KLİNİK KLİNİK ENZİMOLOJİ ENZİMOLOJİ

(1)

KLİNİK KLİNİK

ENZİMOLOJİ

(2)

Klinik Enzimolojinin Klinik Enzimolojinin

Başlangıcı Başlangıcı

 20. yy’ın başlarında sindirim 20. yy’ın başlarında sindirim enzimlerinin bulunmasıyla

enzimlerinin bulunmasıyla başlamıştır.

başlamıştır.

 1954’de La Due, Wroblevski ve 1954’de La Due, Wroblevski ve

Karmen miyokard enfarktüsünde Karmen miyokard enfarktüsünde

AST(Aspartat transaminaz)’ın AST(Aspartat transaminaz)’ın

arttığını bulmuşlar.

(3)

Klinik Enzimolojinin Klinik Enzimolojinin

Başlangıcı Başlangıcı

 ALP (Alkalen Fosfataz): Kemik ve ALP (Alkalen Fosfataz): Kemik ve hepatobilier hastalıklarda,

hepatobilier hastalıklarda,

 AP(asit fosfataz): Prostat AP(asit fosfataz): Prostat hastalıklarında

hastalıklarında

 Amilaz : Pankreatitlerde Amilaz : Pankreatitlerde

 AST ve ALT’nin karaciğer ve kalp AST ve ALT’nin karaciğer ve kalp hastalıklarında arttığı bulunmuş ve hastalıklarında arttığı bulunmuş ve

kullanılmaya başlanmış.

(4)

İzoenzimler (İzozimler) İzoenzimler (İzozimler)

 Katalitik aktiviteleri aynı olup Katalitik aktiviteleri aynı olup elektroforetik göç hızları, doku elektroforetik göç hızları, doku

dağılımları, ısıya , inhibitör ve dağılımları, ısıya , inhibitör ve

aktivatörlere yanıtları farklılık gösteren aktivatörlere yanıtları farklılık gösteren

enzim formlarına izoenzimler denir.

 Örnek: LDH (laktat dehidrogenez): 5 Örnek: LDH (laktat dehidrogenez): 5 izoenzimi vardır.(LD1, LD2, LD3, LD4, izoenzimi vardır.(LD1, LD2, LD3, LD4, LD5) LD5)

 CK: CKMM, CKMB, CKBB CK: CKMM, CKMB, CKBB

(5)

Kanda Bulunan Enzimler Kanda Bulunan Enzimler

 Plazmaya Spesifik Enzimler: Plazmaya Spesifik Enzimler:

Pıhtılaşma faktörleri Pıhtılaşma faktörleri

 Salgılanan Enzimler: Lipaz, Salgılanan Enzimler: Lipaz, kolinesteraz, tripsinojen,

kolinesteraz, tripsinojen,

amilaz,prostatik asit fosfataz amilaz,prostatik asit fosfataz

 Hücresel Enzimler: Laktat Hücresel Enzimler: Laktat

dehidrogenaz, aspartat transaminaz, dehidrogenaz, aspartat transaminaz,

alanin transaminaz vb.

(6)

Serumda Enzim Düzeyini Serumda Enzim Düzeyini

Etkileyen Faktörler Etkileyen Faktörler

1. 1. Enzimlerin Dolaşıma Katılımı: Enzimlerin Dolaşıma Katılımı:

-Enzimlerin Hücrelerden Açığa Çıkış Hızları -Enzimlerin Hücrelerden Açığa Çıkış Hızları

-Enzimatik Aktivite Artışı -Enzimatik Aktivite Artışı

-EnzimatikAktivite Azalması -EnzimatikAktivite Azalması

2. 2. Enzimlerin Dolaşımdan Uzaklaştırılmaları Enzimlerin Dolaşımdan Uzaklaştırılmaları Enzimler, retiküloendoteliyal sistem ve az Enzimler, retiküloendoteliyal sistem ve az

oranda tüm vücut hücreleri tarafından oranda tüm vücut hücreleri tarafından endositozla alınıp yıkılırlar. (Galaktozil endositozla alınıp yıkılırlar. (Galaktozil

kalıntıları ve asiyalize formları)

(7)

Enzimatik Aktiviteyi Enzimatik Aktiviteyi

Etkileyen Faktörler Etkileyen Faktörler

 Enzimatik analizlerde çalışma Enzimatik analizlerde çalışma

ortamları(antikoagulanlar aktiviteyi ortamları(antikoagulanlar aktiviteyi

düşürürler.) düşürürler.)

 Yaş (yaşla birlikte GGT, LDH, AST Yaş (yaşla birlikte GGT, LDH, AST artmakta, CK azalmaktadır.

artmakta, CK azalmaktadır.

Çocuklara ALP artmaktadır) Çocuklara ALP artmaktadır)

 Cinsiyet (erkeklerde CK daha Cinsiyet (erkeklerde CK daha yüksek)

yüksek)

(8)

Enzimatik Aktiviteyi Enzimatik Aktiviteyi

Etkileyen Faktörler Etkileyen Faktörler

 Irk : Zencilerde CK aktivitesi daha Irk : Zencilerde CK aktivitesi daha yüksek.

yüksek.

 Fiziksel Aktivite: Aldolaz, AST, ALT, CK Fiziksel Aktivite: Aldolaz, AST, ALT, CK ve LDH fiziksel aktiviteden

ve LDH fiziksel aktiviteden etkilenmektedirler.

etkilenmektedirler.

 İlaç ve Alkol Kullanımı:Alkol kullanımı İlaç ve Alkol Kullanımı:Alkol kullanımı serum GGT düzeyini arttırmaktadır.

serum GGT düzeyini arttırmaktadır.

 Hemoliz: LDH önemli oranda Hemoliz: LDH önemli oranda artmaktadır.

artmaktadır.

(9)

Kalp Kalp

 Akut miyokard enfarktüsünde en duyarlı Akut miyokard enfarktüsünde en duyarlı enzim

enzim CKMB CKMB dir. dir.

 Enfarktüsten Enfarktüsten 4-8 saat 4-8 saat sonra artmaya sonra artmaya başlar.

başlar.

 15-24 saat 15-24 saat sonra en üst düzeye ulaşır. sonra en üst düzeye ulaşır.

Normalin

Normalin 10-20 10-20 katına çıkar. katına çıkar.

 48-72 48-72 saat sonra normale döner. saat sonra normale döner.

 CKMB ölçümünün spesifikliği CKMB ölçümünün spesifikliği (duyarlılığı) %95-98

(duyarlılığı) %95-98

(10)

Kalp Kalp

 Enfarktüste; LDH (Laktat Enfarktüste; LDH (Laktat

dehidrogenaz) ve izozimleri artar.

 10-12 saat 10-12 saat içinde artmaya başlar. içinde artmaya başlar.

48-72 saatte

48-72 saatte maksimuma ulaşır. maksimuma ulaşır.

 Normalin 3-4 katı kadar artar. Normalin 3-4 katı kadar artar.

 5-10 gün 5-10 gün içinde normale döner. içinde normale döner.

 Miyokarda özgü olan tipi LD1’dir. Miyokarda özgü olan tipi LD1’dir.

(11)

Kalp Kalp

 Enfarktüs sonrası 48 saat içinde Enfarktüs sonrası 48 saat içinde

alınan örnekte LD1>LD2 olması ve alınan örnekte LD1>LD2 olması ve

beraberinde CKMB’nin de yüksek beraberinde CKMB’nin de yüksek

olması akut miyokard enfarktüsü olması akut miyokard enfarktüsü

lehinedir.

 Pulmoner konjesyonda LD2 ve LD3 Pulmoner konjesyonda LD2 ve LD3 artışı olurken karaciğer konjesyonu artışı olurken karaciğer konjesyonu

ve hipokside LD4 ve LD5 artışı ve hipokside LD4 ve LD5 artışı

gözlenmektedir.

(12)

Kalp Kalp

 Akut miyokard enfarktüsünde CKMB ve Akut miyokard enfarktüsünde CKMB ve LDH kadar tanısal yarar taşımasa da

LDH kadar tanısal yarar taşımasa da

AST(aspartat transaminaz) enfarktüsten AST(aspartat transaminaz) enfarktüsten

6-8 saat

6-8 saat sonra kanda artmaya başlar. sonra kanda artmaya başlar.

24-48 saatte

24-48 saatte maksimuma ulaşır. maksimuma ulaşır.

Normalin 4-5 katına ulaşabilir.

Normalin 4-5 katına ulaşabilir. 3-4 gün 3-4 gün sonra normale döner.

sonra normale döner.

 AST/ALT>=3 olması enfarktüs lehinedir. AST/ALT>=3 olması enfarktüs lehinedir.

(13)

(14)

(15)

Karaciğer Karaciğer

 AST, ALT, ve LD5 izozimi karaciğerin AST, ALT, ve LD5 izozimi karaciğerin parankim hastalıkları tanısında

parankim hastalıkları tanısında kullanılan enzimlerdir.

kullanılan enzimlerdir.

 Bilier tıkanmalarda ALP, GGT, 5’ Bilier tıkanmalarda ALP, GGT, 5’

nükleotidaz ve lösin aminopeptidaz nükleotidaz ve lösin aminopeptidaz

tanısal yarar sağlamaktadır.

 Ekstratrahepatik tıkanmalarda (Safra Ekstratrahepatik tıkanmalarda (Safra taşı pankreas başı kanseri) ALP 10-12 taşı pankreas başı kanseri) ALP 10-12

katına çıkar.

(16)

(17)

(18)

(19)

Karaciğer Karaciğer

 İlaçlar ve malignitelere bağlı İlaçlar ve malignitelere bağlı

intrahepatik tıkanmalarda ALP artışı intrahepatik tıkanmalarda ALP artışı

normalin 2,5 katı kadardır.

 GGT, intrahepatik ve posthepatik GGT, intrahepatik ve posthepatik tıkanmalarda tanısal önemi vardır.

tıkanmalarda tanısal önemi vardır.

Alkoliklerde serum düzeyi yüksektir.

(20)

Kemik Kemik

 Kemik yapım ve yıkımının olduğu Kemik yapım ve yıkımının olduğu durumlarda ALP yüksektir.

durumlarda ALP yüksektir.

 Raşitizm ve osteomalazide Raşitizm ve osteomalazide

 Paget hastalığında Paget hastalığında

 Fizyolojik olarak çocuklarda büyüme Fizyolojik olarak çocuklarda büyüme çağında ALP düzeyi artar.

çağında ALP düzeyi artar.

(21)

Pankreas Pankreas

 Serum ve idrar amilazı Serum ve idrar amilazı

 Serum lipazı ve Serum lipazı ve

 Amilaz/kreatinin oranı ölçümleri Amilaz/kreatinin oranı ölçümleri

akut pankreatit tanısında önemlidir.

 Pankreatitte ilk 2-10. saatte artmaya Pankreatitte ilk 2-10. saatte artmaya (normalin 4-6 katı) başlayan amilaz (normalin 4-6 katı) başlayan amilaz

12-48 saatte maksimuma ulaşır ve 3- 12-48 saatte maksimuma ulaşır ve 3-

4 gün içinde tekrar normale döner.

(22)

Makroamilazemi Makroamilazemi

 Tükürük kökenli amilaz izozimi IgG, Tükürük kökenli amilaz izozimi IgG, IgA ve diğer yüksek molekül ağırlıklı IgA ve diğer yüksek molekül ağırlıklı

plazma proteinleri ile kompleks plazma proteinleri ile kompleks

oluşturur.

 Bu komplekslerin molekül ağırlığı çok Bu komplekslerin molekül ağırlığı çok büyük olduğu için(>200 000)

büyük olduğu için(>200 000)

glomerüllerden filtre olamaz. Serumda glomerüllerden filtre olamaz. Serumda

amilaz aktivitesi 6-8 kat artar.

 İdrarda amilaz düşük bulunur. İdrarda amilaz düşük bulunur.

(23)

Prostat Prostat

 Prostat karsinomlarının tanısında Prostat karsinomlarının tanısında Asit Fosfataz (AP) kullanılmaktadır.

Asit Fosfataz (AP) kullanılmaktadır.

 Prostat spesifik asit fosfataz ölçümü Prostat spesifik asit fosfataz ölçümü tanıda daha değerlidir.

tanıda daha değerlidir.

(24)

Kas Kas

 Kas hastalıklarında CK, LDH, AST ve Kas hastalıklarında CK, LDH, AST ve aldolaz aktivitelerine bakılmaktadır.

aldolaz aktivitelerine bakılmaktadır.

 Polimiyozit, musküler distrofiler, Polimiyozit, musküler distrofiler, miyotonik distrofilerde ve bazı miyotonik distrofilerde ve bazı

metabolik kas hastalıklarında bu metabolik kas hastalıklarında bu

enzimlerin düzeyleri artar.

 Nörolojik kökenli kas hastalıklarında Nörolojik kökenli kas hastalıklarında ise (miyastenia gravis, multiple

ise (miyastenia gravis, multiple

skleroz,poliomiyelit) düzeyleri normal skleroz,poliomiyelit) düzeyleri normal

veya hafif artmıştır.

(25)

Kas Kas

 Duchenne tipi muskuler distrofide Duchenne tipi muskuler distrofide total CK aktivitesi 30-50 kat

total CK aktivitesi 30-50 kat artmaktadır.

artmaktadır.

 Hipotiroidide de CK aktivitesi 4-6 kat Hipotiroidide de CK aktivitesi 4-6 kat artmaktadır.

artmaktadır.

 Malign hipertermide cerrahi sonrası Malign hipertermide cerrahi sonrası 24-48 saat içinde normalin 100-200 24-48 saat içinde normalin 100-200

katına çıkmaktadır.

(26)

Kalp ve Akciğer Kalp ve Akciğer

Hastalıklarında Kullanılan Hastalıklarında Kullanılan

Enzimler Enzimler

 total kreatin kinaz (CK, CPK) total kreatin kinaz (CK, CPK)

 CK-MB CK-MB

 aspartat transaminaz (AST) aspartat transaminaz (AST)

 laktat dehidrojenaz (LD, LDH) laktat dehidrojenaz (LD, LDH)

(27)

Karaciğer Hastalıklarında Karaciğer Hastalıklarında

Kullanılan Enzimler Kullanılan Enzimler

 transaminazlar (ALT, AST) transaminazlar (ALT, AST)

 LDH LDH

 GGT ( GGT (   -GT) -GT)

 ALP ALP

 5 5

^^

-nükleotidaz (5 -nükleotidaz (5

^^

-NT) -NT)

 lösin aminopeptidaz (LAP) lösin aminopeptidaz (LAP)

(28)

Kas Hastalıklarında Kas Hastalıklarında Kullanılan Enzimler Kullanılan Enzimler

 CK CK

 LDH LDH

 aldolaz aldolaz

 AST AST

(29)

Kemik Hastalıklarında Kemik Hastalıklarında

Kullanılan Enzimler Kullanılan Enzimler

 alkalen fosfataz (ALP) alkalen fosfataz (ALP)

 asit fosfataz (ACP) asit fosfataz (ACP)

Osteoblastik aktivite artışı ile Osteoblastik aktivite artışı ile

karakterize kemik hastalıklarında karakterize kemik hastalıklarında

ALP yükselir ALP yükselir

Osteoklastik kemik hastalıklarında Osteoklastik kemik hastalıklarında

ALP yanında ACP da yükselir.

(30)

Pankreas Pankreas

Hastalıklarında;

   -amilaz -amilaz

 lipaz lipaz

(31)

Malignitelerin tanısında Malignitelerin tanısında

 organ spesifik enzimler organ spesifik enzimler ACP, ALP, GGT, 5

ACP, ALP, GGT, 5

^^

-nükleotidaz, lösin -nükleotidaz, lösin aminopeptidaz (LAP),

aminopeptidaz (LAP),   -amilaz ve -amilaz ve lipaz

lipaz

 organ spesifik olmayan enzimler organ spesifik olmayan enzimler LDH, aldolaz, fosfoheksoz izomeraz

LDH, aldolaz, fosfoheksoz izomeraz

(32)

Genetik hastalıkların Genetik hastalıkların

tanısında yararlı enzimler tanısında yararlı enzimler

 fenilalanin hidroksilaz, fenilalanin hidroksilaz,

 galaktoz-1-fosfat galaktoz-1-fosfat üridiltransferaz, üridiltransferaz,

 glukoz-6-fosfataz glukoz-6-fosfataz

(33)

Hematolojik Hematolojik Hastalıklarda Hastalıklarda

 anaerobik glikoliz ile ilgili bazı enzimler anaerobik glikoliz ile ilgili bazı enzimler

 pentoz fosfat yolu ile ilgili bazı enzimler pentoz fosfat yolu ile ilgili bazı enzimler

 glutatyon metabolizması ile ilgili bazı glutatyon metabolizması ile ilgili bazı enzimler

enzimler

 adenozin deaminaz gibi pürin ve adenozin deaminaz gibi pürin ve pirimidin katabolizması enzimleri pirimidin katabolizması enzimleri

 Na Na

⁺⁺

/K /K

⁺⁺

ATPaz ATPaz

 lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT) lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT)

 methemoglobin redüktaz methemoglobin redüktaz