Domates Nasıl Yetiştirilir? Domates Yetiştirme Teknikleri

(1)

Yazar: Ersel KOCABELLER

Domates Nasıl Yetiştirilir?

Domates Yetiştirme Teknikleri

(2)

1.Sistematik olarak Domates

• Takım: Personatae

• Familya: Solaneceae

• Cins: Solanum

• Tür: Lycopersicon esculentum 2.Domates Hakkında Genel Bilgi

• Türkçe İsim : Domates

• Latince İsim : Lycopersicon esculentum Mill. (Sin.:

• Solanum lycopersicum L.)

• İngilizce İsim : Tomato

• Kullanılan Kısmı : Olgun meyveler, olgun meyvelerden elde edilen ekstreler

Tanımı

Terimsel adıyla Solanum Iycopersicum olarak bilinen, Patlıcangiller yani Solanaceae familyasına dahil; meyvesi tüketilebilen otsu bitkiye domates adı verilmektedir. Bitkisi yeşil yapraklı meyvesi genellikle kırmızı renktedir.

Yetişme aşamasında meyve ilk etapta yeşil sonra sarı ve son olarak kırmızı olur.

Domatesin anavatanı Amerika'nın güney ve orta bölümleridir.

(3)

Morfolojik Özellikleri

• Tohum ekiminden sonra kök gelişimi ile kazık kök meydana gelir.

• Şaşırtma işleminden sonra kazık kök kaybolarak yan kök oluşturur.

• Kökler kazık kök olarak gelişirse 140 cm’e kadar inebilir.

• Şaşırtmadan sonra gelişim 25-35 cm’lik kısımda kalır.

• Domates gövdesi temas ettiği yerden kök geliştirme yeteneğine sahiptir.

• Domates bitkisi sürgün büyümesinin devam etmesi veya etmemesi durumuna göre iki gruba ayrılır: Sırık ve Bodur

• Bodur çeşitlerde büyüme belli bir aşamadan sonra durur.

• Sırık çeşitlerde ise çiçek salkımı oluştuktan sonra büyüme ucundan gelişme devam ederken yaprak koltuklarından da sürgün ve çiçeklenme devam eder.

• Yapraklar 7-9 yaprakçıktan oluşur.

• Yaprakların üzeri gövde de olduğu gibi domates kokusu veren dokunulduğunda yeşile boyanan sıvı içeren tüylerle kaplıdır.

• Erkenci çeşitler de bitki az miktarda yaprak sayısı ve ayası oluşturur.

Geçci çeşitlerde ise durum tam tersidir.

• Çiçekler sarı renkli ve genellikle salkım şeklindedir.

• Salkımlar gövde üzerinde 2-3. boğumdan sonra yaprak koltuklarında ve 2- 4 yaprakta bir oluşur.

• Çiçekler 5 taç, 5 çanak yapraklıdır ve erselik yapıdadır.

• Salkımların basit veya çift olmaları bir çeşit özelliği olduğu kadar sera sıcaklığına da bağlıdır. Düşük sıcaklıklarda çift salkım, yüksek

sıcaklıklarda basit salkım oluşumu görülür.

• Kendine döllenme gösterir. Dişi çiçek tepesi ile erkek organlar aynı seviyede ise %3-5, dişicik tepesi erkek organdan yüksek ise %30-45 oranında yabancı döllenme görülür.

(4)

Meyve ve tohum

• Üzümsü meyve yapısına sahiptir.

• Tohumlar çimlenme güçlerini uygun koşullar altında 5 yıl süreyle koruyabilirler.

• Bir meyvede karpel sayısı ve tohum sayısı arasında doğru bir korelasyon vardır.

• Karpel sayısı arttıkça tohum sayısı da artar.

• Meyvelerin düzgün gelişmesi için optimum koşulların sağlanması gerekir.

• Polen çimlenmesi ve meyve bağlama için en uygun sıcaklık 18-26°C,

%50-80 hava oransal nemidir.

• Düşük ve yüksek sıcaklıklarda tohum sayısı azaldığında meyve ağırlığı da azalır.

• Meyve olgunlaşma sürecinde de sıcaklık 18- 26°C arasında olmalıdır.

Renk maddeleri bu sıcaklık da en iyi sentezlenir.

• Tohumlar karpellerin içinde ve jel tabaka ile kaplı bulunurlar. Bu madde içinde caffeic asit ve ferulic asit olan inhibitörler vardır. Tohumların üzerinde havlar bulunur.

Domates Çeşitleri Nelerdir?

Pazarlarda en çok satışı yapılan, yol şartlarına dayanıklı domates türü sırık domatestir. Güçlü bitki yapısı ile meyvesini güneşe karşı koruyabilen, yuvarlak yassı domatesler veren tür ise yer sofralık domates olarak adlandırılır.

(5)

Sanayi tipi domatesler ise genellikle salça yapımına uygundur. Bunlar dışında bir de hibrid yani melez domatesler vardır. Adonis F1, Süper Red F1, Oturak Domates, Egemen F1, Cevahir F1, Beton F1 ve Yeşim F1 hibrid domates türlerinden kabul edilir.

Melez domateslerin her birinin kendine özel özellikleri ve yetiştirilme şartlardı vardır. Meyveleri genellikle şekil olarak birbirinden farklı oluşmaktadır. Ege, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde en çok yetişen hibrid domates türü Yeşim F1'dir. Bunlardan başka Bursa domatesi ve cherry domatesi de bilinen türleri arasındadır. Türlerin uygunluğuna göre domatesin saksıda yetişmesi bile mümkündür.

3.Açık Tarlada Domates Yetiştiriciliği

Giriş:

Domates ülkemizde en çok üretilen ve tüketilen sebzedir. Dünyada taze olarak, yemeklerde diğer sebzelerle pişirilerek, dayanıklı domates suyu, konsantre domates suyu, turşusu, konservesi, salçası, ketçabı, sosu, pulp ve püresi, dondurularak, kurutularak değerlendirilmektedir. Domates vitamin ve mineral maddelerce zengindir.

(6)

100 gr. taze domates 20-23 kalori, 1 gr protein, 0,3 gr yağ, 0,6 gr kül, % 93.8- 96.0 su, 4 gr karbonhidrat, %2-3,5 şeker, 0,6 gr seliloz, 7,21 mg kalsiyum, 17-28 mg fosfor, 0,6 mg demir, 1000-1100 IU A vitamini, 264-314 mg potasyum, 19- 20 mg magnezyum, 24 -69 mg klor, 17-28 mg fosfor, 3-10 mg sodyum, 0,5-0,8 mg niacin, 20-28 mg C vitamini, 0,09 mg thiamin, 0,03 mg riboflavin, 0.40-0.80 mg K vitamini içerir.

İklim İstekleri:

Domates sıcak ve ılıman iklim sebzesidir. Yetiştirme devrelerinde ısı sıfırın altına (-2,-3 ºC’ye) düştüğünde bitki tamamen ölür. Fidelerin tarlaya

dikilmesinde ilkbahar geç donlarının bitmesi gerekir. Domateslerde genellikle gece ve gündüz arasında 6 ºC ile 8ºC’lik bir farkın bulunması istenir. Gündüz sıcaklığının 19- 26 ºC, gece sıcaklığının 14-18 ºC olduğunda gelişim iyi olur.

Döllenme olayının ısı ile çok yakın bir ilgisi vardır. Domates çiçek tozları 10 ºC ve daha yukarı derecelerde istenilen şekilde çimlenerek döllenme yapılabilmekte ve sıcaklık 15 ºC’nin altına düştüğünde meyve bağlama yüzdesi azalmaktadır.

(7)

Düşük sıcaklıkta polen tozu çok az oluşur, kısmi döllenen şekilsiz meyveler meydana gelir. 40 ºC’nin üzerinde ise çiçek tozları ölür ve meyve teşekkülü olmaz. Domates tohumlarının çimlenmesi için minimum 10 ºC, optimum 20-29 ºC, maksimum 36 ºC toprak sıcaklığı olması gerekir.

Toprak İstekleri:

Domates derin, geçirgen, su tutma özelliği iyi, humus ve besin maddelerince zengin tınlı toprakları sever. Erkencilik istendiği zaman kumlu tınlı topraklar uygundur. Toprak pH’sı 3 5,5-7,0 arasında, tuzsuz-az tuzlu (2,3 mS’dan az) olan topraklarda iyi yetişir. Toprakta pH=5,5’un altında ise dekara 200-500 kg kireç verilmeli, pH=7,0’nin üzerinde ise her yıl dekara 30-50 kg toz kükürt

verilmelidir.

Fide Yetiştiriciliği:

Fide Yetiştirme Kapları: 1- 0.08 mm siyah plastikten yapılmış fide torbaları, 2- Fide yetiştirme kapları Fide yetiştiriciliğinde genel olarak ( torf, perlit,

vermikulit) veya (torf, perlit, toprak) veya (yanmış hayvan gübresi, kum, toprak) gibi karışımlar kullanılır. Yanmış hayvan gübresi, kum, toprak karışımında 1:1:1 oranı kullanılır.Torf, perlit, toprak karışımında 2:1:1 oranı kullanılmaktadır.

(8)

Fide yetiştirme materyalinin (hayvan gübresi hariç) bir toprak fumigantı ile dezenfeksiyon edilmesi faydalıdır. Tohum ekiminden en az 1 ay önce ilaçlama yapılmalıdır.

Tohum Ekimi:

Fide yetiştirme materyali tavlı ise sulamaya gerek yoktur. Aksi halde, fide yetiştirme materyali ile doldurulmuş fide torbaları veya fide yetiştirme kaplarının iyice sulanması ve sonra tohum ekiminin yapılması gerekir.

Tohumların 3-4 saat ıslatıldıktan sonra ekilmeleri çimlenmeyi kolaylaştırır.

Tohumlar 1-3 cm. derinliğinde ekilmelidir. Tohum ekimini takiben tekrar hafifçe sulanması faydalıdır. Kimyasal gübreler tohum ekiminden en az 15 gün önce fide yetiştirme materyaline karıştırılması gerekir. Tohumların çimlenmesi için en uygun toprak sıcaklığı 12-15 ºC olmalıdır. Bu sıcaklıklarda tohumlar 5- 13 gün içinde çimlenir. Domates fidelerinin en uygun şaşırtılma zamanı

kotiledon yapraklarının tam gelişmelerini tamamladıkları ve yere paralel oldukları zamandır. Sağlıklı ve tam gelişmiş fideler şaşırtılmalıdır.

Toprak Hazırlığı Ve Gübreleme:

Domates bitkisi derin köklü bir bitki olduğu için, toprağın derin sürülerek dikkatle hazırlanması gerekir. Tarla tabanının 50 cm altında pulluk tabanı denilen geçirgen olmayan bir tabaka varsa bu tabaka sonbahar başlarında özel pulluklarla kırılmalıdır. Sonbaharda dekara 3-4 ton iyi yanmış ahır gübresi atılarak derince sürülmesi gerekir. İlkbaharda karık hazırlığından önce taban gübresi verilmelidir. Fosforlu gübrenin hepsi, diğerlerinin üçte biri taban gübresi olarak verilir. Geri kalan gübreler bitkiler üzerinde meyveler görülmeye

başladığında verilmelidir. Dekardan 5 ton verim alabilmek için saf olarak 12 kg N, 10 kg P2O5, 25 kg K2O verilmelidir.

(9)

Meyveler fındık büyüklüğünü alınca 10-15 gün arayla 2-3 kez yapılacak

magnezyum nitrat uygulamaları (100 lt suya 400-600 gr) ve yaprak gübrelemesi meyve kalitesini olumlu yönde etkiler. Üst gübrelemeler kaç kez sulama

yapılacaksa bölünerek her sulamadan sonra, toprak tava gelince toprağa serpilerek karıştırılmalıdır. Fide dikiminden önce tarla 20-30 cm derinliğinde sürülür, diskaro geçirilir.

Fide Dikimi:

Fide dikimi ilkbahar don tehlikesinin tamamen kalktığı, toprak ve hava sıcaklığı 12-15 ºC’yi bulduğu zaman yapılır. Dikim genellikle tohum ekiminden yaklaşık 7-8 hafta sonradır. Tarlaya dikimde çiçek açmış veya meyve tutmuş domates fideleri dikilmemelidir. Bu gibi fidelerin gelişmeleri yavaş olup, bodur kalır, verimleri düşer. Dikim akşama doğru yapılmalı, fideler güneş altında

bekletilmemelidir. Fideler yaklaşık 15-20 cm boylanınca genellikle dikime hazırdır. Bölgemizde Şubat sonu Mart başından itibaren fide dikimi yapılır.

Dikimde can suyu yeteri kadar verilmeli, can suyu ile birlikte, kök ve kök boğazı hastalıklarına karşı gereken ilaçlamalar yapılmalıdır. Domates yetiştiriciliğinde sıra arası ve üzeri aralıkları, çeşidin sırık veya yer çeşidi olmasına göre değişir. Sırık çeşitlerde sıra arası 60-80 cm, sıra üzeri 50-60 cm, yer çeşitlerinde sıra arası 140 cm, sıra üzeri 40-50 cm olmalıdır.

BAKIM İŞLERİ:

Çapalama:

Fideler dikildikten 2 hafta sonra birinci çapa yapılır. Masuralar üzerinde yetiştirilen domateslerde çapa genellikle işçiler tarafından yapılır. Tarla tarımı şeklinde yapılan geniş sahalarda ise traktör ile çekilen çapa makinelerinden yararlanılır. I. Çapadan 2-3 hafta sonra II. Çapa yapılır. Bu devrede bitkiler 30- 35 cm kadar boy aldıklarında sırık çeşitlerde II. Çapa ile birlikte sırık da dikilir.

(10)

Bu çapalamalar esnasında boğaz doldurma işlemi de yapılır. II. Çapadan sonra yabani otlar ayıklanır, kaymak tabakası kırılır, toprak havalandırılır ve

topraktaki nem korunur.

Sulama:

Domates nemi sever. Su noksanlığında üst yapraklar kıvrılır. Çok nemli, ağır topraklarda ise bitkiler hastalanır. Toprak nem eksikliğinin en duyarlı olduğu dönemler; çimlenme, çıkış, çiçeklenme ve meyve oluşumu dönemleridir. Aşırı toprak nemi vegetatif gelişmeyi hızlandırır. Meyveler ceviz iriliğini alıncaya kadar gerekmedikçe sulama yapılmamalı, daha sonraki devrede, yağışlı bölgelerde 2-3, kurak bölgelerde 4-5 kez sulama yapılmalıdır.

Açık tarlada, çiçeklenme dönemi içerisinde su eksikliği, küçük meyvelerde aşırı dökülmelere neden olur. Hasat zamanı çok sık sulama yavaş olgunlaşmaya neden olur. Düzenli sulama yaparak domates meyvesinde meydana gelecek yarıklar önlenebilir.

(11)

Açık tarlada, karık usulü sulamada, suyun kök boğazına değmemesi için sırta dikim tercih edilmelidir. Düzensiz sulamalarla, sıcak zamanlarda toprak kurursa güneşin topraktan yansımasıyla, kalsiyum da toprakta noksansa, özellikle

toprağa yakın meyvelerin alt kısımlarında çiçek burnu çürüklüğü meydana gelir.

Böyle durumlara, kalsiyum noksansa kireç uygulaması yapılmalı, toprak yüzeyi malç (yanmış hayvan gübresi, kompost, sap, saman vb..) ile kaplanmalı,

muntazam sulama yaparak, toprağın çok kurumaması sağlanmalıdır. Sulama suyunda tuzluluk önem arzeder. EC 750 ppm’e kadar olursa iyidir.

Budama:

Açık tarla domates yetiştiriciliğinde askıya alınan sırık domateslerde kaliteli ürün elde etmek için koltuk alma ve uç alma yapılır.

Koltuk Alma:

Gövde ile ana yaprakların birleştiği yerde oluşan sürgünlerin alınmasına koltuk alma denir.

İlk koltuk alma işlemi bitkilere herek verildiğinde başlar ve her 10-15 günde bir tekrarlanır. Koltuk Almanın Yararları: 1- Olgunlaşma daha erken başlar. 2- Az sayıda fakat daha iri ve daha düzgün meyveler elde edilir. 3- Bakım ve özellikle

(12)

Uç Alma:

Bırakılması istenen son salkımın iki yaprak üzerinden bitkinin tepe sürgünün koparılmasına uç alma denir.

Hasat:

Tarlada yetiştirilen domateslerde tohum ekiminden hasada kadar 80-100 gün, fide dikiminden hasada kadar 60-80 günlük bir zaman vardır. Sofralık

domatesler gönderilecek pazarın uzaklığına göre değişik olgunluk devrelerinde ve farklı dönemlerde hasat edilmektedir. Kaliteli meyvenin, yuvarlak ve düzgün şekilli, uygun büyüklükte (kg.da 6-8 meyve) olması, dilimsizlik, renk, çekirdek evlerinin az ve küçük olması, az çekirdeklilik, çekirdek evlerindeki kaygan sıvının yeşil renkte olmaması, meyve kabuğunun yola dayanmaya elverişli kalınlık ve elastikiyette olması, meyvelerin çatlamaması, dolgun ve bol etlilik, olgun domateste de sap çukurunun etrafında yeşil rengin olmaması gerekir. İyi bir çeşit ve uygun koşullarda açıkta yapılan yetiştiricilikte dekara 4-12 ton ürün alınabilmektedir.

(13)

Domateste Görülen Hastalıklar:

Erken yaprak yanıklığı, mildiyö, yaprak küfü, bakteriyel benek, bakteriyel kanser ve solgunluk, domates mozayik virüsü, domates sarı yaprak kıvırcıklık virüsü.

Domateste Görülen Zararlılar:

Nematodlar, bozkurt, danaburnu, tel kurdu, yaprak bitleri, beyaz sinek,

Empoasca, thrips, yaprak galeri sinekleri, kırmızı örümcekler, saman akarları, yeşil kurt ve diğer emici böcekler.

Hastalık ve zararlılarla mücadelede daha geniş bilgi için İl ve İlçe Tarım Müdürlüklerine müracaat edilmesi gerekmektedir.

KAYNAKLAR:

-KAYGISIZ H.2004. Domates Yetiştiriciliği, Hasat Yayıncılık. -GÜNAY A.1992.

Özel Sebze Yetiştiriciliği Cilt IV, A.Ü. Ziraat Fak

Doç.Dr.Nuray AKBUDAK / https://sorhocam.com/uploads/docs/domates- yetistiriciligi-4-pdf-88732.pdf

https://bilgihanem.com/domates-nedir/#domates-nedir?

https://tr.wikipedia.org/wiki/Domates