgili tüm çalışanlar katılmaktadır (Buluç, 1998:8). Demokratik-katılımcı liderlik davranışı yaklaşımında merkezî otorite söz konusu değildir. Lider ve grup sosyal bir birim olarak hareket etmektedir (Doğan, 2001:29). Demokratik-katılımcı liderler yönetim yetkisini grup üyeleriyle paylaşma eğilimi göstermektedirler. Liderler, amaçlar ve politikalar belirlenirken, iş bölümü yapılırken hep grup üyelerinin fikirlerini dikkate almaya çalışmaktadırlar.
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
20Demokratik-Katılımcı Liderlik Davranışı Yaklaşımı
Bu tip liderler, kontrol etme taktiklerini daha az kullanmaktadırlar. Kişilerin iç unsurlar ile motive olduklarına inandıklarından başarılı işleri takdir etme davranışı gösterirler. Katılımcı liderler, karar verme yetkilerini dağıtmakta ve diğer çalışanlarla bölüşmektedirler. Örgütsel kararların alınmasında tek yanlı davranmamakta ve çalışanların da katılımını sağlamaktadırlar.
Uygulamalar danışılarak çalışanların katılımı ile oluşturulmaktadır. Yönetici ve grup sosyal bir birim olarak hareket eder.
Çalışanlar görevlerini etkileyen koşullardan büyük ölçüde haberdardırlar ve bu onların fikirlerini ve önerilerini destekleyen bir durumdur. Çoğunlukla bu liderler grup içindeki güçlerden yararlanarak denetim görevini yerine getirmektedirler (Arıkanlı ve
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
Demokratik-Katılımcı Liderlik Davranışı Yaklaşımı
Bu yaklaşım daha çok, demokratik ve insanın merkeze alındığı organizasyonlarda görülmektedir. Demokratik organizasyonlarda kararların oluşturulması ve uygulanması sürecine, ilgili tüm çalışanlar katılmaktadır (Buluç, 1998:8). Demokratik-katılımcı liderlik davranışı yaklaşımında merkezî otorite söz konusu değildir. Lider ve grup sosyal bir birim olarak hareket etmektedir (Doğan, 2001:29).
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
22Demokratik-Katılımcı Liderlik Davranışı Yaklaşımı
Demokratik-katılımcı liderler yönetim yetkisini grup üyeleriyle paylaşma eğilimi göstermektedirler. Liderler, amaçlar ve politikalar belirlenirken, iş bölümü yapılırken hep grup üyelerinin fikirlerini dikkate almaya çalışmaktadırlar. Bu tip liderler, kontrol etme taktiklerini daha az kullanmaktadırlar. Kişilerin iç unsurlar ile motive olduklarına inandıklarından başarılı işleri takdir etme davranışı gösterirler.
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
Demokratik-Katılımcı Liderlik Davranışı Yaklaşımı
Katılımcı liderler, karar verme yetkilerini dağıtmakta ve diğer çalışanlarla bölüşmektedirler. Örgütsel kararların alınmasında tek yanlı davranmamakta ve çalışanların da katılımını sağlamaktadırlar. Uygulamalar danışılarak çalışanların katılımı ile
oluşturulmaktadır. Yönetici ve grup sosyal bir birim olarak hareket eder. Çalışanlar görevlerini etkileyen koşullardan büyük ölçüde haberdardırlar ve bu onların fikirlerini ve önerilerini destekleyen bir durumdur. Çoğunlukla bu liderler grup içindeki güçlerden yararlanarak denetim görevini yerine getirmektedirler (Arıkanlı ve Ulubaş, 2004:65).
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
24Karizmatik Liderlik:
Karizmatik liderlik, daha çok kriz ortamlarında ortaya çıkan, kurtarıcı ve sıra dışı niteliklere ve güçlü kişilik özelliklerine sahip kişilerde görülen bir liderlik tarzıdır. Bu tarz liderlerde rastlanan güçlü ortak kişilik özellikleri, özgüven, cesaret, izleyenleri üzerinde hayranlık uyandırma, ikna ve motive etmedir (Çelik ve Sünbül, 2008:52).
Yeni Liderlik Yaklaşımları Ve Liderlik Türleri
Dönüşümcü ve Etkileşimci Liderlik:
Etkileşimci liderlik, örgütsel hedeflere yönelik yüksek performans karşılığında, bireysel ihtiyaçların giderilmesi yoluyla takipçilerin motive edilmelerini içeren, geleneklere ve geçmişe bağlı bir liderlik tarzıdır. Etkileşimci liderlikte çoğunlukla rutin faaliyetlerin daha etkin ve verimli yapılması hedeflenmektedir Dönüşümcü liderlik ise geleceğe, yeniliğe, değişime ve reforma dönük olup bu tip liderlikte, çalışanların yaratıcı ve yenilikçi yönleri üzerinde durulur (Eren, 1998).
Liderin Taşıması Gereken Özellikler
26Bireysel liderlik süreci liderliğin geliştirilebilen bireysel yanını içerir ve eğitimle desteklenmesi gerekir. Bireysel liderlik gelişiminin önündeki en büyük engel ise; liderlik konusundaki yanlış düşüncelerdir. Bu temel yanlış düşünceler şunlardır(Çetin,2008):
Liderin Taşıması Gereken Özellikler
27• İnsan lider olmaz, lider doğar.
• Liderlik öğrenilemez.
• Lider herkeste olmayan bir karizmaya sahiptir.
• Liderlik insanlara hoş görünmeyi ve onları mutlu etmeyi gerektirir.
• Lider demokratik olmak zorundadır.
Liderin Taşıması Gereken Özellikler
28Kişilerin kendi liderlik yeteneklerinin farkına varması amacıyla aşağıda sıralanan özelliklerle kendimizi donatmaktır.
Bunlar
• Öz anlayış sahibi,
• Kendini açığa vurabilen, açık alanını genişletebilen,
• Kendini analiz eden ve tanıyan,
• iletişim becerileri gelişmiş,
• Aktif dinleyen,
• Olumlu geribildirim veren ve
Liderin Taşıması Gereken Özellikler
29Kişilerin kendi liderlik yeteneklerinin farkına varması amacıyla aşağıda sıralanan özelliklerle kendimizi donatmaktır.
Bunlar
• Bir vizyonu benimsemek ve bunu da çalışanlarıyla paylaşmak,
• Değişikliğe açık olmak ve yeni projeleri yönetebilmek,
• Müşteri ihtiyaçlarına yönelik çalışmak,.
• İnsanlarla bireyselolarak ilgilenmek,
• Ekipleri ve grupları desteklemek,
• Bilgiyi paylaşmak,
• Sorun çözmek ve karar vennek
• İşlerin akışını yönetmek,
Liderin Taşıması Gereken Özellikler
30Kişilerin kendi liderlik yeteneklerinin farkına varması amacıyla aşağıda sıralanan özelliklerle kendimizi donatmaktır.
Bunlar
• Projeleri yönetmek,
• Teknik beceri sergilemek,
• Zamanı ve kaynakları doğru yönetmek,
• Sorumluluk alabilmek,
• Beklenilenin üstünde inisiyatif kullanmak,
• Duygularına hakim olabilmek,
• Profesyonel ahlaka sahip olmak,
• Merhametli olmak ve
• Güvenilir olmak.
Kaynakça
31• Bakan, İ., & Büyükbeşe, T. (2010). Liderlik “türleri” ve “güç kaynakları” na ilişkin mevcut-gelecek durum karşılaştırması: eğitim kurumu yöneticilerinin algılarına dayalı bir alan araştırması. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(19), 73-84.
• Bakan, İ. (2008). ‘Örgüt Kültürü” Ve “Liderlik” Türlerine İlişkin Algılamalar İle Yöneticilerin Demografik Özellikleri Arasındaki İlişki: Bir Alan Ara ştırması.
• Eren, E., (1993). Yönetim Psikolojisi, Beta Basım Yayım, İstanbul.
• Eren, E., (1998). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, 5.Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul.
• Erçetin, Ş., (2000), Lider Sarmalında Vizyon, 2.Baskı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Ertürk, M. (2001), işletme Biliminin Temel ilkeleri, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, s. 154
• Koçel, T. (2005), İşletme Yöneticiliği, İstanbul: Arıkan Yayıncılık, s.583.
• Hodgetts, R.M. (1999), Yönetim: Teori, Süreç, Uygulama, (Çev.: C. Çetin, E.C.
• Mutlu), İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, s .. 534.
• Cook, C.W., Philip, L., Hunsaker, R., and Coffey, E., (1997). Management and Organizational Behavior, McGraw Hill Book Com.Chicago, USA.8). Leadership, Harper& Row Publishers, New York,
• Doğan, S. (2001), Vizyona Dayalı Liderlik, Philip & Richard’s İnsan ve İş Kaynakları Danışmanlığı Yayını, Seçil Ofset, İstanbul.
• Çelik, C. ve Sünbül, Ö., (2008). ‘Liderlik Algılamalarında Eğitim ve Cinsiyet Faktörü: Mersin İlinde Bir Alan Araştırması’, Süleyman Demirel Üniversitesi,İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı:3Ss.49-66
• Çetin, N. G. ve Beceren, E., (2007). ‘Lider Kişilik: Gandhi’, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt: 3.Sayı:5. 111-132, Isparta.
• http://www.canaktan.org/yonetim/insan-yonetim/neo-klasik.htm (Son Erişim Tarihi: 05.02.2010)
• Şimşek,M.,Ş., Akgemci, T., Çelik, A., (2001). Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış, Nobel Yayın Dağıtım, 2. Baskı, Ankara.
• Çetin,C.(2008), YÖNETİCİLERİN LİDERLİK STİLLERİ, DEŞİGİM YÖNETİMİ VE EKİP ÇALIŞMASI ARASINDAKİ İLİşKİLERİNÇOK YÖNLÜ OLARAK DEGERLENDİRİLMESİ
32